Призрен

Призрен
Општина и град
Prizren Prizren / Prizreni
Призрен 2014
Призрен Локација во Косово
Координати: 42°13′ СГШ 20°44′ ИГД 42.216667, 20.733333
Држава	Република Косово
Округ	Призрен
Површина
• Општина и град	629 км2
• Градска	22,390 км2
Надм. вис.	403 м
Население (2011)
• Општина и град	182.915
• Густина	295,70/км2
• Градскo	85.119
Часовен појас	CET (UTC+1)
• Лете (DST)	CEST (UTC+2)
Поштенски број	20000
Повик. бр.	+381 29
Таблици	04
Мреж. место	Municipality of Prizren

Призрен (албански: Prizreni, српски: Prizren / Призрен), е град на северните падини на Шар Планина, близу границата со Албанија и Македонија. Тој е центар на истоимената општина и Призренскиот округ.

Географија

Градот се наоѓа на јужниот дел на Метохија, во Призренската котлина. Таа, заедно со Љубижданското поле сочинуваат посебен шарско-пиндски регион, заобиколен од ридот Цвилен (1381 м) и планините Ошљак (2212 m), Паштрик (1978 m), Коритник (2395 m) и Шар. Надморската висина се изменува од 412 до 500 метри. Низ градот тече реката Призренска Бистрица, која го дели на два дела. Таа извира од Шара, а се влева во Бели Дрим. Подрачјето е релативно земјотресно, така што меѓу 1900 година и 1936 година се регистрирани 136 земјатреси.

Клима

Климата е умерено - континентална со влијание на субмедитеранска. На повисоките предели се чувствува влијанието на Шар, а во пониските на Јадранот. Просечните темпратури за месец јануари се од +0,5 °C до -0,5 °C. Летото е жешко и за месец јули просечните температури се од +21,5 °C до 22,8 °C. Сончевото греење годишно изнесува 2 150 часови.

Население и демографија

Во XVII век најмалку 20 000 православни лица се иселиле, бегајќи од турските војски, кои го зазеле градот. Тогаш во градот почнуваат да се населуваат Албанци, кои што доаѓале од југозапад, односно Северна Албанија.

Во 1838 година Австриецот Јозеф Мулер го проценува населението на Призрен и неговата околина на околу 24.950 Срби (христијани и муслимани) или 73,68%, а Албанците (католици и муслимани) се 16,63%.

На крајот на деветнаесеттиот век во градот и околината живееле околу 60 000 лица, од кои 11 000 христијани и 30 000 муслимани Срби. Останатите биле Турци, Албанци, Цинцари и Роми.

Во последните години демографската ситуација е значајно променета:

Година	Албанци	%	Бошњаци	%	Срби	%	Турци	%	Роми	%	останати	%	Вкупно
1991	132,591	75.6	19,423	11.1	10,950	6.2	7,227	4.1	3,96 3	2.3	1,259	0.7	175,413
1998	нп	нп	38,500	нп	8,839	нп	12,250	нп	4,500	нп	нп	нп	нп
Јануари 2000	181,531	76.9	37,500	15.9	258	0.1	12,250	5.2	4,500	1.9	нп	нп	236,000
Март 2001	181,748	81.9	22,000	9.9	252	0.1	12,250	5.5	5,424	2.4	нп	нп	221,674
Мај 2002	182,000	79.6	29,369	12.8	197	0.09	11,965	5.2	4,400	1.9	550	0.25	228,481
Декември 2002	180,176	68.4	0.0	0.0	0	0.0	41,198	31.6	0	0.0	нп	нп	221,374

Историја

Стариот дел на Призрен

За прв пат Призрен се спомнува во 1019 година како Приздријана (Призрѣнь) во грамота на царот Василиј II Македонецот.

Византиски период

Во времето на Византија, Призрен беше значајно регионално седиште и во тоа време во него беа изградени тврдините Дрвенград и Вишеград, познат како призренски Горен град. Во него било седиштето на Византиската епископијa. Со Повелбата на царот Василиј од 1019. година, на Охридската архепископија му се подарува Призренската епископија и ова е прв пишан документ во кој се споменува Призрен, тогаш под името Приздријана.

Во времето на византиската власт над Призрен, во него е подигнато востание против царот Михајо VII и на седницата која беше одржана во 1072, учесниците на востанието , властелините и скопските бољари го прогласија кнезот Бодин за владател и го крунисале за бугарски цар. Востанието за кратко време било крваво угушено.

Споменици

Калаја

Тврдини

Во Призен и неговата околина постојат неколку тврдини. Сите тие се со словенски имиња, иако повеќето се градени пред доаѓането на Словените.

• Калаја – византиска тврдина, која се наоѓа надвор од градот. Подигната е во единаесетиот век. Во наредните векови повеќе пати е обновувата и доградувана за време на српскиот цар Стефан Душан и османлиската власт.

• Вишеград – наоѓа се блозу крај Призрен. Подигната е за време на Стефан Душан за заштита на патот и манастирот Свети Архангели, подигнат крај клисурата.

• Остатоци Дрвенград – тврдина на патот од Средечка жупа за Призрен, која била разурната од турците. Според народните преданија била дрвена од каде е и името. Но тоа не еточно, бидејќи и денес постојат остатоци од камени ѕидини.

Цркви и манастири

• Богородица Љевишка – оваа црква е подигната за време на царот Стефан Урош II Милутин врз остатоци од црква од дванаесетиот век. За време на турската власт е претворена во џамија, а по враќанетона градот во Србија е наново рестатуирана.

Црквата Св. Спас

• Манастир Свети Архангели – наоѓа се на 3 км од Призрен. Таму бил погребан царот Стефан Душан. Манастирот е уништен од турците, а неговите остатоци се користени за изградба на џамијата на Синан паша.

• Црква Свети Спас – наоѓа се на брдо над Призрен.

• Црква Свети Никола – наоѓа се во самиот центар на Призрен. Изградена е во 1331 година.

• Црква Света Недела – наоѓа се кај тврдината Калаја. Во неа е погребан Крале Марко во 1371. година.

• Црква Света Богородица – католичка црква, изградена на местото на црквата Свети Димитар.

• Саборна Црква Свети Ѓорѓи – наоѓа се во центарот на Призрен и е подигната во 1887 година.

• Црква Свети Врач и Свети Тома се цркви изградени во деветнаесетиот век во населбата Поткалаја.

Џамии

Синан-пашовата џамија со камен мост на Призренска Бистрица

За време на петвековното турско владеење Призрен е бил важен исламски центар во кој се подигнати бројни џамии, теќета, турбиња и медресета. Во еден период во градот имало 23 џамии, 15 турбета, 21 училишта, 4 медресета и 4 месеџида. Во нив се препишувале арапски, персиски и турски дела со литературна и научна содржина. Најзначајни џамии се:

• Бајракли (Мехмед-пашова) џамија – изградена во 1549. године од Гази Мехмед Паша.

• Синан пашова џамија – изградена во 1615 година во центарот на Призрен. Нејзина особена црта се високите и завиткани минариња.

Хамам

Хамам или Турска бања, е подигнат кога е градена и Бајракли џамија. Еден од најголемите во Србија, тој е поделен на машки и женски соби.

Камен мост

Еден од симболите на Призрен - Камениот мост е изграден заедно со Синан пашовата џамија. За време на поплавите во 1980 година е оштетен, а потоа обновен.

Познати личности

• Чолак Анта Симеоновиќ српски војвода
• Сима Андрејевиќ Игуманов (1804-1882)
• Петар Богдани (Pjetër Bogdani) (1630-1689), прв албански книжевник
• Јован Грковиќ Гапон (1879-1912), православен монах
• Ивица Дачиќ (*1966), политичар, претседател на СПС
• Екрем Реџа (Ekrem Rexha) (1961-2000), командант на ОВК
• Звонко Тилиќ (*1953), сликар
• Али Хајдар Шен (Ali Haydar Şen) (*1939), турски новинар
• Крист Штуфи (Krist Shtufi) (*1974), филозоф
• Прота Ѓорђе Камперелиќ, трети Ректор на призренското богословско училиште (1880-1882)
• Петар Костиќ, српски книжевник и четврти Ректор на призренското богословско училиште (1882-1889)

Поврзано

• Призренска лига

Литература

• Михајло Чемерикић, Призрен и околина 1019-1941, Прво слово, Београд, 2003. (ISBN 86-7620-002-5)
• Мирјана Детелић, Градови у хришћанској и муслиманској епици, Београд, 2004. (ISBN 86-7179-039-8)

Надворешни врски

• Презентација на општината на англиски
• Епархија рашко-призренска и косовско-метохиска
• Епархија рашко-призренска и косовско-метохиска – текст за Призрен
• Православна епархија рашко-призренска
• Презентација на Призренскиот универзитет на албански