Кралство Хрватска и Далмација

Од Википедија — слободната енциклопедија
Кралство Хрватска и Далмација
Kraljevina Hrvatska (i Dalmacija)  (хрватски)
Horvát Királyság (és Dalmácia)  (унгарски)
Regnum Croatiae  (латински)
Во лична заедница со Кралство Унгарија
←
1102 – 1526 →
Знаме Грб
(14-15 век)
Пооцна употребувано за Далмација
Грб
Грб
(15-16 век)
Местоположба на {{{common_name}}}
Кралство Хрватска и Далмација (темно зелено) во 1260 година
Главен град Биоград (до 1125)
Книн (до 1522)
Јазици латински, хрватски, унгарски,
Вероисповед Римокатоличка црква
Уредување Феудална монархија
Крал
 -  1102–1116 (прв) Коломан
 -  1516–1526 (последен) Лајош II
Бан (вицекрал)
 -  1102–1105 (first) Угра
 -  1522–1526 (last) Фрањо Бачан
Законодавство Сабор
Историски период Среден век
 -  Крунисување на Коломан во Биоград 1102
 -  Договор од Задар 18 февруари 1358
 -  Битка на Крбавско поле 9 септември 1493
 -  Пад на Книо 29 мај 1522
 -  Мохачка битка 29 август 1526
Валута Фризатик (12-13 век)
Бановац (1235–1384)
Денес во Хрватска
Босна и Херцеговина

Кралство Хрватска (хрватски: Kraljevina Hrvatska, Hrvatsko kraljevstvo, Hrvatska zemlja; унгарски: Horvát királyság; латински: Regnum Croatiae) — кралство кое влегло во лична заедница со Кралството Унгарија во 1102 година, по периодот на владеење на кралевите од династиите Трпимировиќ и Светославиќ и кризата за наследување по смртта на кралот Димитар Ѕвонимир. Со крунисувањето на кралот Коломан како „Крал на Хрватска и Далмација“ во 1102 година во Биоград, царството преминало под управа на династијата на Арпадите до 1301 година, кога изумрела (машката) лоза на династијата. Потоа, кралевите од Капетската куќа на Анжу, кои исто така биле сродни потомци на кралевите Арпади, владееле со кралствата. Подоцнежните векови се карактеризираат со судири со Монголите, кои го ограбиле Загреб во 1242 година, конкуренција со Венеција за контрола над далматинските крајбрежни градови и внатрешна војна меѓу хрватското благородништво. Во тој период се појавиле различни поединци, како што е Павле I Шубиќ, кој ја претставувал најмоќната хрватска династија во тоа време, благородничкото семејство Шубиќ. Овие моќни поединци можеле де факто да обезбедат голема независност за нивните феуди. Османлискиот упад во Европа во 16 век значително ги намалило хрватските територии и ја оставила земјата слаба и поделена. По смртта на Лајош II во 1526 година за време на битката кај Мохач и краткиот период на династички расправии, двете круни преминале на австриската куќа на Хабсбург, а кралството станало дел од Хабсбуршката Монархија.

Некои од условите за крунисувањето на Коломан и подоцнежниот статус на хрватските благородници се детално опишани во Пакта Конвента, документ сочуван само во препис од 14 век. Прецизните услови на оваа врска станале предмет на спор во 19 век; сепак, дури и во династичката заедница со Унгарија, институциите на посебна хрватска државност биле одржувани преку Сабор (собор на хрватски благородници) и Бан (вицекрал). Покрај тоа, хрватските благородници ги задржале своите земји и титули.[1]

Име[уреди | уреди извор]

Дипломатското име на кралството било „Кралство Хрватска и Далмација“ (латински: Regnum Croatiae et Dalmatiae) до 1359 година кога множинската форма „кралства“ (латински: regna) влегла во употреба.[2][3] Промената била последица на победата на Лајош I против Република Венеција и Задарскиот договор, со кој Венецијанската Република го изгубила своето влијание врз далматинските крајбрежни градови.[2] Сепак, кралството сè уште се нарекувало Кралство Хрватска и Далмација додека Венеција не го вратила далматинскиот брег во 1409 година. Најчестата форма на името на хрватскиот јазик била Хрватска земја.[4][5]

Позадина[уреди | уреди извор]

Дел од темата Хрватска

Историја на Хрватска

Античка историја

Рана историја
Хрвати
Бела Хрватска
Црвена Хрватска

Среден век

Среден век
Унгарска Унија
Кралство Хрватска, Славонија и Далмација
Австриска власт

Модерна Хрватска

Бановина Хрватска
Кралство Југославија
Прва светска војна
Независна држава Хрватска
Социјалистичка Република Хрватска
СФРЈ
Војната во Хрватска
Хрватска

Портал:Хрватска

Криза на наследство[уреди | уреди извор]

Хрватско Кралство во околу 1097 година, пред битката кај планината Гвозд

Димитар Ѕвонимир бил крал на Хрватска од Светославичкиот огранок на Домот на Трпимировиќ. Започнал како бан на Славонија, а потоа како војвода на Хрватска во служба на Петар Крешимир IV. Петар го прогласил за свој наследник и во 1075 година, Димитар Ѕвонимир го наследил хрватскиот престол. Ѕвонимир се оженил со Елена Унгарска од династијата на Арпадите во 1063 година. Таа била унгарска принцеза, ќерка на Бела I и сестра на унгарскиот крал Ладислав I. Тие имале син Радован, кој починал во доцните тинејџерски години или раните дваесетти. По смртта на Ѕвонимир во 1089 година, тој бил наследен од Стефан II, последен владетел од династијата Трпимировиќи. Владеењето на Стефан било релативно неефективно и траело помалку од две години. Поголемиот дел од ова време го поминал во спокојството на манастирот Свети Стефан под боровите (хрватски: Sv. Stjepan pod Borovima) во близина на Сплит. Стефан II починал мирно на почетокот на 1091 година, без да остави наследник. Бидејќи во Домот на Трпимировиќ немало жив машки член, набргу потоа избувнала граѓанска војна и немири во Хрватска.[6]

Вдовицата на покојниот крал Ѕвонимир, Елена, се обидела да ја задржи својата моќ во Хрватска за време на кризата со наследувањето.[7] Некои хрватски благородници околу Елена, веројатно семејството Гушиќ [8] и/или Виниха од Лапчанското семејство,[7] оспорувајќи го наследството по смртта на Ѕвонимир, побарале од кралот Ладислав I да и помогне на Елена и му го понудиле хрватскиот престол, што се видело како со право неговите наследнички права. Според некои извори, неколку далматински градови, исто така, побарале помош од кралот Ладислав, а Петар Гусиќ со Петар de genere Cacautonem се претставиле како „Бели Хрвати“, на неговиот двор.[8][9] Така, кампањата што ја започнал Ладислав не била чисто странска агресија [10] ниту, пак, се појавила на хрватскиот престол како освојувач, туку како наследник според наследните права.[11] Во 1091 година Ладислав ја преминал реката Драва и ја освоил целата провинција Славонија без да наиде на противење, но неговиот поход бил прекинат во близина на Железните планини (планината Гвозд).[12] Бидејќи хрватските благородници биле поделени, Ладислав имал успех во својата кампања, но сепак не бил во можност да воспостави своја контрола над целата Хрватска, иако не е познат точниот обем на неговото освојување.[8][10] Во тоа време, Кралството Унгарија било нападнато од Куманите, кои најверојатно биле испратени од Византија, па Ладислав бил принуден да се повлече од својот поход во Хрватска.[8] Ладислав го назначил својот внук принцот Алмос да управува со контролираната област на Хрватска, ја основал Загрепската епархија како симбол на неговата нова власт и се вратил во Унгарија. Среде војната, Петар Сначиќ бил избран за крал од хрватските феудалци во 1093 година. Управувањето на Петар било со седиште во Книн. Неговото владеење било обележано со борба за контрола на земјата со Алмос, кој не бил во можност да го воспостави своето владеење и бил принуден да се повлече во Унгарија во 1095 година [13]

Смртта на последниот хрватски крал, од Отон Ивековиќ

Ладислав починал во 1095 година, оставајќи го неговиот внук Коломан да продолжи со походот. Коломан, како што било во случајот со Ладислав пред него, не се гледал себе си како освојувач, туку како претендент за хрватскиот престол.[14] Коломан собрал голема војска за да го притисне своето барање за престолот и во 1097 година ги поразил силите на кралот Петар во битката кај планината Гвозд, кој бил убиен во битка. Бидејќи Хрватите веќе немале водач, а Далмација имала многу утврдени градови кои тешко би можело да бидат поразени, започнале преговорите меѓу Коломан и хрватските феудалци. Поминале уште неколку години пред хрватското благородништво да го признае Коломан за крал. Коломан бил крунисан во Биоград во 1102 година и титулата што тогаш ја побарал Коломан била „Крал на Унгарија, Далмација и Хрватска“. Некои од условите на неговото крунисување се напишани во Пакта Конвента со која хрватските благородници се согласиле да го признаат Коломан за крал. За возврат, 12-те хрватски благородници кои го потпишале договорот ги задржале своите земји и имоти и добиле ослободување од данок. Благородниците требало да испратат најмалку по десет вооружени коњаници зад реката Драва на сметка на кралевите доколку неговите граници биле нападнати.[15][16] И покрај тоа што Пакта Конвента не е автентичен документ од 1102 година, речиси сигурно постоел некаков договор помеѓу хрватските благородници и Коломан кој ги регулирал односите на ист начин.[10][17]

Историски контекст[уреди | уреди извор]

Монета на Лајошј II со натпис на латински: „Лајош по милоста Божја крал на Унгарија, Далмација, Хрватска“

Во 1102 година, по криза за наследство, круната преминала во рацете на династијата Арпади, со крунисувањето на кралот Коломан како „Крал на Хрватска и Далмација“ во Биоград. Прецизните услови на соединувањето меѓу двете кралства станале предмет на спор во 19 век.[18] Двете кралства биле обединети под династијата Арпади или по избор на хрватското благородништво или со унгарска сила. Хрватските историчари сметаат дека унијата била лична во форма на заеднички крал, став што го прифаќаат и голем број унгарски историчари,[10][14][19][20][21] додека српските и унгарските националистички историчари претпочитаат да го гледаат како форма на анексија.[18][22][23] Тврдењето за унгарска окупација било изнесено во 19 век за време на унгарското национално повторно будење.[23] Така, во постарата унгарска историографија крунисувањето на Коломан во Биоград било предмет на спор и нивниот став бил дека Хрватска била освоена. Иако ваквите тврдења можат да се најдат и денес, бидејќи хрватско-унгарските тензии не постојат, општо е прифатено дека Коломан бил крунисан во Биоград за крал.[24] Денес, унгарските правни историчари сметаат дека односот на Унгарија со областа на Хрватска и Далмација во периодот до 1526 година и смртта на Лајош II бил најмногу сличен на лична заедница,[21][25] налик на односот на Шкотска со Англија.[26][27]

Според Worldmark Encyclopedia of Nations и <i>Grand Larousse encyclopédique</i>, Хрватска влегла во лична заедница со Унгарија во 1102 година, која останала основа на унгарско-хрватскиот однос до 1918 година,[28] додека Енциклопедија Британика ја прецизирала унијата како династичка. Според истражувањето на Конгресната библиотека, Коломан ја скршил опозицијата по смртта на Ладислав I и ја освоил круната на Далмација и Хрватска во 1102 година, со што ја создал врската помеѓу хрватската и унгарската круна која траела до крајот на Првата светска војна.[29] Унгарската култура навлегла во северна Хрватска, хрватско-унгарската граница често се менувала, а на моменти Унгарија ја третирала Хрватска како вазална држава. Хрватска имала свој локален гувернер или бан; привилегирано земјопоседничко благородништво; и собрание на благородници, Сабор.[29] Според некои историчари, Хрватска станала дел од Унгарија кон крајот на 11-тиот и почетокот на 12-тиот век,[30] сепак, вистинската природа на врската е тешко да се дефинира.[23] Понекогаш Хрватска делувала како независна земја, а понекогаш како вазалство на Унгарија.[23] Сепак, Хрватска задржила голем степен на внатрешна независност.[23] Степенот на хрватската автономија флуктуирал низ вековите, како и нејзините граници.[31]

Наводниот договор наречен Pacta conventa или Квалитер (првиот збор од текстот) денес повеќето современи хрватски историчари го сметаат за фалсификат од 14 век. Според документот, кралот Коломан и дванаесетте поглавари на хрватските благородници склучиле договор, во кој Коломан ја признал нивната автономија и специфичните привилегии. Иако не е автентичен документ од 1102 година, сепак постоел барем непишан договор кој приближно на ист начин ги регулирал односите меѓу Унгарија и Хрватска,[10] додека содржината на наводниот договор е во согласност со реалноста на владеењето во Хрватска во повеќе од еден поглед.[32]

Географија и административна организација[уреди | уреди извор]

Една од најстарите карти што ја прикажува Хрватска, од Табула Рогеријана во 1154 г.

Кралството Хрватска на запад се граничело со далматинскиот брег (од врвот на Кварнерскиот Залив на север до устието на Неретва на југ), ограничено на исток со тековите на Врбас и Неретва, до јужно до долната Неретва, а на север од планината Гвозд и реката Купа.[33][34] Територијата помеѓу Далмација и Неретва, западен Хум, не била секогаш во посед на Хрватска. Терминот „Далмација“ се однесувал на неколку крајбрежни градови и острови, понекогаш користени како синоним за Хрватска, и требало да се прошират понатаму во внатрешноста единствено преку проширувањето на Венеција во 15 век. Во втората половина на 15 и почетокот на 16 век, границите на Хрватска се прошириле на север и ја опфаќале територијата на округот Загреб и неговата околина, кои веќе биле под истата управа.[35]

Со Хрватска управувала заменик на кралот, гувернер познат како бан. По наследувањето на Емерик во 1196 година, неговиот помлад брат Андрија II станал војвода на Хрватска и Далмација во 1198 година, по кратка пресметка меѓу нив. Така, од 1198 година Хрватска и Славонија биле под војводите на Хрватска, кои го воделе своето војводство, сè уште познато како Кралство Хрватска, како полунезависни владетели. Под војводата имало и бан, кој обично бил голем благородник, понекогаш со хрватско потекло, а понекогаш со унгарско потекло. Еден единствен бан владеел со сите хрватски провинции до 1225 година, кога територијата под владеење на банот била поделена на две бановини: бан на Хрватска и Далмација и бан на Славонија. Позициите биле наизменично држени од истото лице по 1345 година, а официјално повторно се споиле во една до 1476 година. Територијата на Хрватска била поделена на окрузи (хрватски: županije, жупании), и на чело на секоја жупанија се наоѓал жупан. Хрватските грофови биле локални благородници во наследно наследство што владееле како пред 1102 година, според обичајното право на Хрватска.[34] Во црковните работи, Хрватска јужно од планината Гвозд била под јурисдикција на архиепископот Сплит, додека Славонија била под архиепископот Калоча.[36]

Историја[уреди | уреди извор]

Борба со Венеција и Византија[уреди | уреди извор]

Опсада на Задар во 1202 година од страна на крстоносците и Венецијанците
Кралството Хрватска и Далмација кон крајот на 12 век (светло зелена)

До 1107 година, кралот Коломан ги контролирал повеќето поранешни византиски крајбрежни градови во Далмација. Бидејќи тие градови биле важни, Унгарците и Хрватите често се бореле со Венеција и Византија за регионот.[37] Во 1116 година, по смртта на Коломан, Венеција го нападнала далматинскиот брег, ја поразила војската на хрватскиот бан Кледин и ги зазел Биоград, Сплит, Трогир, Шибеник, Задар и неколку острови. Кралот Стефан II, наследникот на Коломан, неуспешно се обидел да ги врати изгубените градови во 1117 година, иако венецискиот дуж Орделафо Фалиеро бил убиен во битка во близина на Задар. Потоа било потпишано петгодишно примирје, потврдувајќи го статус квото. Во 1124 година Стефан II повторно ги нападнал венецијанските поседи и ги вратил Биоград, Сплит, Шибеник и Трогир, но Задар и островите останале под венецијанска контрола. Меѓутоа, во 1125 година дуждот Доменико Микеле повторно ги освоил тие градови и го срамнил Биоград до темел. Во 1131 година Бела II го наследил престолот и во 1133 година ги освоил изгубените градови освен Задар.[38][39] Во 1167 година, дел од Хрватска јужно од реката Крка, како и Босна, биле освоени од Византијците и останале под нивна контрола до смртта на царот Мануиел I Комнин во 1180 година, кога Византија ги отстапила стекнатите земји. По 1180 година, областа под управа на банот се зголемила, но неговиот домен и опсегот на активности сè уште не биле целосно формулирани.[40]

По смртта на царот Мануиел I Комнин, Византија повеќе не можела постојано да ја одржува својата моќ во Далмација. Наскоро Задар се побунил против Венеција и станал постојано бојно поле сè до 1202 година кога, за време на Четвртата крстоносна војна, Венецијанците под водство на дужот Енрико Дандоло и крстоносците го ограбиле Задар (Зара), и покрај фактот што кралот Емерик се заложил да се приклучи на крстоносната војна. Тоа бил првиот напад врз католички град од страна на крстоносците. Венеција го барала ова како компензација за нивниот транспорт понатаму на исток кон Цариград, каде што подоцна го основале Латинското Царство.[38] Непријателствата со Венеција продолжиле до 1216 година за време на владеењето на кралот Андреј II, кој ја искористил венецијанската флота за да се приклучи на Петтата крстоносна војна.[41]

Феудализација и односи меѓу благородниците[уреди | уреди извор]

Винодолски законик, хрватски законски кодекс со глаголица од 1288 г.

Во 12 век, под влијание на феудалниот систем кој процветал во средновековна Европа и преовладувал во Унгарија и Хрватска, во Хрватска се формирал слој од моќни благороднички семејства.[42] Тие семејства главно биле потомци на првобитните дванаесет благородни хрватски племиња. Благородништво создадено од монарсите или врз основа на кралската служба никогаш не постоело во Хрватска.[43] Тие благородници држеле и управувале со цели окрузи, претседавале со локалните судови и ги спроведувале нивните одлуки, затоа локалното население било целосно одвоено од која било државна организација.[44] Најистакнатите хрватски благороднички семејства од 12 и почетокот на 13 век биле Шубиќите (или кнезовите на Брибир), поделени меѓу различни гранки на семејството и владееле со внатрешноста на Далмација со седиште во Брибир; Бабониќ во западна Славонија и по десниот брег на реката Купа; Качиќ помеѓу реките Цетина и Неретва со седиште во Омиш, познат по пиратството; и Франкопаните (тогаш познати како кнезовите на Крк), кои владееле со островот Крк, Кварнер и округот Модруш во северна Лика. Покрај овие главни благороднички семејства, имало и други понемоќни, како што се родовите на Гушиќ, Кукар, Лапчан и Карињан, Могоровиќ и Тугомириќ.[45][46]

Во овој период и како резултат на Втората крстоносна војна (1145–1149), витезите темплари и витезите болничари стекнале значителни територии и имоти во Хрватска. Првите грантови во корист на христијанските наредби ги дал босанскиот бан Бориќ. До крајот на 12 век темпларите имале имоти во Врана, Сењ, Нова Вес кај Загреб итн.[47]

Во 1221 година избувнала војна помеѓу Домалд, кој тогаш бил сплитски принц и гроф на Цетина, и семејството Шубиќ околу сопственоста на Сплит. Семејните врски на Домалд не се познати, но тој најверојатно бил од семејството Сначиќ или Качиќ. Домалд ги држел и тврдините Шибеник и Клис и накратко го презел Задар од Венеција во 1209 година. Граѓаните на Сплит го протерале Домалд во 1221 година и за свој принц го избрале Вишан Шубиќ од Ѕвониград кај Книн. Иако семејството Шубиќ победило, започнала друга војна помеѓу нејзините членови, Григориј III Шубиќ од Брибир и Вишан. Григориј Шубиќ победил, го погубил Вишан и му ги зел неговите имоти, со што обезбедил превласт во семејството Шубиќ. Домалд сè уште го поседувал Клис и имал амбиции да го врати Сплит. Во текот на војната Домалд го загубил Клис, а потоа се здружил со семејството Качиќ. Во 1229 година Домалд успеал да го победи заменикот на Григориј во Сплит и бил реизбран за кнез на Сплит. Сепак, до 1231 година Григориј се вратил на својата позиција во Сплит. По смртта на Григориј, Домалд ја искористил новонастанатата ситуација и по втор пат го вратил Сплит во 1235 година, но го изгубил две години подоцна од синот на Григориј, Марко I Шубиќ од Брибир. Војната со Домалд конечно завршила кога Стјепко Шубиќ го поразил и го заробил во Клис.[46]

Хрватска и Славонија останале децентрализирани под локалните благородници во текот на 13 век, за разлика од унгарските благородници кои се побуниле против кралот Андреј II. Кралот бил принуден да издаде златна була во 1222 година, дефинирајќи ги правата на унгарското благородништво и давајќи им привилегии како даночно ослободување и право да не му се покоруваат на кралот. Хрватските благородници веќе ги уживале повеќето привилегии што ги доделил Андреј II.[46]

Монголска инвазија[уреди | уреди извор]

За време на владеењето на Бела IV, Монголите (или Татарите), откако го освоиле Киев и јужна Русија, ја нападнале Унгарија во 1241 година. Во битката кај Мохи на реката Шајо на 11 април 1241 година, Монголите и нанеле голем пораз на унгарската војска.[48] Коломан, брат на кралот Бела, бил тешко ранет и бил однесен на југ во Хрватска, каде што починал од здобиените рани. Бату Кан го испратил својот братучед Кадан со војска од 10.000-20.000 да го гони кралот Бела, кој побегнал во Хрватска.[49]

Во 1242 година Монголите ја преминале реката Драва и започнале да ги ограбуваат словенските окрузи Пожега и Крижевци. Тие ги ограбиле градовите Чазма и Загреб, чија катедрала биле запалена.[50] Благородништвото, заедно со кралот Бела, се преселиле на југ до Клиската тврдина, Сплит, Трогир и околните острови.[51] Во март 1242 година, Монголите биле во близина на Сплит и почнале да го напаѓаат Клис, бидејќи сметале дека кралот Бела, кој во тоа време бил во Трогир, се криел таму, но не успеале да ја заземат неговата тврдина.[50]

Наскоро пристигнала веста за смртта на Огедеи Кан во Каракорум. За да бидат вклучени во акцијата за избор на нов хан, Монголите биле принудени да се вратат назад. Едната група се вратила на исток преку Зета, Србија и Бугарија, и сите територии биле ограбени додека минувале, додека втората ја ограбила областа Дубровник и го запалила градот Котор.[48][51]

Откако Монголите ја напуштиле Хрватска, нејзината земја била опустошена и избувнал огромен глад. Инвазијата на Монголите покажала дека само утврдените градови можат да обезбедат заштита од нив. Бидејќи Монголите сè уште држеле голем дел од Источна Европа, започнала работа на изградба на одбранбени системи, правење нови утврдувања и зајакнување или поправка на постојните.[51] На планината Медведница над Загреб бил изграден утврдениот град Медведград, како и Гариќ, Липовац, Окиќ, Калник итн.[51] На 16 ноември 1242 година кралот им издал Златна була на граѓаните на Градец (денес дел од Загреб), со кој бил прогласен за слободен кралски град. На благородниците им било дозволено да градат замоци на нивните земји и да ја зголемат големината на нивните војски, што ги направело уште понезависни.[36]

Граѓанска војна од 13 век[уреди | уреди извор]

Печат на Павле I Шубиќ од Брибир, „Paulus de Breberio banus Croatorum D[omi]n[u]s et Bosnae“ (Павле Брибирски, бан на Хрватите и Господар на Босна).

Монголската инвазија привремено ја прекинала внатрешната војна помеѓу благородниците, но веднаш по нивното заминување во раните 1240-ти, избувнала граѓанска војна во Хрватска. Причината за војната било поседувањето на селото Острог, кое и Сплит и Трогир го сметале како свое и кое во 1242 година било потврдено од кралот Бела IV на Трогир со посебна повелба. Трогир имал поддршка од кралот и семејството Шубиќ, со неговиот лидер Стјепко Шубиќ, додека Сплит пронашол сојузници помеѓу семејството Качиќ, Андреј од Хум и Босанскиот бан Матеј Нинослав. Во 1244 година Сплит го избрал Нинослав за свој принц, а истата година Нинослав започнал напад на Трогир, но не успеал да го заземе градот. Откако Нинослав се вратил во Босна, против Сплит била испратена голема војска командувана од славонскиот бан Денис Турје, Стјепко Шубиќ и Даниел Шубиќ, која веднаш се предала. Мирот бил потпишан на 19 јули 1244 година. Втората војска предводена од кралот Бела IV навлегла во Босна и го принудил на бан Матеј Нинослав да потпише мировен договор на 20 јули 1244 година. За да спречи понатамошни војни помеѓу далматинските крајбрежни градови, кралот Бела IV го префрлил изборот на нивните гувернери, кои претходно ги правеле самите градови, на банот на Хрватска. Семејството Шубиќ било незадоволно од оваа одлука, бидејќи претходно управувале со повеќето приморски градови.[52][53]

Подоцнежните кралеви се обиделе да го вратат своето влијание давајќи им одредени привилегии на градовите, правејќи ги слободни кралски градови, со што ги одвојувале од власта на локалните благородници. Вараждин го добил статусот на слободен град во 1220 година, Вуковар во 1231 година и Вировитица во 1234 година од кралот Андреј II. Петриња го добил тој статус во 1240 година, Градец (со исклучок на Каптол, каде што престојувал загрепскиот епископ, кој бил под негова управа) во 1242 година, Самобор во 1242 година, Крижевци во 1252 година и Јастребарско во 1257 година. Слободните градови избирале свои совети, имале своја администрација и судови, собирале сопствени даноци и управувале со своите економии и трговија.[52]

Сепак, локалните благородници продолжиле да се зацврстуваат. Слабеењето на кралската власт му овозможило на семејството Шубиќ да ја врати својата поранешна улога во крајбрежните градови. Во 1270-тите тие ги вратиле Трогир, Сплит и Шибеник. Во 1274 година Павле I Шубиќ Брибирски (хрватски: Pavao I Šubić Bribirski) станал глава на семејството и набргу бил именуван како бан на Хрватска и Далмација, додека неговите браќа станале кнезови на водечките далматински градови, Младен I Шубиќ од Сплит и Ѓорѓи I Шубиќ од Трогир и Шибеник. Во 1280 година Венеција ги нападнала крајбрежните територии на семејството Качиќ и го зазеле Омиш. Павле Шубиќ го искористил падот на Качиќите и ги зазел копното помеѓу реките Неретва и Цетина.[44]

Династички борби и семејството Шубиќ[уреди | уреди извор]

Приказ на Павле I Шубиќ

Во 1290 година, кралот Ладислав IV починал, не оставјќи свои синови а со тоа и наследници. Поради тоа избувнала војна за наследување помеѓу Андреј III од династијата Арпадите и Карло Мартел од династијата Анжу. Хрватскиот бан Павле Шубиќ и поголемиот дел од хрватското благородништво го поддржувале Карло Мартел, додека повеќето унгарски благородници го поддржувале Андреј III. Семејството Бабониќ првично било на страната на Анжу, но набргу се свртиле за Андреј III. За да ја задржи хрватската поддршка, таткото на Карло Мартел, Карло II Неаполски, ги доделил во името на својот син сите земји од планината Гвозд до реката Неретва наследно на Павле Шубиќ. Така, позицијата на банот станала наследна за семејството Шубиќ, додека локалните хрватски благородници станале вазали на Павле и неговите потомци. Како одговор, Андреј III, исто така, издал повелба со која Павле го нарекол наследен хрватски бан. Како резултат на ова наддавање за поддршка и отсуството на централна власт среде граѓанска војна, семејството Шубиќ станало најмоќното семејство во Хрватска.[54][55]

Во Загреб, епископскиот град Каптол го поддржувал Карло Мартел, додека Градец го поддржувал Андреј, што довело до жестоки борби во областа. По смртта на Карло Мартел во 1295 година, неговите права на престолот му биле пренесени на неговиот син, Карло I (познат и како Карло Роберт). Хрватските и унгарските благородници на крајот го прифатиле Андреј III за крал, но нов бунт започнал кога во 1299 година Андреј го прогласил својот вујко, Албертино Морозини за наследник, бидејќи немал синови. Павле го испратил својот брат, Георгиј I Шубиќ, во Рим за да добие папско одобрение за нивните барања и да го донесе Карло I во Хрватска, каде што пристигнал во август 1300 година. Андреј III починал во јануари 1301 година и ѝ ставил крај на династијата Арпади. Банот Павле Шубиќ го придружувал Карло I во Загреб, каде што бил признат за крал. Во март 1301 година архиепископот го крунисал со привремена круна Крал на Унгарија и Хрватска во Естергом.[54][55] Така, чинот не бил извршен со Светата круна на Унгарија во Секешфехервар, како што налагал обичајот.

Доминацијата на Павле I Шубиќ во 1312 година (Хрватска, Босна и Хум), кратко време по заземањето на Задар од Венеција

Привилегиите што Павле Шубиќ ги стекнал за време на наследната криза биле потврдени и неговото семејство добило наследен отказ. Иако хрватските благородници го признале Карло I, дел од унгарските благородници одбиле да го сторат тоа и се одлучиле за Венцеслав, синот на Венцеслав II, кралот на Бохемија, кој во 1301 година бил крунисан за крал на Унгарија во Секешфехервар. Следела граѓанска војна во Унгарија, но таа не влијаела на Хрватска, која била под цврста власт на Павле Шубиќ.[54] Претходно во 1299 година, Павле ја добил контролата над Босна, па неговата титула станала „Бан на Хрватите и Господар на Босна“ (латински: Banus Croatorum Dominus et Bosnae). На својот брат Младен I Шубиќ му ја дал титулата бан на Босна. Во тоа време моќта на Павле се протегала од Гвозд до Неретва и од Јадранскиот брег до реката Босна, а единствено градот Задар останал надвор од неговото царство и под власта на Венеција.[56] Во 1304 година банот Младен I бил убиен во Босна. Павле спровел кампања против Босна за да ја потврди својата власт, зазимајќи повеќе од нејзините земји под своја власт, како што Павле се нарекува себеси од 1305 година како „господар на цела Босна“ (латински: totius Bosniae dominus). Тој го назначил својот втор син Младен II за бан на Босна, а во 1305 година неговиот трет син, Павле II, станал принц на Сплит.[57] Павле издавал свои пари и за сите практични цели бил независен владетел. Во 1311 година, Павле предизвикал успешен бунт во Задар против венецијанската власт. Војната со Венеција продолжила по смртта на Павле на 1 мај 1312 година, кој бил наследен од неговиот син Младен II. Со смртта на Павле започнал постепен пад на кнезовите на Брибир. Венеција на крајот го вратила своето владеење во Задар во 1313 година [56] Во 1322 година започнала уште една граѓанска војна во Хрватска, која кулминирала со битката кај Блиска кога Младен II и неговите сојузници биле поразени од коалиција на хрватски благородници, вклучувајќи го и неговиот брат Павле II, и крајбрежните градови под команда на Јован Бабониќ, бан на Славонија. Соборот во Книн бил свикан од страна на кралот на кој Јован Бабониќ бил прогласен за бан на Хрватска и Далмација, со што завршил наследниот отказ на семејството Шубиќ. Нивната територија била намалена и поделена помеѓу браќата на Младен. Павле II ги држел Брибир и Островица, додека Георгиј II ги држел Клис, Скрадин и Омиш.[58] По падот на семејството Шубиќ, Иван Нелипиќ станал доминантна фигура во Хрватска. Тој го заземал кралскиот град Книн, што довело до смена на Јован Бабониќ од неговото владеење и назначување на Никола Фелшлендвај, а подоцна и на Микч Акос, чија војска била поразена во 1326 година од Иван Нелипиќ. Така цела Хрватска од Лика и Крбава до реката Цетина всушност била надвор од овластувањата на кралот. Нелипиќ имал тензични односи со Шубиќите и имал чести судири со нив. За време на овие судири, Венеција ја презела контролата над Сплит во 1327 година и Нин во 1329 година, освојувајќи го најголемиот дел од брегот од реката Зрмања до устието на Цетина. Во исто време, Стефан II Котроманиќ, бан на Босна, ја анектирал територијата помеѓу Цетина и Неретва, како и Имотски, Дувно, Ливно и Гламоч. Во остатокот од Хрватска, Иван Нелипиќ владеел независно од Книн до неговата смрт во 1344 година [58][59] После тоа, Луј I ја вратил кралската власт во Хрватска и ја смирил земјата до крајот на 1345 година. Никола Хахот станал првиот назначен кралски функционер по децении, кој се прогласил за бан на Славонија, Хрватска и Далмација, спојувајќи ги двете позиции и проширувајќи го своето влијание и на хрватските територии за да ја претставува кралската власт.[60]

Хрватските земји во првата половина на XIV век

Територијални промени во Далмација[уреди | уреди извор]

Во 1345 година Задар повторно се побунил против Венеција, но по долга опсада кон крајот на 1346 година, Венецијанците успеале да го вратат градот. Како одмазда за бунтот, Венеција ги уништила морските ѕидини на Задар, го конфискувала оружјето од своите граѓани и испратил еден Венецијанец да биде гувернер на градот. Кралот Лајош I потпишал осумгодишен мировен договор со Венеција во 1348 година. Во 1356 година, по завршувањето на мировниот договор, кралот Лајош ги нападнал венецијанските територии без претходно објавување војна. Хрватската војска била предводена од банот Јован Цуз од Лудбрег. Во војната, градовите Сплит, Трогир и Шибеник биле ослободени од венецијанските гувернери, додека Задар паднал по кратка опсада. Бидејќи Лајош во исто време успешно се борел во северна Италија, Венеција била принудена да го потпише Задарскиот договор на 18 февруари 1358 година [61]

Хрватска во средината на XIV век

Со Договорот, кралот Лајош ја добил власта над целата област на Далмација, од островот Црес до Драч во Албанија, вклучувајќи го и Дубровник (Рагуза), кој дејствувал како независна единица. Венецијанскиот дужд морал да се откаже од титулата „Војвода од Хрватска и Далмација“.[61] По ова, целата хрватска територија била интегрирана под една управа и под власта на забраната за Хрватска и Далмација. Како резултат на тоа, економијата на Хрватска процветала кон крајот на 14 век, особено во градовите на источниот јадрански брег. На трговските патишта биле основани нови кралски градови, зголемена доминација на побогатите трговци над градовите, а новите услови го означиле почетокот на културната интеграција помеѓу крајбрежната и континентална Хрватска.[62]

Анти-дворско движење[уреди | уреди извор]

По смртта на Лајош I во 1382 година, неговата сопруга Елизабета Котроманиќ дејствувала како регент на единаесетгодишната кралица Марија. Нејзиното пристапување било одбиено од некои благородници кои сметале дека кралот Карло III Неаполски бил законски наследник на престолот. Во Хрватска, Јован Палински, пред Врана, прв се кренал против Елизабета. Тој главно се спротивставувал на централизирачката политика што ја спроведувал сопругот на Елизабета. Тој бил придружуван од Твртко I, кој бил крунисан за крал на Босна во 1371 година. Јован на крајот бил поразен од војската на Елизабета која го зазела неговиот град Варна и го принудила да побегне во Босна. По краткиот период на мир, во 1385 година се појавило ново движење против кралицата Марија и Елизабета, предводено од Јован Хорват, бан од Масо, и неговиот брат Павле Хорват, бискуп од Загреб.[63]

Териториите на Хрвоје Вукчиќ во почетокот на 15 век

На двајцата браќа им се придружил Јован Палински, кој бил именуван како бан на Хрватска, Далмација и Славонија во 1385 година од Карло III. Тие му помогнале на Карло да ја собори кралицата Марија, која се откажала од круната без отпор кон крајот на 1385 година, но Елизабета наскоро го натерала да биде убиен во февруари 1386 година. Браќата Хорват се кренале во отворено востание во име на убиениот син на кралот, Ладислав Неаполски. На 25 јули 1386 година тие ја нападнале кралицата Марија, Елизабета и нивната свита кај Горјани и ги заробиле кралиците. Марија и нејзината мајка биле затворени и држени во заробеништво во загрепскиот замок Гомнец.[64] Елизабета и Марија набргу биле испратени во замокот Новиград, со Јован од Палисна како нивен нов чувар. На Елизабета и било судено и таа прогласена за виновна за поттикнување на убиството на Карло. Во јануари 1387 година, Сигизмунд Луксембуршки, сопруг на кралицата Марија, тргнал кон Новиград за да ја спаси кралицата. Кога веста за приближувањето на Сигизмунд стигнала до Новиград, Елизабета била задавена во нејзиниот затвор во присуство на Марија. Бидејќи престолот повеќе не можел да остане празен, Сигизмунд бил крунисан за крал на 31 март 1387 година во Секешфехервар.[64]

Сојузникот на Сигизмунд, Иван V Франкопан, го опсадил замокот Новиград со помош на венецијанската флота. Тие го освоиле замокот на 4 јуни 1387 година и ја ослободиле Марија од заробеништво. Таа останала совладетел на Сигизмунд до крајот на нејзиниот живот, но нејзиното влијание било минимално. Во меѓувреме, кралот Твртко I, сојузник на браќата Хорват, ги поставил за управници на Усора. На браќата Хорват им помагал и големиот војвода на Босна Хрвоје Вукчиќ Хрватиниќ. Твртко и неговите сојузници успеале да ги добијат поголемиот дел од Хрватска и Далмација помеѓу 1387 и 1390 година, а сите напори на Сигизмунд да ги врати назад завршиле со неуспех. Во 1390 година Твртко започнал да се нарекува себеси „Крал на Хрватска и Далмација“ и го наградил Хрвоје со стекнатата далматинска територија. Твртко починал во март 1391 година, а Јован Палиски починал неколку недели подоцна. Хрвоје Вукчиќ Хрватиниќ останал најсилниот благородник во Босна по смртта на кралот Твртко. Истата година, Ладислав го назначил за негов заменик во Далмација,[65] и исто така му ја доделил титулата Сплитски војвода, подоцна Херцог од Сплит, потврдувајќи ги неговите поседи на островите Брач, Хвар и Корчула. На врвот на својата моќ Хрвоје бил наречен Голем војвода од Босна, Кнез од Доњи Краји, Хезог од Сплит.[65][66][67][68]

Хрвоје Вукчиќ Хрватиниќ, великиот војвода од Босна како што е прикажано во Мисалот на Хрвоје (1404)
Хрватска и отоманската експанзија во регионот во 1500 година

Ситуацијата се променила во 1393 година, кога наследникот на Твртко, Стивен Дабиша, склучил мир со Сигизмунд. Тој ги вратил неодамнешните аквизиции на Твртко, но му било дозволено да ги задржи териториите во западна Босна кои биле освоени во 1385 година. Во јули 1394 година, Сигизмунд го освоил Добор во Босна и го заробил Јован Хорват, со што го завршил востанието на Хорватовите. По наредба на кралицата Марија, како одмазда за смртта на нејзината мајка, Јован бил мачен до смрт во Печ.[32]

По смртта на Стефан Дабиша, неговата вдовица Елена Груба била избрана за кралица. Хрвоје Вукчиќ повторно активно му се спротивставил на Сигизмунд и ја дал својата поддршка за Ладислав Неаполски. Во обид да се помири со бунтовното благородништво, Сигизмунд свикал совет во Крижевци во Хрватска на 27 февруари 1397 година на кој Стефан II Лакфи, кој бил назначен од Ладислав за негов заменик за Хрватска, бил поканет на безбедно однесување. На собирот Лакфи, неговиот внук Андреј и придружното благородништво биле убиени, што предизвикало ново востание во името на Ладислав. Ова востание го предводел Хрвоје Вукчиќ, кој имал многу активна улога и можел да ја прошири сопствената власт. Соборот на Крижевци подоцна станал познат како „Крвав сабор на Крижевци“.[69]

Сигизмунд имал неуспешна кампања против Кралството Босна во 1398 година, по што новиот босански крал Стефан Остоја и Хрвоје преминале во офанзива. Задар му се покорил на Хрвоје во 1401 година и со помош на Иваниш Нелипчиќ, кој го контролирал поголемиот дел од округот Цетина, Хрвоје ја добил контролата над Сплит во 1403 година. Во текот на овие години, Сигизмунд ја изгубил поддршката од Франкопанците, но ја задржал лојалноста на Курјаковиќи (огранок на Гушиќ), Бериславиќи и кнезовите од Зрин. Меѓутоа, пасивноста и двоумењето на Ладислав да се движи кон Будим ги вознемирило неговите следбеници, па Сигизмунд им понудил амнестија на сите кои му се спротивставиле. Голем дел од унгарските и хрватските благородници, вклучувајќи ги и Франкопанците, го прифатиле и застанале на страната на Сигизмунд.[70]

Поради судирот со Хрвоје Вукчиќ, босанското благородништво го соборило Стефан Остоја во 1404 година и го поставило на престолот Твртко II, кој владеел како марионетски крал на Хрвоје. Остоја побегнал во Унгарија и застанал на страната на Сигизмунд. Хрвоје можел да издржи неколку воени интервенции на Сигизмунд до 1408 година кога босанското благородништво било тешко поразено во битката кај Добор. Во јануари 1409 година било објавено дека Хрвоје му се покорил на Сигизмунд и дека Остоја бил вратен на босанскиот престол. Со ова Сигизмунд ставил крај на немирите во Унгарија, Босна и Хрватска.[71] На крајот во 1409 година Ладислав ги продал своите права во Далмација на Венеција за 100.000 дукати во обид да добие сојузници во претстојната војна против Република Фиренца.[72]

Отомански војни[уреди | уреди извор]

Споменик на Петар Бериславиќ во Трогир
Битка кај Крбавско Поле во 1493 година

По освојувањето на Византија во 1453 година, Османлиите брзо се прошириле на запад и исто така му се заканиле на Кралството Хрватска.[73] По падот на Кралството Босна во 1463 година, кралот Матија Корвин го зацврстил одбранбениот систем со основање на Банатот Јајце и Банатот Сребреник. Иако Османлиите имале проблеми да ги пробијат одбранбените линии, тие редовно спроведувале ограбувачки напади во Хрватска и јужна Унгарија. За време на еден таков напад во 1463 година, хрватскиот бан Павао Шпиранчиќ бил заробен во Сењ.[74] Отоманското Царство брзо се проширило на јужните области, каде што освоиле големи делови од Херцеговина во 1482 година и хрватски упоришта во долината Неретва.[75]

Првата голема хрватска победа над Османлиите ја постигнал грофот Петар Зрински во 1478 година кај Глина. Во 1483 година, војската предводена од хрватскиот бан Матија Гереб и Франкопанците поразиле сила од околу 7.000 отоманска коњаница (позната како Акинџии) во битката кај преминот на реката Уна во близина на денешен Нови Град. Истата година бил потпишан мировен договор со кој Хрватска била поштедена од поголеми отомански напади. Локалните судири на границата продолжиле, но со помал интензитет.[76]

Примирјето завршило со смртта на Матија Корвин во 1490 година. 10.000 отомански лесни коњаници ја преминале реката Уна во 1491 година и напредувале кон Крањска. На враќање тие биле поразени во битката кај Врпиле. Две години подоцна започнала војната помеѓу новиот бан на Хрватска, Емерик Деренчин и семејството Франкопани. Франкопаните на почетокот биле поуспешни и почнале да го опсадуваат градот Сењ, но опсадата била повлечена откако против нив била испратена војска предводена од банот на Деренчин. Меѓутоа, влезната османлиска војска предводена од Хадим Јакуп-паша (бег на Босанскиот Санџак), која се враќала од нападот во Крањска преку Хрватска, ги принудила да склучат мир. Хрватските благородници собрале околу 10.000 луѓе и решиле да се соочат со нив во отворена битка, иако некои инсистирале дека подобра опција би била заседата. На 9 септември 1493 година хрватската војска ги пресретнала османлиските сили во близина на Удбина во Лика и претрпела огромен пораз во битката кај Крбавското Поле.[73] Иако поразот бил тежок, Отоманското Царство немало територијални придобивки како резултат на тоа.[77] Хрватското население од областите погодени од војна постепено почнало да се преселува во побезбедни делови на земјата, додека некои бегалци избегале надвор од Хрватска во Градиште, Јужна Унгарија и италијанскиот брег.[78]

На 16 август 1513 година банот Петар Бериславиќ ја поразил отоманската војска од 7.000 луѓе во битката кај Дубица на реката Уна.[79] Во февруари 1514 година, Османлиите го опседнале Книн со 10.000 луѓе, го запалиле предградието на градот, но не успеале да го освојат и изгубиле 500 војници.[80] Папата Лав X ја нарекол Хрватска предводник на христијанството (Antemurale Christianitatis) во 1519 година, имајќи предвид дека неколку хрватски војници дале значаен придонес во борбата против Отоманското Царство. Петар Бериславиќ поминал 7 години во постојани борби со Османлиите, соочен со континуиран недостиг на пари и недоволен број на војници, сè додека не бил убиен во заседа за време на битката кај Плешевица на 20 мај 1520 година [81] По два неуспешни обиди во 1513 и 1514 година, османлиските сили предводени од Гази Хусрев-бег ја поставиле последната опсада на Книн и го зазеле на 29 мај 1522 година. Тие, исто така, го опседнале и Клис во неколку наврати, но капетанот на Сењ и принцот на Клис Петар Кружиќ ја бранеле тврдината речиси 25 години.[82]

На 23 април 1526 година, султанот Сулејман Величествениот го напуштил Истанбул со 80.000 редовни војници и неправилни помошници, започнувајќи ја својата инвазија на Унгарија. Тој стигнал до Сава на 2 јули, го зазел Петроварадин на 27 јули по двонеделна опсада и Илок на 8 август. До 23 август неговите војници ја преминале Драва кај Осиек без да наидат на отпор. Истиот ден, кралот Лајош II пристигнал во Мохач со околу 25.000 војници. Армијата на грофот Кристофер Франкопан од 5.000 луѓе не пристигнала на време на бојното поле. Унгарската војска ги чекала Османлиите на рамнината јужно од Мохач на 29 август и била поразена за помалку од два часа. Битката кај Мохач од 1526 година претставува клучен настан во кој владеењето на династијата Јагиелон било уништено со смртта на кралот Лајош II. Поразот ја нагласила севкупната неспособност на христијанската феудална војска да ги запре Османлиите, кои ќе останат главна закана со векови.[83]

Собрание од Цетин[уреди | уреди извор]

Цетинска повелба од 1 јануари 1527 година

Лајош II ја имал круната на Хрватска помеѓу другите титули, но не оставил наследник. На седницата на 10 ноември 1526 година, мнозинството од Унгарскиот сабор го избрал Јован Заполја за крал, додека посебно унгарско собрание го избрало надвојводата Фердинанд I во главниот сабор во Позсони на 16 декември 1526 година. Австрискиот надвојвода бил заинтересиран за хрватските избори за да му се спротивстави на Заполја, ветувајќи истовремено дека ќе ја заштити Хрватска во турбулентниот период на отоманската експанзија на запад. Хрватските благородници се состанале на 31 декември 1526 година за да разговараат за нивната стратегија и да изберат нов водач. Собирот се одржал во фрањевскиот манастир под Цетинскиот замок во населбата Цетинград. Хрватскиот парламент едногласно го избрал Фердинанд од династијата Хабсбург за крал на Хрватска на нивното собрание во Цетин на 1 јануари 1527 година. Повелбата за избор на Фердинанд била потврдена со печатите на шест хрватски благородници и четворица претставници на надвојводата. На 6 јануари 1527 година, благородништвото од Славонија застанало на страната на Јован Заполја.[84]

Хрватскиот историски наратив инсистира дека одлуката за приклучување кон Хабсбуршката Монархија била резултат на слободниот избор направен од Саборот.[23] Политичката ситуација по битката кај Мохач – смртта на кралот, двајцата избрани владетели, османлиските освојувања и, следствено, поделбата на Унгарија на три дела, го промениле целиот средновековен систем на односи. Избувнала граѓанска војна помеѓу приврзаниците на Фердинанд и Заполја која набргу завршила со договор во корист на Фердинанд и двете круни повторно ќе бидат обединети во рацете на Хабсбурговците. Иако ова технички значело обновување на хрватско-унгарската унија, односот меѓу двете земји бил трајно променет.[85]

Грб[уреди | уреди извор]

Првиот познат симбол што ја претставува Хрватска, кој датира од крајот на 12 век, претставува ѕвезда со шест краци над полумесечината, пронајдена на хрватски фризатик, кован од Андреј II како војвода од Хрватска. Во 14 и 15 век, современиот грб на Далмација, три крунисани глави на лав на синиот штит (првично на црвениот штит), се користел за да го претставува Кралството Хрватска, како што е споменато во многубројните оруженија од тоа време (Gelre Armorial, Вооружување на Советот на Констанца или Арморијал на Вернигероде). Се наоѓал и на монети и печати на кралевите, како големиот печат на Матиј Корвин и на големиот грб на кралот Лајош I. Шаховската табла почнала да се користи кон крајот на 15 век, а до почетокот на 16 век (1525) станала официјална во Хрватска. Најчесто се состоела од пет реда и пет испреплетени сребрени и црвени квадрати.[86] Исто така, ја претставувала Хрватска во битката кај Мохач како воено знаме.[87]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Murray, Lorraine (2013). Austria, Croatia, and Slovenia. Britannica Educational Publishing. стр. 164. ISBN 978-1615309771.
  2. ↑ 2,0 2,1 Lujo Margetić: Hrvatska i Crkva u srednjem vijeku, Pravnopovijesne i povijesne studije, Rijeka, 2000, p. 91
  3. ↑ Ferdo Šišić: Povijest Hrvata u vrijeme narodnih vladara, p. 523
  4. ↑ Dragomir Džoić: Federalističke teorije i hrvatska država, 1998, p. 75
  5. ↑ Ferdo Šišić: Geschichte der Kroaten, 1917, p. 385
  6. ↑ Neven Budak - Prva stoljeća Hrvatske, Zagreb, 1994., page 77
  7. ↑ 7,0 7,1 Neven Budak - Prva stoljeća Hrvatske, Zagreb, 1994., page 80 (in Croatian)
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Nada Klaić: Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku, II Izdanje, Zagreb 1975., page 492 (in Croatian)
  9. ↑ Pavičić, Ivana Prijatelj; Karbić, Damir (2000). „Prikazi vladarskog dostojanstva: likovi vladara u dalmatinskoj umjetnosti 13. i 14. stoljeća“ [Presentation of the rulers' dignity: images of rulers in dalmatian art of the 13th and 14th centuries]. Acta Histriae (хрватски). 8 (2): 416–418.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Bárány, Attila (2012). "The Expansion of the Kingdom of Hungary in the Middle Ages (1000–1490)". In Berend, Nóra. The Expansion of Central Europe in the Middle Ages. Ashgate Variorum. page 344-345
  11. ↑ Márta Font - Ugarsko Kraljevstvo i Hrvatska u srednjem vijeku (Hungarian Kingdom and Croatia in the Middlea Ages) Архивирано на 1 август 2017 г., p. 8-9
  12. ↑ Archdeacon Thomas of Split: History of the Bishops of Salona and Split (ch. 17.), p. 93.
  13. ↑ Nada Klaić: Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku, II Izdanje, Zagreb 1975., page 508-509 (in Croatian)
  14. ↑ 14,0 14,1 Ladislav Heka (October 2008). „Hrvatsko-ugarski odnosi od sredinjega vijeka do nagodbe iz 1868. s posebnim osvrtom na pitanja Slavonije“ [Croatian-Hungarian relations from the Middle Ages to the Compromise of 1868, with a special survey of the Slavonian issue]. Scrinia Slavonica (хрватски). Hrvatski institut za povijest – Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. 8 (1): 152–173. ISSN 1332-4853.
  15. ↑ Trpimir Macan: Povijest hrvatskog naroda, 1971, p. 71 (full text of Pacta conventa in Croatian)
  16. ↑ Ferdo Šišić: Priručnik izvora hrvatske historije, Dio 1, čest 1, do god. 1107., Zagreb 1914., p. 527-528 (full text of Pacta conventa in Latin)
  17. ↑ Neven Budak - Prva stoljeća Hrvatske, Zagreb, 1994., page 39 (in Croatian)
  18. ↑ 18,0 18,1 Sedlar, Jean W. (2011). East Central Europe in the Middle Ages. University of Washington Press. стр. 280. ISBN 978-0295800646. Посетено на 16 January 2014.
  19. ↑ Kristó Gyula: A magyar–horvát perszonálunió kialakulása [The formation of Croatian-Hungarian personal union](in Hungarian)
  20. ↑ Márta Font - Ugarsko Kraljevstvo i Hrvatska u srednjem vijeku [Hungarian Kingdom and Croatia in the Middlea Ages] "Medieval Hungary and Croatia were, in terms of public international law, allied by means of personal union created in the late 11th century."
  21. ↑ 21,0 21,1 Barna Mezey: Magyar alkotmánytörténet, Budapest, 1995, p. 66
  22. ↑ Jeffries, Ian (1998). A History of Eastern Europe. Psychology Press. стр. 195. ISBN 0415161126. Посетено на 16 January 2014.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 Bellamy, Alex J. (2003). The Formation of Croatian National Identity. Manchester University Press. стр. 37–38. ISBN 9780719065026.
  24. ↑ Klaić, Nada (1975). Povijest Hrvata u ranom srednjem vijeku [History of the Croats in the Early Middle Ages]. стр. 513.
  25. ↑ Heka, László (October 2008). „Hrvatsko-ugarski odnosi od sredinjega vijeka do nagodbe iz 1868. s posebnim osvrtom na pitanja Slavonije“ [Croatian-Hungarian relations from the Middle Ages to the Compromise of 1868, with a special survey of the Slavonian issue]. Scrinia Slavonica (хрватски). 8 (1): 155.
  26. ↑ Jeszenszky, Géza. „Hungary and the Break-up of Yugoslavia: A Documentary History, Part I.“. Hungarian Review. II (2).
  27. ↑ Banai Miklós, Lukács Béla: Attempts for closing up by long range regulators in the Carpathian Basin
  28. ↑ „Croatia | Encyclopedia.com“. www.encyclopedia.com.
  29. ↑ 29,0 29,1 Curtis, Glenn E. (1992). „A Country Study: Yugoslavia (Former) - The Croats and Their Territories“. Library of Congress. Посетено на 2009-03-16.
  30. ↑ Power, Daniel (2006). The Central Middle Ages: Europe 950-1320. Oxford University Press. стр. 186. ISBN 978-0-19-925312-8.
  31. ↑ Singleton, p. 29
  32. ↑ 32,0 32,1 Pál Engel: Realm of St. Stephen: A History of Medieval Hungary, 2005, p. 35-36
  33. ↑ Ferdo Šišić - Povijest Hrvata, pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1526., p. 249
  34. ↑ 34,0 34,1 John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 22-23
  35. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 250
  36. ↑ 36,0 36,1 John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 151-152
  37. ↑ John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 21-22
  38. ↑ 38,0 38,1 John Van Antwerp Fine: The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, 1991, p. 289-290
  39. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 176-179
  40. ↑ Márta Font - Ugarsko Kraljevstvo i Hrvatska u srednjem vijeku (Hungarian Kingdom and Croatia in the Middlea Ages) Архивирано на 1 август 2017 г., p. 11-12
  41. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 190
  42. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 183
  43. ↑ Jean W Sedlar: East Central Europe in the Middle Ages, 1000-1500, University of Washington Press, 2011, p. 63
  44. ↑ 44,0 44,1 John Van Antwerp Fine: The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, 1991, p. 206
  45. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 184-186
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 John Van Antwerp Fine: The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, 1991, p. 149-150
  47. ↑ Curta, Florin (2006): Southeastern Europe in the Middle Ages, 500-1250. Cambridge University Press, p. 370
  48. ↑ 48,0 48,1 John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 145
  49. ↑ Thomas J. Craughwell:The Rise and Fall of the Second Largest Empire in History: How Genghis Khan's Mongols Almost Conquered the World, 2010, p. 200, 204
  50. ↑ 50,0 50,1 Vjekoslav Klaić: Povijest Hrvata 1 - svezak prvi - dio prvi - 641-1301, p. 252-254
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 196-198 ISBN 953-214-197-9
  52. ↑ 52,0 52,1 John Van Antwerp Fine: The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century, 1991, p. 150-152
  53. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 200
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 207-209
  55. ↑ 55,0 55,1 Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 205-206
  56. ↑ 56,0 56,1 Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 212
  57. ↑ John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 210
  58. ↑ 58,0 58,1 John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 211-213
  59. ↑ Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 214-215
  60. ↑ B. Halász, Éva (2010). „Hahót Miklós szlavón báni működése (1343–1356) [Nicholas Hahót as Ban of Slavonia (1343–1356)]“. Во G. Tóth, Péter; Szabó, Pál (уред.). Középkortörténti tanulmányok 6 (унгарски). University of Szeged. стр. 7–12. ISBN 978-963-306-006-3.
  61. ↑ 61,0 61,1 Ferdo Šišić, Povijest Hrvata; pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1918., Zagreb, p. 216
  62. ↑ Ivo Goldstein: Croatia: A History, Zagreb, 1999, p. 27
  63. ↑ John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 395
  64. ↑ 64,0 64,1 Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers, p. 198-199
  65. ↑ 65,0 65,1 Fine, John V. A. (Jr ) (2010). When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods (англиски). University of Michigan Press. стр. 127. ISBN 978-0-472-02560-2. Посетено на 8 May 2020. Ladislav of Naples, who in the first years of the fifteenth century laid claim to the Hungarian throne, made Hrvoje his deputy for this Dalmatian territory, calling him his Vicar General for the regions of Slavonia (in partibus Sclavonie). Thus, like Venice, the Neapolitans still considered the region simply “Slavonia,” and Hrvoje seems to have had no objections to the nomenclature.
  66. ↑ Sulejmanagić, Amer (30 November 2012). „Novac Hrvoja Vukčića Hrvatinića“ [Coins minted by Duke Hrvoja Vukčića Hrvatinića] (html, pdf). Numizmatičke Vijesti (српскохрватски). 54 (65): 54–85. ISSN 0546-9422. Посетено на 8 May 2020.
  67. ↑ Fine, John V. A. (1994). The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest (англиски). University of Michigan Press. ISBN 0472082604. Посетено на 10 March 2019. Ladislas of Naples, hoping to retain both this territory and Hrvoje's support, gave his blessing to Hrvoje's ambitions and recognized him as his deputy for this region.
  68. ↑ Ančić, Mladen (1997). Putanja klatna: Ugarsko-hrvatsko kraljevstvo i Bosna u 14. stoljeću (хрватски). Acad. Scientiarum et Artium Croatica. ISBN 9789531543088. Посетено на 10 March 2019.
  69. ↑ John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 458
  70. ↑ John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 459
  71. ↑ John Van Antwerp Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest, 1994, p. 465
  72. ↑ Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers, p. 234
  73. ↑ 73,0 73,1 Alexander Mikaberidze: Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia (2 volumes: A Historical Encyclopedia), 2011, p. 491
  74. ↑ Anđelko Mijatović: Bitka na Krbavskom polju 1493. godine; Zagreb, 2005, p. 28
  75. ↑ Anđelko Mijatović: Bitka na Krbavskom polju 1493. godine; Zagreb, 2005, p. 17
  76. ↑ Anđelko Mijatović: Bitka na Krbavskom polju 1493. godine; Zagreb, 2005, p. 33
  77. ↑ Dragutin Pavličević: Krbavska bitka i njezine posljedice, 1997, p. 23
  78. ↑ Ivo Goldstein: Croatia: A History, Zagreb, 1999, p. 30-31
  79. ↑ Vjekoslav Klaić: Povijest Hrvata od najstarijih vremena do svršetka XIX. stoljeća, Knjiga četvrta, Zagreb, 1988, p. 300-301
  80. ↑ Stjepan Gunjača: Tiniensia archaeologica - historica - topographica, 1960, p. 88
  81. ↑ Vjekoslav Klaić: Povijest Hrvata od najstarijih vremena do svršetka XIX. stoljeća, Knjiga četvrta, Zagreb, 1988, p. 344
  82. ↑ Listeš, Srećko. „Povijest Klisa“. Official website - klis.hr (хрватски). Municipality of Klis. Посетено на 2015-02-22.
  83. ↑ Engel, Pál (2001). The Realm of St Stephen: A History of Medieval Hungary, 895–1526. I.B. Tauris Publishers, p. 370
  84. ↑ Ivo Goldstein: Croatia: A History, Zagreb, 1999, p. 34
  85. ↑ Márta Font - Ugarsko Kraljevstvo i Hrvatska u srednjem vijeku (Hungarian Kingdom and Croatia in the Middlea Ages) Архивирано на 1 август 2017 г., p. 22
  86. ↑ Ferdo Šišić - Povijest Hrvata, pregled povijesti hrvatskog naroda 600. - 1526., p. 262-263
  87. ↑ Győző Somogyi: Magyar hadizászlók, Budapest, 2011, p. 41

Понатамошно читање[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Кралство_Хрватска_и_Далмација&oldid=5115368“