Егзархиска групација во Македонија
Егзархиската групација во Македонија ја поддржувала Бугарската егзархија, нејзината црковно - просветна дејност, големо бугарската идеја и се залагала за присоединувањето на Македонија кон Бугарија. Голем дел од проегзархистите биле родум од Бугарија, а кон себе успеале да привлечаат дел од македонските конзервативни чорбаџи. Тие биле идејни противници на македонското националноослободително движење и Македонската револуционерна организација.
Проегзархиските идеолози[уреди | уреди извор]
| Странски пропаганди во Македонија |
|---|
|
Главните идеолози на проегзархиската групација се наоѓале околу Солунска машка гимназија „Св. Кирил и Методиј“ и егзархиската каса. Тука биле: Васил Иванов К’нчов - бугарски етнограф и статистичар подоцна началник на училишниот одел во Цариград, Михаил Сарафов - директор на Солунската егзархиска гимназија и поранешен бугарски министер, д-р Колушев, подоцна полномошен министер и народен пратеник, Н. Начев - пистел, А. Тошев - подоцна бугарски трговски агент и полномошен министер, Коне Самарџиев - македонски трговец и издавач, Јосиф Кондов - банкар, Христо Ганов, Неделчо Колушев, Иван Гарванов, Атанас Наумов и други.
Полни господари на Солунската егзархиска гимназија биле бугарските дојденци, пионири на бугарската идеја, со нив биле и македонските учители прврзаници на големо бугарската политика.
Бугарските учители си подигрувале со патриотските чувства на македонските учители и дофрлале навреди до нив декогаш кога можеле: просјаци, ќемидадешковци, цигани, ќе ми дадеш пари ќе се чинам Бугарин [1].
Васил Иванов К’нчов отворено во разговор со Иван Хаџи Николов истакнал дека во Солун дошол за да ја бугаризира Македонија [2], а Михаил Сарафов се сметаал себеси за еден вид губернатор на цела Македонија [3].
Цел[уреди | уреди извор]
Проегзархиската групација се залагала за ширење на бугарската национална свест меѓу Македонците и ја култивирале земјата, односно создавале услови за присоединување на Македонија кон Бугарија.
Оние македонски учители кој им се спротиставувале ги нарекувале сепаратисти и неблагонадежни, ги отпуштале од работа, ги принудувале да даваат оставки или ги преместувале во зафрлени краишта во Македонија.
Егзархистите се стремеле сето македонско христијанско население да се сплоти околу Бугарската егзархија и да се подржи црковно - просветното дело, а другото:
| „ | ... кога ќе дојде време ќе го сврши Бугарија со своите 200 000 штика [4] | “ |
Дополнително на оваа дејност, егзархистите биле насочени против останатите пропаганди во Македонија, особено настапиле против српската пропаганда која започнала да се засилува во Македонија. Тие презеле разни дејствија за извлекување на македонските деца од српските училишта. Со појавата на МРО, егзархистите започнале разни активнисти за уништување или неутрализација на влијанието на организацијата во Македонија.
Егзархистите и Македонската револуционерна организација[уреди | уреди извор]
Судирот со МРО[уреди | уреди извор]
Како идејни противници на МРО, проегазрхистите дошле во судир со организацијата. Треба да се истакне дека Егзархијата и нејзините приврзаници во почетокот сметале дека дејноста на МРО нема да постигне вистински успех меѓу солунското граѓанство.
Дека багабонтите, како што ги нарекувале членовите на МРО, немаат за цел ширење на револуционерната идеја и кревање на револуција туку засилување на позициите на како што тие ја нарекувале сепаратистичката партија во Солун [5].
Меѓутоа кога Централниот комитет во 1895 година се засилил, егзархистите во контраагитација низ Македонија го испратиле Коне Самарџиев. Тој ги посетил Солунско, Битолско, Скопско, Леринско, Охридско, Ресен, Крушево, Прилеп, Струмица, Воден и други места.
Во Костурско, Коне Самарџиев на селаните јавно им истакнал:
| „ | Овие убави села ќе бидат упропастени, крепете ги црквите и училиштата. Бугарија има 200 000 штика и со нив ќе ја ослободи Македонија [6] | “ |
Од оваа мисија низ Македонија, Самарџиев увидел дека работата е сериозна, дека младите се вовлечени и дека егзархискиот систем кој постоел, а за кој тие сметале дека е единствено корисен за Македонија, се наоѓал во опасност да биде уништен. По неговото враќање во Солун, егзархистите ја смениле целта и такатиката. Тие започнале дејност за потчинување на МРО и отстранување на своите противници од Солун.
Промена на тактиката[уреди | уреди извор]
Дека егзархистите ја промениле својата тактика се гледа од обидот за отворање на училиште во Солун, слично на Неделното училиште на организацијата.
Идејата за ова училиште била дадена од Васил Иванов К’нчов, притоа егзархистите сакале такви училишта да отвораат и во останатите делови на Македонија, а она во Солун да биде централно. Училиштето било отворено но откаоко егзархистите не успеале да го заземаат тоа било затворено [7]. Егзархистите почнале да проповедаат слично на МРО, но поумерено истакнувајќи:
| „ | Бугарија ќе не ослободи и од Бугарија да чекаме се. Пушки да не се купуваат и да не се внесуваат, зошто кога ќе затребаат, Бугарија ќе ги даде. Револуционерноста да не се пројавува во акции, туку само во морална подготвеност [8]. | “ |
Бугарско тајно револуционерно братство[уреди | уреди извор]
| Македонска револуционерна |
|---|
|
|
Мото
|
|
Псевдоним
|
|
Институти
|
|
Статути
|
|
Конгреси
|
|
Весници
|
|
Непријатели
|
|
Сојузници
|
|
Хронологија
|
|
Афери
|
|
Фракции
|
|
Битки
|
|
Aпостоли
|
|
Поврзано
|
Откако егзархиската групација увидела дека нејзиното влијание во Македонија опаѓа и дека нејзината политика може да биде уништена, тие решиле да ја копираат ТМОРО и го создале Бугарското тајно револуционерно братство на чело со Иван Гарванов, со што дошло и до физички пресметки со Централниот комитет.
Братството претендирало да биде втора револуционерна организација во Македонија, но тие дејствувале во согласност со своите големо бугарски политички сваќања и со својата дејност во Македонија предизвикувале забуна меѓу обичното членство на ТМОРО бидејќи не настапувале во свое име туку во име на целото македонско револуционерно дело.
Биле преземени разни дејствија за да се наруши авторитетот на ТМОРО меѓу населението. Таква била активноста на Делчо Колушев кој ги излажал селаните од с. Тушим дека пушките кој биле испратени од Централниот комитет за селото, всушност биле испратени од Бугарија не за организацијата туку за селаните. Подоцна Централниот комитет одвај успеал да се разбере со селаните, а била и избегната престрелка.
Физичките престрелки[уреди | уреди извор]
Поради сите овие дејности двете организации дошле во меѓусебни вооружени престрелки. Во летото 1897 година ТМОРО прави обид за ликвидација на Васил Иванов К’нчов во Цариград, а во пролета 1899 година по наредба на Централниот комитет, Михаил Апостолов - Попето, Андон Ќосето и Ангел Станчовалијата праваат обид за ликвидација на Атанас Наумов во Сер.
Од своја страна пак Братството донело одлука за ликвидација на Иван Хаџи Николов, Дамјан Груев, Христо Матов и Пере Тошев. Меѓутоа до овие ликвидации не дошло, а Васил Иванов К’нчов предложил да бидат ликвидирани неколку солунски граѓани и за тоа да се обвини ТМОРО. Поради таквата дејност под притисок на организацијата, Егзархот Јосиф го остранил К’нчов од егзархиската служба во Цариград.
Братството не можејќи да излезе на крај со ТМОРО се свртува кон Бугарија и Врховниот комитет и Борис Сарафов.
Помирувањето[уреди | уреди извор]
Во првата декада на септември 1899 година со посредништвото на Врховниот комитет бил ставен крај на судирите помеѓу Братството и ТМОРО, при што бил потпишан протокол за помираување со кој Бугарското тајно револуционерно братсво било распуштено, а неговите членови преминале во ТМОРО.
Христо Силјанов смета дека саморастурањето на Братството е капитулација на егзархиската групација додека пак Иван Хаџи Николов истакнува дека со потпишувањето на протоколот се ставил крај на долгогодишниот судир меѓу двете страни.
Meѓутоа Ѓорче Петров сметал дека слевањето на членовите на Братството во ТМОРО е на штета на самата организација, а дека Ѓорче бил во право покажуваат настаните од 1901 и 1903 година [9].
Историски погледи за делото на егзархистите[уреди | уреди извор]
Дејноста на егзархиската групација од страна на македонските историчари се оценува крајно негативно бидејќи проегзархистите истовремено го загрозувале македонскиот национален индивидуалитет, работеле на создавање услови за присоединување на Македонија кон Бугарија, и со својата дејност го ослабнале македонското националноослободително движење и во крајна мера ги разнишале позициите на ТМОРО, имено еден дел од македонските историчари сметаат дека е можно поранешните членови на Бугарското тајно револуционерно братсво да учествувале во Солунската провала со што Централниот комитет се нашол во рацете на Иван Гарванов и идејните противници на ТМОРО со што организацијата го променила својот правец на делување [10][11].
Во бугарската историографија многу малку е пишувано за оваа групација од Солун и Македонија. Тие не се третираат како спроводители на големо бугарската политика и идеја туку како дел од македонското националноослободително движење на кое му се дава на бугарскиот елемент.
Извори[уреди | уреди извор]
- ↑ Хр. Коцев, Страници од моите спомени, Македонија I/IX, Софија, 1922, 51
- ↑ Христо Шалдев, Основаването на ВМРО (записи на Иван Х. Николов), Ил. Илинден VIII / 1 (71) София, 1936
- ↑ Првиот централен комитет...,105
- ↑ Христо Силянов, Освободителнитѣ борби на Македония т.1, 123 - 124
- ↑ Петров Ѓорче, Спомени, Коресподенција...,62.
- ↑ Петров Ѓорче, Спомени, Коресподенција...,63.
- ↑ Петров Ѓорче, Спомени, Коресподенција...,69-70
- ↑ Петров Ѓорче, Спомени, Коресподенција...,72.
- ↑ Се мисли на Солунската провала и Солунскиот конгрес од 1903 година
- ↑ Дополнително види кај Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското националноослободително движење...265, 337, 338.
- ↑ Димитар Димески, Гоце Делчев, Скопје, 1994, стра. 111-112
Литература[уреди | уреди извор]
- Петров Ѓорче, Спомени, Коресподенција, (вовед, коментар и редакција Љубен Лапе), Скопје, 1984.
- Ванчо Ѓорѓиев, Слобода или Смрт, Македонското националноослободително движење во Солунскиот вилает 1893 - 1903 година, Табернакул, Институт за историја - Филозовски факултет, Скопје, 2003
- Д-р, Христо Татарчев, Вътрешна македоно-одринска революционна организация като мит или реалност, Цочо Биљарски и Валентин Китанов, София, 1995
- Димитар Димески, Гоце Делчев, Скопје, 1994
Поврзано[уреди | уреди извор]
- Бугарска пропаганда во Македонија
- Странски пропаганди во Македонија во периодот 1870 - 1903 година
- Стамболовштината во Македонија и нејзините претставници