Прејди на содржината

Сончев Систем

Уреди врски
Проверена
Слушнете ја статијава
Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Внатрешен Сончев Систем)
Сончев Систем
Претставителна слика на Сончевиот Систем со големини, но не и растојанија, до размер
Сонцето и планетите
(растојанието е вон размер)
Возраст4,568 милијарди години
Местоположба
Маса1,0014 Сончева маса
Најблиска ѕвезда
Најблизок познат планетарен систем
Проксима Кентаур систем (4.25 ly)
Планетарен систем
Полу-главна оска на надворешната  позната планета(Нептун)
30.10 ае
(4.5 мил. км; 2.8 мил. ми)
Растојание до Кајперов Појас50 ае
Популација
Ѕвезди1 (Сонце)
Known planets
Познати џуџести планети
Познати природни сателити
Познати мали планети796,354[б 1][3]
Познати комети4,143[б 1][3]
Идентификувани околински сателити19
Орбита околу Галатички центар
Непроменлива-до-galactic plane наклонетост60.19° (еклиптика)
Растојание до Галактички Центар27,000 ± 1,000 ly
Орбитална брзина220 км/сек; 136 mps
Орбитален период225–250 myr
Својства поврзани со ѕвездите
Спектрален типG2V
Линија на замрзнување ≈5 ае[4]
растојание до хелиосфера≈120 ае
Радиус на Хилова сфера≈1–3 ly

Сончев Систем — гравитациски врзан систем на Сонцето и објектите што кружат околу него, непосредно или посредно.[б 2] Од објектите кои орбитираат непосредно околу Сонцето, најголеми се осумте планети, [б 3] а останатите се помали објекти, џуџестите планети и мали тела на Сончевиот Систем. Од објектите што посредно кружат околу Сонцето - природните сателити - два се поголеми од најмалата планета Меркур, а уште еден е речиси еднаков по големина.[б 4]

Сончевиот Систем бил формиран пред 4,6 милијарди години од гравитациски колапс на џиновски меѓуѕвезден молекуларен облак. Огромното мнозинство од масата на системот е на Сонцето, а поголемиот дел од преостанатата маса се наоѓа во Јупитер. Четирите помали планети од внатрешниот систем, Меркур, Венера, Земја и Марс, се копнени планети, кои првенствено се составени од карпи и метал. Четирите планети од надворешниот систем се џиновски планети, кои се значително помасивни од копнените. Двете најголеми планети, Јупитер и Сатурн, се гасовити џинови, составени главно од водород и хелиум; двете најоддалечени планети, Уран и Нептун, се ледени џинови, кои се составени главно од супстанции со релативно високи точки на топење во споредба со водородот и хелиумот, наречени испарливи, како што се вода, амонијак и метан. Сите осум планети имаат речиси кружни орбити кои се наоѓаат во речиси рамен диск наречен еклиптика.

Сончевиот Систем содржи и помали објекти. Астероидниот појас, кој се наоѓа помеѓу орбитите на Марс и Јупитер, главно содржи објекти составени, како копнените планети, од карпи и метал. Надвор од орбитата на Нептун се наоѓа Кајперовиот Појас и расеаниот диск, кои се популации на Заднептунските планети составени претежно од мраз, а надвор од нив новооткриена популација на сендоии. Во рамките на овие популации, некои објекти се доволно големи за да се заокружат под сопствената гравитација, иако постои значителна дебата за тоа колку ќе се покажат.[5][6] Таквите објекти се категоризираат како џуџести планеи. Астрономите генерално прифаќаат најмалку девет објекти како џуџести планети: астероидот Церера и заднептунските објекти Плутон, Ерида, Хаумеја, Макемаке, Квавар, Седна и Орк. Покрај овие два региона, разни други популации со мали тела, вклучувајќи комети, кентаури и меѓупланетарен облак од прашина, слободно патуваат меѓу регионите. Шест од планетите, шестте најголеми можни џуџести планети и многу од помалите тела орбитираат од природни сателити, кои обично се нарекуваат „месечини“ по Месечината. Секоја од надворешните планети е опкружена со планетарни прстени од прашина и други мали објекти.

Сончевиот ветер, млаз од наелектризирани честички што течат нанадвор од Сонцето, создава област во вид на меур во меѓуѕвездената средина позната како хелиосфера. Хелиопаузата е точката во која притисокот од сончевиот ветер е еднаков на спротивставениот притисок на меѓуѕвездената средина; се протега до работ на расфрланиот диск. Ортовиот Облак, за кој се смета дека е извор на долгопериодични комети, може да постои и на оддалеченост приближно илјада пати подалеку од хелиосферата. Сончевиот Систем се наоѓа на 26.000 светлосни години од центарот на галаксијата Млечен Пат во кракот на Орион, кој ги содржи повеќето видливи ѕвезди на ноќното небо. Најблиските ѕвезди се во т.н. Месен Меур, со најблиската Проксима Кентаур, на 4,25 светлосни години.

Откривање и истражување

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Откривање и истражување на Сончевиот Систем
Илустрација на Андреас Целариус за Коперниковиот систем, од Harmonia Macrocosmica (1660)

Во поголемиот дел од историјата, човештвото не го препознал или го разбрал концептот на Сончевиот Систем. Поголемиот дел од луѓето до доцниот среден век – ренесансата верувале дека Земјата е неподвижна во центарот на универзумот и категорично се разликува од божествените објекти што се движат низ небото. Иако грчкиот филозоф Аристарх од Самос шпекулирал за хелиоцентрично преуредување на космосот, Никола Коперник бил првиот што развил математички предвидувачки хелиоцентричен систем[7][8].

Во 17 век, Галилео Галилеј открил дека Сонцето е обележано со сончеви дамки и дека Јупитер има четири сателити во орбитата околу него[9]. Кристијан Хајгенс ги следел откритијата на Галилео со откривање на Сатурновата месечина Титан и обликот на прстените на Сатурн[10]. Околу 1677 година, Едмонд Халеј забележал движење на Меркур преку Сонцето, што го навело да сфати дека набљудувањата на сончевата паралакса на планетата (поидеално користејќи го движењето на Венера) може да се користат за тригонометриски да се одредат растојанијата помеѓу Земјата, Венера и Сонцето[11]. Во 1705 година, тој сфатил дека повторените гледања на комета се од ист објект, редовно враќајќи се еднаш на секои 75-76 години. Ова бил првиот доказ дека нешто друго освен планетите кружи околу Сонцето[12], иако ова било теоретизирано за комети во 1 век од Сенека Помладиот[13]. Околу 1704 година, терминот „Сончев Систем“ првпат се појавил на англиски јазик[14]. Во 1838 година, Фридрих Бесел успешно ја измерил ѕвездената паралакса, очигледно поместување на позицијата на ѕвезда создадена од движењето на Земјата околу Сонцето, обезбедувајќи го првиот директен, експериментален доказ за хелиоцентризмот[15]. Оттогаш, подобрувањата во набљудувачката астрономија и употребата на вселенски летала без екипаж овозможиле детално истражување на другите тела кои кружат околу Сонцето.

Структура и состав

[уреди | уреди извор]

Главната компонента на Сончевиот Систем е Сонцето, ѕвезда од главната низа Г2 која содржи 99,86% од познатата маса на системот и доминира гравитациски.[16] Четирите најголеми тела на Сонцето кои орбитираат, џиновските планети, сочинуваат 99% од преостанатата маса, а Јупитер и Сатурн заедно сочинуваат повеќе од 90%. Останатите објекти од Сончевиот Систем (вклучувајќи ги четирите земјовидни планети, џуџестите планети, месечините, астероидите и кометите) заедно сочинуваат помалку од 0,002% од вкупната маса на Сончевиот Систем.

Повеќето големи објекти во орбитата околу Сонцето лежат во близина на рамнината на Земјината орбита, позната како еклиптика. Планетите се многу блиску до еклиптиката, додека кометите и објектите на Кајперовиот Појас често се под значително поголеми агли на неа.[17][18] Како резултат на формирањето на Сончевиот Систем, планетите (и повеќето други објекти) кружат околу Сонцето во иста насока во која ротира Сонцето (спротивно од стрелките на часовникот, гледано од над северниот пол на Земјата). Потојат и исклучоци, како на пример Халеевата Комета. Најголем дел од поголемите месечини кружат околу нивните планети во повратна насока (Тритон е најголемиот исклучок) и повеќето поголеми објекти ротираат во иста насока (Венера е најголемиот исклучок).

Целокупната структура на нацртаните области на Сончевиот Систем се состои од Сонцето, четири релативно мали внатрешни планети опкружени со појас од претежно карпести астероиди и четири џиновски планети опкружени со Кајперовиот Појас на претежно ледени објекти. Астрономите понекогаш неформално ја делат оваа структура на посебни региони. Внатрешниот Сончев Систем ги вклучува земјовидните планети и астероидниот појас. Надворешниот Сончев Систем е надвор од астероидите, вклучувајќи ги и четирите џиновски планети.[19] Од откривањето на Кајперовиот Појас, најоддалечените делови на Сончевиот Систем се сметаат за посебен регион кој се состои од објекти надвор од Нептун.[20]

Поголемиот дел од планетите во Сончевиот Систем имаат свои секундарни системи, орбитирани од планетарни објекти наречени природни сателити или месечини (од кои две, Титан и Ганимед, се поголеми од планетата Меркур). Четирите џиновски планети имаат планетарни прстени, тенки појаси од ситни честички кои кружат околу нив. Повеќето од најголемите природни сателити се во синхрона ротација, со едно лице трајно свртено кон нивниот родител.[21]

Кеплеровите закони за планетарно движење ги опишуваат орбитите на објектите околу Сонцето. Следејќи ги законите на Кеплер, секој објект патува по елипса со Сонцето во еден фокус. Објектите поблиску до Сонцето (со помали големи полуоски) патуваат побрзо бидејќи тие се повеќе погодени од гравитацијата на Сонцето. На елипсовидна орбита, растојанието на телото од Сонцето варира во текот на неговата година. Најблиското приближување на телото до Сонцето се нарекува негов перихел, додека неговото најоддалечено растојание од Сонцето се нарекува негов афел. Орбитите на планетите се речиси кружни, но многу комети, астероиди и објекти од Кајперовиот Појас следат високо елиптични орбити. Положбите на телата во Сончевиот Систем може да се предвидат со помош на нумерички модели.

Иако Сонцето доминира во системот по маса, тоа претставува само околу 2% од аголниот момент.[22] Планетите, во кои доминира Јупитер, го заземаат најголемиот дел од останатиот аголен момент поради комбинацијата на нивната маса, орбита и растојание од Сонцето, со веројатно значаен придонес од кометите.[23][24]

Сонцето, кое ја сочинува речиси целата материја во Сончевиот Систем, е составено од приближно 98% водород и хелиум.[25] Јупитер и Сатурн, кои ја сочинуваат речиси целата преостаната материја, исто така првенствено се составени од водород и хелиум.[26][27] Градиент на составот постои во Сончевиот Систем, создаден од топлина и светлосен притисок од Сонцето; оние објекти кои се поблиску до Сонцето, на кои повеќе влијае топлината и светлосниот притисок, се составени од елементи со високи точки на топење. Објектите подалеку од Сонцето се составени главно од материјали со пониски точки на топење.[28] Границата во Сончевиот Систем над која тие испарливи материи би можеле да се кондензираат е позната како линија на замрзнување и се наоѓа на околу 5 астрономски единици (750×106 kм; 460×106 ми) од Сонцето.

Објектите на внатрешниот Сончев Систем се составени главно од карпи,[29] колективното име за соединенија со високи точки на топење, како што се силикати, железо или никел, кои останале цврсти во речиси сите услови во протопланетарната маглина.[30] Јупитер и Сатурн се составени главно од гасови, астрономски термин за материјали со екстремно ниски точки на топење и висок притисок на пареа, како што се водород, хелиум и неон, кои секогаш биле во гасовита фаза во маглината.[30] Мразовите, како вода, метан, амонијак, сулфурводород и јаглерод диоксид,[29] имаат точка на топење до неколку стотици келвини.[30] Тие можат да се најдат ледена, течна и гасовита состојба на различни места во Сончевиот Систем, додека во маглината биле или во цврста или гасовита фаза.[30] Ледените супстанции го сочинуваат поголемиот дел од сателитите на џиновските планети, како и поголемиот дел од Уран и Нептун (т.н. „ледени џинови“) и бројните мали објекти што лежат надвор од орбитата на Нептун.[29][31] Заедно, гасовите и мразот се нарекуваат испарливи.[32]

Растојанија и размери

[уреди | уреди извор]
Споредба на големината на Сонцето и планетите

Растојанието од Земјата до Сонцето е 1 астрономска единица (150,000,000 kм; 93,000,000 ми). За споредба, полупречникот на Сонцето е 0.0047 ае (700.000 км; 400.000 ми). Така, Сонцето зафаќа 0,00001% (10 −5 %) од волуменот на сфера со полупречник како големината на Земјината орбита, додека Земјиниот волумен е приближно еден милионити дел (10 −6) од оној на Сонцето. Јупитер, најголемата планета, има 5.2 астрономски единици (780,000,000 км; 480,000,000 ми) од Сонцето и има полупречник од 71,000 километри (0.00047 ае; 44,000 ми), додека најоддалечената планета, Нептун, е 30 астрономски единици (4.5×109 км; 2.8×109 ми) од Сонцето.

Со неколку исклучоци, колку е подалеку една планета или појас од Сонцето, толку е поголемо растојанието помеѓу нејзината орбита и орбитата на следниот поблизок објект до Сонцето. На пример, Венера е приближно 0,33 ае подалеку од Сонцето од Меркур, додека Сатурн е 4,3 ае од Јупитер, а Нептун е 10,5 ае од Уран. Направени се обиди да се одреди врската помеѓу овие орбитални растојанија (на пример, законот на Тициус-Боде),[33] но таква теорија не е прифатена.

Некои модели на Сончевиот Систем се обидуваат да ги пренесат релативните размери вклучени во Сончевиот Систем на човечки термини. Некои се мали по размер (и може да бидат механички - наречени орери) - додека други се протегаат низ градовите или регионалните области.[34] Шведскиот сончев Систем е најголемиот постојан модел на Сончевиот Систем во светот, кој се наоѓа во Авичи Арената во Стокхолм, најголемата хемисферична зграда во светот. Сонцето е претставено во 110 метри пречник, Јупитер е поставен на кружниот тек во близина на Скај Сити, во Стокхолмскиот аеродром Арланда на 40 километри од Авичи Арената, со 7,5 метри во пречник. Седна (10 сантиметри во пречник) се наоѓа во Текникенс Хус, научен центар во Лулео, на 912 километри растојание.[35][36]

Ако растојанието Сонце-Нептун е намалено на 100 метри, тогаш Сонцето би имало околу 3 сантиметри пречник (приближно две третини од пречникот на топче за голф), џиновските планети би биле сите помали од околу 3 милиметри, а пречникот на Земјата заедно со оној на другите копнени планети би бил помал од болва (0,3 милиметри) на оваа скала.[37]

Сончевиот Систем — големината и растојанието се поставени на различни размери.

Формирање и еволуција

[уреди | уреди извор]
Уметничка концепција за протопланетарен диск

Сончевиот Систем бил формиран пред 4,568 милијарди години од гравитацискиот колапс на регион во голем молекуларен облак.[lower-alpha 1] Овој почетен облак веројатно бил со ширина од неколку светлосни години и веројатно родил неколку ѕвезди.[39] Како што е типично за молекуларните облаци, тој се состоел претежно од водород, со малку хелиум и мали количини на потешки елементи споени од претходните генерации на ѕвезди. Како што регионот започнал да се развива во она што денес е познато како Сончев Систем, таа предсончева маглина, преку зачувувањето на аголниот импулс предизвикала тој да ротира побрзо. Центарот, каде што се собирал најголемиот дел од масата, станал сè пожежок од околниот диск.[39] Како што маглината започнала да ротира побрзо, таа започнала да се израмнува во протопланетарен диск со пречник од приближно 200 астрономски единици (30×109 kм; 19×109 ми)[39] и жешка, густа протоѕвезда во центарот.[40][41] Планетите настанале со насобирање од овој диск,[42] во кој прашината и гасот гравитациски се привлекувале еден со друг, спојувајќи се за да формираат уште поголеми тела. Стотици протопланети можеби постоеле во раниот Сончев Систем, но тие или се споиле или биле уништени, оставајќи ги планетите, џуџестите планети и останати помали тела.[43]

Геологијата на контактниот бинарен објект Арокот (наречен Ultima Thule), првиот планетезимал посетен од вселенско летало, со кометата 67P. Се смета дека осумте подединици на поголемиот лобус, означени како ma до mh, биле неговите градбени блокови. Двата лобуси се собрале подоцна. Се верува дека објектите како што е Арокот за возврат формирале протопланети.[44]

Поради нивните повисоки точки на вриење, единствено металите и силикатите би можеле да постојат во цврста форма во топлиот внатрешен Сончев Систем блиску до Сонцето, а тие на крајот би ги формирале карпестите планети Меркур, Венера, Земјата и Марс. Бидејќи металните елементи сочинувале само многу мал дел од сончевата маглина, копнените планети не можеле да растат многу големи. Џиновските планети (Јупитер, Сатурн, Уран и Нептун) се формирале подалеку, надвор од ледената линија, точката помеѓу орбитите на Марс и Јупитер каде што материјалот е доволно ладен за испарливите ледени соединенија да останат цврсти. Мразот што ги формирал овие планети бил пообилниен од металите и силикатите што ги формирале земјовидните внатрешни планети, овозможувајќи им да пораснат доволно масивни за да заземат големи атмосфери на водород и хелиум, најлесните и најзастапените елементи. Остатоците што никогаш не станале планети се собрале во региони како што се Астероидниот појас, Кајперовиот Појас и Ортовиот Облак.

Во рок од 50 милиони години, притисокот и густината на водородот во центарот на протоѕвездата станале доволно големи за таа да започне со термојадрено соединување.[45] Температурата, брзината на реакцијата, притисокот и густината се зголемиле додека не била постигната хидростатичка рамнотежа : топлинскиот притисок е еднаков на силата на гравитацијата. Во тој момент, Сонцето станало ѕвезда.[46] Фазата на главната низа, од почеток до крај, траела околу 10 милијарди години за Сонцето, во споредба со околу две милијарди години за сите други фази од преостанатиот живот на Сонцето заедно.[47] Сончевиот ветер од Сонцето ја создало хелиосферата и ги однело преостанатиот гас и прашина од протопланетарниот диск во меѓуѕвездениот простор, завршувајќи го процесот на формирање на планетата. Сонцето станало посветло; на почетокот на својот животен век на главната низа, неговата осветленост изнесувала 70% од она што е денес.[48]

Сончевиот Систем останал приближно таков како што е познат денес додека водородот во јадрото на Сонцето целосно не се претворило во хелиум, што се случило приближно пред 5 милијарди години. Ова го означило крајот на животот во главната низа на Сонцето. Во тоа време, јадрото на Сонцето стапило во допир со водородно соединување што се случува долж обвивката што го опкружува инертниот хелиум, а излезната енергија станала многу поголема од сегашната. Надворешните слоеви на Сонцето се прошириле до приближно 260 пати повеќе од сегашниот пречник, а Сонцето станало црвен џин. Поради неговата значително зголемена површина, површината на Сонцето станала значително поладна ( 2,600 K (2,330 °C; 4,220 °F) отколку што е на главната низа. Во следниот период се очекува Сонцето да продолжи да се шири, кое ќе резултира со испарување на Меркур, а Земјата би станала непогодно место за живеење. На крајот, јадрото ќе биде доволно жешко за соединување на хелиум; Сонцето ќе согорува хелиум во дел од времето кога согорувало водород во јадрото. Сонцето не е доволно масивно за да започне со соединување на потешки елементи, а јадрените реакции во јадрото ќе се намалуваат. Неговите надворешни слоеви ќе се оддалечат во вселената, оставајќи бело џуџе, необично густ објект, половина од првобитната маса на Сонцето, но само колку Земјата.[49] Исфрлените надворешни слоеви ќе го формираат она што е познато како планетарна маглина, враќајќи дел од материјалот што го формирал Сонцето - но сега збогатен со потешки елементи како јаглерод - во меѓуѕвездената средина.

Сонце

[уреди | уреди извор]

Сонцето е ѕвезда на Сончевиот Систем и убедливо негова најмасивна компонента. Неговата голема маса (332.900 земјишна маса),[50] која сочинува 99,86% од целата маса во Сончевиот Систем,[51] произведува температури и густини во неговото јадро доволно високи за да се одржи јадреното соединување на водород во хелиум, што ја прави главна ѕвезда од низата.[52] Ова ослободува огромна количина на енергија, главно зрачена во вселената како електромагнетно зрачење кое достигнува врв во видлива светлина.[53]

Сонцето е ѕвезда од главната низа од типот Г2. Пожешките ѕвезди од главната низа се посјајни. Температурата на Сонцето е средна помеѓу онаа на најжешките и онаа на најстудените ѕвезди. Ѕвездите посјајни и пожешки од Сонцето се ретки, додека значително затемнети и поладни ѕвезди, познати како црвени џуџиња, сочинуваат 85% од ѕвездите на Млечниот Пат.[54]

Сонцето е од т.н. популација I, и има поголемо изобилство на елементи потешки од водородот и хелиумот („метали“ на астрономски јазик) од ѕвездите од постарата популација II.[55] Елементи потешки од водородот и хелиумот биле формирани во јадрата на древните и експлодирачките ѕвезди, така што првата генерација на ѕвезди морала да умре пред универзумот да се збогати со овие атоми. Најстарите ѕвезди содржат малку метали, додека ѕвездите родени подоцна имаат повеќе. Се смета дека оваа висока металност била клучна за развојот на планетарен систем на Сонцето бидејќи планетите се формираат од насобирање на „метали“.[56]

Меѓупланетарен простор

[уреди | уреди извор]
Слој на хелиосферската струја

Огромното мнозинство на Сончевиот Систем се состои од вакуум познат како меѓупланетарен простор. Заедно со светлината, Сонцето зрачи континуиран прилив на наелектризирани честички (плазма) познат како сончев ветер. Овој прилив на честички се шири нанадвор со приближно 1,5 милиони километри на час,[57] создавајќи слаба атмосфера која продира во меѓупланетарниот простор до најмалку 100 астрономски единици (15×109 kм; 9.3×109 ми).[58] Активноста на површината на Сонцето, како што се сончевите блесоци и исфрлањето на короналната маса, ја нарушува хелиосферата, создавајќи вселенско време и предизвикувајќи геомагнетни бури.[59] Најголемата структура во хелиосферата е слојот на хелиосферската струја, спирална форма создадена од дејствата на ротирачкото магнетно поле на Сонцето на меѓупланетарната средина.[60][61]

Земјиното магнетно поле спречува нејзината атмосфера да биде одземена од сончевиот ветер.[62] Венера и Марс немаат магнетни полиња и како резултат на тоа сончевиот ветер предизвикува нивната атмосфера постепено да крвари во вселената.[63] Исфрлањето на короналната масаи слични настани го пренасочуваат магнетно поле и огромни количества материјал од површината на Сонцето. Интеракцијата на ова магнетно поле и материјалот со инките на магнетното поле на Земјата, наелектризирани честички во горниот дел на атмосферата на Земјата, каде што неговите заемодејства создаваат поларна светлина што се гледа во близина на магнетните полови.

Хелиосферата и планетарните магнетни полиња (за оние планети што ги имаат) делумно го штитат Сончевиот Систем од високоенергетските меѓуѕвездени честички наречени космички зраци. Густината на космичките зраци во меѓуѕвездената средина и јачината на магнетното поле на Сонцето се менуваат на многу долги временски размери, така што нивото на пенетрација на космичките зраци во Сончевиот Систем варира, иако за тоа колку е непознато.[64]

Меѓупланетарниот простор е дом на најмалку два региони на космичка прашина слични на дисковите. Првиот, Зодијачки облак од прашина, лежи во внатрешниот Сончев Систем и ја предизвикува зодијачката светлина. Најверојатно е формиран од судири во астероидниот појас предизвикани од гравитациските заемодејства со планетите.[65] Вториот облак од прашина се протега од околу 10 астрономски единици (1.5×109 kм; 930×106 ми) до околу 40 астрономски единици (6.0×109 kм; 3.7×109 ми), и веројатно е создаден од слични судири во Кајперовиот Појас.[66][67]

Внатрешен Сончев Систем

[уреди | уреди извор]

Внатрешниот Сончев Систем е регион кој ги опфаќа копнените планети и астероидниот појас.[68] Составени главно од силикати и метали, објектите на внатрешниот Сончев Систем се релативно блиску до Сонцето; полупречникот на целиот овој регион е помал од растојанието помеѓу орбитите на Јупитер и Сатурн. Овој регион е исто така во рамките на ледената линија, што е нешто помалку од 5 астрономски единици (750×106 kм; 460×106 ми) од Сонцето.

Внатрешни планети

[уреди | уреди извор]
Внатрешните планети. Од врвот до дното надесно: Земјата, Марс, Венера и Меркур (големини до размер).
Орери ги прикажува движењата на внатрешните четири планети. Малите сфери ја претставуваат позицијата на секоја планета на секои два Јулијански дена, почнувајќи од 3 август 2020 година и завршувајќи на 21 јуни 2022 година (Марс во перихел).

Четирите копнени или внатрешни планети имаат густи, карпести состави, малку или никакви месечини и без планетарни прстени. Тие се составени главно од огноотпорни минерали како што се силикатите — кои ги формираат нивните кори и обвивки — и метали како железо и никел кои ги формираат нивните јадра. Три од четирите внатрешни планети (Венера, Земја и Марс) имаат атмосфери доволно значителни за да генерираат временски услови; сите имаат ударни кратери и тектонски површински одлики, како што се долините на расцепот и вулканите. Терминот внатрешна планета не треба да се меша со долна планета, која ги означува оние планети кои се поблиску до Сонцето отколку Земјата (т.е. Меркур и Венера).

Меркур

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Меркур

Меркур (0.4 астрономски единици (60×106 kм; 37×106 ми) од Сонцето) е најблиската планета до Сонцето. Најмалата планета во Сончевиот Систем (0.055 M🜨), Меркур нема природни сателити. Покрај ударните кратери, една необична одлика на површината на Меркур се многубројните набори, или рупи, кои ги пресекуваат рамнините и кои веројатно настанале во периодот на почетокот на неговата историја.[69] Многу слабата атмосфера на Меркур се состои од атоми кои се разбиени од неговата површина од сончевиот ветер.[70] Неговото релативно големо железно јадро и тенок плашт сè уште не се соодветно објаснети. Хипотезите вклучуваат дека неговите надворешни слоеви биле соголени од џиновски удар или дека бил спречен целосно да се акредитира поради енергијата на младото Сонце.[71][72]

Венера

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Венера

Венера (0.7 астрономски единици (100×106 kм; 65×106 ми) од Сонцето) е блиску по големина до Земјата (0.815 M🜨) и, како Земјата, има густа силикатна обвивка околу железното јадро, значителна атмосфера и докази за внатрешна геолошка активност. Венера е многу посува од Земјата, а нејзината атмосфера е деведесет пати погуста. Венера нема природни сателити. Таа е најжешката планета, со површински температури над 400 °C (752 °F), најверојатно поради количината на стакленички гасови во атмосферата. На Венера не е откриен дефинитивен доказ за тековната геолошка активност, но таа нема магнетно поле што би го спречило исцрпувањето на нејзината значителна атмосфера, што сугерира дека нејзината атмосфера се надополнува со вулкански ерупции.[73]

Земја

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Земја

Земјата (1 астрономска единица (150×106 kм; 93×106 ми) е најголемата и најгустата од внатрешните планети, единствената за која се знае дека има моментална геолошка активност и единственото место каде што се знае дека постои живот.[74] Нејзината течна хидросфера е единствена меѓу копнените планети и таа е единствената планета каде што е забележана тектоника на плочи. Атмосферата на Земјата е радикално различна од онаа на другите планети, бидејќи е изменета од присуството на живот за да содржи 21% слободен кислород.[75] Има еден природен сателит, Месечината, единствениот голем сателит на копнена планета во Сончевиот Систем.

Марс

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Марс

Марс (1.5 астрономски единици (220×106 kм; 140×106 ми) од Сонцето) е помал од Земјата и Венера (0.107 M🜨). Има атмосфера од претежно јаглерод диоксид со површински притисок од 6,1 милибари (околу 0,6% од онаа на Земјата).[76] Неговата површина, наполнета со огромни вулкани, како што е Олимп, и долините на расцепот, како што се Маринерските Долини, покажува геолошка активност која можеби опстојувала дури пред 2 милиони години.[77] Нејзината црвена боја доаѓа од железниот оксид во нејзината почва.[78] Марс има два мали природни сателити (Дејмос и Фобос) за кои се смета дека се или заробени астероиди,[79] или исфрлени остатоци од масовен удар во почетокот на историјата на Марс.[80]

Астероиден појас

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Астероиден појас
Астероидниот појас во облик на крофна се наоѓа помеѓу орбитите на Марс и Јупитер.

Астероидите освен најголемиот, Церера, се класифицирани како мали тела на Сончевиот Систем и се составени главно од огноотпорни карпести и метални минерали, со малку мраз.[81][82] Тие се со големина од неколку метри до стотици километри. Астероидите помали од еден метар обично се нарекуваат метеороиди и микрометеороиди (со големина на зрно), во зависност од различни, донекаде произволни дефиниции.

Астероидниот појас ја зазема орбитата помеѓу Марс и Јупитер, помеѓу (340×106 и 490×106 kм; 210×106 и 310×106 ми) од Сонцето. Се смета дека станува збор за остатоци од формирањето на Сончевиот Систем кои не успеале да се спојат поради гравитациското мешање на Јупитер.[83] Астероидниот појас содржи десетици илјади, можеби и милиони, објекти во пречник над еден километар.[84] И покрај ова, вкупната маса на астероидниот појас веројатно нема да биде повеќе од една илјадити дел од масата на Земјата.[85] Астероидниот појас е многу ретко населен; вселенските летала рутински минуваат без инциденти.[86]

Церера

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Церера (џуџеста планета)
Церера – карта на гравитациски полиња: црвеното е високо; синото е ниско.

Церера (2,77 ае (414 милиони км; 257 милиони милји) е најголемиот астероид, протопланета и џуџеста планета. Има пречник од нешто под 1.000 километри и маса доволно голема за сопствената гравитација да го повлече во сферична форма. Церера се сметала за планета кога била откриена во 1801 година и била прекласифицирана во астероид во 1850-тите, бидејќи понатамошните набљудувања откриле дополнителни астероиди. Потоа повторно била рекласифицирана како џуџеста планета во 2006 година, кога била создадена дефиницијата на Меѓународниот астрономски сојуз за планета.

Групи на астероиди

[уреди | уреди извор]

Астероидите во астероидниот појас се поделени во групи и семејства на астероиди врз основа на нивните орбитални одлики. Астероидните месечини се астероиди кои кружат околу поголеми астероиди. Тие не се толку јасно истакнати како планетарните месечини, понекогаш се речиси исто толку големи како нивните партнери. Астероидниот појас содржи и комети од главниот појас, кои можеби биле извор на вода на Земјата.[87]

Јупитеровите тројанци се наоѓаат во која било од точките L4 или L5 на Јупитер (гравитациски стабилни региони кои водат и следат планета во нејзината орбита); терминот „тројански“ се користи и за мали тела во која било друга планетарна или сателитска Лагранжова точка. Астероидите од тоХилда се во резонанца 2:3 со Јупитер; односно трипати го обиколуваат Сонцето за секои две орбити на Јупитер.[88]

Внатрешниот Сончев Систем, исто така, содржи астероиди блиску до Земјата, од кои многу минуваат низ орбитите на внатрешните планети.[89] Некои од нив се потенцијално опасни објекти.

Надворешен Сончев Систем

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Џиновска планета

Надворешниот регион на Сончевиот Систем е дом на џиновските планети и нивните големи месечини. Во овој регион орбитираат и кентаурите и многу краткопериодни комети. Поради нивната поголема оддалеченост од Сонцето, цврстите објекти во надворешниот Сончев Систем содржат поголем дел од испарливи материи, како што се вода, амонијак и метан од оние на внатрешниот Сончев Систем, бидејќи пониските температури дозволуваат овие соединенија да останат цврсти.[43]

Надворешни планети

[уреди | уреди извор]
Надворешните планети (во позадина) Јупитер, Сатурн, Уран и Нептун, во споредба со внатрешните планети Земја, Венера, Марс и Меркур (во преден план)
Орери ги прикажува движењата на четирите надворешни планети. Малите сфери ја претставуваат позицијата на секоја планета на секои 200 Јулијански денови, почнувајќи од 18 ноември 1877 година и завршувајќи на 3 септември 2042 година (Нептун на перихел).

Четирите надворешни планети, исто така наречени џиновски планети или Јовијански планети, колективно сочинуваат 99% од масата која кружи околу Сонцето. Јупитер и Сатурн се заедно повеќе од 400 пати со поголема од масата на Земјата и се состојат претежно од гасовите водород и хелиум, па оттука и нивното именување како гасовити џинови.[90] Уран и Нептун се многу помалку масивни — помали од 20 Земјини маси (M🜨) секој — и се составени првенствено од мраз. Поради овие причини, некои астрономи сугерираат дека припаѓаат на нивната сопствена категорија, ледени џинови.[91] Сите четири џиновски планети имаат прстени, иако од Земјата лесно се забележува само прстенестиот систем на Сатурн. Терминот горна планета означува планети надвор од Земјината орбита и на тој начин ги вклучува и надворешните планети и Марс.

Јупитер

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Јупитер

Јупитер (5.2 астрономски единици (780×106 kм; 480×106 ми), на 318 M🜨, е 2,5 пати поголема од масата на сите други планети собрани заедно. Во голема мера се состои од водород и хелиум. Силната внатрешна топлина на Јупитер создава полупостојани одлики во неговата атмосфера, како што се облачните ленти и Големата црвена дамка. Јупитер има 80 познати сателити. Четирите најголеми, Ганимед, Калиста, Ија и Европа, се нарекуваат Галилееви месечини: тие покажуваат сличности со копнените планети, како што се вулканизмот и внатрешното загревање.[92] Ганимед, најголемиот сателит во Сончевиот Систем, е поголем од Меркур; Калиста е речиси исто толку голем.

Сатурн

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Сатурн

Сатурн (9.5 астрономски единици (1.42×109 kм; 880×106 ми)), се одликува со својот обемен систем на прстени, има неколку сличности со Јупитер, како што се неговиот атмосферски состав и магнетосфера. Иако Сатурн има 60% од волуменот на Јупитер, тој е помалку од една третина од обемот, на 95 M🜨. Сатурн е единствената планета од Сончевиот Систем која е помалку густа од водата.[93] Прстените на Сатурн се составени од мали честички мраз и карпи. Сатурн има 83 потврдени сателити составени главно од мраз. Две од нив, Титан и Енкелад, покажуваат знаци на геолошка активност:[94] тие, како и пет други сатурнски месечини (Јапет, Реја, Диона, Тетида и Мимант), се доволно големи за да бидат тркалезни. Титан, втората по големина месечина во Сончевиот Систем, е поголема од Меркур и единствениот сателит во Сончевиот Систем со значителна атмосфера.

Уран

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Уран

Уран (19.2 астрономски единици (2.87×109 kм; 1.78×109 ми), во 14 M🜨 , е најлесната од надворешните планети. Уникатно меѓу планетите, кружи околу Сонцето на своја страна; нејзиниотосен наклон е над деведесет степени во однос на еклиптиката. Има многу постудено јадро од другите џиновски планети и зрачи многу малку топлина во вселената.[95] Уран има 27 познати сателити, од кои најголеми се Титанија, Оберон, Амбриел, Ариел и Миранда.[96]

Нептун

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Нептун

Нептун (30.1 астрономски единици (4.50×109 kм; 2.80×109 ми)), иако малку помал од Уран, е помасивен ( 17 M🜨) и оттука погуст. Зрачи повеќе внатрешна топлина од Уран, но не толку колку Јупитер или Сатурн.[97] Нептун има 14 познати сателити. Најголемиот, Тритон, е геолошки активен, со гејзери од течен азот.[98] Тритон е единствениот голем сателит со повратно дивжење. Нептун е придружен во својата орбита од неколку помали планети, наречени Нептунови тројанци, кои се во резонанца 1:1 со него.

Кентаури

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Кентаур (астероид)

Кентаурите се ледени тела слични на комети чии орбити имаат големи полуоски поголеми од оние на Јупитер (5.5 астрономски единици (820×106 kм; 510×106 ми)) и помалку од онаа на Нептун (30 астрономски единици (4.5×109 kм; 2.8×109 ми)). Најголемиот познат кентаур, 10199 Харикло, има пречник од околу 250 километри. Првиот откриен кентаур, 2060 Хирон, исто така е класифициран како комета (95P), бидејќи развива кома исто како и кометите кога се приближуваат до Сонцето.[99]

Комети

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Комета
Хејл-Бопова комета, видена во 1997 година

Кометите се мали тела на Сончевиот Систем, вообичаено со ширина од само неколку километри, составени главно од испарливи мразови. Тие имаат многу ексцентрични орбити, генерално перихел во орбитите на внатрешните планети и афел подалеку од Плутон. Кога кометата влегува во внатрешниот Сончев Систем, нејзината близина до Сонцето предизвикува нејзината ледена површина да се сублимира и јонизира, создавајќи кома: долга опашка од гас и прашина често видлива со голо око.

Кометите со краток период имаат орбити кои траат помалку од двесте години. Долгорочните комети имаат орбити кои траат илјадници години. Кометите со краток период се смета дека потекнуваат од Кајперовиот Појас, додека долгите комети, како Хејл-Боповата, се смета дека потекнуваат од Ортовиот Облак. Многу групи на комети, како оние од Крејцобата група, настанале од распадот на самохран родител.[100] Некои комети со хиперболични орбити може да потекнуваат надвор од Сончевиот Систем, но тешко е да се одредат нивните прецизни орбити.[101] Старите комети чии испарливи материи главно биле исфрлени од сончевото затоплување често се категоризираат како астероиди.[102]

Заднептунски регион

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Заднептунец

Надвор од орбитата на Нептун се наоѓа областа на „заднептунскиот регион“, со Кајперовиот Појас во облик на крофна, домот на Плутон и неколку други џуџести планети, и преклопен диск од расеани објекти, кој е наведнат кон рамнината на Сончевиот Систем и достигнува многу подалеку од Кајперовиот Појас. Целиот регион сè уште е во голема мера неистражен. Се смета дека се состои претежно од илјадници мали светови - најголемиот со пречник од само една петтина од оној на Земјата и маса далеку помала од онаа на Месечината - главно составена од карпи и мраз. Овој регион понекогаш се опишува како „трета зона на Сончевиот Систем“, опфаќајќи го внатрешниот и надворешниот Сончев Систем.[103]

Кајперов Појас

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Кајперов Појас
Познати објекти во Кајперовиот Појас
  Сонце ·   Јупитеров тројанец ·   Џиновска планета ·   Кајперов Појас ·   Расеан Диск ·   Нептунов тројанец

Кајперовиот Појас е голем прстен од остатоци сличен на астероидниот појас, но главно се состои од објекти составени првенствено од мраз.[104] Се протега помеѓу 30 и 50 астрономски единици (4.5×109 и 7.5×109 kм; 2.8×109 и 4.6×109 ми) од Сонцето. Тој е составен главно од мали тела на Сончевиот Систем, иако најголемите неколку се веројатно доволно големи за да бидат џуџести планети.[5] Се проценува дека има над 100.000 предмети од Кајперовиот Појас со пречник поголем од 50 kiloметарs (160,000 ст), но вкупната маса на Кајперовиот Појас се смета дека е само десетина или дури стотинка од масата на Земјата.[105] Многу објекти на Кајперовиот Појас имаат повеќе сателити,[106] и повеќето имаат орбити кои ги носат надвор од рамнината на еклиптиката.[107]

Кајперовиот Појас грубо може да се подели на „класичен“ појас и резонантен. Резонансите се орбити поврзани со онаа на Нептун (на пр. двапати на секои три орбити на Нептун, или еднаш на секои две). Првата резонанца започнува во самата орбита на Нептун. Класичниот појас се состои од објекти кои немаат резонанца со Нептун и се протега од приближно 39.4 до 47.7 астрономски единици (5.89×109 to 7.14×109 kм; 3.66×109 до 4.43×109 ми).[108] Членовите на класичниот Кајперовиот Појас се класифицирани како кубевано, по првиот од ваков вид откриен, 15760 Албион (кој претходно ја имал привремената ознака 1992 QB 1).[109]

Плутон и Харон

[уреди | уреди извор]
Главни статии: Плутон и Харон (месечина)

Џуџестата планета Плутон (со просечна орбита од 39 астрономски единици (5.8×109 kм; 3.6×109 ми)) е најголемиот познат објект во Кајперовиот Појас. Кога била откриена во 1930 година, се сметало дека е деветта планета; ова се променило во 2006 година со усвојувањето на формална дефиниција за планета. Плутон има релативно ексцентрична орбита наклонета за 17 степени во однос на еклиптичката рамнина и се движи од 29.7 астрономски единициs (4.44×109 kм; 2.76×109 ми) од Сонцето на перихел (во орбитата на Нептун) до 49.5 астрономски единици (7.41×109 kм; 4.60×109 ми) кај афел. Плутон има резонанца 2:3 со Нептун, што значи дека Плутон орбитира двапати околу Сонцето на секои три орбити на Нептун. Објектите на Кајперовиот Појас чии орбити ја делат оваа резонанца се нарекуваат плутино.[110]

Харон, најголемата од месечините на Плутон, понекогаш се опишува како дел од бинарниот систем со Плутон, бидејќи двете тела кружат околу барицентарот на гравитација над нивните површини (т.е. изгледа дека „орбитираат едно околу друго“). Надвор од Харон, четири многу помали месечини, Стикс, Никс, Керберос и Хидра.

Макемаке, Хаумеја, Квавар и Орк

[уреди | уреди извор]

Покрај Плутон, астрономите генерално се согласуваат дека најмалку четири други објекти од Кајперовиот Појас се џуџести планети.

Макемаке (45,79 AU просек), иако помал од Плутон, е најголемиот познат објект во класичниот Кајперовиот Појас (т.е. објект од Кајперовиот Појас кој не е во потврдена резонанца со Нептун). Макемаке е најсветлиот објект во Кајперовиот Појас по Плутон. Неговата орбита е многу понаклонета од онаа на Плутон, на 29°.[111] Има една позната месечина.[112]

Хаумеја (43.13 AU просек) е во орбита слична на Макемаке, освен што е во привремена орбитална резонанца 7:12 со Нептун.[113] Името го добила под истото очекување дека ќе се покаже како џуџеста планета. Има две познати месечини, Хијака и Намака.[114]

Квавар (43.69 ае просек) е втор по големина познат објект во класичниот појас, по Макемаке. Неговата орбита е значително помалку ексцентрична и склона од оние на Макемаке или Хаумеја[115]. Тој има една позната месечина, Вејвот.[116]

Орк (39.40 ае просек) е во иста 2:3 орбитална резонанца со Нептун и е најголемиот таков објект по самиот Плутон[117]. Неговата ексцентричност и склоност се слични на Плутон, но перихелот лежи околу 120 ° од оној на Плутон. Има една позната месечина, Вант[118].

Расеан диск

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Расеан Диск

Се смета дека расеаниот диск, кој го преклопува Кајперовиот Појас, но се протега на околу 200 АЕ, е извор на краткопериодични комети. Се смета дека објектите со расфрлани дискови биле исфрлени во непредвидливи орбити од гравитациското влијание на раната надворешна миграција на Нептун. Повеќето расеани дискови (ТРД) имаат перихел во Кајперовиот Појас, но афел далеку подалеку од него (некои повеќе од 150 АU од Сонцето). Орбитите на расеаните дискови се исто така многу наклонети кон еклиптичката рамнина и често се речиси нормални на нго. Некои астрономи сметаат дека расеаниот диск е само уште еден регион на Кајперовиот Појас и ги опишуваат расеаните објекти од дискот како „расфрлани објекти на Кајперовиот Појас“.[119] Некои астрономи, исто така, ги класифицираат кентаурите како објекти на Кајперовиот Појас расеани навнатре, заедно со нанадвор расеани жители на расеаниот диск.[120]

Ерида и Гонг-гонг

[уреди | уреди извор]
Главни статии: Ерида (џуџеста планета) и 225088 Гунггунг

Ерида (67,78 ае просек) е најголемиот познат расфрлан диск, и предизвикал дебата за тоа што претставува планета, бидејќи е 25% повеќе масивен од Плутон[121]. Тој е најсилен од познатите џуџести планети. Има една позната месечина, Дисномија. Како и Плутон, неговата орбита е високо ексцентрична, со перихел од 38,2 ае (оддалеченост од сонцето) и афил од 97,6 ае.

Гонг-гонг (67,38 ае просек) е во орбита слична на Ерис, освен што е во 3:10 резонанца со Нептун. Има една позната месечина, Xiangliu.

Најоддалечени региони

[уреди | уреди извор]
Од Сонцето до најблиската ѕвезда: Сончевиот Систем на логаритамска скала во астрономски единици (AU)

Точката во која завршува Сончевиот Систем и започнува меѓуѕвездениот простор не е прецизно дефинирана бидејќи неговите надворешни граници се обликувани од две сили, сончевиот ветер и гравитацијата на Сонцето. Границата на влијанието на сончевиот ветер е приближно четири пати поголема од растојанието на Плутон од Сонцето; оваа хелиопауза, надворешната граница на хелиосферата, се смета за почеток на меѓуѕвездениот простор.

Хелиосфера

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Хелиосфера
Хелиосферата наликува на воден меур во дел од велената раководена од Сонцето, што се простира далеку позади орбитата на Плутон

Хелиосферата наликува на воден меур во дел од велената раководена од Сонцето, што се простира далеку позади орбитата на Плутон. Овде сонцето зрачи со својот својот сончев ветер на приближно 400 км/сек, поток од наелектризирани честички, додека не се судри со ветерот на меѓуѕвездениот простор.

Судирот се случува при завршниот удар, кој е приближно 80–100 AU од Сонцето наспроти ветерот од меѓуѕвездениот простор и приближно 200 AU од Сонцето надолу.[122] Овде ветрот драматично се забавува, кондензира и станува потурбулентен [122] формирајќи голема овална структура. Се смета дека оваа структура изгледа и се однесува многу како опашка на комета, која се протега нанадвор уште 40 AU на страната против ветерот, но опашот е повеќе пати од тоа растојание надолу; Доказите од вселенското летало Касини и Меѓуѕвездените истражувачи на граници сугерираат дека тоа е принудено во облик на меур поради ограничувачкото дејство на меѓуѕвезденото магнетно поле.[123]

Надворешната граница на хелиосферата, хелиопаузата, е точката во која сончевиот ветер конечно завршува и е почеток на меѓуѕвездениот простор.[58] Војаџер 1 и Војаџер 2 се изјасниле дека го поминале завршниот шок и влегле во хелиокривот, на 94 и 84 AU од Сонцето, соодветно.[124][125] Се известува дека Војаџер 1 ја преминал хелиопаузата во август 2012 година.[126]

Обликот и формата на надворешниот раб на хелиосферата веројатно се под влијание на динамиката на течноста на заемодејствата со меѓуѕвездениот простор, како и сончевите магнетни полиња кои преовладуваат на југ. Надвор од хелиопаузата, на околу 230 ае, се наоѓа ударен лак.

Доближување на Сончевиот Систем:
  • внатрешен Сончев Систем и Јупитер
  • надворешен Сончев Систем и Плутон
  • орбита на Седна (одделен објект)
  • внатрешниот дел на Ортовиот Облак

Поради недостаток на податоци, условите во месниот меѓуѕвезден простор не се со сигурност познати. Се очекува дека вселенското летало на НАСА „Војаџер“, додека поминува низ хелиопаузата, ќе пренесе вредни податоци за нивото на зрачење и сончевиот ветер на Земјата.[127] Колку добро хелиосферата го штити Сончевиот Систем од космичките зраци е слабо разбрано. Тим финансиран од НАСА развил концепт на „Визија-мисија“ посветена на испраќање сонда во хелиосферата.[128]

Одвоени предмети

[уреди | уреди извор]
Главни статии: Одвоено тело и Седноид

Седна (со просечна орбита од 520 ае) е голем, црвеникав објект со џиновска, високо елиптична орбита што ја зема од околу 76 ае во перихел до 940 ае во афел. Мајк Браун, кој го открил објектот во 2003 година, тврди дека тој не може да биде дел од Расеаниот Диск или Кајперовиот Појас бидејќи неговиот перихел е премногу далечен за да биде погоден од миграцијата на Нептун. Тој и другите астрономи сметаат дека е прв во една сосема нова популација, понекогаш наречена „далечни одвоени објекти“ (ДООб), која исто така може да го вклучи објектот 2000 CR105, кој има перихел од 45 ае, афел од 415 ае, и орбитален период од 3.420 години[129]. Браун ја нарекува оваа популација „внатрешен Ортов Облак“ бидејќи можеби се формирал преку сличен процес, иако е далеку поблиску до Сонцето[130]. Седна е најверојатно џуџеста планета, иако нејзината форма допрва треба да се утврди. Вториот недвосмислено одвоен објект, со перихел подалеку од Седна на приближно 81 ае, е 2012 VP113, откриен во 2012 година. Неговиот афел е само половина од оној на Седна, на 400–500 ае[131][132]

Ортов Облак

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Ортов Облак
Шема на хипотетичкиот Ортов Облак, со сферичен надворешен облак и внатрешен облак во облик на диск

Ортовиот Облак е хипотетички сферичен облак од трилиони ледени објекти за кој се смета дека е извор за сите долготрајни комети и дека го опкружува Сончевиот Систем на околу 50.000 AU (околу 1 светлосна година (ly)), а можеби и до 100.000 AU (1,87 ly). Се смета дека е составен од комети кои биле исфрлени од внатрешниот Сончев Систем со гравитациски заемодејства со надворешните планети. Ортовите облаци се движат многу бавно и можат да бидат вознемирени од ретки настани, како што се судири, гравитациски ефекти на ѕвезда што поминува или галактичка плима, плимата и осеката што ја врши Млечниот Пат.[133][134]

Граници

[уреди | уреди извор]
Главни статии: Вулканоид, Заднептунски планети, и Деветта планета

Голем дел од Сончевиот Систем сè уште е непознат. Се проценува дека гравитациското поле на Сонцето доминира над гравитациските сили на околните ѕвезди до околу две светлосни години (125.000 ае). Спротивно на тоа, помалите проценки за полупречникот на Ортовиот Облак не го ставаат подалеку од 50.000 ае.[135] И покрај откритијата како Седна, регионот помеѓу Кајперовиот Појас и Ортовиот Облак, област од десетици илјади ае во полупречник, сè уште е практично немапирен. Исто така, во тек се студии за регионот помеѓу Меркур и Сонцето.[136] Сè уште може да се откријат објекти во непознатите области на Сончевиот Систем.

Во моментов, најоддалечените познати објекти, како што е кометата Вест, имаат афел околу 70.000 ае од Сонцето, но како што Ортовиот Облак станува се попознат, ова може да се промени.

Галактички контекст

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Местоположба на Земјата
Одблиску до Орионовиот Крак, со големи ѕвездени асоцијации (жолта), маглини (црвена) и темни маглини (сива) околу Месниот Меур.

Сончевиот Систем се наоѓа во Млечниот Пат, причкеста спирална галаксија со пречник од околу 100.000 светлосни години и содржи повеќе од 100 милијарди ѕвезди. Сонцето се наоѓа во еден од надворешните спирални краци на Млечниот Пат, познат како Орионовиот Крак.[137] Сонцето се наоѓа на околу 26.660 светлосни години од Галактичкото Средиште,[138] и неговата брзина околу центарот на Млечниот Пат е околу 247 км/сек. Оваа револуција е позната како галактичка година на Сончевиот Систем.[139] Сончевиот врв, насоката на патеката на Сонцето низ меѓуѕвездениот простор, е во близина на соѕвездието Херкул во насока на моменталната локација на светлата ѕвезда Вега.[140] Рамнината на еклиптиката лежи под агол од околу 60° во однос на галактичката рамнина.

Местоположбата на Сончевиот Систем во Млечниот Пат е фактор во еволутивната историја на животот на Земјата. Неговата орбита е блиску до кружна, а орбитите во близина на Сонцето се приближно со иста брзина како онаа на спиралните краци.[141][142] Затоа, Сонцето поминува низ краци многу ретко. Бидејќи спиралните краци се дом на многу поголема концентрација на супернови, гравитациски нестабилности и зрачење што би можеле да го нарушат Сончевиот Систем, ова ѝ дало на Земјата долги периоди на стабилност за еволуција на животот.[141] Сепак, промената на положбата на Сончевиот Систем во однос на другите делови на Млечниот Пат може да ги објасни периодичните настани на исчезнување на Земјата, според хипотезата на Шива или сродните теории. Сончевиот Систем се наоѓа надвор од преполната со ѕвезди околината на Галактичкото Средиште. Во близина на центарот, гравитациските влечења од блиските ѕвезди може да ги вознемират телата во Ортовиот Облак и да испратат многу комети во внатрешниот Сончев Систем, предизвикувајќи судири со потенцијално катастрофални импликации за животот на Земјата. Интензивното зрачење на Галактичкото Средиште, исто така, може да го попречи развојот на сложениот живот.[141] Дури и на моменталната местоположба на Сончевиот Систем, некои научници шпекулираат дека неодамнешните супернови можеби негативно влијаеле на животот во последните 35.000 години, фрлајќи парчиња од исфрленото ѕвездено јадро кон Сонцето, како зрна радиоактивна прашина и поголеми тела слични на комети.[143]

на местоположбата на Сончевиот Систем]]
Логаритамски приказ]] на местоположбата на Сончевиот Систем

Небесно соседство

[уреди | уреди извор]
Надвор од хелиосферата е меѓуѕвездениот простор, кој се состои од различни облаци од гасови. Сончевиот Систем моментално се движи низ Месниот Меѓуѕвезден Облак.

Сончевиот Систем е опкружен со Месен Меѓуѕвезден Облак, иако не е јасно дали е вграден во него или дали е во регионот каде што облакот комуницира со соседниот Г-облак.[144][145] Двата простори се меѓуѕвездени облаци во регионот познат како Месен Меур широк 300 светлосни години.

На десет светлосни години од Сонцето има релативно малку ѕвезди, а најблиску е тројниот ѕвезден систем Алфа Кентаур, кој е оддалечен околу 4,4 светлосни години и во Г-облакот. Алфа Кентаурите А и Б претставуваат тесно врзан пар ѕвезди слични на Сонцето, додека најблиската до Земјата, малото црвено џуџе Проксима Кентаур, кружи околу парот поблиску на растојание од 0,2 светлосни години. Во 2016 година, било потврдено дека потенцијално населлива вонсончева планета кружи околу Проксима Кентаур, наречена Проксима Кентаур б, најблиската потврдена вонсончева планета до Сонцето.[146] Следните најблиски познати фусори и непријателски планети до Сонцето се црвеното џуџе Барнардова ѕвезда (на 5,9 ly), најблиските кафеави џуџиња на бинарниот систем Луман 16 (6,6 ly), најблискиот познат непријателски или слободно лебдечки објект со планетарна маса со помала од 10 од масата на Јупитер како и црвените џуџиња Волк 359 (7.8 ly) и Лаланд 21185 (8.3 ly).

Следниот најблизок на 8.6 ly е Сириус, најсветлата ѕвезда на ноќното небо на Земјата, со приближно двојно поголема маса на Сонцето, орбитирана од најблиското бело џуџе до Земјата, Сириус Б. Други системи во рок од десет светлосни години се двојниот црвено-џуџест систем Лујтен 726-8 ( 8.7 ly) и осаменото црвено џуџе Рос 154 (9.7 ly).[147] Најблиската осамена ѕвезда слична на Сонцето до Сончевиот Систем е Тау Цети на 11,9 светлосни години. Има приближно 80% од масата на Сонцето, но само 60% од неговата сјајност.[148]

Најблиската и невидлива група ѕвезди надвор од непосредното небесно соседство е Движечката група Голема Мечка‎ на приближно 80 светлосни години, која е во рамките на Месниот Меур, како најблиското, како и ѕвезденото јато кои лежат на нејзиниот раб. Месниот Меур е шуплина или супермеур во форма на песочен часовник во меѓуѕвездената средина со ширина од околу 300 светлосни години. Меурот е преполн со плазма со висока температура, што сугерира дека е производ на неколку неодамнешни супернови.[149] Месниот Меур е мал супермеур во споредба со соседните пошироки Гоулдов Појас и Редклифски Бран, секоја од илјадници светлосни години во должина, од кои сите се дел од Орионовиот Крак, кој ги содржи повеќето невозможни видливи ѕвезди на Млечниот Пат. Најблиските области за формирање на ѕвезди се Молекуларниот облак Јужна Круна, облак комплексот Rho Ophiuchi и Молекуларниот облак Бик, вториот лежи веднаш зад Месниот Меур и е дел од Редклифскиот Бран. Непомогнато видливи објекти во овие региони од илјада светлосни години кон Галактичкото Средиште оддалечен 26 илјади светлосни години се објекти како Шаула и нанадвор во галактичката рамнина како што е Елнат.

Споредба со вонсончевни системи

[уреди | уреди извор]

Во споредба со многу други планетарни системи, Сончевиот Систем се издвојува по недостаток на планети во внатрешноста на орбитата на Меркур.[150][151] На познатиот Сончев Систем му недостигаат и супер-Земји (Деветтата Планета би можела да биде супер-Земја надвор од познатиот Сончев Систем).[150] Невообичаено, има само мали карпести планети и големи гасовити џинови; На други места типични се планетите со средна големина - и карпести и гасовити - така што нема „јаз“ како што се гледа помеѓу големината на Земјата и на Нептун (со полупречник 3,8 пати поголем). Исто така, овие супер-земји имаат поблиски орбити од Меркур.[150] Ова довело до хипотезата дека сите планетарни системи започнуваат со многу блиски планети, и дека обично низа од нивните судири предизвикува консолидација на масата во неколку поголеми планети, но во случај на Сончевиот Систем судирите предизвикале нивно уништување и исфрлање.[152]

Орбитите на планетите од Сончевиот Систем се речиси кружни. Во споредба со другите системи, тие имаат помала орбитална ексцентричност. Иако има обиди да се објасни делумно со пристрасност во методот на откривање на радијална брзина и делумно со долги заемодејства на доста голем број планети, точните причини остануваат неодредени.[150][153]

Визуелно резиме

[уреди | уреди извор]

Овој дел е примерок од телата на Сончевиот Систем, избрани според големината и квалитетот на сликите и подредени по волумен. Некои големи објекти се испуштени, бидејќи тие не се сликани со висок квалитет.

Сончев Систем
Сонце
(ѕвезда) 		Јупитер
(планета) 		Сатурн
(планета) 		Уран
(планета) 		Нептун
(планета) 		Земја
(планета) 		Венера
(планета)
Марс
(планета) 		Ганимед
(месечина на Јупитер) 		Титан
(месечина на Сатурн) 		Меркур
(планета) 		Калиста
(месечина на Јупитер) 		Ија
(месечина на Јупитер) 		Месечина
(месечина на Земјата)
Европа
(месечина на Јупитер) 		Тритон
(месечина на Нептун) 		Плутон
(џуџеста планета) 		Титанија
(месечина на Уран) 		Реја
(месечина на Сатурн) 		Оберон
(месечина на Уран) 		Јапет
(месечина на Сатурн)
Харон
(месечина на Плутон) 		Умбриел
(месечина на Уран) 		Ариел
(месечина на Уран) 		Диона
(месечина на Сатурн) 		Тетида
(месечина на Сатурн) 		Церера
(џуџеста планета) 		Веста
(астероид)
Палада
(астероид) 		Енкелад
(месечина на Сатурн) 		Миранда
(месечина на Уран) 		Proteus
(месечина на Нептун) 		Мимант
(месечина на Сатурн) 		Хиперион
(месечина на Сатурн) 		7 Ирида
(астероид)
Феба
(месечина на Сатурн) 		Јанус
(месечина на Сатурн) 		Епиметеј
(месечина на Сатурн) 		Лутеција
(астероид) 		Прометеј
(месечина на Сатурн) 		Пандора
(месечина на Сатурн) 		Матилда
(астероид)
Елена
(месечина на Сатурн) 		Ида
(астероид) 		Арокот
(Kuiper belt object) 		Фобос
(месечина на Марс) 		Дејмос
(месечина на Марс) 		Чурјумов
Герасименко
(комета) 		Хартли2
(комета)
Поглед кон Сончевиот Систем на растојание од над 6 милијарди километри од Земјата.

Горе: Венера, Земја (Бледа Сина Точка), Јупитер
Долу: Сатурн, Уран, Нептун
(13 септември 1996)

Белешки

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Датумот е заснован на најстариот пронајден досега во метеорит, 4.568,2++0,2
    −0,4     милиони години, и се смета дека е датум на формирање на првиот цврст материјал во маглината што се распаѓа.[38]
  1. ↑ 1,0 1,1 As of August 27, 2019.
  2. ↑ Природни сателити (месечини) кои кружат околу планетите на Сончевиот Систем се пример за второто.
  3. ↑ Историски, неколку други тела некогаш се сметале за планети, вклучувајќи го и Плутон од неговото откривање во 1930 година до 2006 година. Видете Поранешни планети.
  4. ↑ Двете месечини поголеми од Меркур се Ганимед, кој кружи околу Јупитер и Титан, кој кружи околу Сатурн. Иако се поголеми од Меркур, и двете месечини имаат помалку од половина од својата маса. Покрај тоа, полупречникот на Јупитеровата месечина Калиста е над 98% полупречникот на Меркур

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „How Many Solar System Bodies“. NASA/JPL Solar System Dynamics. Посетено на 20 April 2018.
  2. ↑ Wm. Robert Johnston (15 September 2019). „Asteroids with Satellites“. Johnston's Archive. Посетено на 28 September 2019.
  3. ↑ 3,0 3,1 „Latest Published Data“. The International Astronomical Union Minor Planet Center. Посетено на 28 September 2019.
  4. ↑ Mumma, M.J.; Disanti, M.A.; Dello Russo, N.; Magee-Sauer, K.; Gibb, E.; Novak, R. (2003). „Remote infrared observations of parent volatiles in comets: A window on the early solar system“. Advances in Space Research. 31 (12): 2563–2575. Bibcode:2003AdSpR..31.2563M. CiteSeerX 10.1.1.575.5091. doi:10.1016/S0273-1177(03)00578-7.
  5. ↑ 5,0 5,1 Grundy, W.M.; Noll, K.S.; Buie, M.W.; Benecchi, S.D.; Ragozzine, D.; Roe, H.G. (December 2018). „The Mutual Orbit, Mass, and Density of Transneptunian Binary Gǃkúnǁʼhòmdímà ((229762) 2007 UK126)“ (PDF). 334: 30–38. doi:10.1016/j.icarus.2018.12.037. Архивирано од изворникот на 7 April 2019. Наводот journal бара |journal= (help)
  6. ↑ Mike Brown (23 August 2011). „Free the dwarf planets!“. Mike Brown's Planets.
  7. ↑ WC Rufus (1923). „The astronomical system of Copernicus“. Popular Astronomy. том 31. стр. 510. Bibcode:1923PA.....31..510R.
  8. ↑ Weinert, Friedel (2009). Copernicus, Darwin, & Freud: revolutions in the history and philosophy of science. Wiley-Blackwell. стр. 21. ISBN 978-1-4051-8183-9.
  9. ↑ Eric W. Weisstein (2006). „Galileo Galilei (1564–1642)“. Wolfram Research. Посетено на 27 October 2010.
  10. ↑ „Discoverer of Titan: Christiaan Huygens“. ESA Space Science. 2005. Посетено на 27 October 2010.
  11. ↑ Jeremiah Horrocks, William Crabtree, and the Lancashire observations of the transit of Venus of 1639, Allan Chapman 2004 Cambridge University Press doi:10.1017/S1743921305001225
  12. ↑ „Comet Halley“. University of Tennessee. Посетено на 27 December 2006.
  13. ↑ Sagan, Carl; Druyan, Ann (1997). Comet. New York: Random House. стр. 26–27, 37–38. ISBN 978-0-3078-0105-0. Занемарен непознатиот параметар |name-list-style= (help)
  14. ↑ „Etymonline: Solar System“. Посетено на 24 January 2008.
  15. ↑ „1838: Friedrich Bessel Measures Distance to a Star“. Observatories of the Carnegie Institution for Science. Архивирано од изворникот на 1 October 2018. Посетено на 22 September 2018.
  16. ↑ M Woolfson (2000). „The origin and evolution of the solar system“. Astronomy & Geophysics. 41 (1): 1.12–1.19. Bibcode:2000A&G....41a..12W. doi:10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x.
  17. ↑ Levison, H.F.; Morbidelli, A. (27 November 2003). „The formation of the Kuiper belt by the outward transport of bodies during Neptune's migration“. Nature. 426 (6965): 419–421. Bibcode:2003Natur.426..419L. doi:10.1038/nature02120. PMID 14647375.
  18. ↑ Harold F. Levison; Martin J Duncan (1997). „From the Kuiper Belt to Jupiter-Family Comets: The Spatial Distribution of Ecliptic Comets“. Icarus. 127 (1): 13–32. Bibcode:1997Icar..127...13L. doi:10.1006/icar.1996.5637.
  19. ↑ „The Solar System“. Nine Planets. Посетено на 15 February 2007.
  20. ↑ Amir Alexander (2006). „New Horizons Set to Launch on 9-Year Voyage to Pluto and the Kuiper Belt“. The Planetary Society. Архивирано од изворникот на 22 February 2006. Посетено на 8 November 2006.
  21. ↑ Bennett, Jeffrey O. (2020). „Chapter 4.5“. The cosmic perspective (Ninth. изд.). Hoboken, NJ. ISBN 978-0-134-87436-4.
  22. ↑ Bi, S.L.; Li, T.D.; Li, L.H.; Yang, W.M. (2011). „Solar Models with Revised Abundance“. The Astrophysical Journal. 731 (2): L42. arXiv:1104.1032. Bibcode:2011ApJ...731L..42B. doi:10.1088/2041-8205/731/2/L42.
  23. ↑ Marochnik, L.; Mukhin, L. (1995). „Is Solar System Evolution Cometary Dominated?“. Во Shostak, G.S. (уред.). Progress in the Search for Extraterrestrial Life. Astronomical Society of the Pacific Conference Series. 74. стр. 83. Bibcode:1995ASPC...74...83M. ISBN 0-937707-93-7. Занемарен непознатиот параметар |name-list-style= (help)
  24. ↑ Bi, S.L.; Li, T.D.; Li, L.H.; Yang, W.M. (2011). „Solar Models with Revised Abundance“. The Astrophysical Journal. 731 (2): L42. arXiv:1104.1032. Bibcode:2011ApJ...731L..42B. doi:10.1088/2041-8205/731/2/L42. S2CID 118681206.
  25. ↑ „The Sun's Vital Statistics“. Stanford Solar Center. Посетено на 29 July 2008., citing Eddy, J. (1979). A New Sun: The Solar Results From Skylab. NASA. стр. 37. NASA SP-402. Архивирано од изворникот на 2021-07-30. Посетено на 2021-11-18.
  26. ↑ Williams, David R. (7 September 2006). „Saturn Fact Sheet“. NASA. Архивирано од изворникот на 4 August 2011. Посетено на 31 July 2007.
  27. ↑ Williams, David R. (16 November 2004). „Jupiter Fact Sheet“. NASA. Архивирано од изворникот на 26 September 2011. Посетено на 8 August 2007.
  28. ↑ Paul Robert Weissman; Torrence V. Johnson (2007). Encyclopedia of the solar system. Academic Press. стр. 615. ISBN 978-0-12-088589-3.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Podolak, M.; Weizman, A.; Marley, M. (December 1995). „Comparative models of Uranus and Neptune“. Planetary and Space Science. 43 (12): 1517–1522. Bibcode:1995P&SS...43.1517P. doi:10.1016/0032-0633(95)00061-5.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 Podolak, M.; Podolak, J.I.; Marley, M.S. (February 2000). „Further investigations of random models of Uranus and Neptune“. Planetary and Space Science. 48 (2–3): 143–151. Bibcode:2000P&SS...48..143P. doi:10.1016/S0032-0633(99)00088-4.
  31. ↑ Michael Zellik (2002). Astronomy: The Evolving Universe (9. изд.). Cambridge University Press. стр. 240. ISBN 978-0-521-80090-7. OCLC 223304585.
  32. ↑ Placxo, Kevin W.; Gross, Michael (2006). Astrobiology: a brief introduction. JHU Press. стр. 66. ISBN 978-0-8018-8367-5.
  33. ↑ „Dawn: A Journey to the Beginning of the Solar System“. Space Physics Center: UCLA. 2005. Архивирано од изворникот на 24 May 2012. Посетено на 3 November 2007.
  34. ↑ Guy Ottewell (1989). „The Thousand-Yard Model |subtitle Earth as a Peppercorn“. NOAO Educational Outreach Office. Посетено на 10 May 2012.
  35. ↑ „Tours of Model Solar Systems“. University of Illinois. Архивирано од изворникот на 12 April 2011. Посетено на 10 May 2012.
  36. ↑ „Luleå är Sedna. I alla fall om vår sol motsvaras av Globen i Stockholm“. Norrbotten Kuriren (in Swedish). Архивирано од изворникот на 15 July 2010. Посетено на 10 May 2010.
  37. ↑ See, for example, Office of Space Science (9 July 2004). „Solar System Scale“. NASA Educator Features. Архивирано од изворникот на 2016-08-27. Посетено на 2 April 2013.
  38. ↑ Bouvier, A.; Wadhwa, M. (2010). „The age of the Solar System redefined by the oldest Pb–Pb age of a meteoritic inclusion“. Nature Geoscience. 3 (9): 637–641. Bibcode:2010NatGe...3..637B. doi:10.1038/NGEO941. S2CID 56092512.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 „Lecture 13: The Nebular Theory of the origin of the Solar System“. University of Arizona. Посетено на 27 December 2006.[мртва врска]
  40. ↑ Greaves, Jane S. (7 January 2005). „Disks Around Stars and the Growth of Planetary Systems“. Science. 307 (5706): 68–71. Bibcode:2005Sci...307...68G. doi:10.1126/science.1101979. PMID 15637266.
  41. ↑ Present Understanding of the Origin of Planetary Systems. National Academy of Sciences. 5 April 2000. doi:10.17226/1732. ISBN 978-0-309-04193-5. Посетено на 19 January 2007.
  42. ↑ Boss, A.P.; Durisen, R.H. (2005). „Chondrule-forming Shock Fronts in the Solar Nebula: A Possible Unified Scenario for Planet and Chondrite Formation“. The Astrophysical Journal. 621 (2): L137. arXiv:astro-ph/0501592. Bibcode:2005ApJ...621L.137B. doi:10.1086/429160.
  43. ↑ 43,0 43,1 Bennett, Jeffrey O. (2020). „Chapter 8.2“. The cosmic perspective (Ninth. изд.). Hoboken, NJ. ISBN 978-0-134-87436-4.
  44. ↑ Bartels, Meghan (18 March 2019). „NASA's New Horizons Reveals Geologic 'Frankenstein' That Formed Ultima Thule“. Space.com. Посетено на 18 March 2019.
  45. ↑ Sukyoung Yi; Pierre Demarque; Yong-Cheol Kim; Young-Wook Lee; Chang H. Ree; Thibault Lejeune; Sydney Barnes (2001). „Toward Better Age Estimates for Stellar Populations: The Y2 Isochrones for Solar Mixture“. Astrophysical Journal Supplement. 136 (2): 417–437. arXiv:astro-ph/0104292. Bibcode:2001ApJS..136..417Y. doi:10.1086/321795.
  46. ↑ A. Chrysostomou; P.W. Lucas (2005). „The Formation of Stars“. Contemporary Physics. 46 (1): 29–40. Bibcode:2005ConPh..46...29C. doi:10.1080/0010751042000275277.
  47. ↑ Schröder, K.-P.; Connon Smith, Robert (May 2008). „Distant future of the Sun and Earth revisited“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 386 (1): 155–163. arXiv:0801.4031. Bibcode:2008MNRAS.386..155S. doi:10.1111/j.1365-2966.2008.13022.x.
  48. ↑ Nir J. Shaviv (2003). „Towards a Solution to the Early Faint Sun Paradox: A Lower Cosmic Ray Flux from a Stronger Solar Wind“. Journal of Geophysical Research. 108 (A12): 1437. arXiv:astroph/0306477. Bibcode:2003JGRA..108.1437S. doi:10.1029/2003JA009997.
  49. ↑ Pogge, Richard W. (1997). „The Once & Future Sun“. New Vistas in Astronomy. Архивирано од изворникот на 27 May 2005. Посетено на 7 December 2005.
  50. ↑ „Sun: Facts & Figures“. NASA. Архивирано од изворникот на 2 January 2008. Посетено на 14 May 2009.
  51. ↑ Woolfson, M. (2000). „The origin and evolution of the solar system“. Astronomy & Geophysics. 41 (1): 12. Bibcode:2000A&G....41a..12W. doi:10.1046/j.1468-4004.2000.00012.x.
  52. ↑ Zirker, Jack B. (2002). Journey from the Center of the Sun. Princeton University Press. стр. 120–127. ISBN 978-0-691-05781-1.
  53. ↑ „Why is visible light visible, but not other parts of the spectrum?“. The Straight Dome. 2003. Посетено на 14 May 2009.
  54. ↑ Than, Ker (30 January 2006). „Astronomers Had it Wrong: Most Stars are Single“. SPACE.com. Посетено на 1 August 2007.
  55. ↑ T.S. van Albada; Norman Baker (1973). „On the Two Oosterhoff Groups of Globular Clusters“. The Astrophysical Journal. 185: 477–498. Bibcode:1973ApJ...185..477V. doi:10.1086/152434.
  56. ↑ Charles H. Lineweaver (9 March 2001). „An Estimate of the Age Distribution of Terrestrial Planets in the Universe: Quantifying Metallicity as a Selection Effect“. Icarus. 151 (2): 307–313. arXiv:astro-ph/0012399. Bibcode:2001Icar..151..307L. CiteSeerX 10.1.1.254.7940. doi:10.1006/icar.2001.6607.
  57. ↑ „Solar Physics: The Solar Wind“. Marshall Space Flight Center. 16 July 2006. Архивирано од изворникот на 2015-08-13. Посетено на 3 October 2006.
  58. ↑ 58,0 58,1 „Voyager Enters Solar System's Final Frontier“. NASA. Архивирано од изворникот на 2020-05-16. Посетено на 2 April 2007.
  59. ↑ Phillips, Tony (15 February 2001). „The Sun Does a Flip“. NASA–Science News. Архивирано од изворникот на 12 May 2009. Посетено на 4 February 2007.
  60. ↑ „A Star with two North Poles“. NASA–Science News. 22 April 2003. Архивирано од изворникот на 18 July 2009.
  61. ↑ Riley, Pete (2002). „Modeling the heliospheric current sheet: Solar cycle variations“. Journal of Geophysical Research. 107. Bibcode:2002JGRA..107.1136R. doi:10.1029/2001JA000299.
  62. ↑ „Solar Wind blows some of Earth's atmosphere into space“. Science@NASA Headline News. 8 December 1998. Архивирано од изворникот на 2022-04-08. Посетено на 2021-11-18.
  63. ↑ Lundin, Richard (9 March 2001). „Erosion by the Solar Wind“. Science. 291 (5510): 1909. doi:10.1126/science.1059763. PMID 11245195.
  64. ↑ Langner, U.W.; M.S. Potgieter (2005). „Effects of the position of the solar wind termination shock and the heliopause on the heliospheric modulation of cosmic rays“. Advances in Space Research. 35 (12): 2084–2090. Bibcode:2005AdSpR..35.2084L. doi:10.1016/j.asr.2004.12.005.
  65. ↑ „Long-term Evolution of the Zodiacal Cloud“. 1998. Архивирано од изворникот на 29 September 2006. Посетено на 3 February 2007.
  66. ↑ „ESA scientist discovers a way to shortlist stars that might have planets“. ESA Science and Technology. 2003. Посетено на 3 February 2007.
  67. ↑ Landgraf, M.; Liou, J.-C.; Zook, H.A.; Grün, E. (May 2002). „Origins of Solar System Dust beyond Jupiter“ (PDF). The Astronomical Journal. 123 (5): 2857–2861. arXiv:astro-ph/0201291. Bibcode:2002AJ....123.2857L. doi:10.1086/339704. Посетено на 9 February 2007.
  68. ↑ „Inner Solar System“. NASA Science (Planets). Архивирано од изворникот на 11 May 2009. Посетено на 9 May 2009.
  69. ↑ Schenk P., Melosh H.J. (1994), Lobate Thrust Scarps and the Thickness of Mercury's Lithosphere, Abstracts of the 25th Lunar and Planetary Science Conference, 1994LPI....25.1203S
  70. ↑ Bill Arnett (2006). „Mercury“. Nine Planets. Посетено на 14 September 2006.
  71. ↑ Benz, W.; Slattery, W.L.; Cameron, A.G.W. (1988). „Collisional stripping of Mercury's mantle“. Icarus (Submitted manuscript). 74 (3): 516–528. Bibcode:1988Icar...74..516B. doi:10.1016/0019-1035(88)90118-2.
  72. ↑ Cameron, A.G.W. (1985). „The partial volatilization of Mercury“. Icarus. 64 (2): 285–294. Bibcode:1985Icar...64..285C. doi:10.1016/0019-1035(85)90091-0.
  73. ↑ Paul Rincon (1999). „Climate Change as a Regulator of Tectonics on Venus“ (PDF). Johnson Space Center Houston, TX, Institute of Meteoritics, University of New Mexico, Albuquerque, NM. Архивирано од изворникот (PDF) на 14 June 2007. Посетено на 19 November 2006.
  74. ↑ „What are the characteristics of the Solar System that lead to the origins of life?“. NASA Science (Big Questions). Архивирано од изворникот на 8 April 2010. Посетено на 30 August 2011.
  75. ↑ Anne E. Egger. „Earth's Atmosphere: Composition and Structure“. VisionLearning.com. Архивирано од изворникот на 21 February 2007. Посетено на 26 December 2006.
  76. ↑ David C. Gatling; Conway Leovy (2007). „Mars Atmosphere: History and Surface Interactions“. Во Lucy-Ann McFadden; и др. (уред.). Encyclopaedia of the Solar System. стр. 301–314.
  77. ↑ David Noever (2004). „Modern Martian Marvels: Volcanoes?“. NASA Astrobiology Magazine. Посетено на 23 July 2006.
  78. ↑ „Mars: A Kid's Eye View“. NASA. Архивирано од изворникот на 26 December 2003. Посетено на 14 May 2009.
  79. ↑ Scott S. Sheppard; David Jewitt; Jan Kleyna (2004). „A Survey for Outer Satellites of Mars: Limits to Completeness“ (PDF). Astronomical Journal. Посетено на 26 December 2006.
  80. ↑ Pascal Rosenblatt; Sébastien Charnoz; Kevin M. Dunseath; Mariko Terao-Dunseath; Antony Trinh; Ryuki Hyodo; Hidenori Genda; Stéven Toupin (2016). „Accretion of Phobos and Deimos in an extended debris disc stirred by transient moons“ (PDF). Nature Geoscience. 9 (8): 581. Bibcode:2016NatGe...9..581R. doi:10.1038/ngeo2742.
  81. ↑ „IAU Planet Definition Committee“. International Astronomical Union. 2006. Архивирано од изворникот на 3 June 2009. Посетено на 1 March 2009.
  82. ↑ „Are Kuiper Belt Objects asteroids? Are large Kuiper Belt Objects planets?“. Cornell University. Архивирано од изворникот на 3 January 2009. Посетено на 1 March 2009.
  83. ↑ Petit, J.-M.; Morbidelli, A.; Chambers, J. (2001). „The Primordial Excitation and Clearing of the Asteroid Belt“ (PDF). Icarus. 153 (2): 338–347. Bibcode:2001Icar..153..338P. doi:10.1006/icar.2001.6702. Архивирано од изворникот (PDF) на 2007-02-21. Посетено на 22 March 2007.
  84. ↑ „New study reveals twice as many asteroids as previously believed“. ESA. 2002. Посетено на 23 June 2006.
  85. ↑ Krasinsky, G.A.; Pitjeva, E.V.; Vasilyev, M.V.; Yagudina, E.I. (July 2002). „Hidden Mass in the Asteroid Belt“. Icarus. 158 (1): 98–105. Bibcode:2002Icar..158...98K. doi:10.1006/icar.2002.6837.
  86. ↑ „Cassini Passes Through Asteroid Belt“. NASA. Посетено на 2021-03-01.
  87. ↑ Phil Berardelli (2006). „Main-Belt Comets May Have Been Source of Earths Water“. SpaceDaily. Посетено на 23 June 2006.
  88. ↑ Barucci, M. A.; Kruikshank, D.P.; Mottola S.; Lazzarin M. (2002). „Physical Properties of Trojan and Centaur Asteroids“. Asteroids III. Tucson, Arizona: University of Arizona Press. стр. 273–87.
  89. ↑ Morbidelli, A.; Bottke, W.F.; Froeschlé, Ch.; Michel, P. (January 2002). A. Cellino; P. Paolicchi; R.P. Binzel (уред.). „Origin and Evolution of Near-Earth Objects“ (PDF). Asteroids III: 409–422. Bibcode:2002aste.book..409M. doi:10.2307/j.ctv1v7zdn4.33. Недостасува |editor1= (help)
  90. ↑ „Gas Giant | Planet Types“. Exoplanet Exploration: Planets Beyond our Solar System. Посетено на 2020-12-22.
  91. ↑ Jack J. Lissauer; David J. Stevenson (2006). „Formation of Giant Planets“ (PDF). NASA Ames Research Center; California Institute of Technology. Архивирано од изворникот (PDF) на 26 March 2009. Посетено на 16 January 2006.
  92. ↑ Pappalardo, R T (1999). „Geology of the Icy Galilean Satellites: A Framework for Compositional Studies“. Brown University. Архивирано од изворникот на 30 September 2007. Посетено на 16 January 2006.
  93. ↑ „Saturn – The Most Beautiful Planet of our solar system“. Preserve Articles. 23 January 2011. Архивирано од изворникот на 20 January 2012. Посетено на 24 July 2011.
  94. ↑ Kargel, J.S. (1994). „Cryovolcanism on the icy satellites“. Earth, Moon, and Planets (Submitted manuscript). 67 (1–3): 101–113. Bibcode:1995EM&P...67..101K. doi:10.1007/BF00613296.
  95. ↑ Hawksett, David; Longstaff, Alan; Cooper, Keith; Clark, Stuart (2005). „10 Mysteries of the Solar System“. Astronomy Now. 19 (8): 65. Bibcode:2005AsNow..19h..65H.
  96. ↑ Sheppard, S. S.; Jewitt, D.; Kleyna, J. (2005). „An Ultradeep Survey for Irregular Satellites of Uranus: Limits to Completeness“. The Astronomical Journal. 129 (1): 518. arXiv:astro-ph/0410059. Bibcode:2005AJ....129..518S. doi:10.1086/426329.
  97. ↑ Podolak, M.; Reynolds, R.T.; Young, R. (1990). „Post Voyager comparisons of the interiors of Uranus and Neptune“. Geophysical Research Letters (Submitted manuscript). 17 (10): 1737–1740. Bibcode:1990GeoRL..17.1737P. doi:10.1029/GL017i010p01737.
  98. ↑ Duxbury, N.S.; Brown, R.H. (1995). „The Plausibility of Boiling Geysers on Triton“. Beacon eSpace. Архивирано од изворникот на 26 April 2009. Посетено на 16 January 2006.
  99. ↑ Patrick Vanouplines (1995). „Chiron biography“. Vrije Universitiet Brussel. Архивирано од изворникот на 2 May 2009. Посетено на 23 June 2006.
  100. ↑ Sekanina, Zdeněk (2001). „Kreutz sungrazers: the ultimate case of cometary fragmentation and disintegration?“. Publications of the Astronomical Institute of the Academy of Sciences of the Czech Republic. 89: 78–93. Bibcode:2001PAICz..89...78S.
  101. ↑ Królikowska, M. (2001). „A study of the original orbits of hyperbolic comets“. Astronomy & Astrophysics. 376 (1): 316–324. Bibcode:2001A&A...376..316K. doi:10.1051/0004-6361:20010945.
  102. ↑ Whipple, Fred L. (1992). „The activities of comets related to their aging and origin“. Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. 54 (1–3): 1–11. Bibcode:1992CeMDA..54....1W. doi:10.1007/BF00049540.
  103. ↑ Alan Stern (February 2015). „Journey to the Solar System's Third Zone“. American Scientist. Посетено на 26 October 2018.
  104. ↑ Stephen C. Tegler (2007). „Kuiper Belt Objects: Physical Studies“. Во Lucy-Ann McFadden; и др. (уред.). Encyclopedia of the Solar System. стр. 605–620. ISBN 9780120885893.
  105. ↑ Audrey Delsanti; David Jewitt (2006). „The Solar System Beyond The Planets“ (PDF). Institute for Astronomy, University of Hawaii. Архивирано од изворникот (PDF) на 29 January 2007. Посетено на 3 January 2007.
  106. ↑ Brown, M.E.; Van Dam, M.A.; Bouchez, A.H.; Le Mignant, D.; Campbell, R.D.; Chin, J.C.Y.; Conrad, A.; Hartman, S.K.; Johansson, E.M. (2006). „Satellites of the Largest Kuiper Belt Objects“ (PDF). The Astrophysical Journal. 639 (1): L43–L46. arXiv:astro-ph/0510029. Bibcode:2006ApJ...639L..43B. doi:10.1086/501524. Посетено на 19 October 2011.
  107. ↑ Chiang, E.I.; Jordan, A.B.; Millis, R.L.; Buie, M.W.; Wasserman, L.H.; Elliot, J.L.; Kern, S.D.; Trilling, D.E.; Meech, K.J. (2003). „Resonance Occupation in the Kuiper Belt: Case Examples of the 5:2 and Trojan Resonances“ (PDF). The Astronomical Journal. 126 (1): 430–443. arXiv:astro-ph/0301458. Bibcode:2003AJ....126..430C. doi:10.1086/375207. Посетено на 15 August 2009.CS1-одржување: display-автори (link)
  108. ↑ M.W. Buie; R.L. Millis; L. H. Wasserman; J.L. Elliot; S.D. Kern; K.B. Clancy; E.I. Chiang; A.B. Jordan; K.J. Meech (2005). „Procedures, Resources and Selected Results of the Deep Ecliptic Survey“. Earth, Moon, and Planets. 92 (1): 113–124. arXiv:astro-ph/0309251. Bibcode:2003EM&P...92..113B. doi:10.1023/B:MOON.0000031930.13823.be.
  109. ↑ E. Dotto1; M. A. Barucci2; M. Fulchignoni (24 August 2006). „Beyond Neptune, the new frontier of the Solar System“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-08-25. Посетено на 26 December 2006.
  110. ↑ Fajans, J.; L. Frièdland (October 2001). „Autoresonant (nonstationary) excitation of pendulums, Plutinos, plasmas, and other nonlinear oscillators“ (PDF). American Journal of Physics. 69 (10): 1096–1102. Bibcode:2001AmJPh..69.1096F. doi:10.1119/1.1389278. Архивирано од изворникот (PDF) на 7 June 2011. Посетено на 26 December 2006.
  111. ↑ Marc W. Buie (5 April 2008). „Orbit Fit and Astrometric record for 136472“. SwRI (Space Science Department). Посетено на 15 July 2012.
  112. ↑ Parker, A. H.; Buie, M. W.; Grundy, W. M.; Noll, K. S. (2016-04-25). „Discovery of a Makemakean Moon“. The Astrophysical Journal. 825 (1): L9. arXiv:1604.07461. Bibcode:2016ApJ...825L...9P. doi:10.3847/2041-8205/825/1/L9.
  113. ↑ Michael E. Brown. „The largest Kuiper belt objects“ (PDF). Caltech. Посетено на 15 July 2012.
  114. ↑ Ragozzine, D.; Brown, M.E. (2009). „Orbits and Masses of the Satellites of the Dwarf Planet Haumea = 2003 EL61“. The Astronomical Journal. 137 (6): 4766–4776. arXiv:0903.4213. Bibcode:2009AJ....137.4766R. doi:10.1088/0004-6256/137/6/4766.
  115. ↑ Michael E. Brown. „The largest Kuiper belt objects“ (PDF). Caltech. Посетено на 15 July 2012.
  116. ↑ Fraser, Wesley C.; Brown, Michael E. (May 2010). „Quaoar: A Rock in the Kuiper Belt“. The Astrophysical Journal. 714 (2): 1547–1550. arXiv:1003.5911. Bibcode:2010ApJ...714.1547F. doi:10.1088/0004-637X/714/2/1547. S2CID 17386407.
  117. ↑ Michael E. Brown. „The largest Kuiper belt objects“ (PDF). Caltech. Посетено на 15 July 2012.
  118. ↑ Daniel W. E. Green (22 February 2007). „IAUC 8812: Sats OF 2003 AZ_84, (50000), (55637),, (90482)“. International Astronomical Union Circular. Посетено на 4 July 2011.
  119. ↑ David Jewitt (2005). „The 1,000 km Scale KBOs“. University of Hawaii. Посетено на 16 July 2006.
  120. ↑ „List of Centaurs and Scattered-Disk Objects“. IAU: Minor Planet Center. Посетено на 2 April 2007.
  121. ↑ Brown, Michael E.; Schaller, Emily L. (15 June 2007). „The Mass of Dwarf Planet Eris“. Science. 316 (5831): 1585. Bibcode:2007Sci...316.1585B. doi:10.1126/science.1139415. PMID 17569855. S2CID 21468196.
  122. ↑ 122,0 122,1 Fahr, H. J.; Kausch, T.; Scherer, H. (2000). „A 5-fluid hydrodynamic approach to model the Solar System-interstellar medium interaction“ (PDF). Astronomy & Astrophysics. 357: 268. Bibcode:2000A&A...357..268F. Архивирано од изворникот (PDF) на 8 August 2017. Посетено на 24 August 2008. See Figures 1 and 2.
  123. ↑ „Cassini's Big Sky: The View from the Center of Our Solar System“. NASA/JPL. 2009. Архивирано од изворникот на 6 February 2012. Посетено на 20 December 2009.
  124. ↑ Stone, E.C.; Cummings, A.C.; McDonald, F.B.; Heikkila, B.C.; Lal, N.; Webber, W.R. (September 2005). „Voyager 1 explores the termination shock region and the heliosheath beyond“. Science. 309 (5743): 2017–20. Bibcode:2005Sci...309.2017S. doi:10.1126/science.1117684. PMID 16179468.
  125. ↑ Stone, E.C.; Cummings, A.C.; McDonald, F.B.; Heikkila, B.C.; Lal, N.; Webber, W.R. (July 2008). „An asymmetric solar wind termination shock“. Nature. 454 (7200): 71–4. Bibcode:2008Natur.454...71S. doi:10.1038/nature07022. PMID 18596802.
  126. ↑ Cook, Jia-Rui C.; Agle, D. C.; Brown, Dwayne (12 September 2013). „NASA Spacecraft Embarks on Historic Journey into Interstellar Space“. NASA. Архивирано од изворникот на 2020-06-11. Посетено на 12 September 2013.
  127. ↑ „Voyager: Interstellar Mission“. NASA Jet Propulsion Laboratory. 2007. Посетено на 8 May 2008.
  128. ↑ Anderson, Mark (5 January 2007). „Interstellar space, and step on it!“. New Scientist. Посетено на 5 February 2007.
  129. ↑ David Jewitt (2004). „Sedna – 2003 VB12“. University of Hawaii. Посетено на 23 June 2006.
  130. ↑ Mike Brown (2004). „Sedna“. Caltech. Посетено на 2 May 2007.
  131. ↑ „JPL Small-Body Database Browser: (2012 VP113)“ (2013-10-30 last obs). Jet Propulsion Laboratory. Посетено на 26 March 2014.
  132. ↑ „A new object at the edge of our Solar System discovered“. Physorg.com. 26 March 2014.
  133. ↑ „Rapid collisional evolution of comets during the formation of the Oort cloud“. Nature. 409 (6820): 589–591. 2001. Bibcode:2001Natur.409..589S. doi:10.1038/35054508. PMID 11214311.
  134. ↑ Bill Arnett (2006). „The Kuiper Belt and the Oort Cloud“. Nine Planets. Посетено на 23 June 2006.
  135. ↑ T. Encrenaz; JP. Bibring; M. Blanc; MA. Barucci; F. Roques; PH. Zarka (2004). The Solar System: Third edition. Springer. стр. 1.
  136. ↑ Durda D.D.; Stern S.A.; Colwell W.B.; Parker J.W.; Levison H.F.; Hassler D.M. (2004). „A New Observational Search for Vulcanoids in SOHO/LASCO Coronagraph Images“. Icarus. 148 (1): 312–315. Bibcode:2000Icar..148..312D. doi:10.1006/icar.2000.6520.
  137. ↑ R. Drimmel; D.N. Spergel (2001). „Three Dimensional Structure of the Milky Way Disk“. The Astrophysical Journal. 556 (1): 181–202. arXiv:astro-ph/0101259. Bibcode:2001ApJ...556..181D. doi:10.1086/321556.
  138. ↑ GRAVITY Collaboration: A geometric distance measurement to the Galactic center black hole with 0.3% uncertainty. Astronomie & Astrophysics 625, 2019, doi:10.1051/0004-6361/201935656.
  139. ↑ Leong, Stacy (2002). „Period of the Sun's Orbit around the Galaxy (Cosmic Year)“. The Physics Factbook. Посетено на 2 April 2007.
  140. ↑ C. Barbieri (2003). „Elementi di Astronomia e Astrofisica per il Corso di Ingegneria Aerospaziale V settimana“. IdealStars.com. Архивирано од изворникот на 14 May 2005. Посетено на 12 February 2007.
  141. ↑ 141,0 141,1 141,2 Leslie Mullen (18 May 2001). „Galactic Habitable Zones“. Astrobiology Magazine. Посетено на 1 June 2020.
  142. ↑ O. Gerhard (2011). „Pattern speeds in the Milky Way“. Mem. S.A.It. Suppl. 18: 185. arXiv:1003.2489. Bibcode:2011MSAIS..18..185G.
  143. ↑ „Supernova Explosion May Have Caused Mammoth Extinction“. Physorg.com. 2005. Посетено на 2 February 2007.
  144. ↑ „Our Local Galactic Neighborhood“. NASA. 5 June 2013. Архивирано од изворникот на 21 November 2013.
  145. ↑ Into the Interstellar Void, Centauri Dreams, 5 June 2013
  146. ↑ Anglada-Escudé, Guillem; Amado, Pedro J.; Barnes, John; и др. (2016). „A terrestrial planet candidate in a temperate orbit around Proxima Centauri“. Nature. 536 (7617): 437–440. arXiv:1609.03449. Bibcode:2016Natur.536..437A. doi:10.1038/nature19106. PMID 27558064.
  147. ↑ „Stars within 10 light years“. SolStation. Посетено на 2 April 2007.
  148. ↑ „Tau Ceti“. SolStation. Посетено на 2 April 2007.
  149. ↑ „Near-Earth Supernovas“. NASA. Архивирано од изворникот на 13 August 2006. Посетено на 23 July 2006.
  150. ↑ 150,0 150,1 150,2 150,3 Martin, Rebecca G.; Livio, Mario (2015). „The Solar System as an Exoplanetary System“. The Astrophysical Journal. 810 (2): 105. arXiv:1508.00931. Bibcode:2015ApJ...810..105M. doi:10.1088/0004-637X/810/2/105.
  151. ↑ How Normal is Our Solar System?, By Susanna Kohler on 25 September 2015
  152. ↑ Mercury Sole Survivor of Close Orbiting Planets, Nola Taylor Redd. 8 June 2015
  153. ↑ Goldreich, Peter; Lithwick, Yoram; Sari, Re'em (2004). „Final Stages of Planet Formation“. The Astrophysical Journal. 614 (1): 497–507. arXiv:astro-ph/0404240. Bibcode:2004ApJ...614..497G. doi:10.1086/423612.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]

Повеќе за Solar System на збратимените проекти на Википедија
Дефиниции и преводи на Викиречник ?
Податотеки на Ризницата ?
Образовни ресурси на Викиуниверзитет ?
Новинарски известувања на Викивести ?
Мисли на Викицитат ?
Изворни текстови на Викиизвор ?
Прирачници на Викикниги ?
 ? Информации за патување во Википатување ? ?
Запис Q544 во базата на Википодатоци ?

Дополнителна литература

[уреди | уреди извор]
Планети
Прстени
Месечини
Истражување
(преглед)
Претпоставени
тела
Списоци
Мали
тела во
Сончевиот
Систем
Настанок
и
развој
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Сончев_Систем&oldid=5275674“