Италијански протекторат на Албанија (1939–1943)
.svg)
.svg)
Италијанскиот протекторат на Албанија, познат и како Кралство Албанија или Голема Албанија,[2][3] постоел како протекторат на Кралството Италија. Тоа било практично унија меѓу Италија и Албанија, официјално предводена од италијанскиот крал Виктор Емануел III и неговата влада: Албанија била предводена од италијански гувернери, откако била воено окупирана од Италија, од 1939 до 1943 година. Во тоа време, Албанија престанала да постои како независна земја и станала автономен дел од Италијанското Царство. Официјалните лица имале намера Албанија да ја направат дел од Голема Италија со асимилирање на Албанците како Италијанци и колонизација на Албанија со италијански доселеници од италијанскиот полуостров за постепено да ја трансформираат во италијанска земја.[4]
Во Лондонскиот договор за време на Првата светска војна, Тројната Антанта и ја ветила централна и јужна Албанија на Италија како награда за борбата против Централните сили .[5] Во јуни 1917 година, откако италијанските војници ја презеле контролата врз значителни области на Албанија, Италија официјално прогласила протекторат над централна и јужна Албанија; сепак ова било поништено во септември 1920 година кога Италија била под притисок да ја повлече својата војска.[5] Италија била бесна поради минималните придобивки што ги добила од мировните преговори, за кои сметала дека го прекршиле Лондонскиот договор. Италијанските фашисти тврделе дека Албанците биле етнички поврзани со Италијанците преку врски со праисториските италијати, илирите и римските популации и дека големото влијание што го извршиле Римската и Венецијанската империја врз Албанија и дале право на Италија да ја поседува.[6] Дополнително, неколку стотици илјади етнички Албанци веќе биле апсорбирани во јужна Италија, што било искористено за да се оправда анексијата како мерка што ќе ги обедини сите Албанци во една држава.[7] Италија го поддржувала албанскиот иредентизам, насочен против доминантно населено со Албанци Косово во Југославија и Епир во Грција, особено пограничната област Чамерија, населена со албанско малцинство Чами.[8]
Историја[уреди | уреди извор]
Пред инвазијата[уреди | уреди извор]
Пред директно да интервенире во Првата светска војна, Италија го окупирала пристаништето Валона во Албанија во декември 1914 година [5] По влегувањето во војната, Италија ја проширила својата окупациона зона во регионот на јужна Албанија, почнувајќи од есента 1916 година [5] Италијанските сили во 1916 година регрутирале нерегуларни Албанци да служат заедно со нив.[5] Италија со дозвола на сојузничката команда, го окупирала Северен Епир на 23 август 1916 година, принудувајќи ја грчката армија да ги повлече своите окупациски сили од таму.[5] Во јуни 1917 година, Италија ја прогласила централна и јужна Албанија за протекторат на Италија, додека Северна Албанија била распределена на државите Србија и Црна Гора.[5] До 31 октомври 1918 година, француските и италијанските сили ја протерале австроунгарската армија од Албанија.[5] По завршувањето на Првата светска војна, Италија ги повлекла своите воени сили на 2 септември 1920 година од Албанија како резултат на странски притисок и пораз во војната во Валона.[5]
Италијанскиот фашистички режим политички и економски навлегол и доминирал во Албанија за време на владеењето на Зог и планирал анексија на Албанија години пред настанот.[7] Албанија се нашла под силно италијанско влијание по потпишувањето на Договорите од Тирана од 1926 и 1927 година [9][10][11] За време на владеењето нс Зог, албанската економија била зависна од повеќе финансиски заеми дадени од Италија од 1931 година [7]
Во август 1933 година, Мусолини поставил строги барања до Зог во замена за италијанската континуирана поддршка на Албанија, вклучително и барања сите нови назначувања на водечки позиции во албанската влада да имаат добиено „италијанско образование“; потоа се барало италијански експерт во иднина да биде во сите министерства на албанската влада; Италија да ја преземе контролата над војската на Албанија - вклучувајќи ги и нејзините утврдувања; британските офицери кои ја обучувале албанската жандармерија да бидат заменети со италијански офицери; и дека Албанија мора да ги поништи сите свои постоечки трговски договори со други земји и да не склучува нови договори без одобрение од италијанската влада; и дека Албанија треба да потпише комерцијална конвенција која ќе ја направи Италија „најповолна земја“ во трговијата на Албанија.[7] Во 1934 година, кога Албанија не ја испорачала планираната исплата на еден заем на Италија, италијанските воени бродови пристигнале покрај брегот на Албанија за да ја заплашат Албанија да се потчини на италијанските цели во регионот. Сепак, Британците се спротивставиле на активностите на Италија и под притисок, Италија отстапила и тврдела дека поморската вежба била само „пријателска посета“.[7]
На 25 август 1937 година, италијанскиот министер за надворешни работи, грофот Чано, напишал во својот дневник за односите на Италија со Албанија:
„Таму мора да создадеме стабилни центри на италијанско влијание. Кој знае што може да има во иднина? Мора да бидеме подготвени да ги искористиме можностите што ќе се појават. Овој пат нема да се повлечеме, како што направивме во 1920 година. На југот [од Италија] апсорбиравме неколку стотици илјади Албанци. Зошто истото да не се случи и од другата страна на влезот на Јадранот“.
На 26 март 1938 година, Чано во својот дневник за анексија на Албанија, како што направила Германија со Австрија кратко претходно, напишал:
„Извештај од Јакомони за ситуацијата во Албанија. Нашата пенетрација станува постојано поинтензивна и поорганска. Програмата што ја следев по мојата посета се спроведува без пречки. Се прашувам дали општата ситуација – особено Аншлусот [со Австрија] – не ни дозволува да направиме чекор напред кон поцелосна доминација на оваа земја, која ќе биде наша“
и неколку дена подоцна, на 4 април истата година.
„Мораме постепено да го нагласуваме протекторатскиот елемент на нашите односи со Албанија“ [7]
Инвазија и италијански режим[уреди | уреди извор]
Косоварите се 850.000 Албанци, цврсти по тело, цврсти по дух и ентузијасти за идејата за Унија со својата татковина. Очигледно Србите се преплашени од нив. Но, подоцна мора да се усвои политика од длабок интерес за Косово. Ова ќе помогне да се одржи жив на Балканот еден иредентистички проблем кој ќе го поларизира вниманието на самите Албанци и ќе биде нож на грбот на Југославија...
—Галеацо Чано, зет на Мусолини, италијански министер за надворешни работи, зборувајќи за албанските тврдења за Косово како вредни за целите на Италија[12]
И покрај долгогодишниот сојуз на Албанија со Италија, на 7 април 1939 година италијанските трупи ја нападнале Албанија,[13] пет месеци пред почетокот на Втората светска војна. Албанскиот вооружен отпор се покажал неефикасен против Италијанците и по кратка одбрана земјата била окупирана. На 9 април 1939 година албанскиот крал Зог I побегнал во Грција.[14] Иако Албанија била под силно италијанско влијание од 1927 година,[11][15][16] политичкиот лидер на Италија, Бенито Мусолини сакал директна контрола врз земјата за да го зголеми неговиот и италијанскиот престиж, да даде одговор на германската анексија на Австрија и окупацијата на Чехословачка и да има цврста контрола над Албанија за да стационира големи сили на италијанската војска за идните операции во кои се вклучени Југославија и Грција.
Албанија станала италијански протекторат подреден на италијанските интереси,[17] по линијата на германскиот протекторат на Бохемија и Моравија. Виктор Емануел III бил прогласен за крал на Албанија, создавајќи личен сојуз со Италија; во Тирана бил претставен од вицекрал. Била создадена царинска унија, а Рим ја презел албанската надворешна политика. Албанските вооружени сили биле вклучени во италијанската војска, италијанските советници биле поставени во сите нивоа на албанската администрација, а земјата станала фашистичка со формирањето на Албанската фашистичка партија и нејзините придружни организации, моделирани по италијанскиот прототип. Албанската фашистичка партија била огранок на Националната фашистичка партија на Италија, членовите на Албанската фашистичка партија положиле заклетва дека ќе ги почитуваат наредбите на војводата на фашизмот, Мусолини.[18] Италијанските граѓани почнале да се населуваат во Албанија како колонисти и да поседуваат земја за да можат постепено да ја трансформираат во италијанска почва.[4] Италијанизацијата на Албанија претставувала еден од плановите на Мусолини.[19]
Додека Виктор Емануел владеел како крал, Шефќет Верлаци бил на позицијата премиер. Верлаци ги контролирал секојдневните активности на италијанскиот протекторат. На 3 декември 1941 година, Шефќет Верлаци бил заменет како премиер од Мустафа Мерлика-Круја.[20] И природните ресурси на земјата биле под директна контрола на Италија. Сите нафтени ресурси во Албанија поминувале преку Агип, италијанската државна нафтена компанија.[21]
Албанија претствувала важна културно и историски за националистичките цели на италијанските фашисти, бидејќи територијата на Албанија долго време била дел од Римското Царство, дури и пред анексијата на северна Италија од страна на Римјаните. Подоцна, за време на развиениот среден век, некои крајбрежни области (како Драч) биле под влијание и сопственост на италијанските сили, главно Кралството Неапол и Република Венеција многу години (сп. Албанија Венета). Италијанскиот фашистички режим го легитимирал своето барање за Албанија преку студии кои го прокламираат расниот афинитет на Албанците и Италијанците, особено наспроти словенските Југословени.[22] Италијанските фашисти тврделе дека Албанците биле поврзани преку етничкото наследство со Италијанците поради врските со праисториските италијати, илирското и римското население, и дека големото влијание што го покажале Римското Царство и Венецијанската Република врз Албанија го оправдува правото на Италија да го поседува.[6]
Италија, исто така, се обидела да го легитимира и да добие јавна поддршка за своето владеење над Албанија со поддршка на албанскиот иредентизам, насочен против претежно населено со Албанци Косово во Кралството Југославија и Епир во Грција, особено пограничната област Чамерија, населена со албанско малцинство Чами.[8] Така, една фашистичка италијанска публикација наречена Геополитика тврдела дека населението во регионот Епир- Акарнанија на Грција и припаѓа на Албанија поради тоа што е расно динарско, и формирало „единствен географски систем“ со јадранската зона.[6] И покрај напорите на италијанскиот заменик, Франческо Јакомони, да поттикне востание и да создаде петта колона, и поволните извештаи што ги испратил до италијанскиот министер за надворешни работи, грофот Чано, настаните покажале дека меѓу самите Албанци постои мал ентузијазам: по италијанскиот инвазија на Грција, повеќето Албанци или дезертирале или пребегнале.[23]
Албанија во војна[уреди | уреди извор]
Стратешки, контролата на Албанија ѝ дало на Италија важен план на Балканот: не само што ја комплетирала италијанската контрола над Отрантонскиот теснец и влезот во Јадранското Море, туку можело да се искористи и за инвазија на Југославија (во тандем со друг удар преку Венеција Јулија) или Грција.[15]
Во 1939 година, грофот Чано зборувал за албанските иредентистички тврдења за Косово како вредни за целите на Италија.
| Дел од темата Албанија |
 |
| Античка историја |
|---|
| Среден век |
|
Византиска власт |
| Османлиска власт |
| Современа Албанија |
|
Кнежевство Албанија |
| Портал:Албанија |
Корпоративниот совет на Албанската фашистичка партија, квази-државна организација, издал директива на 16 јуни 1940 година, непосредно по објавувањето војна на Италија против Велика Британија и Франција, во која се наведува дека „Кралството Албанија се смета себеси во војна со сите народи против во која Италија е во војна – во моментов или во иднина.“ [24]
Во октомври 1940 година, за време на грчко-италијанската војна, Албанија послужила како место за неуспешната инвазија кон Грција на италијанскиот диктатор Бенито Мусолини. Мусолини планирал да ја нападне Грција и другите земји како Југославија во областа за да ѝ даде територијална контрола на Италија на поголемиот дел од крајбрежјето на Средоземното Море, како дел од целта на фашистите за создавање на целта Mare Nostrum („Нашето море“) во која Италија ќе доминира на Медитеранот. Но, албанската војска под команда на полковникот (подоцна генерал) Пренк Первизи [25] ги напуштила Италијанците во борба, предизвикувајќи големо расплетување на нивните линии. Албанската војска за која се верувало дека е причина за предавството била отстранета од фронтот. Полковникот Первизи и неговиот персонал бил изолиран во планините Пука и Скадар на север.[26] Ова била прва акција на бунт против италијанската окупација.
Но, набргу по италијанската инвазија, Грците извршиле контранапад и значителен дел од Албанија паднала во рацете на Грција (вклучувајќи ги градовите Ѓирокастро и Корча ). Во април 1941 година, Грција капитулирала по огромната германска инвазија. Цела Албанија се вратила под италијанска контрола, која исто така била проширена на поголемиот дел од Грција, која била заеднички окупирана од Италија, Германија и Бугарија. Сепак, италијанските планови за припојување на Чамерија кон Албанија биле прекинати поради силно противење и етнички судир меѓу Албанците и Грците, како и противењето на Ароманците за албанизирање на регионот.[27]
По падот на Југославија и Грција во април 1941 година, италијанската влада започнала преговори со Германија, Бугарија и новоформираната држава, Независната држава Хрватска, за дефинирање на нивните граници. Во април Мусолини повикал на проширување на границите на Албанија - вклучително и припојување на Црна Гора во Албанија, која ќе има автономна влада во Албанија, и проширување на границата на Албанија кон исток, иако не до реката Вардар како што некои предложиле - наведувајќи дека Охрид треба да им се остави на словенските Македонци, без разлика дали Вардарска Македонија ќе стане независна држава или ќе биде припоена кон Бугарија.[28] Меѓутоа, италијанската влада ги променила своите позиции на границата во текот на април, подоцна поддржувајќи ја анексијата на Охрид додека територијата што се наоѓа директно надвор од Охрид (вклучувајќи го светото родно место на Свети Климент) им ја дала на словенските Македонци.[28] По период на преговори, новите балкански граници на Италија - вклучувајќи ги и новите граници на Албанија, биле прогласени со кралски декрет на 7 јуни 1941 година [28]
По италијанската капитулација во септември 1943 година, земјата била окупирана од Германците до крајот на војната.
Прогонство[уреди | уреди извор]
Околу 200 албански Евреи и 400 еврејски бегалци живееле во Албанија пред Втората светска војна. Албанските Евреи биле генерално заштитени, но се соочиле со одредени ограничувања. Странските Евреи биле сместени во концентрациони логори. Еврејското население на Косово поминало релативно полошо бидејќи италијанските власти ги предале на Германците каде што биле убиени или испратени во логори во Албанија. Другите биле однесени во албанските градови каде што локалното население ги штитело.[29] (Видете Холокаустот во Албанија)
Косовските Албанци соработувале со силите на Оската кои им ветиле Голема Албанија.[30] Ова се сметало за подобра алтернатива на репресивните мерки што ги всадиле српските политичари за време на меѓувоениот период.[31] Во јуни 1942 година, премиерот Мустафа Круја изјавил дека Србите ќе бидат испратени во концентрациони логори или ќе бидат убиени.[32] Помеѓу 70.000 и 100.000 косовски Срби биле префрлени во концентрациони логори во Приштина и Митровица или протерани во самата Србија, со цел да се албанизира покраината.[31] За време на окупацијата, населението било предмет на принудна работа, тортура, уништување на приватен имот, уништување и оштетување на културно-историски објекти и гробишта.[33] Протерувањето на Србите се покажало како проблематично, бидејќи тие извршувале важни функции во регионот и ги воделе повеќето бизниси, мелници, кожари и јавни комунални претпријатија и биле одговорни за поголемиот дел од корисното земјоделско производство.[34] Според српски извори, се проценува дека Вулнетари и други паравоени сили убиле до 10.000 Срби и Црногорци на Косово.[35][36]
Еден од плановите на Мусолини со италијанскиот протекторат на Албанија бил да ги италијализира нејзините граѓани.[37]
Економија[уреди | уреди извор]
По окупацијата на Албанија и поставувањето на новата влада, економиите на Албанија и Италија станале поврзани преку царинска унија што резултирала со отстранување на повеќето трговски ограничувања.[18] Преку тарифната унија, во Албанија бил воспоставен италијанскиот тарифен систем.[18] Поради очекуваните економски загуби во Албанија од промената на тарифната политика, италијанската влада на Албанија и давала 15 милиони албански леки секоја година како компензација.[18] Во Албанија требало да се применуваат италијанските царински закони и само Италија сама можела да склучува договори со трети страни.[18] На италијанскиот капитал му било дозволено да доминира во албанската економија.[18] Како резултат на тоа, на италијанските компании им било дозволено да имаат монополи во експлоатацијата на албанските природни ресурси.[18]
Во 1944 година, бројот на компании и индустриски претпријатија достигнал 430, од само 244 во 1938 година и само 71 во 1922 година. Степенот на концентрација на работниците во индустриското производство во 1938 година се удвоил во споредба со 1928 година. Во тоа време, албанската економија имала трговски односи со 21 земји, но најразвиени биле прво во Италија, а потоа во Југославија, Франција, Германија, Грција итн.
Земјата влегла во капиталистички економски развој многу подоцна од другите европски земји. И покрај присуството на некои странски (главно италијански) инвестиции, Албанија направила малку чекор кон индустриски развој на почетокот на Втората светска војна. Земјоделството, кое вработувало над 87% од работната сила, претставувало главниот сектор во економијата и придонесувало со 92,4% од националниот доход, при што главни аутпути биле пченицата, пченката и 'ржта. Земјоделството користело примитивни алатки како што се дрвени плугови, додека ѓубривата воопшто не биле познати, а дренажата била слаба. Нивото на продуктивност и нивото на организација и механизација на земјоделството во овој период биле многу ниски.
Административна поделба[уреди | уреди извор]
Италијанците го усвоиле постоечкиот албански систем на префектури (италијански : prefetture). Во согласност со административната структура на остатокот од Италија, овие биле наречени и провинции (италијански: provincia). Меѓутоа, за разлика од Италија, албанската потпрефектура (италијански: sotto prefetture) била задржана. Првично постоеле10 префектури.[38][39] Под нив се наоѓале 30 под-префектури и 23 општини (италијански: komunità ).[40] Секоја префектура била управувана од префект сместен во истоимениот град. Во 1941 година, по распарчувањето на Југославија, биле додадени три нови префектури. Косово, Метохија и Дебар, со 5 подпрефектури.[28] Во префектурата Скутари како подпрефектура е додаден и Улцињ .
| Префектура | Под-префектури | Општините |
|---|---|---|
| Берат | Фиери Лушње Балш Скрапар |
Берат Фиери Лушње |
| Пешкопеја | Бурели е Мат Зеркан |
Пешкопеја Бурел |
| Дурацо | Каваја Кроја Шијак |
Дурацо Каваја Шијак Кроја |
| Елбасан | Либражд Грамши |
Елбасан |
| Аргирокастро | Цијамурија Делвина Курвелеш Либохова Пермети Тепелена Санти Кваранта |
Аргирокастро Пермети Тепелена Порто Еда Делвина |
| Корица | БилиштиКолоња Лесковик Поградеци |
Никој |
| Кукеши | Луме Малесија |
Кукеши |
| Скутари | Алесио Дукаѓин Дулсињо Голема Малесија Мирдите Пука |
Скутари |
| Валона | Химара | Валона |
| Тирана | Никој | Тирана |
| Дебар | Ростуше Тетово |
Дебар Призрен |
| Метохија | Ѓаковес | Пеќ |
| Косово | Раховец Сува Река |
Приштина |
Поврзано[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака
<ref>; нема зададено текст за наводите по имеSoldatenAtlas. - ↑ Micheletta, Luca (2007), „Questioni storiche: Italy, Greater Albania and Kosovo 1939–1943“, Nuova Rivista Storica, 2/2013, Universita degli studi di Roma La Sapienza: 521–542
- ↑ Papa Pandelejmoni, Enriketa (2012), Doing politics in Albania doing World War II: The case of Mustafa Merlika Kruja fascist collaboration, Založba ZRC, ZRC SAZU, стр. 67–83, ISBN 978-9612544010
- ↑ 4,0 4,1 Lemkin, Raphael; Power, Samantha (2008), Axis Rule in Occupied Europe, The Lawbook Exchange, Ltd., стр. 99–107, ISBN 978-1584779018
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Nigel Thomas.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Rodogno., Davide (2006). Fascism's European empire: Italian occupation during the Second World War. Cambridge University Press. стр. 106. ISBN 0521845157.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Owen Pearson.
- ↑ 8,0 8,1 Fischer, Bernd Jürgen (1999), Albania at War, 1939–1945, C. Hurst & Co. Publishers, стр. 70–73, ISBN 978-1850655312
- ↑ Aristotle A. Kallis.
- ↑ Zara S. Steiner.
- ↑ 11,0 11,1 Roy Palmer Domenico.
- ↑ Zolo, Danilo. Invoking humanity: war, law, and global order. London; New York: Continuum International Publishing Group (2002), p. 24 Предлошка:ISBN?
- ↑ Keegan, John; Churchill, Winston (1986). The Second World War (Six Volume Boxed Set). Boston: Mariner Books. стр. 314. ISBN 039541685X.
- ↑ Zabecki, David T. (1999). World War II in Europe: an encyclopedia. New York: Garland Pub. стр. 1353. ISBN 0824070291.
- ↑ 15,0 15,1 Kallis, Aristotle A. (2000), Fascist ideology: territory and expansionism in Italy and Germany, 1922–1945, Routledge, стр. 132, ISBN 978-0415216128
- ↑ Steiner, Zara S. (2005), The lights that failed: European international history, 1919–1933, Oxford University Press, стр. 499, ISBN 978-0198221142
- ↑ „Zog I | king of Albania“. Encyclopedia Britannica. Посетено на 2017-08-16.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 18,6 Raphaël Lemkin.
- ↑ Cullhaj, Florian (2016). Democratization from within: Political Culture and the Consolidation of Democracy in Post-Communist Albania. стр. 42. ISBN 978-8868128258.
- ↑ Owen Pearson (2006). Albania in the Twentieth Century, A History : Volume II: Albania in Occupation and War, 1939–45. London: I. B. Tauris. стр. 167. ISBN 1845111044.
- ↑ Pearson, Owen (2006). Albania in Occupation and War: From Fascism to Communism 1940–1945. ISBN 978-1845111045.
- ↑ Kallis, Aristotle A. (2000), Fascist ideology: territory and expansionism in Italy and Germany, 1922–1945, Routledge, стр. 132–133, ISBN 978-0415216128
- ↑ Fischer, Bernd Jürgen (1999), Albania at War, 1939–1945, C. Hurst & Co. Publishers, стр. 73–79, ISBN 978-1850655312
- ↑ Angelo Piero Sereni, "The Legal Status of Albania", The American Political Science Review 35 2 (1941): 317.
- ↑ Pieter Hidri, General Prenk Pervizi, Tirana, Toena, 2002.[ISBN missing]
- ↑ Julian Amery, The sons of the Eagle, London, 1946, s. 302–306
- ↑ Rodogno., Davide (2006). Fascism's European empire: Italian occupation during the Second World War. Cambridge University Press. стр. 108. ISBN 0521845157.
- ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Davide Rodogno.
- ↑ Bazyler, Michael J.; Boyd, Kathryn Lee; Nelson, Kristen L. (2019). Searching for Justice After the Holocaust: Fulfilling the Terezin Declaration and Immovable Property Restitution. Oxford University Press. стр. 1–2. ISBN 978-0190923068.
- ↑ Denitch, Bogdan Denis (1996). Ethnic Nationalism: The Tragic Death of Yugoslavia. University of Minnesota Press. стр. 118. ISBN 978-0816629473.
- ↑ 31,0 31,1 Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation, 1918–2005. Indiana University Press. стр. 114. ISBN 978-0253346568.
- ↑ Pinos, Jaume Castan (2018). Kosovo and the Collateral Effects of Humanitarian Intervention. Routledge. стр. 33. ISBN 978-1351374767.
- ↑ Antonijević, Nenad (2009). Албански злочини над Србима на Косову и Метохији у Другом светском рату, документа (PDF). Muzej žrtava genocida. стр. 9. ISBN 978-8690632992.
- ↑ Fischer, Bernd Jürgen (1999). Albania at War, 1939–1945. Hurst. стр. 238. ISBN 978-1850655312.
- ↑ Bataković, Dušan T. (1998). Kosovo: la spirale de la haine: les faits, les acteurs, l'histoire (француски). L'Ahe D'Homme. стр. 43. ISBN 978-2825111321. Посетено на 21 August 2012.
On estime que la milice volontaire albanaise Vulnetari (env. 5 000 hommes), assistee per diverses formations paramilitaires, assassina en quatre ans quelque 10 000 Serbs.
- ↑ Antonijević, Nenad. Arhivska građa o ljudskim gubicima na Kosovu i Metohiji u Drugome svetskom ratu. стр. 479.
Najrealnije procene, na osnovu dostupnih arhivskih izvora, ukazuju da je u toku Drugoga svetskog rata na Kosovu i Metohiji život izgubilo oko 10 hiljada Crnogoraca i Srba, među kojima su većina stradali kao žrtve terora i zločina albanskih kvislinga.
- ↑ Cullhaj, Florian (2016). Democratization from within: Political Culture and the Consolidation of Democracy in Post-Communist Albania. ISBN 978-8868128258.
- ↑ Great Britain, War Office; Italy OR 5301 (1943)
- ↑ Great Britain, War Office; Albania OR 5824 (1943)
- ↑ „"Historia e ndarjes administrative nga Ismail Qemali në '92" | Gazeta Panorama“. Архивирано од изворникот на 29 October 2014. Посетено на 2014-10-29.
