Крв

Крв
Венска (темноцрвена) и артериска крв (светлоцрвена)
Податоци
Назнаки
Латински	haema
TA	A12.0.00.009
FMA	FMA:9670
[уреди на Википодатоците]

Крв (латински: Sanguis) — течно сврзно ткиво кое се среќава кај сите ‘рбетници и некои без‘рбетни животни. Таа циркулира низ крвните садови и нејзина најзначајна улога е транспортната — хранливи материи, екскрети, кислород и јаглерод диоксид од и до клетките. Меѓутоа, за разлика од останатите сврзни ткива, во крвта нема нишковидни творби, односно фибрили — колаген или еластични влакна.

Крвта во крвните садови се наоѓа во течна состојба. Надвор од крвните садови таа се засирува (коагулира). Доколку на крвта и додадеме определена количина на некоја антикоагулантна материја до засирување нема да дојде. Ако ваква крв оставиме да стои извесно време или ако веднаш ја центрифугираме ќе забележиме дека дошло до издвојување на два сосема различни слоја. Горниот слој е проѕирен безбоен или лесно жолтеникав тоа е крвната плазма. Долниот непроѕирен слој го сочинуваат оформени елементи: еритроцити (црвени крвни клетки), леукоцити (бели крвни клетки) и тромбоцити (крвни плочки). Во седиментот што го образуваат оформените елементи можат да се забележат два слоја. Горниот слој е сосема тенок има светложолтеникава боја, а потекнува од белите крвни клетки. Долниот слој, многу поголем и со изразено црвена боја кој го образуваат црвените крвни клетки. Ваков распоред на оформените елементи при седиментација или центрифугирање зависи од нивната специфична тежина. Еритроцитите имаат голема специфична тежина поради присуство на крвна боја-хемоглобин или железо што влегува во состав на неговата молекула.

Хематокрит

Постапка при вршење хематокрит.

Хематокритот претставува процентен однос меѓу крвната плазма и оформените елементи на крвта. Овој квантитативен однос меѓу плазмата и оформените елементи се определува со хематокритски метод. Кај здравите луѓе овој однос е прилично стабилен. На крвната плазма отпаѓаат 55%, а на оформените елементи 45%. Физиолошките варијации се движат од 52-58% за крвната плазма и 42-48% за оформените елементи. Кога говориме за хематокритот секогаш мислиме на процентната застапеност на оформените елементи, всушност, еритроцитите кои доминираат меѓу крвните клетки. Тој може да биде нормален, низок и висок. Низок хематокрит се забележува при анемии после силно озрачување итн., а висок во сите случаи при кои настанува губење на течности од организмот (потење, изгореници, проливи итн.). Хематокритот кај мажите е повисок во споредба со жените, поради разликата што постои во бројот на еритроцитите би можеле да заклучиме, дека крвта се состои од два дела, од крвна плазма и оформени елементи.

Крвни елементи

Еритроцити

Главна статија: Еритроцит

Црвени крвни клетки (еритроцити)

Облик, големина и број

Еритроцитите се безјадрени клеточни елементи. Гледани однапред имаат тркалезна форма, а отстрана нивниот изглед наликува на двојно вдлабнат диск. Пречникот на еритроцитите се движи меѓу 6,5 и 8 микрони или во просек 7,3 микрони. Дебелината на периферниот дел изнесува во пресек 2,2 а во централниот 1,2 микрони. Бројот на еритроцитите кај мажите просечно изнесува 5х10¹²/l (5 000 000 во 1 mm³), а кај жените 4,5х10¹²/l (4500000 во 1 mm³). Тој се менува под влијание на дејството на внатреѓни и надворешни фактори (дневни, сезонски варијации, мускулна работа, силни емотивни напрегања, губење на течности, живеење на големи височини итн.). Покачен број на еритроцитите во крвта се вика еритроцитоза, а намален еритропенија.

Стуктура и хемиски состав

Еритроцитите се состојат од површинска Липобелковинска опна и строма во чиј состав влегува крвната боја хемоголобинот. Најголем процент од еритроцитарната содржина отпаѓа на водата (62-65%). Хемоглобинот е застапен од 30-34%, а другите материи од 3-7%. Еритроцитарната мембрана покажува селективна пропустливост за голем број органски и неоргански материи. Таа е лесно прoпустлива за водата, уреата и едновалентните анјони (бикарбоните, хлориди, хидроксилни јони и др.), а непропустлива за јоните на калциум, пептиди и белковини. Органските материи како што се гликозата и аминокиселините лесно минуваа низ еритроцитарната мембрана. Јоните на калиум влегуваат во еритроцитот по пат на активен транспорт. Концентрацијата на калиум во еритроцитите многу е поголем во споредба со калциумот што е во потполна спротивност со нивната концентрација во крвната плазма.

Хемолиза

Хемолизата претставува процес при кој хемоглобинот од еритроцитите излегува во околниот раствор поради оштетување или прскање на еритроцитарната мембрана. Хемолизата може да се предизвика со употреба на:

• Механички средства: грубо мешање со стаклено стапче или кварцен песок;
• топлина, електрична енергија;
• Хемиски средства:органски растворувачи (етер, бензин, хлороформ), жолчни киселини и други материи кои дејствуваат врз липидниот дел од еритроцитарната мембрана, така што таа станува прoпустлива до таа мерка, па го пропушта и хемоглобинот.Друг вид хемиски материи како што е, на пример хлороводородната киселина, врши оштетување на белковинскиот дел од мембраната и предизвикува хемолиза.

Хемолизата може да се предизвика со дејствување на биолошки средства како што се отровите од змии,пчели,оси,пајаци, и други животни. Нехомолизираната крв е непроѕирна, а хемолизираната светла и проѕирна(дава впечаток како да е „лакирана“.

Седиментација на еритроцитите

Крвта, помешана со некое антикоагулантно средство (на пример натриум цитрат) и ставена во епрувета, што се наоѓа во вертикална положба, по извесно време ќе се раздели на два дела.

Горниот слој го претставува крвната плазма, а во долниот дел се наоѓаат оформените елементи, претежно еритроцити. Таложење (седиментација) на еритроцитите настанува под влијание на Земјината привлечна сила. На брзината на седиментацијата на еритроцитите влијаат повеќе фактори кои можат да се групираат во две групи:

• плазматични и
• клеточни.

Плазматични фактори

Процентно зголемување на крвните белковини во молекулска маса (фибриноген, α и β-глобулин) придонесуваат седиментацијата на еритроцитите да биде забрзана. Овие материи, познати како агломерини, вршат агломерација на еритроцитите во формации слични на цилиндри што ги формираат металните монети. Агломерацијата на еритроцитите е една од причините за забрзување на процесот на седиментацијата.

Клеточни фактори

Бројот, волуменот и промената во електричниот полнеж на еритроцитите може да биде причина за забрзана седиментација. Намален број на еритроцитите ја забрзува, а зголемен ја забавува седиментацијата. Макроцитите (големи еритроцити) исто така ја забрзуваат седиментацијата. Што не е случај со нормацитите и микроцитите. Површината на еритроцитите, леукоцитите и тромбоцитите е обележана со белковини што ги прави да се однесуваат како честички со негативен електричен полнеж. Поради истите причини интимата на крвните садови има негативен електричен полнеж.Според физичките закони, честички со ист електричен полнеж меѓусебно се одвиваат. Тоа е една од основните причини за да бидат оформените елементи во суспендирана состојба во крвта. При намаленото таложење на белковините врз еритроцитарната мембрана се намалува-електричниот полнеж, а со тоа и силите на одбивање што позитивно влијае врз процесот на седиментацијата. Одредување на брзината на седиментацијата на еритроцитите има важно клиничко значење за голем број заболувања. Седиментацијата на еритроцитите се одредува во специјални градуирани пипетки. Најчесто применуван метод е методот на вестергрен. Вестегреновата пипетка исполнета со крв на кое и е додадено антикоагулантно средство, се става во специјален сталак да стои строго вертикално. На крај од првиот и вториот час се чита вредноста за висинта на издвоента плазма. Нормалните вредности за првиот час кај мажите се движат под 3–8 mm а кај жените од 7–12 mm. Вредностите на крај на вториот час се речиси двојно поголеми. Враќање на седиментацијата во границите на нормални вредности претставува добар прагностички знак во текот на заболувањето.

Нормални вредности на седиментацијата

Под нормални вредности се сметаат следниве интервали:

• Mажи под 50 годишна возраст: помалку од 15 mm/час;
• мажи над 50 годишна возраст: помалку од 20 mm/час;
• жени под 50 годишна возраст: помалку од 20 mm/час;
• жени над 50 годишна возраст: помалку од 30 mm/час.
• Новороденче: 0–2 mm/час;
• деца до пубертет: 3–13 mm/час.

Има луѓе кои, од необјаснети причини, од раѓање имаат зголемена седиментација и никогаш во животот не им се открива заболување, кое би можело да ја објасни вака зголемената седиментација кај нив.

Зголемени вредности на седиментација

• Анемија;
• бубрежни заболувања;
• остеомиелит;
• бременост;
• ревматска грозница;
• ревматоиден артрит;
• сифилис;
• системски еритемски лупус;
• заболувања на штитната жлезда;
• туберкулоза;
• други воспалителни состојби.

Изразито зголемена седиментација (трицифрена)

• „Giant cell“ артеритис;
• хиперфибриногенемија (зголемена концентрација на фибриноген во крвта);
• мултипли миелом;
• примарна макроглобулинемија;
• некротизирачки васкулитис;
• ревматична полимијалгија.

Намалени вредности на седиментацијата

• Застојна срцева слабост;
• хипервискозност;
• хипофибриногенемија;
• хипопротеинемија;
• полицитемија;
• српеста анемија.

Состојби кои може да влијаат на промена на резултатот на седиментацијата

• Алергиски васкулитис;
• атријален миксом;
• автоимун хепатит;
• ендометиритис;
• еризипел;
• јувенилен ревматоиден астритис;
• легионерска болест;
• воспаление на срцевата обвивка по инфаркт на срцето и др.

Живот на еритроцитите

Еритроцитите се создаваат во коскената срцевина и постојано навлегуваат во крвната циркулација. Просечниот живот на еритроцитите изнесува 120 дена, што значи дека во периферната циркулација ги има со различна старост. Старите еритроцити се разрушуваат во лиенот, хепарот и коскениот мозок, од страна на клетките од ретикулоредотелијалниот систем (РЕС). Продукцијата на ертроцитите од страна на коскената средина стои под контрола на еритропоетинот — материја што се лачи, главно, во бубрезите како резултат на создадена хипосија (намален делумен притисок на кислородот во крвта) во организмот. Количината на ослободениот ертропоетин зависи од степенот на хипоксијата. Еритропоетинот дејствува стимулатвино врз коскената срцевина што се засилува создавањето на еритроциите и зголемување на нивниот број во префиерната циркулација. Ова зголемување на боројт на еритроцитите ја намалува или отстранува хипоксијата, а со тоа се намалува или престанува продукцијата на еритроцитите. Овој систем на контрола на бројот на еритроцитите дејствува врз принципот на повратна врска.

Функции на еритроцитите

Дишната функција на еритроцитите се должи на присуството на хемоглобинот кој има сособност да ги прима и отпушта кислородот и јаглерод диоксидот.

Транспортната функција на еритроцитите се состои во транспортирањето на атсорбираните аминокиселини од дигестивните кон другите органи во оранизмот.

Регулација на електрохемиската реакција на крвта се остварува преку хемоглобинот. На хемоглобинскиот пуферски систем отпаѓаат 70-75% од вкупниот пуферски капацитет.

Леукоцити

Бели крвни клетки
SEM слика на нормална човечка крв. Можат да се забележат леукоцитите со сферична форма со неправилна површина, еритроцитите и многу мали дисковидни крвни плочки.
Податоци
Назнаки
Латински	leucocytus
Код	TH H2.00.04.1.02001
TA	A12.0.00.009
FMA	FMA:9670
[уреди на Википодатоците]

Главна статија: Леукоцит

Леуоцитите претставуваат подвижни елементи од заштитниот систем на крвта. Покрај присуството во крвта тие се наоѓаат во лимфата, ткивата и ткивната течност. Леукоцитите се разнородни клетки кои меѓусебно се разликуваат по: форма, големина, број, место на создавање, структура и функции.

Морфолошки одлики

По однос на морфолошкиот изглед на обоениот препарат леукоцитите од периферната крв ги делиме на две групи:

• гранулацитит и
• агранулацитит.

Основен критериум за ваква поделба е присуството, всушност, отсуството на гранули во нивната протоплазма. Во групата на гранулите спаѓаат: неутрофилни, еозинофилни и базофилни леукоцити, а во групата на агрануларните; лимфоцити и моноцити.

Поделба на гранулоцитите во групата на неутрофили, едонофили и базофили е извршена според бојата на нивните гранули.

Јадрата на гранулоцитите обично се сегментирани што дава впечаток како да се работи за присуство на повеќе јадра во клетката. Токму поради оваа полиморфност на јадрото леукоцитите од гранулоцитната група се нарекуваат полиморфоникулаерни леукоцити.Во групата на гранулоцитите спаѓаат и лимфоцити и моноцити.

Неутрофилни леукоцити

Овие леукоцити се одликуваат со присуство на ситни гранули во протоплазмата кои поради афинитетот кон киселите и базните бои имаат светлокостенлива боја. Протоплазмата е обоена розово. Јадрото им е сегментирано. Кај младите неутрофили јадрото се сегментира. Најстарите неутрофили имаат пет сегмента, а многу ретко се среќаваат со шест и седум. Сегментите или лобусите меѓусебно се поврзани со хроматински нишки. Јадрото се бои виолетово. Пречникот на неутрофилните леукоцити во просек изнесува 10-12 микрони.

Еозинофилни леукоцити

Тие поседуваат релативно крупни гранули со изразен афинитет да се бојат со кисели бои (еозин-црвена боја). Јадрото најчесто се состои од два сегмента и наликува на бисаги. пречникот на еозинофилите во просек изнесува од 12-14 микрони.

Базофилни леукоцити

Тие се одликуваат со базофилно (сино) обоени гранули кои со својата големина и бројност го препокриваат јадрото кое најчесто се состои од два сегмента. големината на пречникот просечно изнесува 10 микрони.

Лимфоцити

Главна статија: Лимфоцит

Лимфоцитите се одликуваат со тоа што односот меѓу јадрото и протоплазмата е во корист на јадрото. Формата им е тркалезна, а пречникот им варира во мошне широки граници (6-18 микрони). По големина се делат на мали (6-9 микрони), средни (10-14 микрони) и големи над 14 микрони. Јадрото е тркалезно и ексцентрично поставено. Во обоен препарат има силно виолетова бпја што доаѓа од богатството на хроматинот. Протоплазмата е обоена сино. во протоплазмата околу јатрото се забележува белузникаво просветлување (перинуклеарно просветлување).

Во поново време е установено, дека лимфоцитите ниту морфолошки ниту функционално не претставуваат еднородни клетки.Постојат два вида В и Т лимфоцити.

Моноцити

Овие леукоцити се најголеми клетки во периферната циркулација. Пречникот им изнесува од 12-25 микрони. Во обоената периферна размаска се забелеѓува изразен полиморфизам во големината и формата на моноцитите. бојата и е сиво-сина, а боата на јадрото е светлобиолетова што е резултат на слабата застапеност на хроматинот. Јадрото има најчесто форма на бубрег или грав.

Вид	Микроскопски гледано	Изглед
Неутрофил
Еозинофил
Базофил
Лимфоцит
Моноцит

Број на леукоцити и леукоцитарна формула

Бкупниот број на леукоцити кај здрави луѓе варира од 4,0-9,0х10⁹/l (4 000-9 000 во mm³) периферна крв. Зголемен број на леукоцитите над горната граница на нормалните вредности се нарекува леукоцитоза. Состојбата при која вредностите на леукоцитите е под долната физиолошка граница се нарекува леукопенија. Доколку постои трајно неконтролирано зголемување на бројот на леукоцитите во периферната циркулација говориме за леукемија. Во текот на денот бројот на леукоцитите се менува што ни дава право да зборуваме за дневни-физиолошки варијации. Бројот им е најмал наутро, по будење, а во текот на денот доѓа до нивното покачување во периферната циркулција, особено по ручек, во попладневните часови. Тешка мускулна работа и силни емоционални состојби се придружени од една преодна физиолошка леукоцитоза. Токму поради овите промени за анализа на леукоцитите, крв треба да се зема наутро пред појадок.

Леукоцитарната формула претставува релативен однос (изразен во проценти) меѓу одделните видови леукоцити. За да се определи леукоцитарната формула се бројат 100 или 200 леукоцити во обоена периферна размаска и се подредуваат според нивната морфолошка припадност. Процентната застапеност на одделните видови леукоцити е следнава:

Гранулоцити

Неутрофилни

• стапчести-несегментарни — 2-5%
• сегментарни — 55-65%

Еозинофилни — 1-4%

Базофилни — 0-1%

Агранулоцити

Лимфоцити — 25-35%

Моноцити — 4-6%

Бројот на одделните видови леукоцити може да биде зголемен или намален со што се менува и нивниот процентен однос во леукоцитарната формула. Доколку се зголеми бројот на неутрофилните леукоцити зборуваме за наутрофилација; ако е покачен бројот на еозинофилни и базофилни леукоцити се работи за еозинофилија и базофилија, а кога е покачен бројот на лимфоцитите и моноцитите зборуваме за лимфоцитоза и моноцитоза. При намалување на бројот на одделни видови леукоцити се работи за состојби наречени: неутропенија, еозинопенија, лимфопенија и монопенија. Зголемување или намалување на бројот на одделните видови на леукоцити при одредени заболувања претставува важен функционален показател за реактивноста на организмот. Познато е дека при акутните воспалителни процеси во организмот (ангина, оневмонија, воспаление на слепото црево итн.) се зголемува бројот на леукоцити поради зголемениот број на неутрофилните леукоцити. При алергиски заболувања (астма, црвени паразити итн.), се покачува бројот на еозинофилните леукоцити итн.

Својства на леукоцитите

Леукоцитите имаат редица многу важни физиолошки својства како што се: амебовидно движење, дијапедеза, хемотаксија и фагоцитоза.

1. Амебовидното движење претставувадвижење што се остварува бреку пуштање на лажни ножиња (псевдоподии). Од сите видови на леукоцитите неутрофилните леукоцити имаат највеќе изразена способност за амебовидно движење.
2. Под дијапедеза се подразбира процес на излегување на леукоцитите од крвната циркулација во меѓуклеточните простори. Процесот се остварува со пуштање на лажно ноже низ ендотелната пора во капиларот и постепено преточување на клеточната содржина на другата страна од капиларот.
3. Способноста на леукоцитите да бидат привлечени или одбиени од низа хемиски материи е позната како хемотаксија. Хемотаксијата може да биде позитивна и негативна. За позитивна хемотаксија зборуваме кога леукоцитите се движат кон изворот на хемотаксичната материја, а за негативна кога се оддалечуваат од изворот. Во организмот, на местото каде што постои воспалителен процес се создаваат голем број распаднати производи од разореното ткиво. Во исто време се ослободуваат и бактериските токсини. И едните и другите имаат хемотаксично дејство. Позитивната хемотаксија се среќава многу често во споредба со негативната. Хемотаксијата има големо физиолошко значење бидејќи овозможува собирање и натрупување на голем број леукоцити во подрачјето на воспалителниот процес, со цел тој да се локализира и отстрани.
4. Фагоцитозата е најважно својство на леукоцитите бидејќи за ова својство е врзана и нивната одбранбена функција. Фагоцитозата не значи само ингестија на туѓите честички и бактерии туку и процес на неутрализирање на нивното штетно дејство. Клетките што имаат способност на фагоцитоза ги нарекуваме фагоцити. Најcилна фагоцитна способност имаат неутрофилите, следат еозинофилите и моноцитите, додекка лимфоцитите се одликуваат со слаба фагоцитарна способност.

Функции на леукоцитите

Заштитата на организмот е нејважната функција што леукоцитите ја имаат во организмот. Оваа функција леукоцитите ја манифестираат преку фагоцитозата на туѓите бактерии и распаднатите продукди од оштетените ткива, а исто така, и преку ферментативно разградување на фагоцитарните материи. Со ова се локализира и неутрализира нивното штетно дејство. Леукоцитите ги фагоцитираат бактериите и туѓите честички сè до оној момент додека подлегнат на дејствувањето на распаднатите производи и токсини. Неутрофилните леукоцити се во состојба да се фагоцитираат и уништат 5-25 бактерии, а моноцитите и до 100. Се разбира дека во оваа борба победници нема. Од мртвите леукоцити и мртвите бактерии се создава густа жолтеникава течност-гној. Леукоцитите се способни да продуцираат специјални материи наречени леукини кои предизвикуваат уништување на микроорганизмите што навлегле во организмот. Еозинофилните и базофилните леукоцити продуцираат антитоксини, материи што го неутрализираат дејството на бактериските токсини.

Создавање на антитела- материи што ја вршат неутрализацијата на отровите преку производи создадени во процесите на метаболизмот на микроорганизмите, врзано е главно со функцијата В-лимфоцитите. Тие во допир со антигените материи (токсини и деградациони производи од метаболизмот на микроорганизмите) продуцираат и ослоботуваат антитела. Создавање на антитела од страна на В-лимфоцитите е можно по заемното дејствување со Т-лимфоцитите. Создадените антитела долго се задржуваат во телесните течности на организмот, така што при повторно заболување ослободените отровни материи (антигени) од страна на микроорганизмите ќе бидат неутрализирани од страна на антителата (рекција антиген-антитело).

Т-лимфоцитите учествуваат во формирање на клеточниот имунитет овозможувајќи ја реакцијата на отфрлување на трансплантатот (пресаден орган или ткиво) во сите случаи кога не постои иста генска структура меѓу дарителот и приметелoт.

Моноцитите земаат активно учество во процесите на разградување на изумрените клетки и ткива од организмот за сметка на фагоцитната активност. Некои видови од леукоцитите (неутрофилните и лимфоцитните) исполнуваат и трофични функции во организмот. Тие ги пренесуваат хранливите продукти до органите и ткивата кај кои снабдувањето преку крвта е недоволно (на пример: рожницата од окото).

Создавање и живот на леукоцитите

Една од разликите што постои меѓу одделните видови на леукоцитите е местото на нивното создавање. Гранулоцитите (неутрофилните, еозинофилните и базофилните члеукоцити) од периферната крв се создаваат во коскената срцевина од изворните матични клетки лемопозата под влијаните на леукопоетините. Под влијание на леукопоетините се развиваат и моноцитите.

Лимфоцитите се развиваат од изворните матични клетки на лимфопоезата под влијаните на лимфопоетините. Под влијание на В-лимфопоетинот се развиваат: В-лимфоцитите, а под влијание на Т-лимфопоетинот –Т-лимфоцитите. Животот на леукоцитите варира во зависност од видот. Најкус век на живеење имаат еозинофилните леукоцити (неколку часа); неутрофилните живеат неколку дена, а лимфоцитите и до неколку месеци.

Процесот на умирање и процесот на создавање на леукоцитите стојат во една динамичка рамнотежа што е основен предуслов за одржување на бројот на леукоцитите во рамки на физиолошките варијации.

Тромбоцити

Главна статија: Тромбоцит

Томбоцит-микроскопски гледано

Тромбоцитите се најмали клетки меѓу оформените елементи на крвта. Тие не поседуваат јадро. Настануваат во коскената срцевина со парчосување на џиновски клетки-мегакариоцити. Тромбоцитите имаат плочесто овална форма од каде што и произлегува името крвни плочки. Нивниот пречник варира од 2-5 микрони.

Бројот на тромбоцитите варира од 150х10⁹/l до 300х10⁹l (од 150 000-300 000 во 1 mm³) што во голема мерка зависи од употребениот метод за нивно одредување во периферната крв. Зголемен број на тромбоцитите се означува со терминот тромбоцитоза, а намален со тромбопенија.

Својства на тромбоцитите

Амебовидното движење и фагоцитозата се едни од физиолошките својства на тромбоцитите покрај овие својства тромбоцитите покажуваат и други својства како што се: фрагилност, атхезивност, агрегација и вискозна метаморфоза.

• Фрагилност. Под влијание на механички, топлински и хемиски фактори настанува лесно разрушување на тромбоцитите.
• Атхезивност. Под атхезивноста се подразбира способност на тромбоцитите да се прилепуваат на туѓата површина (оштетена интима на крвните садови, оштетено ткиво, колегени влакна, стакло итн.) Ова прилепување е условено од електричниот полнеж на тромбоцитите, од една, и електричниот полнеж на туѓите материи, од друга страна. Електричниот полнеж на тромбоцитите е негативен.
• Агрегација. Агрегација е такво својство на тромбоцитите при кое настанува прилепување на тромбоцитите еден врз друг под влијание на бројните фактори вклучувајќи ги и факторите одговорни за коагулација на крвта.
• Вискозна метаморфоза претставува процес при кој атхерираните и агрегираните тромбоцити набабруваат, а потоа поради губење на границите, меѓу нив се создава хомогена, амфорна, вискозна маса.

Спомнатите својства на тромбоцитите ја определуваат и нивната улога во процентите на сопирање на крварењето од повредениот крвен сад.

Функции на тромбоцитите

Во тромбоцитите се откриени физиолошките активни материи (тромбоцитни фактори) кои земаат активно учество во процесите на хемостозата (сопирање на крвавење), коагулацијата (засирување) на крвта и фибринолизата (распаѓање на крвниот засирок).

Крвта има улога да ги пренесува хранливите материи и кислородот до сите клетки каде се врши согорување (разложување) на органските материи, при што се добива вода, минерални соли, јаглерод диоксид како и штетни отровни материи. Овие штетни и непотребни материи, крвта ги носи до органите за излачување бубрезите преку кои се излачуваат надвор од организмот. Јаглерод диоксид се исфрла преку белите дробови. Крвта има и заштитна улога, таа го заштитува организмот од болести. Крвта има улога и во регулирањето на постојаната температура кај птиците и цицачите.

Други составни делови на крвта

Хемоглобин

Главна статија: Хемоглобин

Хемиска група во хемоглобинот: порфирински прстен со железо-(II)-јон.

Основна хемоглобинска заситеност. Таа е преместена во повисока киселост (повеќе растворен јаглерод диоксид) и лево со пониска киселост (помалку растворен јаглерод диоксид)

Тридимензионална структура на хемоглобинот.

Хемоглобинот хемиски претставува хромопротеид. Тој се состои од две компоненти- хем и глобин.

Хемот претставува простетична група на хемоглобинот, а глобинот е сложена белковина изградена од 4 вериги на аминокиселини. Во состав на хемот влегува железото за кое е врзана функцијата на примање и отпуштање кислорот. во процесите на оксидација (примање O₂) и редукциија (отпуштање на О₂) валентноста на железото не се менува. Железото останува двовалентно. Хемоглобинот хемиски не претставува еднородна материја. Постојат различни видови хемоглобин со HbF, HbA и HbА₂. Хемот им е ист, а разлики постојат во глобулинска молекула.

Во феталниот период и првата година од животот во периферната циркулација се среќава феталниот (HbF) хемоглобин. По раѓањето неговата концентрација во крвта изнесува 60-80%, а на адултниот (хемоглобин на возрасните) HbA, 20-40%. Адултниот хемоглобин од типот HbA₂, се среќаваат во многу мали количини 2-3%. До крај на првата година од животот феталниот хемоглобин веќе не се создава и наполно е заменет со адултниот хемоглобин.

Количината на хемоглобинот во периферната крв нормално изнесува 8,69-9,93 mmol/l (14-16g во 100ml крв). Кај мажите просечната вредност изнесува 9,93 mmol/l (16 g во 100 ml крв), кај жените 8,69 mmol/l (14 g во 100 ml крв).

Еден грам хемоглобин може да врзе 1,34ml О₂, што значи, дека 100 ml крв кај мажи може да транспортира 20 ml О₂, a кај женте 18 ml O₂.

Деривати на хемоглобинот

Соединение на хемоглобинот со кислород се нарекува оксихемоглобин (HbO₂). Врзувањето, односно отпуштањето на О₂ од страна на хемолобинот зависи од делумниот притисок на кислородот. Кога хемоглобинот ќе го отпушти кислородот се добива редуциран хемоглобин (Hb). Хемоглобин, поврзан со јаглерод диоксид дава карбохемоглобин (HbCO₂). Јаглерод диоксидот создава лабилно соединение со белковинска компонента од хемоглобинот.

Соединението на хемоглобинот со јаглерод моноксидот се нарекува карбоксихемоглобин (HbCO).Јаглерод моноксидот исто како и кислородод се врзува со хемот од хемоглобинскиот млекул. Врската меѓу СО и хемоглобинот е многу цврста, па затоа карбоксихемоглобинот многу бавно го отпушта СО. Труење со јаглерод моноксидот е опасно по живот. Прва помош на отруениот му се дава на тој начин што се изнесува на свеж воздух. Ослободување на хемоглобинот од СО зависи од делумниот притисок на О₂. Доколку на отруениот со СО му се дава гасна смеса богата со О₂ или кислород под притисок истиснувањето на СО ќе се одвива многу побрзо.

При труење со разни лекови (фенцетин, амил, пропилинтрати) се создава соединените на хемоглобинот со кислородот наречено метхемоглобин. Железото на метхемоглобинот е тривалентно. Доколку концентрацијата на метхемоглобинот во крвта се зголеми транспортот на кислородот кон ткивата се отежнува или наполно запира што е основна причина за смртта.

Миоглобин

Во срцевиот мускул и скелетните мускули се наоѓа мускулен хемоглобин наречен миоглобин. Неговата простетична група хем е иста со хемот на хемоглобинот а глобинскиот дел има помала молекулска маса во споредба со хемоглобинската молекула на хемоглобинот. Функцијата му е иста како на хемоглобинот, со таа разлика, што процесите на фаќање и отпуштање на кислородот од страна на миоглобинот се одвиваат многу побрзо.

Крвни садови

Главна статија: Крвни садови

Шема на артерии и вени во човековото тело

Крвта како течно крвно ткиво се движи низ крвни садови: срце, артерии, вени, а кај рбетниците и крвни капилари.

Артерии

Артериите се крвни садови со еластични ѕидови. Изградени се од сврзно ткиво однадвор, кое ги поврзува крвните садови со околните ткива, среден мускулен слој и внатрешен епителен слој. На својот пат од срцето до органите, артериите се разгрануваат. Најголемата артерија која излегува од срцето е позната како аорта. Сите артерии носат крв богата со кислород о ксидирана крв.

Вени

Вените се потенки крвни садови што ја враќаат крвта во срцето. Во вените крвта се движи потпомогната од стегањето и отпуштањето на мускулите. Сите венски садови (со исклучок на белодробните вени) од ткивата до срцето носат крв богата со јаглерод диоксид — редуцирана крв.
Кај животните кои имаат затворен крвоток, помеѓу артериите и вените се сретнуваат и крвни капилари. Крвните капилари се изградени од еден ред епителни клетки низ чии ѕидови се врши размена на хранливите материи и гасовите — јаглерод диоксид и кислород.

Физиолошки функци на крвта

Циркулацијата на крвта низ човечкото срце.

Крвта во човечкиот организам врши бројни и разновидни функции:

• транспортна функција — преку крвта се пренесуваат хранливите материи, гасови, производи на метаболизмот, витамини, ферменти, хормони, медијатори, електролити и други материи. Транспортната функција може да се подели на три основни подфункци:
  • хранлива функција;
  • екскреторна функција, и
  • респираторна функција;
• хранливата функција се состои во пренесување на ресорбираните хранливи материи од дигестивниот тракт до сите ткива и органи во организмот. Во зависност од потребите на организмот хранливите материи може да се мобилизираат и транспортираат од органи во кои тие претходно се складираат (депо органи);
• екскреторната функција на крвта се состои од транспортирањето на крајните производи на метаболизмот (уреа, мочна киселина и др.) и вишокот на електролити и вода од ткивата до екскреторните органи (бубрези, црева, потни жлезди, бели дробови);
• респираторната функција се состои во пренесување на кислород од белите дробови до ткивата и јаглерод диоксид, од ткивата до белите дробови;
• хуморална функција — крвта како течно ткиво обезбедува течна врска меѓу ткивата и органите во организмот. Минувајќи низ различни ткива и жлезди со внатрешно лачење, таа ги прима хормоните и бројно физиолошки активни метаболитички материи. Овие материи ја регулираат активноста на голем број органи во организмот, било да ја стимулираат или да ја кочат нивната активност. Одбранбена или заштитна функција. Заштитна улога на крвта се остварува преку клеточниот и хуморалниот имунитет. Леукоцитите со својата фагоцитарна активност и антитела со специфичен начин на дејствување го бранат организмот од бактерии и редица штетни агенси. Хомеостатска функција. Крвта учествува во одржувањето на постојаноста на внатрешната средина на организмот (хомоестоза). Оваа функција е комплексна. Таа се остварува преку преку следните подфункции:

• Изојонија — одржување на јонската рамнотежа;
• Изоосмија — одржување на постојан осмотски притисок;
• Изохидрија — одржување на постојана концентрација на водородни јони (pH);
• Изотермија — одржување на постојана телесна температура.

Количина на крв

Кај возрасни луѓе вкупната количина на крв претставува 7% или 1/13 од телесната маса. Човекот со телесна маса од 70 кг има 5 до 6 литри крв.

Количината на крв зависи од возраста, полот, телесната градба и редица др фактори. Децата имаат релативно повеќе крв во споредба со возрасните. Кај новородените 14-15% од телесната маса отпаѓа на крв, на возраст од 1 година тој процент изнесува 11%, а во периодот на пубертетот 7%. Кај стари луѓе количината на крвта е релативно најмала.

Жените во споредба со мажите помала количина на крв. Кај мажите, на килограм телесна маса, на крвта отпаѓа 76-80 ml крв, а кај жените 68-70 ml.

Количината на крв зависи и од развиеноста на организмот. Во однос на висината и телесната маса може да се пресмета теоретската вредност за количината на крвта во организмот.

Вол. на крвта (ml) = 43 * ТТМ + 52 * В – 6250 ТТМ = телесна маса (во kg); В = висина на телото (во cm)

Во нормални услови сета количина крв не [ [циркулира] ]низ крвните садови. Еден дел од крвта се наоѓа складирана во т.н крвни депоа (резервоари) или депо органи (хепар, лиен, кожа). Складираната крв ги напушта овие органи во случај кога организмот врши физичка работа или доколку дошло до крвавење (повреди, операции). Гибење на 1/2-1/3 од вкупната количина на крв претставува ошпсност во животот.

Физичко-хемиски својства на крвта

Капиларна кpв од прст.

Човечка крв зголемена 600 пати.

Боја

Крвта има црвена боја. Артериската крв има светлоцрвена, а венската темноцрвена боја. Крвта во артериите има светлоцрвена боја поради поголемо присуство на оксихемоглобин. Темната боја на венската крв се должи на поголемо присуство на редуциран хемоглобин.

Вкус

Вкусот на крвта е солен поради присуство на прв ред натриум хлорид (NaCl).

Мирис

Мирисот на крвта е карактеристичен за секој вид животно.

Вискозnост

Вискозпозот зависи од бројот и големината на растворените честички во крвна плазма и бројот на суспендираните крвни клетки. Општо земено, вискозноста на крвта во прв ред зависи од бројот на еритроцитите. Крвта има 4-5 пати вискозност во споредба со водата. Кај мажите вискозноста на крвта е поголема во споредба со жените. Просечната вредност кај мажите изнесува 4,7 а кај жените 4.4. Оваа разлика се објаснува со разликата што постои во бројот на еритроцитите кај машките и женските.

Густина

Густината на крвта, главно, зависи од бројот на еритроцитите, содржината на хемоглобинот во нив и од количината на белковините во крвната плазма.

Колоидпи својства. И овие својства се врзани со присуство на белковините во крвната плазма. Белковинските молекули имаат способност да врзуваат вода со што се постигнува крвта да биде постојано во течна состојба.

Супспензиони својства. Суспензионите својства на крвта зависат, главно, од белковинскиот состав на крвната плазма, всушност, од односот на белковинските факции. Сè додека не е нарушен овој однос дисперзијата на оформените елементи на крвта е зачувана. При процентното зголемување на глобулините, а особено на фибриногено (белковини со голема молекулска маса) дисперзија на оформените елемнти не се нарушува.

Електролитни својства. Електролитните својства на крвта се должат на присуство на анјоните и катјоните на крвната плазма. Од нивната концентрација зависи осмотскиот притисок.

Осмотски и опкотски притисок на крвта

Влијанието на осмотскиот притисок врз црвените крвни клетки.

Осмотскиот притисок е условен од електролити и некои неелектролити со ниска молекулска маса (гликоза).

Тој е правопропорционален со концентрацијата на овие материи во растворот.Осмотскиот притисок се дефинира како притисокот што го создава водата кога минува нис полупропусливата мембрана од разреден во концентриран раствор.

Осмотскиот притисок на крвта е приближно еднаков со осмотскиот притисок на крвната плазма и серумот.

Осмотскиот притисок на крвната плазма, главно, зависи од концентрацијата на неорганските материи. Просечноста вредност изнесува 726.9 кРа (7.175 стмосфери).

Раствори со ист осмотски притисок се нарекува изотонични. Раствори што имаат повисок или понизок осмотки притисок во споредба со осмотскиот притисок на крвта се дефинираат како хипотонични и хипертонични.

Меѓу изотоничните раствори најпознат е 0,85% раствор на NaCl. Познат уште и како физиолошки раствор. Раствор на 5.4% гликоза е, исто така, Физиолошки раствор.

За да се нарече некој раствор физиолошки, тој мора да ги исполни делумно или целосно следниве услови:

• да има ист осмотски притисок со крвта (изотонија);
• да има ист јонски состав во крвта (изојонија), и
• да има иста електрохемиска реакција (pH) се крвта (изохидрија).

Физиолошките раствори се делат на прости и сложени. Простите физиолошки раствори го задоволуваат само првиот услов (услов на изотоничноста). Сложените физиолошки раствори се состојат од повеќе материи, во концентрација блиска до нивната концентрација во крвта. Според тоа, сложените раствори можат да ги исполнат ио другите два услови, услов на изојонија и изохидрија.

Од сложените физиолошки раствори најширока примена стекнале следните: Рингеров, Локов, Тиродов и Кребсов раствор.

Физиолошките раствори користат во вид на инфузија во случаи кога се потребно по најкус пат и на најрационален налин на се надомести точноста во организмот. Се користат и во случаи кога се работи со изолирани клетки, органи или ткива. Физиолошките раствори треба да обезбедат средина во која изолираните клетки, органи и ткива ќе можат да функционираат подолго време.

Изолирани еритроцити ставени ви изотоничен раствор на NaCl, не ја менуваат својата форма затоа што составените компоненти на еритроцитите имаат ист осмотски притисок со 0.85 % раствор на Na Cl. Во случај кога еритроцитите ќе се стават во раствор со повисок осмотски притисок (хипертоничен раствор) ќе се забележат промени во нивната форма. Тие стануваат збрчкани поради излегување на вода низ полупропусливата еритроцитна мембрана во околниот раствор. Ако ги ставиме во хипотоничен раствор тие набабруваат поради навлегување на вода. Доклоку растворот е многу хипотоничен, навлегувањето на водата може да предизвика прскање на еритроцитната мембрана и излегување на еритроцитната содржина во околниот раствор. Оваа појава е позната како хемолиза.

Колоидно — осмотски и опкотски притисок претставува сила со која белковините од крвната плазма ја привлекуваат водата. Големината на колоидно —осмотскиот притисок се движи во границите од 3,32 до 3,99 kPa (25–30 mm Hg). За одржување на колоидно – осмотскиот притисок најголема улога им припаѓа на албумините. Ова својство на албумините се должи, пред се, на малите размери на нивните молекули и голема хидрофилност (способност на врзување на молекулите на водата).

Клоидо-осмотскиот притисок е одговорен за задржување на водата во крвната циркулацијасо што се регулира и волуменот на крвната плазма.

Електрохемиска реакција на крвта

Електрохемиската реакција на некоја течност е определена преку концентрацијата на водородните јони (H+) и се означува со pH (potentia hidrogenii). Електрохемиската реакција на крвта е слабо базична: pH се движи во границите од 7,3–7,45. Нормален pH за артериската крв изнесува 7,4, а за венската 7,35. Пониските вредности венската крв се должат на поголемо присуство на CO2 .

Максималните граници на pH што организмот за релативно кусо време може да ги поднесе се следниве: за горната граница вредноста изнесува 7,70, за долната 7,00. Надвор од овие граници животот престанува веќе по неколку минути.

Ацидо — базна рамнотежа

Од бројни метаболички реакции што се одвиваат во организмот се ослободуваат кисели материи, јаглеродна киселина, млечна киселина, сулфурна киселина, кисели фосфати, као и материи со базни својства, како што е амонјакот.

Сите овие материи влегуваат во крвта и зависно од нивната количинска застапеност во крвта можат да ја изменат нејзината електрохемиска реакција, всушност, да ја нарушат изохидријата.

Преку регулациони механизми организмот се бори да го одржи pH на крвта во тесни физиолошки граници. Во процесот на одржување на изохидријата учествуваат голем број органи, а во прв ред белите дробови, бубрезите, хепарот и потните жлезди. Мошне важна улога во одржување на рамнотежата на киселите и базни материи во крвта (ацидо-базна рамнотежа) иаат пуферите.

Регулатори на електрохемиската реакција – „пуфери“

Пуферите претставуваат мешавина на слаби киселини и соли на овие киселини со силни бази. Улогата на пуферите во некој раствор се состои во одржување на електрохемиската пеакција на растворот на мошне тесни граници при додавање било на кисели или мазни материи.

Регулаторска способност на пуферите зависи од концентрацијата на пуферската материја во пуферскиот систем и нејзина хемиска природа.

Според хемиската природа пуферите на крвта се делат на неоргански и органски.

Неорганските пуфери

Од неорганските пуферски системи во крвта на прво место доаѓа бикарбонатен пуферски систем на крвната плазма. Доколку на натриумовиот бикарбонат му се додаде некоја силна киселина, на пример, хлороводородна киселина се образува слаба јаглеродна киселина и соодветна натриумова сол:

NaNCO₃ + HCl = H₂ CO₃ + NaCl.

Создадениот NaCl, како сол на силна база и силна киселина нема влијание врз елктрохемиската реакција. Јаглеродната киселина (H2CO3) е слаба киселина. Во споредба со хлороводородната киселина, таа битно не ја менува електрохемиската реакција на крвта. Освен тоа, јаглеродната киселина е мошне непостојана, таа лесно се разложува на CO2 и H₂O. Со процесот на дишењето јаглерод диоксидот се отстранува од организмот. Доколку концентрацијата на физички растворениот CO2 во крвта се зголемува тоа предизвикува намалување на NaHCO3 и зголемување на концентрацијата на водородните јони, а со тоа и изместување на елктрохемиската реакција на крвта кон киселиот дел од спротивно. Оваа појава станува сосема разбирлива ако се има предвид дека концентрацијата на водородните јони (H+) зависи од односот меѓу слободниот CO2 и бикарбонатите. Овој однос се изразува со следнава равенката:

H = Kx CO₂/NaHCO

K = константа

Фосфатниот пуферски систем во крвната плазма (примарни и секундарни фосфати — H₂PO₄ / HPO₄) има многу послаб пуферски капацитет (мала концентрација) во споредба со бикарбонантниот, додека во еритроцитите тој претставува главен неоргански пуфер. Фосфатниот пуферски систем како регулатор на електрохемиската реакција дејствува на тој начин што ги врзува силните киселини и силните бази:

• Na₂HPO₄ + HCl = NaH₂PO₄ + NaCl

• NaH₂PO₄ + NaOH = Na₂HPO₄ + H₂O

Органски пуфери

Во органските пуфери спаѓаат белковините на крвната плазма и хемоглобинот. Белковините се составени од голем број аминокиселини кои имаат амфотерни (базни и кисели) својства. Тие, со својата карбоксилна група (-СООН) дејствува како слаба киселини, а со базната амино (-NH₂ ) група како слаба база. Според тоа, белковините се способни да врзуваат како базни така и кисели материи во крвта. Пуфесерскиот капацитет им е голем бидејќи им е голема концентрацијата во крвната плазма. Најсилен пуферски систем во крвта е хемоглобинскиот пуферски систем. Нековата регулаторска улога на електрохемиската реакција е опишана во партијата дишење.

Алкална резерва

Алкалната резерва претставува количина алкалиите од пуферите што се користат за неутрализација на киселини со цел да се одржи нормалната концентрација на водородните јони. Во поширока смисла на збирот, во алкалната резерва спаѓаат сите материи (органски и неоргански) кои можат да врзуваат кисели материи што влегуваат во крвната циркулација. Во практиката алкалната резерва на крвта се изразува преку бројот на милилитри на јаглерод диоксис што се ослободува од 100 ml крвна плазма и додавање на силна киселина. Кај здрави луѓе резерва се движ меѓу 55–70 зафатнински % на СО2 сметано за 100 ml крв.

• Промени на елктрохемиската реакција во крвта (алкалоза и ациедоза).

Свртување на електрохемиската реакција кон киселата страна (намалување на Ph во крвта) се нарекува ацидоза. Таа можже да биде физиолошка и патолошка.основната промена што се јавува во крвта при оваа состојба е зголемена концентрација на N при ваква промена на Ph во крвта се забележува нарушување на финкциите на централниот нервен систем. Доколку ацидозата е силна, тогаш настанува губење на сознание, а во потешкислучаи настапува смрт.

Смртувањето на елктрохемиската реакција кон алкална страна се нарекува алкалоза. При алкалозата постои зголемување на концентрацијата на ОН — јоните. На овие промени најмногу реагира централниот нервен систем со една изразена пренадразливост, појава на грчеви, а во најтешки случаи настапува смрт.

Крвна плазма

Главна статија: Крвна плазма

Одделување на плазма и серум од крв од стаорец.

Крвната плазма е составена најмногу од вода (90-92%), органски и неоргански состојки. Таа е многу стабилна суспензија на формативните елементи на крвта.

Од неорганските состојки на крвната плазма најзастапени се повеќе хемиски елементи важни за организмот, како натриум, калиум, калциум, бакар, железо, магнезиум и др.

Од органскиот дел на крвната плазма, важно е да се спомнат плазматичните белковини (плазматични глобулини, фибриноген, протромбин, албумин, γ глобулин итн.), аминокиселини, липиди (најмногу холестерол), јаглехидрати (главно гликоза), нуклеински киселини, азотни соединенија итн.

Со центрифугирање или седиментација на крвта, на дното од садот се издвојуваат крвните клетки, а над нив се издвојува бистрата крвна плазма. Со отстранување на фибриногенот од крвната плазма се добива крвен серум.

Крвната плзма претставува течен дел од крвта во кој се суспендирани оформените елемнти на крвта (еритроцити, леукоцити и тромбоцити). На крвната плазма отпаѓаат 55% вкупниот волумен на крвта. Вкупната количина на крвта во крвната олазма може да се пресмета по следнава формула:

Волумен на Крвната плазма = 20 * ТТМ + 29 * В - 3250 (во ml) ТТМ = телесна маса (kg) В = висина телото (cm)

Вискозноста на крвната плазма е за 1,4 до 1,9 пати поголема во споредба со вискозноста на водата.

Доколку на крвната плазма и се отстрани фибриногено се добива серум.

Состав на крвната плазма

Крвната плазма се состои од вода, органски и неоргански материи. Процентот на водата изнесува 90–92 %, а на растворените материи 8–10%.

Неоргански материи. Неорганските материи (јони) се застапени во крвната плазма со 0.1%.

Од анјоните присутни во крвната плазма се слениве: хлорните, бикарбонантните и фосфатните. Најголем дел од хлорните јони се врзани со натриумовиот јон во вид на натриум хлорид (NaCl), а помалку во вид на KCl и CaCl₂.

Бикарбонантните и сулфурните јони земаат како учество како пуфери во одржувањето на елктрохемиската реакција на крвта.

Од катјоните најмногу е застапен натриум во вид на NaCl. Натриум хлоридот е важен за регулирање на осмотскиот притисок на крвната плазма, За одржување на ацитобазната — рамнотежа, служи како извор пти создавање на хлороводородната киселина во желудникот, како активатор на некои ферменти и редица други не помалку важни процеси ви организмот.

Калиумовиот јон за правилното функционирање, пред се, на нервните и мускулните клетки во организмот. По количинска застапеност тој е главен јон на внатреклеточната течност за разлика од натриумот кој во многу поголеми количини е застапен во вонклеточната течност.

Калциумот е важен за регулација на пермеобилноста на клеточните мембрани (ја намалува пропусливоста); учествува во коагулација на крвта и зема учество во процесите на нервно — мускулното раздразнување.

Магнезиумот игра важна улога во регулацијата на нервномускулната раздразливост (ја намалува) и дејствува како активатор на редица ензими.

Олигоелементи

Во олигоелементи спаѓаат оние неоргански материи во која концентрацијата во крвната плазма не е поголема од 1 мг%. Во олигпелементите спаѓаат следниве: бакар, железо, јод, манган, кобалт, цинк, бром, флуор, калај и др.

Органски материи

Органските материи од крвната плазма по однос на присуство или отсуство на азпт можат да се поделат на азотни и безазотни. Материите штосодржат азот ги делиме во две групи. Во првата група спаѓаат белковини, а во втората материи со небелковински (преостанат) азот. Безазотните материи имаат јаглехидратно или липидно потекло.

Белковини

Белковините во крвната плазма се: албумини,глубини и фибриноген. Застапенста на белковините во крвната плазма се движи во границите од 6-8 g% или просечно 7,3 g%.

Од вкупната количина на сите белковини во крвната плазма на албумините отпаѓа најголем процент 50-55% или 40 g/l (4 g%). Лесно се раствориливи во вода, а молекулската маса им е 68 000.

На второ место по застапеност доаѓаат глобулините. На оваа белковинска честота отпаѓаат 40-45% или 30 g/l (3 g%). Глобулините не се еднородна група. Со помош на електрофороза, издвоени се неколку фракции: α1 ,α2, β1,β2 и γ- глобулинска фракција. Молекулската маса им варира во мошне широки граници од 70 000-1 300 000.

Најмалку застапнен меѓу плазнените белковини е фибриногенот. Го има само 3 g/l (0,3%). Процентната застапеност меѓу плазмените белковини му е сосема мала 4-5%.

Плазмените белковини бројни и разновидни услуги во организмот. Тие се одговорни за одржување на колоидно-осмотскиот притисок; за одржување на електрохемиската реакција на крвта (пуфери); вршат транспортна улога; заземаат учество во метаболизмот на белковините; важни се за коагулација на крвта; одговорни се за одржување на суспензиската стабилност на еритроцитите и имаат важна улога во одбраната на организмот.

Небелковини азот

По остранување на белковините од крвната плазма, во крвниот серум остануваат редица материи што содржат азот. Во оваа група материи спаѓаат: аминокиселините,уреа.мочна киселнина, амонијак, креатинин и креатин.

Една четвртнина од небелковинскиот азот се нарекува амино-азот. Тоа е азот од аминокиселните што се транспортираат преку крвта. Во најголем дел претставуваат изворен материјал за синтеза на белковини во разни клетки и ткива во организмот. Другиот дел од небелковинскиот азот потекнува во најголем дел од крајните производи на метаболизмот (уреа, мочна киселина, амонијак, креатин и др.).

Безазотни материи

Во групта на безазотни материи во крбнената плазма спаѓаат гликозата, мастите и некои производи од метаболизмот.

Гликозата се наоѓа во концентрацијата од 4,44-6,66 mmol (80–120 mg%).

Во крвната плазма мастите се среќаваат како прости масти, глицероли и липоиди.

Простите масти се наоѓаат во вид на хиломиктони после обично масно јадење.

Концентрацијата на холестеролот кај здравите луѓе изнесува 3,9 до 6,5 mmol/m (150–250 mg%). Се наоѓа како слободен или како естер на масни киселини.

Најголем дел од липидите во крвната плазма се врзани со белковините и јаглехидратите (фосфолипиди, гликолипиди).

Метаболички продукти

Количината на метаболичките производи во крвната плазма варира во зависност од интезитетот на метаболизмот. Да ги спомниме само најважните: млечна киселина, пирогроздова киселина и кетонски тела.

Биолошки активни материи

Во оваа група материи спаѓаат хормони, витамини и фирменти (ензими).

Коагулација на крвта

Коагулацијата на крвните патишта ја покажува централната улога на тромбинот

Коагулацијата во крвта има важна биолошка улога бидејќи го штити организмот од губење на крв при повреди на крвните садови. Овај заштите систем е ефикасен доколку се повредени капиларите и крвните садови со мал или голем калибар.

Крвта во крвните садови е течна. Надвор од крвните садови таа се засирува за време од 3-4 минути При тоа крвта минува од течна состојба во полуцврста-пивтиеста маса. Засирокот е изграден од фина фибринска мрежа во која се наоѓаат оформените елементи на крвта. Се разбира, дека овие одлики на крвниот коагулум можат да се забележат единствено со помош на микроскоп. По извесно време настанува ретракција на фрибринската мрежа во која и понатаму остануваат крвните клетки, а се истиснува жолтеникава течност- серум. По 12-24 часа фибринската мрежа се лизира-растопува, со што цврстината на крвнуот коагулум исчезнува.

Фибриногенот, всушност,фибринот можеме лесно да го острануваме доколку крвта што истекла од крвниот сад веднаш ја мешаме со некое стапче, стаклени перли (ситни џамлии) или некој друг предмет. На предметите со кои се врши мешањето се факааѕ фибринските конци и еден ден од оформените елементи. Крвта, што останува по остранувањето на фибриногенот е дефибринирана.

При ниски темперетури и во садови и во садови чии ѕидови се премачкани со парафин или силициум коагулацијата се одвива забавено .

Во паталошки состојби можно е крвта да се коагулира и во самите крвни садови,како што е можно до коагулацијата воопшто и да не дојде без оглед што крвта зависи од меѓусебното дејствување на двата видафактори: прокоалуантни и антикоагулантни.

Прокоагулантните факртори го стимулираат, а и антикоагулантните го инхибрираат процесот на коагулација во крвта.

Имајќи ги овие фактори во вид сосема е разбирливо зошто крвта во крвните садови е течнна и зошто таа надвор од нив се засирува.

Врз основа на современите сознанија,процесот на коагулацијата на крвта претставува сложена,верижна, физичко хемиска (ферментативна) реакција.

Во процесот на коагулацијата на крвта заземаат учество повеќе фактори. Некои од факторите се присутни во крвната плазма, а некои во крвните клетни, телесните клетки и ткивата.

Плазматичните фактори по својата хемиска природа претставуваат белковини. Најголем дел од нив припаѓаат на глобулинската фракција од плазматичните глобулини. Некои од нив се синтетизираат во хепарот,а за нивната синтеза неопходно е присутвото на витамонот К.

При постоење на дефицитот на некој или некои од коагулационите фактори процесот на коагулацијата на крвта е нарушена. Недостиг на еден од факторите VIII, IX и XI (антихемофилен фактор А,В и C) е причина да се јави хемофилија од типот А, В или C.

Процесот на коагулација на крвта се дели на три фази.

Во 1-та фаза на коагулациониот процес се формираат внатрешен и надворешен протомбински активатор (крвен и ткивен тромбопластин). Во создавањето на внатрешниот протомбински активатор (крвен тромбопластин) земаат учество следниве фактори: XIIа, XI а, Ixа, VIIIа, Ха, V, IV (Ca++) и тромбоцинтниот фактор 3 (види коагулациона шема).

Процесот на коагулација на крвта започнува со активирање на XII фактор. (Хагеманов или контактен фактор). Тој се активира во допир со “туѓата површина“ (колаген,стакло итн.). Активираниот Кристмасов фактор (IX a) во отсуство на Cа2+ (фактор IV) го активира VIII, а исто така, во присуство на Cа2+ јони го активира Х-от фактор.

Активираниот фактор X (Стјуартов фактор) заедно со факторите: IV (Ca2+), V (проакцелерин) и тромбоцитниот фактор 3 (фосфолипид) го создаваат внатрешниот протомбински активатор (крвен тромбопластин). Во создавањето на надворешниот протомбински активатор (ткивен тромбопластин)земаат учество следниве. фактори: ткивен екстрат а) ткивен фактор-протеолитички ензим и б) ткивен фосфолипид, фактор VII, X и V.

Ткивниот фкатор и ткивните фосфолипиди заедно со факторот VII го активираат факторот X. Активираниот X фактор заедно со ткивните фосфолипиди и факторот V го градат надворешниот протромбински активатор (ткивен тромбопластин).

Во II фаза од коагулациониот процес протромбинот (факторот II) под влијание на било на крвниот или на ткивниот или пак на двата тромбопластина во исто време се претворува во активна материја тромбин (фактор II a).

Во III фаза од коагулациониот процес плазматичната белковина фибриноген (фактор I) кој се наоѓа во растворена сол состојба под влијание на тромбинот (F. II) се претвора во фибрин (фибрински мономер) и фубринопиптиди. Фибринскиот мономер минува во фибринскиот минува во фибринскиот полимер (фибрин) растворлив во уреа,кој под влијание на активираниот фактор XIII (Лаки-Лоранд) од страна на тромбинот се претвора во фибрин нерастворлив во уреа (фибрин). Со тоа завршува процесот на коагулација на крвта.

За правилно одвивање на III потребно е присуство на Cа++ (IV) и тромбоцитираниот фактор 6 (P6) — ретрактозам (тримбоститин) настанува ретракција на фибринските конци. При тоа се издвојува крвниот серум од фибринската мрежа и “заробените”во незе оформени елементи накрвта.

Веќе кажавме, дека во крвта,покрај прокоагулантните материи. Улогата на антикоагулантните материи се состои во инхибиција и забавување на коагулациониот процес. Всушност тие не дозволуваат да настане интраваскуларна коагулација. Во таа група материи спаѓаат: антитромбоплстини, липобелковинска липоза,антитромбини и хепарин.

Улогата на антитромбопластините се состои во кочење на процесот на создавањето на плазматичниот тромбопластин,а доколку се создаде, тие го онеспособуваат. Липобелковинската липаза го разградува создадениор тромбопластин.

Антитромбините го кочат процесот на претворање на протромбинот во тромбин како и дејствувањето на тромбинот врз фибриногенот.

Хепаринот дејствува во сите три фази од коагулациониот процес. Тој го кочи процесот на создавање на активниот тромбопластин, врши онеспособување на тромбинот и има способност да се врзува со фибриногенот. За изведување на лабораториски анализи често е потребно крвта да остане во течна состојба. Тоа се постигнува со додавање во крвта на антикоагулантни материи во определена количина. За таа цел најчесто се употребуваат: хепарин,натриум цитрат (3,8%), натриум оксилат (1,34%) и ЕДТА (динатриум-еталин-диамин-тетра оцетна киселина).

Kрвни групи

Главна статија: Крвна група

Крвни групи

Воведување на огнено оружје, од една, и големи воени студии во текот на XVIII и XIX век,од друга страна, резултирале со голем број ранети. Една од основните причини за голем број умирања меѓу ранетите било губењето на крв. Единствен начин да им се спаси животот било надоместување на изгубената крв од здрав човек. Ова надоместување или трансфузија, што ја нарекуваат лекарите од тоа време,секогаш не давала позитивни резултати. Еден голем дел од трансфузираните завршиле со смрт на примателот на крвта. Тоа било причината што во голем број земји, трансфузијата како терапевтско средство било со закон забранета.

Суштественоста на трансфузионите компликации во основа ги решил во основа лекар Ландштајнер, на самиот почеток од овајк век (1901). Тој открил, во крвта на здравите луѓе материите што предизвикуваат аглутинација (слепување) на еритроцитите на другите луѓе. Се работи за две специфични материи присутни во серумот кои ги нарекол аглутини (алфа или анти-А и бета или анти-В). Во етитроцитите открил исто така две специфични аглутини (А и α, В и β) реагираат меѓусебно врз принципот на кој реагираат антигените и антителата.

Аглутиногените ги имаат својствата на антигените, а аглутинините на антителата.

Во етироцитите може да биде присутен еден или обата аглутиногена, а има и такви луѓе во чии еритроцити тие недостасуваат. Ист случај е и со аглутинините во крвната плазма. Во крвта на човекот никогаш не доаѓа до едновремено присуство на аглутиногенот А и алутининот α аглутининот β, па поради тоа никогаш не доаѓа до аглутација на сопствените еритроцити.

Крвта на луѓето може да се класифицира во една од четирите основни групи од А В О системот. Класификацијата се врши во однос на присуството, всушност, отсуството на аглутиногените во еритроцитите и аглутинините во плазмата. Луѓето кои во еритроцитите имаат А аглутиноген и припаѓаат на А крвната група. Во плазмата на овие луѓе присутни се α (анти-А) аглутинини. Ако се во еритроцитите присутни двата аглутиногена (А и В) се работи за АВ крвна група. Во плазмата на овие луѓе од оваа крвна група нема аглутинини. Кај О крвната група нема аглуниногени во еритроц тите меѓутоа, во нивната крвна плазма присутни се и двата аглутинини (α и β; види табела 2.) Крвните групи се наследуваат според Менделеевите закони за наследување. Во тек на животот крвната група останува непроменета ниту може да се промени со дејствување на кој и да било фактор. Покрај антигените од А В О системот денес се познати голем број антигени (М, N, S, P) кои (слично на Rh-факторот) можат да бидат причина за редица имунолошки реакции меѓу ,ајката и плодот и создавањето на хемолитичкото заболување на новородените. Имунолошките компликации можат да се јават при повторна трансфузија на несоодветна (инкопатибилна) крв.

Одредување на крвните групи

За одредување на крвните групи неопходни се тест серумите А (анти-В) и B (анти-А). Тест серумот А (анти B) добиен е од крв што и припаѓа на крвната група А. Овај сеум содржи β англутинини. Ако настане аглутутација на испитуваните еритроцити со овај тест серум,тоа е сигурен знак дека во еритроцитите е присутен В–аглутиногенот. Тест серумот В (анти–А) добиен е од луѓе со крвна група В. Во серумот од оваа крвна група присутен е α-аглутининот. Тој дава аглутација доколку во еритроцитите е присутен А-агутуногенот. Имајќиги овие факти предвид може лесно да се определи припадноста на крвта на една од четирите групи од А В О системот.

На стаклена или порцеланска плоча на едниот крај се става една капка од тест серумот B (анти-А), а на другиот А (анти-В). Потоа, се додава по една капка крв чика крвна група сакаме да ја определиме. Со еднито крај на стаклената плочка се промешува крвта со серумот на едниот, а со другиот крај серумот со капка од вториот крај на плочката. По кусо време се гледа дали настанала коагулација.

Ангутинацијата може да се забелижи и со обично око, меѓутоа многу посигурно е да се изврши контрола под микроскоп. Таму каде не настапула коагулација, еритроцитите се одвоени и рамномерно распоредени. На местото каде што дошло до аглутација еритроцитите се насобрани во вид на црвено обоени купчиња,

Ако аглутацијата на еритроцитите настапила само со тест серумот В (анти-А), тоа значи дека во испитуваните еритроцити е присутен А-аглутиногенот. Закчучок би бил: испитуваната крв и припаѓа на А крвната група (види слика 8).

Ако настане аглутинација само во тест серумот А (анти–В) и В (анти-А), тоа е знак дека во испитуваните еритроцити се просутни двата аглутуногена А и В. Според нивното присуство крвта се класифицира во АВ крвна група. И на крај, доколку испитуваната крв не даде аглутинација ниту со еден од тест серумите,тоа е доказ дека в ертитроцитите нема аглутиногени. Крв во која нема аглутиногени спаѓа во О крвна група.

Табела за складноста на крвните групи

Примач	Дарител
	O−	O+	A−	A+	B−	B+	AB−	AB+
O−	Д	Н	Н	Н	Н	Н	Н	Н
O+	Д	Д	Н	Н	Н	Н	Н	Н
A−	Д	Н	Д	Н	Н	Н	Н	Н
A+	Д	Д	Д	Д	Н	Н	Н	Н
B−	Д	Н	Н	Н	Д	Н	Н	Н
B+	Д	Д	Н	Н	Д	Д	Н	Н
AB−	Д	Н	Д	Н	Д	Н	Д	Н
AB+	Д	Д	Д	Д	Д	Д	Д	Д

Резус фактор

Резус факторот или Rh фактор го отркиле Ландштајнер и Винер 1940 година. Тие, еитроцити од мајмунот што му припаѓале на видот макакус резус ги несиле во крвта на зајакот. Серумот од овие зајаци врши аглутинација на еритроцитите кај овај вид мајмуни, а исто така и кај 85% од луѓето. Кај 15% од испитуваните луѓе не дошло до аглутунација. На тој начи, кај поголем број на луѓе е отриен постоење на нов антиген, Rh фактор, според името на мајмунскиот вид кај које за првпат откриен. За луѓе, кои во свотите ериторицити го поседуваат овај фактор велиме дкеа се резус-позитивни (Rh+), а кај оние кај кои овај фактор недостасува резус-негативни (Rh-).

Mеѓу Rh антигенот и А и В антигенот постојат некои сличности и разлики. Заедничко им е тоа што сите се наоѓаат во еритроцитите и што имаат антигени својства, всушност,внесени во организмот за кои тие претставуваат туѓа материја,предизвикуваат сензибилизација и создавање на специфични антитела. Разликата се состои во тоа што не постојат природни антитела за овај антиген. Присуството на овај антиген не зависи ниту од полот ниту од возраста.

Доколку при трансфузија Rh негативното лице прими Rh позитивна крв тоа ќе се сензибира од Rh антигенот и ќе започне да продуцира Rh антитела (антирезус-аглутинини). При повторна трасфузија на Rh позитивна крв ќе настане аглутација на внесените еритроцити од страна на антителата создадени со претходната трансфузија на крв. Rh фактрот се нагласува доминантно. Во случај, мајката да е Rh-, а таткото Rh+, плодот доминатно го наследува Rh антигенот. Ако во тек на бременоста еритроцитите од плодот ја минат плацентарната бариера (прскање на крвни садови во плацентата) и навлезат во крвотокот на мајката, тие ќе предизвикаат создавање на антитела. Првиот плод обично без какви било компликации. При повторна бременост резус антителата можат да ја минат плацентарната бариера (повреди од плацентарниот крвоток) и да предизвикаат аглутинација и хемолиза на Rh позитивните еритроцити на плодот. Ова заболување е позанто како фетална еритробластоза. Заболувањето се манифестира со силно изразена анемија и жолтица на плодот кои обично доведуваат до фатален крај, до умирање на плодот, и негово предвремено раѓање (абортус). Ако плодот се роди жив кај него се забележуваат тешки последици во централниот нервен систем. Според на Институтот на трансфузиологија и хематолија од Скопје, диструбицијата на крвните групи во нашава Република е следнава: О (35,27%); A (41,23%); B (15,62%)и AB (7,88%).

По однос на присуството на Rh антигенот 88% се Rh+.

Трансфузиони кеси за транспорт на крв.

Трансфузија на крв

Трансфузијата на крв се применува во случаи, кога е неопходно да се надомести изгубената крв настаната поради крвавења, тешки повреди, анемии, изгореници, тешки труења и инфекции.

Трансфузија на крб може да се врши според два медота: по директен и индиректен. При директниот метод крвта од дарителот дирекно се протичива во циркулаторниот cистемна примателот, а при индиректниот метод за трансфузија се користи конзервирање крв добиена обично од доброволни дарители.

Пред да се изврши трансфузија мора да се определи крвната група на примателот и дарателот по однос на АВО системот и Rh факторот.

За трансфузија се дава крв од иста крвна група при што се води сметка и за Rh факторот. На Rh негативно лице

не смее да се даде Rh позитивна крв. Во исклучителни случаи, кога животот е во опасност, а за трансфузија не постои крв од соодветна крвна група може да се даде крв и од друга крвна група по следнава шема: Од шемата се гледа дека луѓетп со О крвна група можат да дадат крв на луѓе од која било крвна група, а можат да примат крв само од сопствената крвна група. За луѓето од ова крвна група се вели дека се општи дарители, а за луѓето од АВ крвна општи приматели. Луѓе со А и В крвна група можат да примааат крв од својта крвна група и од О крвна група. При давање на несоодветна крвна група моеа да се вментува намногу работи. Прво, титарот на антителата (нивна концетрација) во крвта на дарителот не смее да биде високо за да не дојде до масовна аглутанација. Второ, количината на крв што се дава не смее да биде голема (250 до 300 ml.). Со давање на мали количини се постигнува разредување на крвта на дарителот во крвта на примателот и намалување на титарот на антителата. Тоа се потенцира со самата техника на давањето, капка по капка, со брзина од 40-60 капки во минута. За сето време лекарот е должен да го следи токот на трансфузијата за да ја прекине доколку. Евентуално се јават симптони на имунолошка реакција: болки низ целото тело, во лумбалниот предел и пределот на срцето, забрзано дишење и пулс и појава на цијаноза. Се внимава пациентот да не падне во колапс и евентуално трансфузијата да не заврши со срмт на пациентот.

Болести на крвта

Абномералноста што се забележуваат кај крвта можат да се поделат во пет групи:

За други значења на поимот, погл. Крв (појаснување).

Крв
Human blood from a case of iron-deficiency anemia

• анемијата е болест при која постои намалено ниво на хемоглобин, или, еритроцити во крвта, тоа го нарушува снапдувањето на ткивата со кислород. Анемиите можат да бидат предизвикани од:
  • зголемено губење или распаѓање на еритроцитите. Тоа се случува при крварење или при состојба во која има хемолиза и распаѓање на еритроцитите.
  • намалено производство на еритроцити или хемоглобин. Недоволната исхрана со одредени материи и супресијата на коскената срцевина можат да предизвикаат анемија.

неопластична болест на органите што создаваат крв. Неоплазмата е растење на нови абнормални клетки или ткива. Неоластичните болести што се канцерогени вклучуваат лекемија болест што се одликува со зголемување на бројот на еритроцитите;

• болести на коагулацијата. Ваквите болести се одликуваат со крварење што се последица на намалената спосебност на механизмите за коагулацијата во организмот;
• полицитемија е состојба на енормно патолошко зголемување на бројот на еритроцитите. Причината може да е обично губење на течност од телото како последица од покачена телесна температура или долготрајна дијареа. Позната е и уште како “ планинарска болест“ затоа што се јавува кај планинарите во услови на хипоксија (помало количество кислород во ткивата отколку што е нормално количество), по подолго престојување на надморска висина над 5 000–6 000 метри. Полицитемијата е придружена со зголемување на густината на крвта со што може да дојде до блокирање на протокот на крвта во крвните садови. Ова доведува до прскање на капиларите и проблеми во срцевата работа;
• септикемија (сепса) — претставува труење на крвта и е сериозна секундарна инфекција до која доаѓа кога бактериите од инфицираното место, некаде на телото, ќе го нападнат крвотокот. Ако бактериите продолжат да се размножуваат, а нашиот имунолошки систем не ги спречи, во опасност сме од септичен шок состојба што може да биде опасна за животот. Труењето на крвта најчесто се јавува кај луѓе кои штотуку се оперирани или подлижени на некој друг инвазивен облик на лекување и кај луѓе чиишто одбранбени механизми се ослободени од акутно или хронично заболување. И труењето на крвта и сепсичниот шок бараат итно лекување за да се спречи ширењето на инфекцијата и да се овозможи целосно оздравување.

Функции на крвта

Функциите на крвта моќта да се групираат во: транспортни, регулациски и заштитни.

Транспортни функции

• пренесување на кислород и јаглерод диоксид: кислородот што го има во вдишениот воздух, преку дишните патишта доаѓа до белите дробови од каде низ танките мембрани функционира во крвта. Со циркулација на крвта низ крвните садови, кислородот, се пренесува до сите делови на организмот. За разлика од тоа, јаглерод диоксидот кој е крвен производ на метаболизмот на клетките се носи до белите дробови од каде се исфрла во надворешната средина;
• пренесување на хранливите и другите материи: хранливите и другите материи што се во организмот се примаат главно преку дигестивниот систем, отаму, низ слузницата поминуваат во крвта и со неа се пренесуваат до сите делови на организмот;
• пренесување на производи од клетките на организмот: крвта пренесува производи создадени од клетките до места од каде тие ќе се ослободат, пр: со бубрезите, се исфрла вишокот вода, елктролити и уреа, што таму дошле со крвта;
• пренесување на хормоните: хормоните се производи на еднокрините жлезди што непосредно се излачуваат во крвта. Со крвта тие се пренесуваат до сите делови на организмот вклучуваќии ги и целите органи каде го покажуваат своето дејство.

Регулациски функции

• крвта помага во одржувањето на електрохемиската реакција (pH на средината) на телесните течности. Тоа е последица на пуферските особини што ги имаат составните делови на крвта;
• крвта помага во регулирање на водната рамнотежа во организмот. Оваа функција на крвта ја даваат пред се крвните белковини што учествуваат во одржувањето на осмотскиот притисок;
• крвта учествува регулирањето и одржувањето на константната телесна температура.

Заштитни функции

• крвта содржи клетки (леукоцити) што можат да се борат против различни патогени микроорганизми. Исто така во крвта има и специфични материи (антитела) што помагаат во борбата на организмот против некои болести.
• крвта содржи фактори што учествуваат во процесот на коагулацијата на крвта што го штити организмот од преголемо губење на крв, најчесто при различни повреди на крвните садови.

Крвта како тема во уметноста и во популарната култура

Крвта се јавува и како тема во бројни дела од уметноста и популарната култура.

Крвта како тема во книжевноста

• „Крвта и морето“ - расказ на италијанскиот писател Итало Калвино.
• „Полиња жито, ридишта крв“ — книга на писателката Анастасија Каракасиду.
• „Крвавата одаја“ — книга на писателката Анџела Картер.
• „Кралска крв“ — роман на американскиот писател Синклер Луис.
• „Траги од твојата крв во снегот“ — расказ на колумбискиот писател Габриел Гарсија Маркес
• „Крв која свети“ — поетска збирка на српскиот поет Бранко Миљковиќ.
• „Злобна крва“ — расказ на францускиот поет Артур Рембо.
• „Лоша крв“ — песна во проза на францускиот поет Артур Рембо.
• „Господинот Когито размислува за крвта“ - песна на полскиот поет Збигњев Херберт.
• „Телото е неподвижно, а крвта не мирува“ — песна на македонскиот поет Ацо Шопов.
• „Има долу една крв“ — песна на македонскиот поет Ацо Шопов.
• „Туѓа крв“ — расказ на рускиот писател Михаил Шолохов од 1926 година.

Крвта како тема во музиката

• „Ако сакаш крв“ (англиски: If You Want Blood (You've Got It)) - песна на австралиската рок-група АЦ ДЦ (AC DC) од 1979 година.
• „Крваво“ (англиски: Blood one) — песна на американската панк-рок група Бикини Кил (Bikini Kill) од 1993 година.
• „Бели крвни зрна“ (англиски: White Blood Cells ) — музички албум на американската рок-група Вајт страјпс (The White Stripes) од 2001 година.
• „Уште има крв“ (хрватски: Još ima krvi) — песна на хрватската рок-група Грч.
• „Крвта тече црвена“ (англиски: The Blood Runs Red) — песна на англиската хардкор-панк група Дисчарџ (Discharge) од 1982 година.
• „Дамки крв“ (англиски: Bloodstains) — песна на американската панк-рок група Ејџент оринџ (Agent Orange) од 1981 година.
• „Крв од небото“ (англиски: Blood From The Air) — песна на британската рок-група Коил (Coil) од 1986 година.
• „Крв и чоколада“ (англиски: Blood and Chocolate) — албум на британскиот рок-музичар Елвис Костело (Elvis Costello) од 1986 година.
• „Нова крв“ (англиски: New Blood) — песна на американскиот блуз-музичар Роберт Креј (Robert Crey) од 1986 година.
• „Циганска крв“ (англиски: Gypsy Blood) — песна на британскиот рок-пејач Греам Паркер (Graham Parker) од 1976 година.
• „Крв“ (англиски: Blood) — песна на американската рок-група Перл Џем (Pearl Jam) од 1993 година.
• „Крв, шеќер, секс, магија“ (англиски: Blood Sugar Sex Magik) - песна од истоимениот музички албум на американската рок-група Ред хот чили пеперс (Red Hot Chili Peppers) од 1991 година.
• „Нека крвари“ (англиски: Let It Bleed) - песна од истоимениот албум на британската рок-група Ролинг Стоунс (The Rolling Stones) од 1969 година.
• „Врне крв“ (англиски: Raining Blood) - песна на американската хеви-метал група Слеер (Slayer).
• „Лоша крв“ (англиски: Bad Blood) — песна на американската поп-пејачка Тејлор Свифт.
• „Крв“ (англиски: Blood) — песна на рок-групата „Тиндерстикс“ (Tindersticks) од 1993 година.
• „Крв“ (англиски: Blood) - песна на американската рок-група „Феит ноу мор“ (Faith No More) од 1987 година.

Крвта како тема во филмот

• „Прва крв“ (First Blood) — американски филм од 1982 година, во режија на Тед Кочеф.
• „Ќе падне крв“ (There Will Be Blood) — американски филм од 2007 година, во режија на Пол Томас Андерсон.
• „Вистинска крв“ (True Blood) — американска тв-серија од 2008 година.

Поврзано

• Срце
• Крвни садови

Надворешни врски

• Портал од областа на медицината

Наводи

Статијата „Крв“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).