Косово (Порече)

За други значења на поимот, погл. Косово (појаснување).

Косово
Поглед на селото Косово
Косово Местоположба на Косово во Македонија Косово на карта
Координати 41°43′42″N 21°8′2″E
Регион	Југозападен
Општина	Македонски Брод
Област	Порече
Население	54 жит. (поп. 2021)
Пошт. бр.	6535
Повик. бр.	045
Шифра на КО	03025
Надм. вис.	850 м
Слава	Свети Никола
Косово на општинската карта Атарот на Косово во рамките на општината
Косово на Ризницата

Косово — село во Општина Македонски Брод, во областа Порече, во околината на градот Македонски Брод.

Географија и местоположба

Улица во селото

Селото се наоѓа во областа Порече, во средишниот дел на територијата на Општина Македонски Брод, од левата страна на реката Треска. Селото е ридско, на надморска височина од 850 метри.

Косово се наоѓа во областа Горно Порече на околу 6 километри северно од селото Самоков, на левата страна од реката Мала Река (лева притока на реката Треска). Селото се наоѓа од југозападната страна за 1,5 километри во подножјето на планината Фојник (к-1421). Од север се граничи со атарот на селото Требовље, од исток се граничи со атарот на селото Брест, од југ се граничи со атарот на селото Звечан, од запад со атарот на селото Долно Ботушје, и од севернозападната страна се граничи со атарот на селото Растеш.

Атарот е мал и зафаќа простор од 6 км². На него преовладуваат шумите на површина од 322 хектари, на обработливото земјиште отпаѓаат 102 хектари, а на пасиштата само 28 хектари.

До селото води асфалтиран пат, кој се двои од регионалниот пат кој води до поранешното општинско средиште, селото Самоков.

Селото е сместено под врвот Фојник. Во околината на селото постојат повеќе извори на питка вода. Изворот „Горник“ со истоимената селска чешма се наоѓаат под подрачното четиригодишно основно училиште „Христијан Тодоровски-Карпош“. Водата стигнува до селските чешми по пат на природен пад кои се наоѓаат под селото и се викаат Велеше и Чешмиче. Но, на изворот Горник е направена каптажата на која е приклучен селскиот водовод од кој се доведува вода до повеќето селски куќи. Протокот на овој извор не е доволна за задоволување на потребите на селаните. Од тие причини изграден е нов цевковод кој ги зафаќа водите од изворот на Фојник планина наречен Пиој и од него со вода се снабдува повисокиот дел од селото. Изворот на Пиој е со помал проток, во минатото доволна за напојување на стадата со добиток (говеда, овци и кози), кои се напасувале на планината, а сега се во мал број.

Селото е поделено на пет селски маала: Ваневци, Сиковци, Илиовци, Војневци и Јанкуловци.

Историја

Дел од селото

Постојат повеќе преданија за настанокот на ова село. Една од приказните е дека еден младич (млад момок), кој избегал од зулумите на Византијците во околината на Охрид бил згрижен во селото Брест и им ја напасувал стоката (добитокот). Кога дошло време тој да се ожени засакал една селанка од селото. Селаните се сложиле да му ја дадат девојката да се ожени, но и да го напушти селото и да се насели во месноста Ќосово (реон богат со птиците ќос) кое тие месноста ја викале Орешово (областа е богата со ореови дрвја). Младите многу се сакале и пристанале на барањето на селаните и се населиле во месноста Ќосово и новото населено место во турските пописни дефтери (списоци) како населено место Ќосово. Ним им се родиле пет сина (Ване, Сико, Илија, Јанкула и Војне). По имињата на нивните пет синови во селото се формирани пет селски маала (Ваневци, Сиковци, Илиовци, Јанкуловци и Војневци). За време на Османлиското владеење селото е наречено Ќосово, но по Балканските војни потпаднало под српска власт, но Србите знакот за буквата (ќ) не ја пишуваат како во нашата азбика, селото е наречено Косово, и тоа име сега се употребува.

Селото се споменува во турските пописни дефтери од 1467/68 година, како дел од Кичевската нахија (Nahiye-I Kirçova) под името Кошева со 18 семејства и 3 неженет, сите христијани.

Во XIX век, Косово било село во Поречката нахија на Кичевската каза на Отоманското Царство.

Вкупно 4 жители на оваа населба се заведени како жртви во Втората светска војна.

Стопанство

Сушење печурки

Според турските извори, пописни дефтери од 1467/68 година, број 4 стр. 197-289 под р.б. 23; с. Косово, броело 21 домаќинство и платило данок од 1136 акчиња (турски пари).

Селото има полјоделска функција.

Населението од селото се занимава со полјоделство, овоштарство и сточарство. Од селото низ вековите, кон поразвиените подрачја и соседни држави се упатувале тајфи мајстори на работа кај богатите земјопоседници, аги, бегови и така заработувале за живот.

Селаните од Косово, пред поголемите миграции предизвикани со процесот на индустријализација во минатиот век, користеле патишта и врвулици по планинските сртови за комуникација со полошката котлина (Гостивар и Тетово) преку планината Сува Гора и скопската котлина (Скопје) преку Кула. Преку овие патишта релативно брзо се стигнувало до поголемите економски центри во гореспоменатите котлини. Најчесто селаните тргувале: продавале земјоделски производи и добиток, а купувале: сол, шеќер, газија, облека и сл. По овие патишта се движеле и тајфи на мајстори кои изведувале градежни работи или пак работеле како наемни работници во полињата на полошката и скопската котлина.

На територијата на Косово, не постојат стопански субјекти во кои би се вработиле жителите на селото. Позначајни стопански субјекти во кои се вработени жителите на Косово е „Сувенир“ од селото Самоков. Истата фабрика повеќе години е во стечајна постапка и е затворена. Повозрасните жители се пензионери или примаат социјална помош како надоместок.

Население

Население во минатото

Година Нас. ±% 1948 313 —     1953 344 +9.9% 1961 332 −3.5% 1971 318 −4.2% 1981 235 −26.1%	Година Нас. ±% 1991 131 −44.3% 1994 100 −23.7% 2002 67 −33.0% 2021 54 −19.4%

Според податоците на Васил К’нчов („Македонија. Етнографија и статистика“) од 1900 година, во селото Косово имало 176 жители, сите Македонци. По податоците на секретарот на Бугарската егзархија, Димитар Мишев („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Косово имало 240 жители.

На Етнографската карта на Битолскиот Вилает од 1901 г. Косово се води како чисто македонско село во Кичевската каза на Битолскиот санџак со 20 куќи.

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 250 Македонци.

Косово во 1961 година броело 332 жители, а во 1994 година 100 жители, македонско население.

Според пописот од 2002 година, во селото Косово имало 67 жители, сите Македонци.

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 54 жители, од кои 44 Македонци, 3 Албанци, 1 останат и 6 лица без податоци.

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Година	1900	1905	1948	1953	1961	1971	1981	1991	1994	2002	2021
Население	176	240	313	344	332	318	235	131	100	67	54

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.

Родови

Косово е македонско село.

Родови во селото се: Ваневци (30 к.), родот го основал некојси Ване, кој дошол однекаде, тој најпрво се населил во селото Брест, таму се оженил со некоја крива девојка, и потоа од таму се населил во селото Косово, кое го основал. Од него потекнува цело село.

Општествени установи

Подрачното основно училиште пред неговата обнова

• Месна заедница
• Основно училиште „Св. Климент Охридски“ до V одделение, подрачно училиште на ОУ „Св. Климент Охридски“ - Македонски Брод.

Самоуправа и политика

Селото влегува во рамките на Општина Македонски Брод, која била променета со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година, при што кон нејзе била придодадена поранешната Општина Самоков. Во периодот од 1996-2004 година, селото било во рамките на некогашната Општина Самоков.

Во периодот 1950-1952, селото било дел од некогашната општина Растеш, во која влегувале селата Битово, Волче, Горно Ботушје, Долно Ботушје, Заград, Косово, Растеш и Требовље.

Во периодот 1952-1955, селото било дел од тогашната општина Растеш, во која покрај селото Косово се наоѓале селата Битово, Близанско, Волче, Горно Ботушје, Долно Ботушје, Заград, Здуње, Растеш и Требовље.

Во периодот 1955-1957, селото било дел од тогашната општина Манастирец.

Во периодот 1957-1965, селото се наоѓало во некогашната општина Брод.

Во периодот 1965-1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата Општина Брод.

Избирачко место

Главната селска црква „Св. Ѓорѓи“

Во селото постои избирачко место бр. 0270 според Државната изборна комисија, кое е сместено во основното училиште.

На локалните избори во 2017 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 41 гласач. На претседателските избори во 2019 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 42 гласачи.

Културни и природни знаменитости

Археолошки наоѓалишта

• Долно Падиште — некропола од доцноантичко време.

Цркви

• Црква „Св. Ѓорѓи“ — главна селска црква

Редовни настани

Во Косово постои повеќедецениска традиција на одржување на следниве настани:

• Божиќ (7 јануари);
• Водици (19 јануари);
• Ѓурѓовден (6 мај) — посветен на главната селска црква и воедно црковна слава;
• Преображение Христово (19 август) — искачување на врвот Фојник на кој се наоѓаат остатоци од манастир, како и возобновена црква. Прославувањето е заедничко на трите села: Косово, Брест и Требовље со носење на крст украсен со свежо цвеќе и посна трпеза; и
• Свети Никола (19 декември) — голема селска слава.

Личности

• поп Ковил од селото Косово - голем борец против исламизацијата на Порече.

Во масакрот кај Дервишката Нива извршен од Бугарите, на Бадник 1916 година биле заклани петмина жители на селото Косово: Милан Богоески, Никола Спасески, Стане Јованоски, Аритон Трпески и Димитрија Маркоски.

За време на Втората светска војна, населението од Косово активно се вклучило во НОВ и ги дало следните жртви:

• Никола Ј. Спасески (роден 1906 г.) загинува кај с. Тополница на 06.09.1944 година;
• Димитрија Ј. Стојкоски (роден 1904 г.) загинува на Барбарас на 07.09.1944 година;
• Милован С. Јанкулоски (р. 1904 г.) загинува на Барбарас на 07.09.1944 година;
• Столе Б. Стојаноски (р. 1921 г.) загинува на Сремскиот Фронт кај Свети Михајловски на 17.04.1945 година;
• Столе В. Стојкоски (р. 1921 г.) загинува на Сремскиот Фронт кај Свети Михајловски на 17.04.1945 година;
• Радивој П. Јованоски (р. 1924 г.) загинува на Сремскиот Фронт кај Славонска Пожега на 24.04.1945 година;
• Светозар Иваноски, првоборец, тешко ранет во нога во борбите за г. Штип – 1944 година.

Други познати личности се:

• Велимир Митаноски (1922-1962), првоборец на 15. поречка бригада и учесник на Сремскиот Фронт;
• Ване Премчески (1917-2003), првоборец на 15. поречка бригада и учесник на Сремскиот Фронт;
• Добре Спасески (1920-1986), првоборец на 15. поречка бригада и учесник на Сремскиот Фронт,
• Дано Бошковски (1922-1999), првоборец на 15. поречка бригада и учесник на Сремскиот Фронт;
• Стојмир Богески (1922-1998), првоборец на 15. поречка бригада и учесник на Сремскиот Фронт;
• Ѓорѓија Новески (1922-2013 ), првоборец на 15. поречка бригада и учесник на Сремскиот Фронт;
• Велан Премчески (1904-1983), секретар на КПМ за М.Брод од 1948/56 год;
• Злате Видески, учител и директор на училиштето во с. Самоков по Втората светска војна.

Иселеништво

Низ атарот на селото тече реката Мала Река, која е лева притока на реката Треска. Во 1961 и 1962 години, атарот на селото долж течението на реката и притоките од поројните дождови го зафаќаат големи поплави и го однесува најквалитетното обработливо земјоделско земјиште и селото е соочено со процесот на миграцијата. Втора причина за поголемите миграции кои го зафаќаат селото се предизвикани од процесот на индустријализација во минатиот век. Така се интензивира и миграцијата од селото Косово. Поголемиот дел од населението се иселува во: Прилеп и прилепските села; Качарево и Јабука во Војводина; во Самоков и Македонски Брод; во Кичево; во Гостивар, Тетово и селата од полошкиот регион; во Скопје и скопскиот регион. Дел од населението мигрира во западноевропските земји, најчесто Германија.

Галерија

• 
  Куќи во селото
• 
  Дел од селото
• 
  Селските гробишта
• 
  Традиционална архитектура

Користена литература

• Историја на македонскиот народ, книга 1, Скопје 1969 г.
• Извори за ослободителната војна и револуцијата во Македонија 1941/45 г. Том I, книга I, Скопје 1968 г.
• Порече – насеље и потекло становништва од Д-р Петар Јовановиќ, книга 28, Белград 1935 г.

Надворешни врски

• Косово (Порече) на Ризницата ^?