Јун Фосе

Јун Фосе
Jon Fosse
Јун Фосе; Jon Fosse
	Фосе во 2007
Роден/а	Јун Олав Фосе; 29 септември 1959 (64 г.); Хаугесунд, Рогаланд, Норвешка
Занимање	драматург, романсиер, поет
Образование	Универзитет Берген
Значајни награди	Нобелова награда за литература (2023)
Сопруг/а	Бјорг Сисел (в. 1980; разведен 1992); Грете Фатима Сјед (в. 1993); Ана Фосе (в. 2011);
Деца	3

Јун Фосе (норвешки: Jon Fosse), (29 септември 1959, Хаугесунд) — норвешки писател. Фосе е пред сè романсиер и есеист, но исто така пишувал песни и детска и младинска книжевност.

Светски е особено познат како драматург.

Тој е лауреат на Нобеловата награда за литература за 2023 година^[1].

Животопис[уреди | уреди извор]

Јун Фосе е роден на западниот брег на Норвешка. Дебитирал со својот прв роман Raudt, svart (Црвено, црно) во 1983 година. Објавил околу петнаесет дела пред да почне да пишува театарски дела. Неговата прва драма, И никогаш нема да се разделиме, беше прикажана и објавена во 1994 година.

Во 2010 година ја добил Ибзеновата меѓународната награда за драмата Некој ќе дојде.

Моментално живее во Берген.

Во 2011 година, норвешката држава му понудила резиденцијата „Пештера“ (Grotten) во Осло за живеалиште. „Пештера“ најпрво била дом на поетот Хенрик Вергеланд пред да биде дом на композиторот Кристијан Синдинг, поетот Арнулф Оверланд и композиторот Арне Нордхајм.

Неговите дела (романи, раскази, поезија, есеи и драми) се преведени на повеќе од четириесет јазици, а неговите драми се продуцирани од познати европски режисери (Патрис Шеро, Жак Ласал, Томас Остермаер, Клод Режи...).

Фосе се смета за еден од најголемите современи автори и во 2003 година е одликуван со францускиот национален орден за заслуги^[2].

На 21 ноември 2009 година Фосе бил одликуван од папата Бенедикт XVI за време на состанокот со уметниците во Сикстинската капела. Во 2013 година Јон Фосе се преобратил во католицизам.

Оригинално пишување[уреди | уреди извор]

Театарското дело на Јун Фосе се одликува со многу прочистено, минималистичко, повторувачко пишување со мали варијации. Јазикот е банален, заплетот е сиромав, речиси отсутен, целата работа изгледа многу едноставна. Но, авторот успева да создаде крајна напнатост меѓу ликовите, често во многу мрачен свет. „Јазикот наизменично значи едно и негово спротивно, и нешто друго“, потврдува авторот.

Делото на Јун Фосе не вклучува интерпункциски знаци, а особено е забележливо отсуството на прашалници, додека ликовите постојано бараат, чекаат, под напнатост: љубомора, огорченост, вознемиреност, егзистенцијална празнина... Често соочени со сопствената осаменост, ликовите остануваат туѓи и не знаеме речиси ништо за нивното минато. Тие се стилизирани и немаат име: означени се со генерички поими: тој, таа, синот, таткото, едниот, другиот... Единствено важни се сегашниот миг и напнатостите што растат меѓу ликовите. Самиот заплет е соголен до точка речиси на апстракција или концепт: средба, разделба, напуштање, осаменост... Често остава впечаток дека е незавршен или дека завршува во миг на неизвесност, на премин. Резултатот, за глумецот и гледачот, е еден вид фрустрација што ја возбудува нивната љубопитност и ја буди нивната имагинација.

Почести[уреди | уреди извор]

Награда за книжевност на новонорвешки (1992, 2003, 2019)
Награда Акехоуг (1997)
Награда Доблуг (1999)
Норвешка почесна уметничка награда (2003)
Награда Браге (2005)
Нордиска награда на Шведската академија (2007)
Deutscher Jugendliteraturpreis на Сојузното Министерство за семејни работи (2007)
Меѓународна награда Ибзен (2010)
Европска награда за книжевност (2014)
Почесен докторат од Универзитетот во Берген (октомври 2015)
Голема награда за книжевност на Нордискиот совет (2015)
Нобеловата награда за литература (2023)

Ордени[уреди | уреди извор]

Витез на националниот орден за заслуги (2003)
Командир на орденот на Свети Олаф (2005)

Творештво[уреди | уреди извор]

Театар[уреди | уреди извор]

Og aldri skal vi skiljast, (И никогаш не ќе се разделиме),1994
Namnet, (Име) 1995
Nokon kjem til å komme, (Некој ќе дојде), 1996
Barnet, (Детето), 1996
Mor og barn, (Мајка и дете), 1997
Sonen, (Син), 1997
Natta syng sine songar, (И ноќта пее), 1997
Gitarmannen (Човекот со гитара), 1998
Ein sommars dag, (Еден летен ден), 1999
Draum om hausten, (Есенски сон), 1999
Medan lyset går ned og alt blir svart (Кога светлината замира и темнината настапува), 1999
Sov du vesle barnet mitt, (Спиј мое детуле), 2000
Besøk, (Посети), 2000
Vinter, (Зима), 2000^[3]
Ettermiddag, (Попладне), 2000
Vakkert (Убав), 2001
Dødsvariasjonar, (Варијации за смртта), 2001
Jenta i sofaen, (Млада девојка на софа), 2002
Lilla, (Лила), 2003
Suzannah, (Сузана), 2004
Dei døde hundane, (Мртви кучиња), 2004
Sa ka la, Са ка ла, 2004
Varmt (Топол ден), 2005
Svevn, (Свевн), 2005
Rambuku, (Рамбуку), 2006
Skuggar (Сенки), 2006
Eg er vinden, (Јас сум ветрот), 2007
Desse auga, (Овие очи), 2009
Ylajali, (Илајали), 2012

Романи и прозни текстови[уреди | уреди извор]

Raudt, svart (Црвено, црно) (1983)
Stengd gitar (Затворена гитара) (1985)
Blod. Steinen er. (Крв. Камен е.) (1987)
Naustet (Склад за чамци) (1989)
Flaskesamlaren (Собирач на шишиња) (1991)
Bly og vatn (Олово и вода) (1992)
To forteljingar (Два раскази) (1993)
Prosa frå ein oppvekst (Детство) (1994)
Меланхолија I. (1995)
Меланхолија II. (1996)
Eldre kortare prosa med 7 bilete av Camilla Wærenskjold (Стари текстови во проза со 7 илустрации од Камила Веренскјолд) (1998)
Morgon og kveld (Утро и вечер) (2000)
Det er Ales (Тоа е Алиса) (2004)
Andvake (Несоница) (2007)
Olavs draumar (Соништата на Олав) (2012)
Kveldsvœvd (На ноќта ) (2014), 96 pagesISBN 978-2-84242405-3
Det andre namnet - Septologien I-II, 2019
На пр. er ein annan - Septologien III-V (2020)
Eit nytt namn - Septologien VI-VII (2021)

Поезија[уреди | уреди извор]

Engel med vatn i augene (Ангел со влажни очи) (1986)
Hundens bevegelsar (Движењата на кучето) (1990)
Hund og engel (Куче и ангел) (1992)
Dikt (1986-1992) (Песни 1986-1992) (1995)
Nye dikt (Нови песни) (1997)
Dikt (1986-2001) (Песни 1986-2001 ) (2001)
Auge i vind (Очи во ветрот) (2003)
Stein til Stein (Камен по камен) (2013)

Детска проза[уреди | уреди извор]

Толку доцна (Uendeleg seint, 1989)
Кант, 1990
Зоолошката Хардангер (Dyrehagen Hardanger, 1993)
Црно и влажно (Vått og svart, 1994)
Сестрата (Søster, 2000)

Есеи[уреди | уреди извор]

Од раскажување до пишување (Frå telling via showing til writing, 1989)
Гностички есеи (Gnostiske essay, 1999)

Наводи[уреди | уреди извор]

↑ „Јун Фосе добитник на Нобеловата награда за литература“. 5 октомври 2023. Посетено на 6 октомври 2023. Занемарен непознатиот параметар |Publisher= (се препорачува |publisher=) (help).
↑ NRK (2003-12-09). „Fransk heder til Fosse“ (норвешки букмол). Посетено на 2023-01-08.
↑ Brigitte Salino (30-10-2009). „Les voix trop appuyées d'"Hiver"“. Le Monde. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help).