Група 11 на периодниот систем

Група 11 на периодниот систем
Име по елемент	бакарна група
Тривијално име	монетковни метали
CAS-број; (САД, шема A-B-A)	IB
Стар групен бр. по IUPAC; (Европа, шема A-B)	IB
↓ Периода
IV	бакар (Cu); 29 Преоден метал
V	сребро (Ag); 47 Преоден метал
VI	злато (Au); 79 Преоден метал
VII	рендгениум (Rg); 111 непознати хемиски својства
	првичен елемент
	вештачки елемент
	Боја на атом. бр.:
	црно=цврста
	п; р; у;

Група 11 (бакарна група) — група елементи од периоден систем согласно постојната класификација на Меѓународниот сојуз за чиста и применета хемија (IUPAC)^[1] која се состои од бакарот (Cu), среброто (Ag) и злато (Au). Периодниот систем го сместува рендгениумот (Rg) во истата група, иако сè уште нема хемиски испитувања кои би потврдиле дека овој елемент се однесува како потежок хомолог на златото. Елементите од оваа група се нарекуваат и монетковни метали поради нивната историска употреба и веројатно се првите три откриени елементи.^[2] Бакарот, среброто и златото се јавуваат природно во самороден облик.

Историја[уреди | уреди извор]

Сите елементи од групата освен рендгениумот се познати уште од праисториски времиња и сите природно се јавуваат во метален облик, без потреба нивно од металуршко добивање.

Особини[уреди | уреди извор]

Како и другите групи, членовите на ова семејство покажуваат закономерност во нивната електронска конфигурација, особено надворешните обвивки. Оттука се забележуваат извесни склоности кон хемиско поведение (веројатно со икслучок на рендгениумот):

Z	Елемент	Електрони по обвивка
29	бакар	2, 8, 18, 1
47	сребро	2, 8, 18, 18, 1
79	злато	2, 8, 18, 32, 18, 1
111	ренгениум	2, 8, 18, 32, 32, 18, 1 (предвидено)

Сите елементи од групата 11 се релативно инертни не’рѓосувачки метали. Од нив, бакарот и златото се обоени.

Овие елементи имаат мала електрична отпорност и затоа од нив се изработуваат жици. Најзастапен и најевтин е бакарот. Жиците кои се лемат во интегрални кола обично се златни. Во посебни случаи се употребуват жици од сребро и посребрен бакар.

Застапеност[уреди | уреди извор]

Бакарот самородно се среќава во Кина, Мексико, Русија, САД и Чиле. Позастапени бакарни руди се халкопиритот (CuFeS₂), купритот или „рубински бакар“ (Cu₂O), халкоцитот (Cu₂S), малахитот, (Cu(OH)₂CuCO₃) и азуритот (Cu(OH)₂2CuCO₃). Од нив, халкопиритот има удел од 76 % од светското производство на бакар.

Добивање[уреди | уреди извор]

Среброто се среќава во природен облик, како примеса на златото (електрум), како и во рудите што содржат сулфур, арсен, антимон или хлор. Такви се аргентитот (Ag₂S), хлораргиритот (AgCl) каде спаѓа рожното сребро и пираргиритот (Ag₃SbS₃). Се добива (вади) по пат на Парксовиот процес.

Примена[уреди | уреди извор]

Покрај покрај нивната парична и украсна вредност, овие метали имаат особени својства од големо значење за индустријата, како одлични спроводници на струја. Најспроводливи метали се среброто, бакарот и златото (по тој редослед). Среброто исто така има најголема топлоспроводливост и светлоодбојност од сите елементи. Во случајот на среброто, дури и неговата патина има голема електрична спроводливост.

Бакарот е нашироко застапен како материјал за жици и кола. Пофината опрема користи златни контанти поради непроменливоста на материјалот. Среброто се употребува за контанти во научните инструменти, во фотографијата (како сребро нитрат кој се враќа во метален облик при изложување на светлина), земјоделството, медицината, аудиофилијата и други научни примени.

Златото, среброто и бакарот се прилично меки метали во сосем чист облик, и затоа монетите направени од нив лесно се оштетуваат или абат со употреба. Во нивната нумизматички улога, овие метали мора да се слеат со други примесни метали за да се осигура нивната долготрајност.

Златниците обично содржат 90 % злато (на пр. монетите во САД пред 1933 г.) или се направени од 22 каратно злато (91,66 %) (на пр. тековните спомен-монети и кругеранди), при што остатокот е бакар или сребро. Постојат и златници од чисто злато (99,999 %) како во серијата „Канадски јаворов лист“.

Сребрениците обично имаат 90 % сребро (на пр. монетите од сад пред 1965 г.) или се стерлинзи (92,5 %) како британските монети исковани пред 1920-тите, а остатокт е бакар. Старите европски монети содржеле 83,5 % сребро. Денешните колекционерски монети имаат 99,9 % до 99,999 % сребро.

Бакарниците имаат голема чистота, околу 97 %, а малата примеса е обично цинк или калај.

Биолошка улога и токсичност[уреди | уреди извор]

Бакарот е неопходен за живот, но е токсичен големи количини. Поседува антимикробни својства и затоа се користи за кваки и рачки во болниците, со тоа спречувајќи го ширењето на зарази. Јадењето на храна од бакарни садови го зголемува ризикот од бакарно труење.

Самородното злато и сребро немаат токсични дејства или биолошка примена, иако златните соли можат да бидат токсични за црниот дроб и бубрезите.^[3]^[4] Среброто исто така има антимикробни својства. Долготрајната употреба на препарати кои содржат злато или сребро доведува до насобирање на овие метали во телесното ткиво, што доведува до непоправливите пигментни заболувања хрисијаза и аргирија, кои сепак се безопасни.

Поради неговата кратковечност и радиоактивност, рендгениумот нема биолошка примена но може да предизвика огромни штети на телото поради радиоактивноста.

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ Fluck, E. (1988). „New Notations in the Periodic Table“ (PDF). Pure Appl. Chem. IUPAC. 60 (3): 431–436. doi:10.1351/pac198860030431. Посетено на 24 March 2012.
↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2. изд.). Butterworth-Heinemann. стр. 1173. ISBN 0080379419.
↑ Wright, I. H.; Vesey, C. J. (1986). „Acute poisoning with gold cyanide“. Anaesthesia. 41 (79): 936–939. doi:10.1111/j.1365-2044.1986.tb12920.x. PMID 3022615.
↑ Wu, Ming-Ling; Tsai, Wei-Jen; Ger, Jiin; Deng, Jou-Fang; Tsay, Shyh-Haw; Yang, Mo-Hsiung. (2001). „Cholestatic Hepatitis Caused by Acute Gold Potassium Cyanide Poisoning“. Clinical Toxicology. 39 (7): 739–743. doi:10.1081/CLT-100108516. PMID 11778673.

[1] Fluck, E. (1988). „New Notations in the Periodic Table“ (PDF). Pure Appl. Chem. IUPAC. 60 (3): 431–436. doi:10.1351/pac198860030431. Посетено на 24 March 2012.

[GE-2] Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2. изд.). Butterworth-Heinemann. стр. 1173. ISBN 0080379419.

[3] Wright, I. H.; Vesey, C. J. (1986). „Acute poisoning with gold cyanide“. Anaesthesia. 41 (79): 936–939. doi:10.1111/j.1365-2044.1986.tb12920.x. PMID 3022615.

[4] Wu, Ming-Ling; Tsai, Wei-Jen; Ger, Jiin; Deng, Jou-Fang; Tsay, Shyh-Haw; Yang, Mo-Hsiung. (2001). „Cholestatic Hepatitis Caused by Acute Gold Potassium Cyanide Poisoning“. Clinical Toxicology. 39 (7): 739–743. doi:10.1081/CLT-100108516. PMID 11778673.

[1]

[2]

[3]

[4]