Прејди на содржината

Хазари

Од Википедија — слободната енциклопедија
Хазарски Каганат
околу 650–969
Хазарскиот Каганат во 650–850
Хазарскиот Каганат во 650–850
Статускаганат
Главен град
Говорени јазици
Вероисповед
Каган 
• ок. 650
Ирбис
• 8 век
Булан
• 9 век
Обадија
• 9 век
Захарија
• 9 век
Манасија
• 9 век
Венијамин
• 10 век
Арон
• 10 век
Јосиф
• 10 век
Давид
• 11 век
Ѓорѓи
Историски периодСреден век
• Основана
околу 650
• Светослав I го освоил Итил
969
Површина
850[4]3.000.000 km2 (1,200,000 sq mi)
900[5]1.000.000 km2 (390,000 sq mi)
ВалутаЈармак
Претходници		 Наследници
Западнотуркиски Каганат
Стара Велика Бугарија
Куманија
Печенези
Киевски Рус
Дурдзуки
Волшка Бугарија

   

Хазарите [б 1] - номадски турски народ кои кон крајот на 6 век основале големо трговско царство кое го покривало југоисточниот дел на современа европска Русија, јужна Украина, Крим и Казахстан. [10] Во времето на својот врв, нивното царство (каганат) било најмоќната политичка земја што произлегла по распадот на Западниот туркиски каганат. [11] Надвор од главната трговска артерија меѓу Источна Европа и Југозападна Азија, Хазарија станала една од најистакнатите трговски царства на раниот средновековен свет, командувајќи со западните маршеви на Патот на свилата и играјќи клучна комерцијална улога како крстопат помеѓу Кина и Блискиот Исток и Киевска Русија. [12] [13] Околу три века (ок. 650 ) Хазарите доминирале на огромната област која се протегала од степите Волга-Дон до источниот дел на Крим и северниот дел на Кавказ. [12]

Хазарија долго време служела како тампон држава помеѓу Византија и номадите од северните степи и Омајадскиот Калифат и Абасидскиот Калифат, откако служела како застапник на Византија против Сасанидското Царство. Сојузот бил отфрлен околу 900 година. Византија почнала да ги охрабрува Аланите да ја напаѓаат Хазарија и да ја ослабнат нејзината контрола врз Крим и Кавказ и се обидела да добие договор со растечката моќ на Русија на север, која се стремела да ја претвори во христијанска земја. [12] Помеѓу 965 и 969 година, владетелот на Киевска Русија, Светослав I, како и неговите сојузници, го освоиле главниот град Итил и ставиле крај на независноста на Хазарија. Државата станала автономен ентитет на Русија, а потоа и на поранешните хазарски провинции (Хваразм во кој Хазарите биле познати како Турци, исто како што Унгарците биле познати како Турци во Византија) во Волшка Бугарија.

Утврдувањето на потеклото и природата на Хазарите е тесно поврзано со теориите за нивните јазици, но тоа е прашање на сложена тешкотија бидејќи не преживеале домородни записи на хазарскиот јазик, а државата била повеќејазична и полиетничка. Се смета дека родната религија на Хазарите бил тенгризмот, како и онаа на севернокавкашките Хуни и другите турски народи. [14] Полиетничкото население на Хазарскиот Каганат се смета дека било мултиконфесионален мозаик на пагански, тенгристи, еврејски, христијански и муслимански верници. [14] Некои од Хазарите (имено Кабарите) им се придружиле на античките Унгарци во 9 век. За владејачката елита на Хазарите Јуда Халеви и Абрахам ибн Дауд се преобратиле во рабински јудаизам во 8 век, [14] но опсегот на претворањето во јудаизам во рамките на Хазарскиот каганат останува неизвесен. [15]

Каде што Хазарите се распрснале по падот на царството е предмет на многу претпоставки. Дадени се предлози во врска со можноста за хазарски фактор во етногенезата на бројни народи, како што се Хазарите, Унгарците, Казаците, Донските Козаци и Украина, муслиманските Кумици, Кримчаците кои зборуваат турски и нивните кримски соседи на Кримските Караити, Молдавските Чангоси, планинските Евреи, дури и некои Суботници (врз основа на нивното украинско и козачко потекло и други). [16] [17] [18] Кон крајот на 19 век се појавила теоријата дека јадрото на денешните Ашкенашки Евреи потекнува од хипотетичката хазарска еврејска дијаспора која мигрирала на запад од денешна Русија и Украина во денешна Франција и Германија. Лингвистичките и генетските студии не ја поддржале теоријата за хазарска поврзаност со Ашкенашкото еврејство. Теоријата сè уште наоѓа повремена поддршка, но повеќето научници ја гледаат со значителен скептицизам. [19] [15] Теоријата понекогаш се поврзува со антисемитизмот [20] и антиционизмот. [21]

На огуските турски јазици, Каспиското Море сè уште се нарекува „Хазарско Море“, трајно наследство на средновековната хазарска држава.

Етимологија

[уреди | уреди извор]

Ѓула Немет, следејќи го Золтан Гомбоч, го извел Хазар од хипотетички *Казар кој одразува турски корен qaz- („да се шета“) што е хипотетичка повлечена варијанта на заедничко турското кез-; [14] сепак, Андраш Рона-Тас се спротивставил дека * qaz- е збор-дух. [22] Во фрагментарните натписи на Тес и Терхин на Ујгурското Царство (744–840) е потврдена формата Касар, иако останува неизвесноста дали ова претставува лично или племенско име, и постепено се појавиле други хипотези. Луис Базин го извел од турскиот qas- („тиранизирам, угнетувач, тероризирам“) врз основа на неговата фонетска сличност со племенското име на ујгурите, Касар[note 3]. Рона-Тас го поврзува казар со Кесар, пахлависката транскрипција на римската титула Цезар. [б 2]

Д.М. Данлоп се обидел да го поврзе кинескиот термин за „Хазари“ со едно од племенските имиња на Ујгури, или Токуз Огуз, имено Касар (кинески: 葛薩Gésà). [23] [14] Приговорите се дека Ујгур 葛薩Gésà / Касар не било племенско име, туку презимето на поглаварот на племето 思结Sijie (согдиски: Sikari) од Toquz Oğuz (九姓jĭu xìng ), и дека на средниот кинески етнонимот „Казари“ секогаш бил предговор со Tūjué, тогаш сè уште бил резервиран за Ѓоктурците и нивните отцепени групи, [24] (Tūjué Kěsà bù :突厥可薩部; Tūjué Hésà :盁叩) првиот слог се транскрибира со различни знаци (可 и 曷) од 葛, што се користи за преведување на слогот Qa- во ујгурскиот збор Qasar. [б 3] [26] [27]

По нивното преобраќање, се известува дека тие го прифатиле хебрејското писмо, [б 4] и веројатно е дека, иако зборувале на туркиски јазик, хазарската канцеларија под јудаизмот веројатно кореспондирала на хебрејски. [б 5]

Лингвистика

[уреди | уреди извор]

Утврдувањето на потеклото и природата на Хазарите е тесно поврзано со теориите за нивните јазици, но тоа е прашање на сложена тешкотија бидејќи не преживеале домородни записи на хазарскиот јазик, а државата била полиглотна и полиетничка. [б 6] [б 7] Додека кралската или владејачката елита веројатно зборувала источна разновидност на заеднички туркиски јазик, се смета дека предметните племиња зборувале сорти на турски, како што е огурскиот, јазик различно идентификуван со бугарскиот, чувашкиот и хунскиот.

Врз основа на тврдењето на персискиот историчар Истахри, хазарскиот јазик бил различен од кој било друг познат јазик. Алано-Ас исто така бил нашироко говорен. Источниот обичен турски јазик, јазикот на владејачката династија и нејзините основни племиња, најверојатно останал јазик на владејачката елита на ист начин како што монголскиот продолжил да се користи од владетелите на Златната орда, заедно со говорниот на Кипчаците од најголемиот дел од турските племиња кои ја сочинувале воената сила на овој дел од Чингисидското царство. Сличноста, огурскиот, како и кипчачкиот турски во јочидското царство, функционирал како еден од јазиците на власта. [28] [б 8] Еден метод за следење на нивното потекло се состои во анализа на можните етимологии зад етнонимот „Хазар“.

Историја

[уреди | уреди извор]

Племенско потекло и рана историја

[уреди | уреди извор]

Племињата [б 9] кои би требало да го сочинуваат Хазарскиот Каганат не биле етничка унија, туку група од степски номади и народи кои започнале да бидат подредени и претплатени на турското раководство. [29] Многу турски групи, како што се огурските народи, вклучувајќи ги Шарагурите, Огурите, Оногурите и Бугарите кои порано биле дел од конфедерацијата Тиле (Tiělè), се потврдени доста рано, бидејќи биле протерани на Запад од Сабирите, кои пак побегнале од азиските Авари и почнале да влегуваат во зоната Волга – Касписко – Понтско уште од 4 век н.е. Се смета дека тие потекнуваат од Монголија и Јужен Сибир како последица на падот на номадските политики на Хуните / Ксионгну. Разновидната племенска федерација предводена од овие Турци, веројатно составена од комплексен асортиман на ирански, [б 10] протомонголски, уралски и палео-сибирски кланови, го победиле Руранскиот Каганатот на хегемонистичките централноазиски Авари во 552 година и продолжиле на запад. [28]

Владејачкото семејство на оваа конфедерација можеби потекнувало од кланот Ашина на Западнотуркискиот Каганат, [30] [14] [31] иако Константин Цукерман ја гледа Ашина и нивната клучна улога во формирањето на Хазарите со скептицизам. [б 11] Голден забележува дека кинеските и арапските извештаи се речиси идентични, што ја прави врската силна, и претпоставува дека нивниот водач можеби бил Ирбис Сегуј (乙毗射匱), кој ја изгубил власта или бил убиен околу 651 година [28] Движејќи се на запад, конфедерацијата стигнала до земјата на Акацироите, [б 12] кои биле важни сојузници на Византија во борбата против војската на Атила.

Подемот на државата

[уреди | уреди извор]

Државата на Хазарите започнала да се формира некаде по 630 година, [32] [33] и се појавила од распаѓањето на поголемиот Ѓоктуркски Каганат. Војските на Ѓоктурците навлегле во Волга до 549 година, исфрлајќи ги Аварите, кои потоа биле принудени да побегнат кон Унгарската рамнина. Кланот Ашина се појавил на сцената до 552 година, кога ги собориле Рураните и го основале Ѓоктуркски Каганат, чија самоознака била Tür(ü)k. [б 13] До 568 година, овие Ѓоктурци се обидувале да склучат сојуз со Византија за да ја нападнат Персија. Помеѓу високите источни Ѓоктурци и помладиот западнотурски каганат избувнала граѓанска војна неколку децении подоцна, кога по смртта на Таспар Каган, спорот довел до династичка криза помеѓу избраниот наследник на Таспар, Апа Каган, и владетелот назначен од племенскиот висок совет, Ашина Шету (阿史那摄图), Ишбара Каган.

До првите децении на VII век, Ашина јабгу Тонг успеал да ја стабилизира западната дивизија, но по неговата смрт, откако и пружил клучна воена помош на Византија во разбивањето на сасанската војска во персиското срце, [32] [29] Западнотуркискиот Каганат се распаднал под притисок на војските на династијата Танг и се поделил на две натпреварувачки федерации, секоја составена од пет племиња, колективно познати како „Десетте стрели“ (Ок). И двете накратко ја предизвикале хегемонијата на Танг во источен Туркестан. На Запад, во меѓувреме се појавија две нови номадски држави, Стара Велика Бугарија под команда на Кубрат, водачот на кланот Дуолу и потконфедерацијата Нушиби, исто така составена од пет племиња. [б 14] Дуло кланот ги предизвикал Аварите во областа помеѓу Кубањската река - Азовско Море, додека Хазарскиот Каганат се консолидирал понатаму на запад, очигледно предводен од династијата Ашина. Со убедлива победа над племињата во 657 година, на чело со генералот Су Дингфанг (蘇定方), кинеската власт била наметната на нивниот Исток по последната операција за чистење во 659 година, но двете конфедерации на Бугарите и Хазарите се бореле за превласт на западните степи, а со искачувањето на вторите, првите или подлегнале на хазарското владеење или, во вртемето на Аспарух, синот на Кубрат, се префрлиле уште позападно преку Дунав за да ги постават темелите на Првото Бугарско Царство на Балканот (ок. 679). [34] [35]

Така, Хазарскиот Каганат се обликувал од урнатините на оваа номадско царство додека се распаднало под притисок на војските на династијата Танг на исток некаде помеѓу 630 и 650 година. [28] По нивното освојување на долниот дел на Волга на исток и областа на запад меѓу Дунав и Днепар, и нивното потчинување на унијата Оногур - Булгар, некаде околу 670 година, се појавило правилно конституираното Хазарско Царство, [36] станувајќи најзападниот наследник на Ѓоктуркскиот Каганат по неговото распаѓање. Според Омељан Прицак, јазикот на Оногурско-бугарската федерација требало да стане лингва франка на Хазарија [28] бидејќи се развил во она што Лев Гумилев го нарекол „степска Атлантида“ (Степная Атлантида). [14] Историчарите често го нарекуваат овој период на доминација на Хазарите како Пакс Хазарика, откако државата станала меѓународен трговски центар што им дозволувала на западноевроазиските трговци безбедно да транзитираат низ неа за да го продолжат својот бизнис без мешање. [37] Високиот статус што наскоро треба да и се додели на оваа царство на север е потврден во Фарснама на Ибн ел-Балхи (околу 1100 г.), кој се однесува дека сасанидскиот шах, Хусрав, поставил три престоли од своја страна, еден за кралот на Кина, втор за кралот на Византија и трет за кралот на Хазарите. Иако е анахрона во ретродирањето на Хазарите во овој период, легендата, поставувајќи го хазарскиот каган на престол со еднаков статус на кралевите на другите две велесили, сведочи за угледот што Хазарите го имале од раните времиња. [14] [34]

Култура и институции

[уреди | уреди извор]

Кралска дијархија

[уреди | уреди извор]

Хазарија развила двојна структура на владеење на кралството, [б 15] типична за турските номади, составена од шад/бак и каган. [12] Појавата на овој систем може да биде длабоко испреплетена со прифаќањето на јудаизмот. [38] Според арапските извори, помалиот каган бил наречен иса (каган-бег), а поголемиот бил наречен Хазар-каган; првиот управувал и командувал со војската, додека улогата на поголемиот каган била примарно сакрална, помалку загрижена за секојдневните работи. Поголемиот каган бил регрутиран од хазарската куќа на славните (ahl bait ma'rûfīn) и, во ритуал на иницијација, бил речиси задавен додека не го објавил бројот на години што сакал да владее, на чие истекување ќе биде убиен од благородниците. [б 16] [37] [28] [б 17] Заменик-владетелот влегувал во присуство на повлечениот поголем крал само со голема церемонија, приоѓајќи му бос за да се поклони и потоа палел парче дрво како прочистување, додека понизно и мирно чекал да биде повикан. [39] Кралскиот погреб го придружувале особено сложените ритуали. Во еден период, патниците морале да се симнат, да се поклонат пред гробот на владетелот, а потоа да заминат пеш. [40] Последователно, гробното место на харизматичниот суверен владетел било скриено од погледот, со изградена структура („Рај“), а потоа скриена под пренасочена речна вода за да се избегне нарушување од зли духови и подоцнежните генерации. Таквото кралско гробно место (корук)) е типично за внатрешните азиски народи. [41] И иша и хакан преминале во јудаизам некаде во 8 век, додека останатите, според персискиот патник Ахмад ибн Рустах, веројатно ја следеле старата турска религија. [28] [б 18]

Владејачката елита

[уреди | уреди извор]

Владејачкиот слој, како оној на подоцнежните Чингисиди во Златната Орда, бил релативно мала група која етнички и јазично се разликувала од нејзините поданички народи, што значи Алано-Ас и Огурските турски племиња, кои биле бројно супериорни во Хазарија. [28] Хазарските кагани, додека земале жени и наложници од подалечните популации, биле заштитени од чуварскиот корпус на Хваразмија, или комитаус, наречен Урсија. [б 19] [б 20] Но, за разлика од многу други локални политики, тие ангажирале војници (платеници) (џунуд муртазика во ал-Мас'уди. [28] На врвот на нивното царство, Хазарите воделе централизирана фискална администрација, со постојана армија од околу 7-12.000 луѓе, кои, по потреба, можеле да се помножат два или три пати повеќе од тој број со внесување резерви од свитата на нивните благородници. [38] [б 21] Други бројки за постојаната постојана војска покажуваат дека таа броела дури сто илјади. Тие контролирале и барале данок од 25 до 30 различни народи и племиња кои ги населуваат огромните територии помеѓу Кавказ, Аралското Море, планините Урал и украинските степи. [42] Хазарските војски биле предводени од Каган-бег и командувани од подредени офицери познати како тархани. Кога бегот испраќал трупи, тие во никој случај не се повлекувале. Доколку биле поразени, секој што се враќал бил убиен. [23]

Со населбите управувале административни службеници познати како тудуни. Во некои случаи, како што се византиските населби во јужен Крим, тудунот би бил назначен за град номинално во сферата на влијание на друга држава. Други функционери во хазарската влада вклучувале и достоинственици наведени од ибн Фадлан како Џавишигр и Кундур, но нивните одговорности се непознати.

Демографија

[уреди | уреди извор]

Се проценува дека 25 до 28 различни етнички групи го сочинувале населението на Хазарскиот Каганат, настрана од етничката елита. Се смета дека владејачката елита била составена од девет племиња/кланови, самите етнички хетерогени, распространети во можеби девет провинции или кнежевства, од кои секоја била распределена на клан. [37] Во однос на кастата или класата, некои докази сугерираат дека постоела разлика, без разлика дали била расна или социјална, помеѓу „Белите Хазари“ (ак-Казари) и „Црните Хазари“ (кара-Казари). [37] Муслиманскиот географ од 10 век ел-Иштахри тврдел дека белите Хазари биле неверојатно згодни со црвеникава коса, бела кожа и сини очи, додека Црните Хазари биле мрачни, длабоко црни како да се „некој вид Индијци“. [23] Многу турски народи имале слична (политичка, а не расна) поделба помеѓу „белата“ владејачка каста воини и „црната“ класа на обични жители; консензусот меѓу главните научници е дека Истахри бил збунет од имињата дадени на двете групи. [27] Сепак, Хазарите генерално се опишани од раните арапски извори како со бел тен, сини очи и црвеникава коса. [17] [27] Етнонимот во аналите на Танг, Ашина, честопати добива клучна улога во раководството на Хазарите, може да одразува источноирански или тохарски збор (хотано-сакски јазик: âşşeina-āššsena „сино“): средноперсиски axšaêna („темна боја“): тохариски âśna („сина“, „темна“). [43] Се смета дека разликата го преживеала распадот на каганатот. Подоцнежните руски хроники, коментирајќи ја улогата на Хазарите во магијаризацијата на Унгарија, ги нарекуваат „Бели Огури“, а Маџарите како „Црни Огури“. [44] Проучувањата на физичките остатоци, како што се черепите кај Саркел, откриле мешавина од словенски, други европски и неколку монголски типови. [27]

Економија

[уреди | уреди извор]

Увозот и извозот на странски производи, и приходите добиени од оданочувањето на нивниот транзит, претставувале белег на хазарската економија, иако се вели дека произведувала и стакло. [45] Посебно меѓу номадските степски политики, Хазарскиот Каганат развил самодоволна домашна економија [46], комбинација на традиционално сточарство – дозволувајќи извоз на овци и говеда – екстензивно земјоделство, обилно користење на богатите риболовни резерви на Волга, заедно со занаетчиско производство, со диверзификација на профитабилните приноси од оданочувањето на меѓународната трговија со оглед на нејзината клучна контрола на главните трговски патишта.

Хазарите го сочинувале еден од двата најголеми доставувачи на робови на муслиманскиот пазар на Абасидскиот Калифат (другиот бил иранските саманитски амири), снабдувајќи го со заробени Словени и племенски членови од евроазиските северни земји. [13] Каганатот профитирал и му овозможил да одржува постојана армија од харезмичките муслимански трупи. Главниот град Итил ја одразувал поделбата: Харезаните на западниот брег каде што живеел владетелот и неговата хазарска елита, со свита од околу 4.000 присутни, и Итил на исток, населен со Евреи, христијани, муслимани и робови и со занаетчии и странски трговци. [б 22]

Хазарскиот Каганат одиграл клучна улога во трговијата меѓу Европа и муслиманскиот свет во раниот среден век. Луѓето заробени за време на викиншките напади во Европа, како што е Ирска, можеле да бидат транспортирани во Хедеби или Брано во Скандинавија и оттаму преку трговскиот пат Волга до Русија, каде што робовите и крзната биле продавани на муслиманските трговци во замена за арапски сребрен дирхам и свила, кои биле пронајдени во Бирка, Волин и Даблин; [47] во текот на 8-ми и 9-ти век, оваа трговска рута помеѓу Европа и Абасидскиот Калифат минувала преку Хазарскиот Каганат, [48] додека не бил заменет во 10-тиот век од патот на Волшка Бугарија, Хваразм и Саманидската трговија со робови. [47]

Владејачката елита зимувала во градот и ја поминувала пролетта до доцната есен на нивните полиња. Надвор од главниот град, каде што ливадите и лозјата се протегале на околу 20 фарсах (околу 60 милји) се наоѓал голем зелен појас со наводнување, кој се влечел по каналите од реката Волга. [48] Додека на трговците им се наметнувале царини, а данок и десеток се плаќал од 25 до 30 племиња, со данок од една кожа од самур, лушпа од верверица, меч, дирхам по огниште или плуг или кожи, восок, мед и добиток, во зависност од зоната. Трговските спорови ги водел трговскиот трибунал во Итил составен од седум судии, по двајца за секој од монотеистичките жители (Евреи, муслимани, христијани) и по еден за паганите. [б 23]

Хазарите и Византија

[уреди | уреди извор]

Византиската дипломатска политика кон степските народи главно се состоела во поттикнување на меѓусебна борба. Печенезите им пружиле голема помош на Византијците во 9 век во замена за редовни плаќања. [43] Византија, исто така, барала сојузи со Ѓоктурците против заедничките непријатели: во почетокот на 7 век, еден таков сојуз бил посредуван со Западните Турци против Персиските Сасаниди во Византиско-сасанидската војна од 602-628 година. Византијците ја нарекле Хазарија Туркија, а во 9 век Хазарите ги нарекувале „Турци“. [б 24] За време на периодот пред и по опсадата на Цариград во 626 година, Ираклиј побарал помош преку емисари, и на крајот лично, од поглаварот на Ѓоктурките [б 25] на Западнотуркискиот Каганат, Тонг Јабгу Каган, во Тифлис, подарувајќи му подароци и ветување за брак со неговата ќерка, Епифанија. [32] Тонг Јабгу одговорил со испраќање голема сила да ја опустоши Персија, означувајќи го почетокот на Третата персиско-турска војна. [51] Заедничката византиско-турска операција ги пробила касписките порти и го ограбила Дербент во 627 година. Заедно тие потоа го опседнале Тифлис, каде што Византијците можеби распоредиле рана разновидна влечна требушета (ἑλέπόλεις) за да ги пробијат ѕидините. По кампањата, Тонг Јабгу бил пријавен, можеби со некое претерување, дека оставил околу 40.000 војници зад Ираклиј. [32] Иако повремено се поистоветува со Хазарите, ѓоктурковата идентификација е поверојатна бидејќи Хазарите се појавиле од таа група дури по фрагментацијата на првата некаде по 630 година. [32] [33] Некои научници тврделе дека Сасанидска Персија никогаш не се опоравила од разорниот пораз што го направила оваа инвазија. [б 26]

Хазарскиот Каганат и околните држави, в. 820 (област на директна хазарска контрола во темно сина, сфера на влијание во виолетова).

Откако Хазарите се појавиле како сила, Византијците исто така почнале да создаваат сојузи со нив, династички и воени. Во 695 година, последниот ираклиски цар, Јустинијан II, наречен „сечениот нос“ (ὁ ῥινότμητος) откако бил осакатен и сменет, бил протеран во Херсон на Крим, каде што претседавал гувернерот на Хазарите (тудун). Тој избегал на територијата на Хазарите во 704 или 705 година и добил азил од каганот Бусир Главан (Ἰβουζῆρος Γλιαβάνος), кој му ја дал својата сестра за брак, можеби како одговор на понудата од Јустинијан, кој можеби мислел дека династичкиот брак ќе се запечати со роднинска врска, моќна племенска поддршка за неговите обиди да го врати престолот. [52] Сопружникот потоа го променила своето име во Теодора. [53] На Бусир му било понудено поткуп од византискиот узурпатор Тибериј III за да го убие Јустинијан. Предупреден од Теодора, Јустинијан избегал, убивајќи двајца хазарски службеници во процесот. Тој побегнал во Бугарија, чиј хан Тервел му помогнал да го врати престолот. По неговото повторно поставување, и покрај предавството на Бусир за време на неговиот егзил, тој испратил војска по Теодора; Бусир се согласил и таа била крунисана како Августа, сугерирајќи дека и двајцата го ценат сојузот. [54] [52]

Неколку децении подоцна, Лав III (владеел 717–741) направил сличен сојуз за да ја координира стратегијата против заедничкиот непријател, муслиманските Арапи. Тој испратил амбасада кај хазарскиот каган Бихар и го оженил својот син, идниот Константин V (владеел 741–775), со ќерката на Бихар, принцеза наречена Цицак, во 732 година. Кога се преобратила во христијанството, таа го зела името Ирина. Константин и Ирина имале син, идниот Лав IV (775–780). Лав умрел во мистериозни околности откако неговата атинска сопруга му го родила синот Константин VI, кој во своето мнозинство владеел со неговата мајка, доверителката. Тој се покажал непопуларен, а неговата смрт ставила крај на династичката врска на Хазарите со византискиот престол. [55] [43] До 8 век, Хазарите доминирале на Крим (650–ок. 950), па дури и го прошириле своето влијание на византискиот полуостров Херсон сè додека не бил уништен во 10 век. [48] Платениците Хазари и Фаргани (Φάργανοι) сочинувале дел од телохранителската гарда на царската византиска Хетаиреја по нејзиното формирање во 840 година, позиција што отворено можела да се купи со плаќање од седум фунти злато. [56] [57]

Арапско-хазарски војни

[уреди | уреди извор]

Во текот на VII и VIII век, Хазарите воделе низа војни против Омејадскиот Калифат и Абасидскиот Калифат. Првата арапско-хазарска војна започнала за време на првата фаза на муслиманската експанзија. До 640 година, муслиманските сили стигнале до Ерменија; во 642 година тие го започнале својот прв напад низ Кавказ под водство на Абд ар-Рахман ибн Рабија. Во 652 година арапските сили напредувале кон главниот град на Хазарите, Баланџар, но биле поразени, претрпувајќи големи загуби; според персиските историчари како ел-Табари, двете страни во битката користеле катапулти против противничките трупи. Голем број руски извори го даваат името на хазарскиот каган од овој период како Ирбис и го опишуваат како потомок на кралската куќа на Ѓоктурките, Ашина. Дали Ирбис некогаш постоел е отворено за дебата, како и дали тој може да се идентификува со еден од многуте истоимени владетели на Ѓоктурките.

Поради избувнувањето на Првата муслиманска граѓанска војна и други приоритети, Арапите се воздржувале од повторување на нападот врз Хазарите до почетокот на 8 век. [58] Хазарите извршиле неколку напади во транскавкаските кнежевства под муслиманска доминација, вклучително и голем напад во 683–685 година за време на Втората муслиманска граѓанска војна која донела многу плен и многу затвореници. [27] Постојат докази од извештајот на Ал-Табари дека Хазарите формирале обединет фронт со остатоците од Ѓоктурците во Трансоксијана.

Caucasus region, c. 740

Втората арапско-хазарска војна започнала со серија напади низ Кавказ во почетокот на 8 век. Омајадите ја стегнале контролата врз Ерменија во 705 година, откако го потиснале бунтот од големи размери. Во 713 или 714 година, генералот на Омајадите Маслама го освоил Дербент и навлегол подлабоко на територијата на Хазарите. Хазарите како одговор на тоа започнале напади во Албанија и Ирански Азербејџан, но биле протерани од Арапите под водство на Хасан ибн ел-Нуман. [27] Судирот ескалирал во 722 година со инвазијата на 30.000 Хазари во Ерменија, нанесувајќи голем пораз. Калифот Јазид II одговорил, испраќајќи 25.000 арапски војници на север, брзо истерувајќи ги Хазарите назад низ Кавказ, закрепнувајќи го Дербент и напредувајќи кон Баланџар. Арапите ја пробиле хазарската одбрана и го нападнале градот; повеќето од неговите жители биле убиени или поробени, но неколку од нив успеале да побегнат на север. [27] И покрај нивниот успех, Арапите сè уште не успеале да ја поразат хазарската војска и тие се повлекле јужно од Кавказ.

Во 724 година, арапскиот генерал ел-Џарах ибн Абдалах ел-Хаками им нанел разурнувачки пораз на Хазарите во долгата битка помеѓу реките Кура и Аракс, а потоа продолжил со освојување на Тифлис, ставајќи ја кавкаската Иберија под муслиманска власт. Хазарите возвратиле во 726 година, предводени од принцот по име Барџик, започнувајќи голема инвазија на Албанија и Азербејџан; до 729 година, Арапите ја изгубиле контролата над североисточно Задкавказје и повторно биле ставени во одбрана. Во 730 година, Барџик го нападнал ирански Азербејџан и ги поразил арапските сили во Ардабил, убивајќи го генералот ел Џарах ел-Хаками и накратко го окупирал градот. Барџик бил поразен и убиен следната година во Мосул, каде што ги насочил хазарските сили од престолот поставен со отсечената глава на Ал Џара. Во 737 година, Марван Ибн Мухамед навлегол на територијата на Хазарите под изговор дека бара примирје. Потоа започнал ненадеен напад во кој каганот побегнал на север и Хазарите се предале. [59] Арапите немале доволно ресурси за да влијаат на работите на Закавказје. [59] Каганот бил принуден да ги прифати условите за неговото преобраќање во ислам и да се подложи на владеењето на Калифатот, но тоа било краткотрајно бидејќи комбинацијата на внатрешна нестабилност меѓу Омајадите и византиската поддршка го поништила договорот во рок од три години, и Хазарите повторно ја потврдиле својата независност. [60] Предлогот дека Хазарите го прифатиле јудаизмот уште во 740 година се заснова на идејата дека, делумно, тоа е повторно потврдување на нивната независност од владеењето на двете регионални сили, Византија и Калифатот, додека исто така е во согласност со општ евроазиски тренд за прифаќање на светска религија.[б 27]

Без оглед на влијанието на походите на Марван, војната меѓу Хазарите и Арапите продолжила повеќе од две децении по 737 година. Арапските напади продолжиле да се случуваат до 741 година, но нивната контрола врз регионот била ограничена бидејќи одржувањето на голем гарнизон во Дербент дополнително ја исцрпила нивната и онака прераспоредена војска. Набргу избувнала трета муслиманска граѓанска војна, што довело до Абасидската револуција и падот на Омајадската династија во 750 година.

Во 758 година, абасидскиот калиф ел-Мансур се обидел да ги зацврсти дипломатските врски со Хазарите, наредувајќи му на Јазид ибн Усајд ел-Сулами, еден од неговите благородници и воен гувернер на Ерменија, да земе хазарска невеста од династијата. Јазид се оженил со ќерката на хазарскиот каган Багатур, но таа починала под необјаснети причини, веројатно за време на породувањето. Нејзините придружници се вратиле дома, убедени дека некои членови на друга арапска фракција ја отруле, а нејзиниот татко се налутил. Хазарскиот генерал Рас Тархан ги нападнал регионите кои се наоѓале јужно од Кавказ во 762–764 година, опустошувајќи ги Албанија, Ерменија и Иберија и освојувајќи го Тифлис. Потоа, односите меѓу Хазарите и Абасидите станале сè повеќе срдечни, бидејќи надворешната политика на Абасидите била генерално помалку експанзионистичка од надворешната политика на Омајадите, односите меѓу Хазарите и Абасидите на крајот биле прекинати со серија напади кои се случиле во 799 година. Овие напади се случиле откако друг брачен сојуз не успеал.

Хазари и Унгарци

[уреди | уреди извор]

Околу 830 година, во Хазарскиот каганат избувнало востание. Како резултат на тоа, три кабарски племиња [61] од Хазарите (веројатно мнозинството етнички Хазари) им се придружиле на Унгарците и се преселиле преку Леведија до она што Унгарците го нарекуваат Етелкоз, територијата помеѓу Карпатите и реката Днепар. Унгарците се соочиле со својот прв напад од Печенезите околу 854 година, [62] иако други извори наведуваат дека нападот на Печенезите бил причина за нивното заминување во Етелкоз. Новите соседи на Унгарците биле Варангите и источните Словени. Од 862 година, Унгарците (веќе се нарекувале Унгри) заедно со нивните сојузници, Кабарите, започнале серија напади од Етелкоз во Карпатскиот басен, најмногу против Источното Франкско Царство (Германија) и Голема Моравија, но исто така и против Долното Панонското кнежество и Бугарија. Потоа заедно завршиле на надворешните падини на Карпатите и се населиле таму, каде што мнозинството Хазари преминале од јудаизам во христијанство од 10-ти до 13-ти век. Може е да имало и шаманисти и христијани меѓу овие Хазари освен Евреи. [63] 

Подемот на Русија и колапс на Хазарите

[уреди | уреди извор]
Трговски патишта на Црноморскиот регион, 8-11 век

До 9 век, групите на Варјангиската Русија, развивајќи моќен систем на воин-трговец, почнале да истражуваат на југ по водните патишта контролирани од Хазарите и нивниот протекторат, Волшка Бугарија, делумно во потрага по арапското сребро кое се наоѓало во хазарско-волшките бугарски трговски зони, [б 28] делумно за трговија со крзно и железа. [б 29] Северните трговски флоти што минувале покрај Итил биле десеттици, како и во византискиот Херсон. [64] Нивното присуство можеби го поттикнало формирањето на руска држава со убедување на Словените, Волшките Финци и Чудите „да се обединат за да ги заштитат заедничките интереси против хазарските плаќања за данок. Често се тврди дека на исток се формирал руски каганат по примерот на Хазарската држава и дека варангискиот поглавар на коалицијата ја присвоил титулата каган ( хаган) уште во 830-тите: титулата преживеала и ги означувала кнезовите од Киевска Русија, чиј главен град, Киев, често се поврзува со хазарска фондација. [65] [37] [б 30] [б 31] Изградбата на тврдината Саркел, со техничка помош од византискиот сојузник на Хазарија во тоа време, заедно со ковањето автономна хазарска ризница околу 830-тите, можеби била одбранбена мерка против новите закани од Варангите на север и од Маџарите на источната степа. [б 32] [б 33] До 860 година, Русите навлегле до Киев и, преку Днепар, стигнале до Цариград. [65]

Место на хазарска тврдина кај Саркел (воздушна фотографија од ископувањата спроведени од Михаил Артамонов во 1950-тите).

Сојузите често се менувале. Византија, загрозена од напаѓачите на Варангиските Руси, често и помагала на Хазарија, а Хазарија на моменти им дозволувала на северните жители да поминат низ нивната територија во замена за дел од пленот. [69] Од почетокот на 10 век, Хазарите се нашле да се борат на повеќе фронтови бидејќи номадските упади биле влошени со востанија од поранешни клиенти и инвазии од поранешни сојузници. Според Schechter Text, хазарскиот владетел Бенјамин (околу 880–890) водел битка против сојузничките сили на пет земји чии потези можеби биле поттикнати од Византија. [б 34] Иако Бенјамин излегол како победник, неговиот син Арон II се соочил со уште една инвазија, овој пат предводена од Аланите, чиј водач се преобратил во христијанството и влегол во сојуз со Византија, која, под Лав VI Мудриот, ги охрабри да се борат против Хазарите.

До 880-тите, хазарската контрола над Среден Днепар од Киев, каде што собирале данок од источнословенските племиња, почнала да опаѓа додека Олег од Новгород ја одзел контролата врз градот од варангиските воени лидери Асколд и Дир и застанал на она што треба да се смета како јадрото за идната Руска Империја. [12] Хазарите првично и дозволиле на Русија да ја користи трговската рута по реката Волга и да изврши напад кон југ. Според ел-Масуди, се вели дека каганот дал согласност под услов Русите да му дадат половина од пленот. [69] Меѓутоа, во 913 година, две години откако Византија склучила мировен договор со Русија во 911 година, нападот на Варангите, со хазарско договарање, низ арапските земји довел до барање до хазарскиот престол од страна на хваразмската исламска гарда за дозвола да се одмазди на голем руски контингент. Целта била да се одмазди за насилството што руските разии го нанеле на нивните сограѓани муслимански верници. [б 35] Руските сили биле темелно разбиени и масакрирани. [69] Хазарските владетели го затвориле преминот низ Волга кон Русија, предизвикувајќи војна. Во раните 960-ти, хазарскиот владетел Јосиф му напишал на Хасдаи ибн Шапрут за влошувањето на односите на Хазарите со Русите: „Јас го штитам устието на реката (Итил-Волга) и ги спречувам Русите да пристигнуваат со нивните бродови да тргнат по море против Исмаелитите и (подеднакво) сите (нивни) непријатели од копнениот пат кон Баб“. [б 36]

Светослав I (во чамец), уништувач на Хазарскиот Каганат. [б 37]

Руските воени лидери започнале неколку војни против Хазарскиот Каганат и упаднале до Каспиското Море. Кембричкото писмо ја раскажува приказната за кампањата против Хазарија од страна на HLGW (неодамна идентификуван како Олег) околу 941 година во која Олег бил поразен од хазарскиот генерал Песах. [65] Хазарскиот сојуз со Византија започнал да се распаѓа на почетокот на 10 век. Византиските и хазарските сили можеби се судриле на Крим, а до 940-тите царот Константин VII Порфирогенит шпекулирал во De Administrando Imperio за начините на кои Хазарите би можеле да бидат изолирани и нападнати. Византијците во истиот период почнале да се обидуваат да склучат сојузи со Печенезите и со Русија, со различен степен на успех. Дополнителен фактор што го поткопува Хазарскиот Каганат била промената на исламските рути во тоа време, бидејќи муслиманите во Харезм воспоставиле трговски врски со неодамна преобратените бугарски муслимани од Волга, потег што можело да предизвика драстичен пад, можеби и до 80%, во приходната база на Хазарија, и следствено, криза во нејзината способност да плати за својата одбрана. [70]

Светослав I конечно успеал да ја уништи царската моќ на Хазарите во 960-тите, во кружен метеж што ги преплавило хазарските тврдини како Саркел и Таматарха, и стигнал до кавкаскитеЧеркези [б 38] а потоа се вратил во Киев. [65] Саркел паднал во 965 година, а следел главниот град Итил, во околу 968 или 969 година.

Во „Руска хроника“, победувањето на хазарските традиции е поврзано со преобраќањето на Владимир во 986 година. [65] Според Повест за минатите години, во 986 година, хазарските Евреи биле присутни во спорот на Владимир за да одлучат за потенцијалната религија на Киевска Русија. [71] Дали се работи за Евреи кои се населиле во Киев или за емисари од некоја еврејска хазарска држава, не е познато. Преобраќањето во една од верите на луѓето од Светото писмо било предуслов за каков било мировен договор со Арапите, чии бугарски пратеници пристигнале во Киев по 985 година. [65]

Еден посетител на Итил набргу по ограбувањето на градот напишал дека неговите лозја и бавча биле срамнети со земја, дека во земјата не останало ниту грозје, а немало ни милостина за сиромашните. [23] Можеби бил преземен обид за обнова, бидејќи Ибн Хаукал и ел-Мукадаси се однесуваат на него по тој датум, но во времето на ел-Бируни (1048) тој бил урнат. [б 39]

Последици: влијание, опаѓање и дисперзија

[уреди | уреди извор]

Иако Полијак тврдел дека Хазарскиот Каганат не потклекнало целосно на кампањата на Светослав, туку се задржало до 1224 година, кога Монголите ја нападнале Русија, [72] [73] според повеќето извештаи, походите на Русите и Огузите ја оставиле Хазарија уништена, можеби многу хазарски Евреи побегнале, [39] и оставајќи зад себе, во најдобар случај, една мала држава. Оставајќи малку трага, освен некои имиња на места, [б 40] и голем дел од неговото население несомнено било апсорбирано во ордите наследници. [12] ел-Мукадаси, пишувајќи околу 985 година, ги споменува Хазарите зад Каспиското Море како област на „беда“, со мед, многу овци и Евреи. [39] Кедрин споменува заеднички руско-византиски напад врз Хазарија во 1016 година, кој го поразил нејзиниот владетел Ѓорѓи Цул Името укажува на христијанска припадност. Извештајот завршува со тоа што вели дека по поразот на Цул, хазарскиот владетел Сенахериб, морал да моли за мир и потчинување. [69] Во 1024 година, Мстислав Черниговски (еден од синовите на Владимир) марширал против својот брат Јарослав со војска која вклучувала „Хазари и Касогијци“ во одбиен обид да обнови еден вид доминација од типот на „хазар“ над Киев. [65] Спомнувањето на Ибн ел-Атир за „напад на Фаилун против Хазарите“ во 1030 во кој 10.000 негови луѓе биле победени од вторите, се зема како навод за таков хазарски остаток, но Бартолд го идентификувал овој Фаилун како Фаил ибн Мухамед, а „Хазарите“ како или Грузијци или Абхазијци. [74] [23] Киевскиот принц по име Олег, внук на Јарослав, наводно, бил киднапиран од „Хазарите“ во 1079 година и испратен во Цариград, иако повеќето научници веруваат дека ова е навод за Куманите - Кипчаците или другите степски народи кои тогаш доминирале во понтичкиот регион. По неговото освојување на Тмутаракан во 1080-тите, Олег Свјатославич, син на принцот од Черниговски, си ја дал титулата „Архон на Хазарија“. [65] Во 1083 година се вели дека Олег им се одмаздил на Хазарите откако неговиот брат Роман бил убиен од нивните сојузници, Половците / Кумани. По уште еден судир со овие Половци во 1106 година, Хазарите исчезнуваат од историјата. [69] До 13 век тие преживеале во рускиот фолклор само како „еврејски херои“ во „земјата на Евреите“. (землија Јидовскаја). [75]

До крајот на 12 век, Петакија од Ратисбон известил дека патувал низ она што тој го нарекол „Хазарија“ и немал ништо да забележи освен да ги опише нејзините миним (сектари) кои живеат среде пустош во вечна жалост. [73] Се смета дека наводот се однесува за Караитите. [76] Францисканскиот мисионер Вилијам од Рубрук исто така пронашол само сиромашни пасишта во долниот дел на Волга каде некогаш се наоѓал Итал. [48] Џовани да Пјан дел Карпине, папскиот легат на дворот на монголскиот кан Ѓујук во тоа време, спомнал еврејско племе, Брутахи, можеби во регионот на Волга. Иако врските се направени со Хазарите, врската се заснова само на заедничката атрибуција на јудаизмот. [14]

Понтичките степи, в. 1015 година (области во сина боја, можеби сè уште под контрола на Хазарите).

Зороастрискиот Денкарт од 10 век го регистрирал падот на хазарската моќ припишувајќи го нејзиното пропаѓање на изборот на „лажната“ религија. [б 41] Падот бил современ на оној што го претрпел царството Трансоксијана Саманид на исток, и двата настани го отвориле патот за подемот на Големото Селџучко Царство, чии основачки традиции ги спомнуваат врските на Хазарите. [39] [б 42] Без разлика на кој ентитет наследник преживеал, тој повеќе не можел да функционира како бедем против притисокот на исток и југ од номадските проширувања. До 1043 година, Кимаките и Кумјаите, нафрлени на запад, ги притиснале Огузите, кои пак ги турнале Печенезите на запад кон балканските провинции на Византија. [77]

Хазарија сепак оставила свој белег врз државите во подем и некои од нивните традиции и институции. Многу порано, Цицак, хазарската сопруга на Лав III, го вовела во византискиот двор карактеристичниот кафтан или јавачка навика на номадските Хазари, цицакион (τζιτζάκιον), и тоа било усвоено како свечен елемент на царската облека. [б 43] Уредниот хиерархиски систем на сукцесија по „скали“ (lestvichnaia sistema :лествичная система) на Големиот кнез на Киев веројатно бил моделиран на хазарските институции, преку примерот на Рускиот каганат. [78]

Протоунгарското понтичко племе, иако можеби и се заканувало на Хазарија уште во 839 година (Саркел), го практикувала нивниот институционален модел, како што е двојното владеење на церемонијален кенде-кунду и ѓула што администрира практична и воена администрација, како притоки на Хазарите. Дисидентската група Хазари, Кабарите, им се придружила на Унгарците во нивната миграција на запад додека тие се преселиле во Панонија. Елементите во унгарското население може да се сметаат за овековечување на хазарските традиции како држава наследничка. Византиските извори ја наведуваат Унгарија како Западна Туркија за разлика од Хазарија, Источна Туркија. Линијата ѓула ги создала владетелите на средновековна Унгарија преку потекло од Арпад, додека Кабарите ги задржале своите традиции подолго и биле познати како „црни Унгарци“ (fekete magyarság). Некои археолошки докази од Челарево сугерираат дека Кабарите практикувале јудаизам [79] [51] [14] бидејќи таму биле пронајдени гробови на воини со еврејски симболи, вклучувајќи менора, шофари, етрози, лулави, свеќници, собирачи на пепел, шест натписи на хебрејски и ѕвезда идентична со Давидовата ѕвезда. [39] [27]

Откриен печат при ископувањата. Меѓутоа, наместо да се направени од Евреи, тие се чини дека се шаманистички сончеви дискови. [note 4]

Хазарската држава не била единствената еврејска држава што се издигнала помеѓу падот на Вториот храм (67-70 н.е.) и основањето на Израел (1948). Една држава во Јемен, исто така, го прифатила јудаизмот во 4 век, кој траел до појавата на исламот. [80]

Се вели дека Хазарскиот Каганат ги поттикнал месијанските аспирации за враќање во Израел уште во Јуда Халеви. [81] Во времето на египетскиот везир ел-Афдал Шаханшах (р. 1121), Соломон бен Дуџи, често идентификуван како Хазарски Евреин, [б 44] се обидел да се заложи за месијански напори за ослободување и враќање на сите Евреи до Палестина. Тој им напишал на многу еврејски заедници за да побара поддршка. Тој на крајот се преселил во Курдистан каде што неговиот син Менахем неколку децении подоцна ја презел титулата Месија и, собирајќи војска за таа цел, ја зазел тврдината Амадија северно од Мосул. На неговиот проект се спротивставиле рабинските власти и тој бил отруен во сон. Една теорија тврди дека Давидовата ѕвезда, дотогаш украсен мотив или магичен амблем, почнала да ја презема својата национална вредност во доцната еврејска традиција од нејзината претходна симболична употреба од Менахем. [82]

Зборот Хазар, како етноним, последен пат бил употребен во 13 век од луѓе од Северен Кавказ за кои се верувало дека практикуваат јудаизам. [19] Природата на хипотетичката хазарска дијаспора, еврејска или друга, е спорна. Аврахам ибн Дауд споменува средба со рабински студенти кои потекнувале од Хазарите дури до Толедо, Шпанија во 1160-тите. [39] Хазарските заедници опстојуваа овде и таму. Многу хазарски платеници служеа во армиите на исламските калифати и други држави. Документите од средновековниот Константинопол сведочат за хазарска заедница помешана со Евреите од предградието Пера. [27] Хазарските трговци биле активни и во Константинопол и во Александрија во 12 век. [48]

Религија

[уреди | уреди извор]

Тенгризам

[уреди | уреди извор]

Директните извори за хазарската религија не се многу, но по секоја веројатност тие првично се вклучиле во традиционална турска форма на религиозни практики позната како Тенгризам, која се фокусирала на небесниот бог Тенгри. Нешто од неговата природа може да се заклучи од она што го знаеме за обредите и верувањата на соседните племиња, како што се севернокавкаските Хуни. На ова врховно божество му биле принесувани коњски жртви. Обредите вклучувале принесување на оган, вода и месечина, на извонредни суштества и на „боговите на патот“ (yol tengri, можеби бог на среќата). Сончевите амајлии биле широко распространети како култни орнаменти. Се одржувал и култ кон дрво. Што и да било удрено од гром, човек или предмет, се сметало за жртва на високиот бог на небото. Задгробниот живот, според ископувањата бил во голема мера продолжение на животот на земјата, воините биле погребувани со оружје, коњи, а понекогаш и со човечки жртви: на погребот на еден тудрун во 711-12 година биле убиени 300 војници за да ги придружуваат него во другиот свет. Било забележано обожавање на предците. Се смета дека клучната религиозна фигура бил шаман - кам [39] и токму тие (qozmím) биле истерани, според приказните за прифаќањето на хазарскиот хебрејски јазик.

Многу извори сугерираат, а значителен број научници тврдат дека харизматичниот клан Ашина одиграл главна улога во раната хазарска држава, иако Цукерман ја отфрлил широко распространетата идеја за нивната клучна улога како „фантом“. Ашините биле тесно поврзани со култот кон небесниот бог Тенгри, чии практики вклучувале обреди кои се изведувале за да се обезбеди племето на небесната заштитна промисла. [29] Се сметало дека каганот владеел врз основа на <i id="mwA_E">qut</i>, „небесен мандат/среќа да владее“. [39] [б 45]

Христијанство

[уреди | уреди извор]

Хазарија долго време служелае како тампон држава помеѓу Византиското Царство и номадите од северните степи и Омајадскиот Калифат откако служела како застапник на Византија против Сасанидското Царство. Сојузот бил отфрлен околу 900 година. Византија почнала да ги охрабрува Аланите да ја нападнат Хазарија и да ја ослабне нејзината контрола врз Крим и Кавказ, додека настојувала да добие договор со растечката моќ на Русија на север, која таа се стремела да ја претвори во христијанство. [12]

На јужниот дел од Хазарскиот Каганат, и исламот и византиското христијанство ги прозелитизирале големите сили. Византискиот успех на север бил спорадичен, иако ерменските и албанските мисии од Дербент граделе цркви интензивно во поморскиот Дагестан, тогаш хазарски округ. [39] Будизмот, исто така, ги привлекувал водачите и на источните (552-742) и на западните каганати (552-659), а вториот бил родоначалник на државата на Хазарите. [39] Во 682 година, според ерменската хроника на Мовсес Дасхуранц'и, кралот на кавкаска Албанија, Вараз Трдат, испратил епископ, Исрајел, да ги преобрати кавкаските „Хуни“ кои биле подложни на Хазарите и успеал да го убеди Алп Илут'уер, зет на хазарскиот каган, и неговата војска, да ги напуштат своите шамански култови и да се приклучат на христијанското стадо. [41] [б 46]

Арапскиот грузиски маченик Свети Або, кој го прифатил христијанството во Хазарското кралство околу 779–80 година, ги опишува месните Хазари како нерелигиозни. [note 5] Некои извештаи регистрираат христијанско мнозинство во Самандар, [note 6] или муслиманско мнозинство. [note 7]

Јудаизам

[уреди | уреди извор]
Хазарската „монета од Мојсеј“ датирана околу 800 година. На неа е испишано „Мојсеј е гласник Божји“ наместо вообичаениот муслимански текст „Мухамед е гласник Божји“.

Преобраќањето во јудаизам се споменува во Хазарската кореспонденција и средновековните надворешни извори. Автентичноста на Хазарската кореспонденција била долго време под сомнеж и оспорувана, [б 47] но документите денес се широко прифатени од специјалистите или како автентични или како одраз на внатрешните хазарски традиции. [б 48] [б 49] [б 50] [85] Археолошките докази за конверзија, од друга страна, остануваат неостварливи, [б 51] [б 52] и може да ја одразуваат или нецелосноста на ископувањата или дека слојот на вистинските приврзаници бил слаб. [б 53] Преобразувањето на степските или периферните племиња во универзална религија е прилично добро потврден феномен, [б 54] и хазарското преобраќање во јудаизам, иако невообичаено, не би било без преседан. [б 55]

Познато е дека Евреите и од исламскиот свет и од Византија мигрирале во Хазарија за време на периодите на прогонство под Ираклиј, Јустинијан II, Лав III и Роман. [39] [37] За Симон Шама, еврејските заедници од Балканот и Босфорски Крим, особено од Пантикапеум, почнале да мигрираат во погостопримливата клима на паганската Хазарија по овие прогони, а таму им се придружиле и Евреите од Ерменија. Фрагментите од Каиро јасно покажуваат дека јудејските реформи пуштиле корени во целото население. [89] Моделот е еден од елитното преобраќање кое му претходи на големото усвојување на новата религија од страна на општата популација, која често се спротивставувала на наметнувањето. [39] Еден важен услов за масовно преобраќање била населена урбана држава, каде црквите, синагогите или џамиите обезбедувале фокус на религијата, наспроти слободниот номадски начин на живот на отворените степи. [б 56] Традицијата на иранските Јудео-Татци тврди дека нивните предци биле одговорни за преобразувањето на Хазарите. [18] Легендата што може да се следи до италијанскиот рабин од 16 век, Јуда Москато, му ја припишува на Јицак ха-Сангари. [90] [23] [27]

И датумот на преобраќањето и степенот на неговото влијание надвор од елитата, [note 8] често минимизирани во некои учени, [note 9] се предмет на спор, [note 10] но во одреден момент помеѓу 740 и 920 година, хазарското кралско семејство и благородништвото се смета дека се преобратило во јудаизам, делумно, се тврди, можеби за да се одвратат конкурентските притисоци од Арапите и Византијците да го прифатат или исламот или православието. [note 11] [note 12]

Преобразувањето на Хазарите во јудаизам е емотивно наполнета тема во Израел, [б 57] и двајца научници, Моше Гил (2011) и Шаул Стампфер, (2013) ја оспориле автентичноста на средновековните хебрејски документи и тврдат дека преобраќањето на хазарската елита на јудаизмот никогаш не се случила. [91] [92]

Историја на дискусии за хазарското еврејство

[уреди | уреди извор]

Најраниот преживеан арапски текст кој се однесува на хазарското еврејство се смета дека е оној што го напишал ибн Рустах, персиски научник кој напишал енциклопедиско дело за географија на почетокот на 10 век. [91] Се верува дека ибн Рустах извлекол голем дел од своите информации од делата на неговиот современик Абу ел-Џајхани со седиште во Средна Азија.

Киевското писмо од 10 век има старотурски (орхонски) натпис збор-фраза OKHQURÜM

Кристијан од Ставелот во својот Expositio in Matthaeum Evangelistam (околу 860–870) се осврнува на Газари, веројатно Хазари, дека живееле во земјите на Гог и Магог, кои биле обрежани и omnem Judaismum observat — ги почитувале сите закони на јудаизмот. [б 58] Нови нумизматички докази за монети датирани 837/8 година со натписи арḍ ал-Хазар (Земја на Хазарите), или Муса расул Алах (Мојсеј е гласник Божји, имитирајќи ја исламската фраза за монети: Мухамед расул Алах) на многумина им сугерираат дека преобразувањето се случило во таа деценија. [б 59] Олсон тврди дека доказите 837/8 го означуваат само почетокот на долгата и тешка официјална јудаизација која завршила неколку децении подоцна. [б 60] Еден еврејски патник од 9 век, Елдад ха-Дани, се вели дека ги информирал шпанските Евреи во 883 година дека има еврејска политика на Исток и дека фрагменти од легендарните Десет изгубени племиња, дел од линијата на Симеон и полу-лозата на Манасија, живееле во „земјата на Хазарите“, добивајќи данок од околу 25 до 28 кралства. [93] [23] [46] Друго гледиште смета дека до 10 век, додека владетелскиот клан официјално го зел јудаизмот, меѓу мнозинството Хазари се случила ненормативна разновидност на исламизација. [40]

До 10 век, писмото на кралот Јосиф тврди дека, по кралското преобраќање, „Израел се вратил (јашуву јизраел) со луѓето од Казарија (во јудаизмот) во целосно покајание ( би-тешувах шелема ). [85] Персискиот историчар Ибн еал-Факих напишал дека „сите Хазари се Евреи, но неодамна се јудаизирани“. Ибн Фадлан, врз основа на неговата мисија (921–922) кај Волшките Бугари, исто така известил дека „суштинскиот елемент на државата, Хазарите, биле јудаизирани“, [б 61] нешто што го напишал караитскиот научник Јакуб Киркишани околу 937 г. [б 62] Изгледа дека преобразувањето се случило во позадина кое произлегло преку интензивирањето на византиската мисионерска активност од Крим до Кавказ, така и од арапските обиди да ја одземат контролата над Хазарија во 8 век, [39] и Револтот, задушен, од страна на Хаварите околу средината на 9 век често се повикува како делумно под влијание на нивното одбивање да го прифатат јудаизмот. [94] Современите научници генерално [б 63] ја гледаат конверзијата како бавен процес низ три фази, што е во согласност со моделот на Ричард Итон за синкретичко вклучување, постепено идентификување и, конечно, поместување на постарата традиција. [б 64] [41]

Некаде помеѓу 954 и 961 година, Хасдаи ибн Шапрут, од ел-Андалус (муслиманска Шпанија), напишал писмо со барање упатено до владетелот на Хазарија и добил одговор од Јосиф од Хазарија. Размената на оваа хазарска кореспонденција, заедно со писмото на Шехтер откриено во Каиро Гениза и познатиот платонизирачки дијалог [95] од Јуда Халеви, Сефер ха-Кузари („Книга (на) Хазарите“), што веродостојно се потпира на таквите извори, [б 65] ни го даваат единствениот директен доказ за домородните традиции во врска со преобраќањето. Се вели дека Булан [б 66] ги избркал волшебниците, [б 67] и дека примил ангелски посети кои го поттикнувале да ја пронајде вистинската религија, на која, придружуван од неговиот везир, отпатувал во пустинските планини на Варшан на брегот на морето, каде што наишол на пештера што се издигала од рамнината Тијул во која Евреите ја празнувале саботата. Овде тој бил обрежан. [б 68] Тогаш се вели дека Булан свикал кралска дебата помеѓу експонентите на трите аврамски религии. Тој решил да се преобрати кога се уверил во супериорноста на јудаизмот. Многу научници го лоцираат ова 740 година, датум поддржан од сопствената сметка на Халеви. [99] [23] Деталите се и јудејски [б 69] и турски: еден турски етногонски мит зборува за прадедовска пештера во која Ашините биле зачнати од парењето на нивниот човечки предок и предок од волк. [39] [б 70] [23] Овие извештаи сугерираат дека постоел рационализиран синкретизам на домородните пагански традиции со еврејскиот закон, со спојување на мотивот на пештерата, место на ритуал на предците и складиште на заборавени свети текстови, турски митови за потекло и Еврејските сфаќања за откупување на паднатиот народ на Израел. [41] Општо е прифатено дека тие го прифатиле рабинскиот наместо караитскиот јудаизам. [51]

Ибн Фадлан известува дека решавањето на споровите во Хазарија го решавале судии кои потекнувале од неговата заедница, било да е тоа христијанско, еврејско, муслиманско или паганско. [100] Некои докази сугерираат дека хазарскиот владетел се гледал себеси како бранител на Евреите дури и надвор од границите на каганатот, возвраќајќи се на муслиманските или христијанските интереси во Хазарија по исламските и византиските прогони на Евреите во странство. [14] [б 71] Ибн Фадлан конкретно раскажува за еден инцидент во кој владетелот на Хазарија го уништил минарето на џамијата во Итил како одмазда за уништувањето на синагогата во Дар ел-Бабабаџ, и наводно рекол дека ќе направел полошо да не имал страв дека муслиманите би можеле да се одмаздат за возврат против Евреите. [51] [39] Хасдаи ибн Шапрута барал информации за Хазарија со надеж дека би можел да открие „место на оваа земја каде што вознемирениот Израел може да владее со себе“ и напишал дека, доколку е вистина дека Хазарија имал таков владетел, тој нема да се двоуми да ја напушти својата висока канцеларија и неговото семејство со цел да емигрираат таму. [б 72]

Алберт Харкави забележал во 1877 година дека еден арапски коментар на Исаија 48:14, кој му се припишува на Садија Гаон или на караитскиот научник Бенџамин Нахаванди, го толкува „Господ го сакаше“ како навод „на Хазарите, кои ќе одат и ќе ја уништат Вавила“ ( т.е. Вавилон), име што се користи за означување на земјата на Арапите. Ова е земено како показател за надежите на Евреите дека Хазарите би можеле да успеат да го уништат Калифатот. [90]

Ислам

[уреди | уреди извор]

Во 965 година, додека Хазарскиот Каганат се борел против победничкиот поход на рускиот принц Светослав, исламскиот историчар Ибн ел-Атир споменува дека Хазарија, нападната од Огузите, побарала помош од Хварезм, но нивната жалба била одбиена бидејќи се сметале за „неверници“ ( al-kuffâr). Освен кралот, се вели дека Хазарите го прифатиле исламот за да обезбедат сојуз, а Турците, со воена помош на Хварезм, биле одбиени. Токму тоа, според Ибн ел-Атир, го навело еврејскиот крал да премине во ислам. [65]

Генетика

[уреди | уреди извор]

Во две генетски проучувања (од 2019 и 2021 година) биле анализирани девет скелети кои датираат од 7-ми до 9-от век, ископани од елитните воени гробни могили на Хазарскиот Каганат (во современиот регион Ростов). Според проучувањето од 2019 година, резултатите „ги потврдуваат турските корени на Хазарите, но исто така ја истакнуваат нивната етничка разновидност и одредена интеграција на освоените популации“. Примероците не покажале генетска врска со Ашкеназите Евреите, а резултатите не ја поддржуваат хипотезата дека Евреите Ашкенази се потомци на Хазарите. [101] Во студијата од 2021 година, резултатите покажале и европски и источноазиски татковски хаплогрупи во примероците: три лица носеле R1a Y-хаплогрупа, две поседувале C2b, а останатите поседувале хаплогрупи G2a, N1a, Q и R1b, соодветно. Според авторите, „податоците од Y-хромозомот се конзистентни со резултатите од краниолошката студија и геномската анализа на истите индивидуи во смисла дека тие покажуваат мешано генетско потекло за раното средновековно благородништво на Хазарите“. [102]

Тврдења за хазарско потекло

[уреди | уреди извор]

Тврдењата за Хазарското потекло на народите, или сугестиите дека Хазарите биле апсорбирани од нив, се упатени во однос на Казаците, Унгарците, јудеизираните словенски Суботници, муслиманските Карачајци, Кумиците, Аварите, донските Козацит и Украинските Козаци (види хазарска хипотеза за потеклото на Козаците), Кримчаците кои зборуваат турски и нивните соседи на Крим, Караите, Молдавскиот Чангоси и други. [16] [93] [17] [18] Кримските Караи кои зборуваат турски (познати на кримскиот татарски јазик како Карајлар), од кои некои мигрирале во 19 век од Крим во Полска и Литванија, тврдат дека потекнуваат од Хазарите. Специјалистите за историјата на Хазарите ја доведуваат во прашање врската. [93] [14] [б 73] Учените исто така се скептични за тврдењата дека Евреите од од Крим кои зборуваат кримскотатарски јазик потекнуваат од Хазарите. [93]

Кримските Караити и Кримчаци

[уреди | уреди извор]

Во 1839 година, научникот Караит Абрахам Фиркович бил назначен од руската влада како истражувач на потеклото на еврејската секта позната како Караити. [103] Во 1846 година, еден од неговите познаници, рускиот ориенталист Василиј Василевич Григорев (1816–1881), теоретизирал дека Караитите на Крим се од хазарско потекло. Фиркович жестоко ја отфрлил идејата, [104] позиција назначена од Фиркович, кој се надевал дека со „докажувањето“ на неговиот народ по турско потекло, ќе им обезбеди исклучок од руските антиеврејски закони, бидејќи тие не сносиле никаква одговорност за распнувањето на Христос. [105] Оваа идеја има забележително влијание во круговите на Кримските Караити. [б 74] Денес се верува дека тој фалсификувал голем дел од овој материјал на Хазарите и Караитите. [107] Специјалистите за историјата на Хазарите, исто така, ја доведуваат во прашање врската. [14] [note 13]Генетската студија на Брук за европските Караити не нашла докази за хазарско или турско потекло за која било родителска лоза, но ги открила врските на европските караити со египетските караити и со рабинските еврејски заедници. [93] [108]

Друга турска кримска група, Кримчаците, задржале многу едноставни еврејски традиции, главно лишени од халахичка содржина, и многу земени со магични суеверија кои, како резултат на трајните образовни напори на големиот сефардски научник Хаим Хезекија Медини, се усогласиле со традиционалниот јудаизам. [105]

Иако тврдењето дека тие не се од еврејско потекло им овозможило на многу Кримски Караити да го преживеат холокаустот, што довело до убиство на 6.000 Кримчаци, по војната, многу од нив, донекаде рамнодушни кон нивното еврејско наследство, зеле пример од Кримските Караити, и ја негирале оваа врска со цел да се избегнат антисемитските ефекти на стигмата што им се придава на Евреите. [105]

Ашкенашко-хазарски теории

[уреди | уреди извор]

Неколку научници сугерираат дека наместо да исчезнат по распаѓањето на нивниот каганат, Хазарите мигрирале на запад и на крајот, тие формирале дел од јадрото на подоцнежното еврејско население на Ашкенази во Европа. Оваа хипотеза е дочекана со скептицизам или претпазливост од повеќето научници. [note 14] [note 15] [note 16]

Германскиот ориенталист Карл Нојман, во контекст на претходниот спор за можните врски меѓу Хазарите и предците на словенските народи, уште во 1847 година сугерирал дека емигрантите Хазари можеби влијаеле врз основната популација на источноевропските Евреи. [note 17]

Теоријата потоа била преземена од Алберт Харкави во 1869 година, кога тој исто така тврдел дека постои можна врска помеѓу Хазарите и Ашкеназите, [б 75] но теоријата дека преобратениците Хазари формирале голем дел од Ашкеназите за прв пат била предложена на Западната јавност на предавање кое го одржал Ернест Ренан во 1883 година. [б 76] [109] Повремени сугестии дека постоела мала хазарска компонента кај Евреите од Источна Европа се појавиле во делата на Џозеф Џејкобс (1886), Анатол Лерој-Болие, критичар на антисемитизмот (1893),[110] Максимилијан Ернест Гамплович. [б 77] и од руско-еврејскиот антрополог Самуел Вајсенберг. [б 78] Во 1909 година, Хуго фон Кучера го развил поимот во студија долга книга, [42] [112] тврдејќи дека Хазарите го формирале основното јадро на современите Ашкенази. [42] Морис Фишберг го вовел овој поим пред американската публика во 1911 година. [113] [114] Идејата ја прифатил и полско-еврејскиот економски историчар и генерал ционист Јицак Шипер во 1918 година. [б 79] [27] Израел Бартал предложил дека од Хаскала па наваму, полемичките памфлети против Хазарите биле инспирирани од сефардските организации кои се противеле на Хазаро-Ашкеназите. [75]

Научните антрополози, како Роланд Б. Диксон [115] 1923) и Х. Велс (1920) тврделе дека „Главниот дел од еврејството никогаш не бил во Јудејате“[note 18] за која требало да има политички одек во подоцнежното мислење[б 80] [116] [117]

Во 1932 година, Самуел Краус се осмелил на теоријата дека библиските Ашкенази се однесува на северна Мала Азија, и ја идентификувал како татковина на предците на Хазарите, позиција која веднаш била оспорена од Џејкоб Ман. [118] Десет години подоцна, во 1942 година, Абрахам Н. Полак (понекогаш познат како Полиак), подоцна професор по историја на средниот век на Универзитетот во Тел Авив, објавил хебрејска монографија во која заклучил дека Евреите од Источна Европа потекнуваат од Хазарија. [б 81] [б 82] [73] Д.М. Данлоп, пишувајќи во 1954 година, сметал дека многу малку докази го поддржуваат она што тој го сметал за обична претпоставка, а тој исто така тврдел дека теоријата за потеклото Ашкеназите-Хазари оди многу подалеку од она што го дозволуваат „нашите несовршени записи“. Во 1955 година, Леон Полијаков, кој претпоставувал дека Евреите од Западна Европа се резултат на „панмиксија“ во првиот милениум, тврдел дека нашироко се претпоставувало дека источните Евреи во Европа потекнуваат од мешавина на Хазарски и германски Евреи. [б 83] Делото на Полијак нашло одредена поддршка од Сало Витмаер Барон и Бен-Зион Динур, [б 84] [б 85] но Бернард Вајнриб го отфрлил како фикција (1962). [б 86] Бернард Луис бил на мислење дека зборот во Каиро Гениза толкуван како Хазарија е всушност Хакари и затоа се однесува на Курдите од планините Хакари во југоисточна Турција. [122]

Хипотезата го привлекла вниманието на многу поширока јавност со објавувањето на Тринаесеттото племе на Артур Кестлер во 1976 година, [73] која била и позитивно оценета и отфрлена како фантазија и донекаде опасна. Израелскиот историчар Зви Анкори тврдел дека Кестлер дозволил неговата книжевна имагинација да ја застапува тезата на Полијак, која повеќето историчари ја отфрлиле како шпекулативна. [75] Амбасадорот на Израел во Велика Британија ја нарекол „антисемитска акција финансирана од Палестинците“, додека Бернард Луис тврдел дека идејата не е поткрепена со никакви докази и дека е напуштена од сите сериозни научници. [73] [б 87] Рафаел Патаи, сепак, регистрирал одредена поддршка за идејата дека хазарските остатоци одиграле улога во растот на источноевропските еврејски заедници, [б 88] и неколку аматерски истражувачи, како што е Борис Алтшулер (1994), [14] ја задржале тезата во очите на јавноста. Теоријата повремено била манипулирана за да се негира еврејската нација. [73] [126] Неодамна, се појавиле различни пристапи, од лингвистиката (Пол Векслер) [127] до историографијата (Шломо Санд) [73] и генетиката на населението (Еран Елхаик, генетичар од Универзитетот во Шефилд) [128] за да се одржи теоријата жива. [129] Во широка академска перспектива, и идејата дека Хазарите масовно се преобратиле во јудаизам и сугестијата дека тие емигрирале за да ја формираат основната популација на Ашкенашкото еврејството, остануваат многу полемички прашања. [14] Една од тезите тврдела дека хазарското еврејско население отишло во северна дијаспора и имало значително влијание врз подемот на Евреите Ашкенази. Со оваа теза е поврзана теоријата, изнесена од Пол Векслер, спротивставени од мнозинството лингвисти од јидиш, дека граматиката на јидиш содржи хазарски супстрат. [19]

Белешки

[уреди | уреди извор]

Фусноти

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ грчки: Χάζαροι Kházaroi; хебрејски: כּוּזָרִים;[6] латински: Gazari,[7][note 1] ili Gasani;[note 2][8] кинески: 突厥曷薩 Tūjué Hésà; 突厥可薩 Tūjué Kěsà, букв. 'Türk Khazar'[9]
  2. ↑ Спореди тибетски dru-gu Ge-sar (турскиот Гесар)Golden 2007a, стр. 16 или Phrom Ge-sar, кој веројатно бил инспириран од Фромо Кесаро (拂菻罽娑 стандарден кинески: Fúlǐn Jìsuō < средно кинески јазик: *pʰɨut̚ -liɪmX kˠiᴇiH-sɑ), крал на турските шахови со мешано хефталити-западно турско потекло (Rezakhani 2017, Kim 2016, стр. 58–59, Inaba & Balogh 2020, стр. 106, Kordosis 2017, стр. 183–192).
  3. ↑ Кеса (可薩) би се изговарало нешто слично како kha'sat и на ран средно кинески/EMC и на доцно среден кинески/LMC, додека Hésà 葛 (曷薩) би дал ɣat-sat во (EMC) и xɦat sat (LMC) соодветно, каде што последното „t“ често препишува –r- во странски зборови. Така, додека овие кинески форми би можеле да препишат странски збор од типот *Kasar/*Kazar, *Ġatsar, *Ġazar, *Ġasar, постои фонетски проблем со асимилирањето на овие со ујгурскиот збор Qasar 葛薩 ([ [Стандарден кинески]] Gesa< EMC/LMC *Kat-sat= *Kar sar= *Kasar).[25]
  4. ↑ Ибн ел-Надим коментирајќи ги системите за писмо во 987–88 година забележал дека Хазарите пишувале на хебрејски Golden 2007b, стр. 148.
  5. ↑ „Затоа, канцеларството на еврејската држава Хазарите, исто така, веројатно користела хебрејско писмо, дури и ако официјалниот јазик бил турски.Erdal 2007, стр. 98–99
  6. ↑ „Мора да имало многу различни етнички групи во Хазарското царство ... Овие групи зборувале различни јазици, некои од нив без сомнение припаѓале на индоевропските или на различни кавкаски јазични семејства“. Erdal 2007, стр. 75, n.2
  7. ↑ Високиот канцелариски функционер на Абасидски Kалифат под eл-Ватик, преведувачот Салам („Салам eл-тарџуман“), познат по неговото угледно владеење на триесет јазици, можеби бил и Евреин и ХазарWasserstein 2007, стр. 376, and n.2, коe се однесува нa Dunlop 1954, стр. 190–193.
  8. ↑ Сепак, извештајот на ел-Иштахри се противречи со споредувањето на јазикот со бугарскиотGolden 2007a, стр. 13–14, 14 n.28.
  9. ↑ „Зборот „племе“ е исто толку проблематичен како и терминот „клан“. Најчесто се смета дека означува група, како кланот, кој тврди дека потекнува од заеднички (во некои културни зони истоимениот) предок, кој поседува заеднички територија, економија, јазик, култура, религија и чувство за идентитет. Golden 2001b, стр. 78
  10. ↑ Дитер Лудвиг, во својата докторска теза Struktur und Gesellschaft des Chazaren-Reiches im Licht der schriftlichen Quellen, (Münster, 1982) сугерира дека Хазарите се турски членови на Хефталитска империја, каде лингва франка била разновидност на ирански (Golden 2007a, стр. 40–41; Brook 2010, стр. 4).
  11. ↑ „Читателот треба да се предупреди дека врската А-ших-на на династијата на Хазарите, стар фантом на ... Хазарологијата, ќе го изгуби своето последно тврдење за реалноста“.Zuckerman 2007, стр. 404.
  12. ↑ Според ова гледиште, името Хазар би произлегло од хипотетичкото *Ак Казар Golden 2006, стр. 89–90: e.g. Pritsak (1978) поврзувајќи се со Ак-Кацирс (< Άκατζίροι) на името Хазари, иако тој објаснува дека покраината била наречена Хазар затоа што Ашина владеел со Западните Турци, откако ги загубиле своите територии од Кинезите, ја презеле територијата која порано ја окупирале Акацирите(Pritsak 1978, стр. 261).Сепак, претпоставената врска помеѓу Акатизоите и Хазарите не била солидна, заснована на чиста фонетска сличност(Golden 2011b, стр. 136, Brook 2006, стр. 10).
  13. ↑ Витов наведува дека зборот Турк немал строго етничко значење во тоа време: „Во текот на раниот среден век на евроазиските степи, терминот „Турк“ може или не мора да значи членство на етничката група на турските народи, но секогаш значи барем малку свесност и прифаќање на традициите и идеологијата на империјата на Ѓок-Турките, и учество, колку и да е далечно, во политичкото и културното наследство на таа држава“. Whittow 1996, стр. 221
  14. ↑ Дуло кланот (咄陆) биле левото крило на Ок, Нушиби (弩失畢, и заедно тие биле регистрирани во кинеските извори како "десет имиња“ (shí míng:十名)Golden 2010, стр. 54–55.
  15. ↑ Неколку научници го поврзуваат со јудаизацијата, со Артамоново поврзување на неговото воведување со реформите на Обадија и наметнувањето на целосниот рабински јудаизам и Прицак со истиот период (799–833), тврдејќи дека бегот, од иранскиот клан *„Барч/Вара Болчан“, идентификуван со Обадија, го принудил кланот Каганал да се преобрати, настан кој наводно го предизвикал бунтот во Кабар. Голден коментира: „Нема ништо друго освен претпоставка да го поврзе тоа со реформите на Обадија, понатамошната еволуција на хазарскиот јудаизам или Кабарите ... Факт е дека не знаеме кога, точно, Хазарски систем на двојно кралство не можел да дојде „ex nihilo“ Не бил присутен во раните фази на хазарската историја. Степското општество, мора да се покаже голема претпазливост, јасни докази за тоа е релативно доцна (последниот дел од деветтиот век можеби и поверојатно е десеттиот век) - иако веројатно бил присутен до првата третина од 9-тиот век преку гардата на Каганите“. Golden 2007b, стр. 155–156
  16. ↑ Постоело максимално ограничување на бројот на години од владеењето на кралот, според Ибн Фадлан; доколку каганот владеел најмалку четириесет години, неговите дворјани и поданици чувствувале дека неговата способност за расудување ќе се наруши од староста. Потоа ќе го убиле каганотDunlop 1954, стр. 97, 112.
  17. ↑ Петрухин забележува дека описот на Ибн Фадлан за рускиот принц („малик“) и неговиот поручник („Калифа“) ја отсликува хазарската дијархија, но споредбата била погрешна, бидејќи немало сакрално кралство во РусијаPetrukhin 2007, стр. 256–257.
  18. ↑ „останатиот дел од Хазарите исповедаат религија слична на онаа на Турците“.Golden 2007b, стр. 130–131
  19. ↑ Овој полк бил ослободен од кампања против сограѓаните муслимани, што е доказ дека нејудајските верувања не биле пречка за пристап до највисоките нивоа на власта. Тие ја напуштиле својата татковина и барале служба со Хазарите во замена за правото да ја остварат својата верска слобода, според ел МасудиGolden 2007b, стр. 138.
  20. ↑ Олсон пишува дека нема докази за оваа исламска гарда за 9 век, но дека нејзиното постоење е потврдено во 913 гOlsson 2013, стр. 507.
  21. ↑ Нунан ја дава помалата бројка за муслиманските контингенти, но додава дека армијата би можела да привлече други платеници и пагани. Олсоновите 10.000 се однесуваат на коњаниците пролет-лето во свитата на номадскиот кралNoonan 2007, стр. 211, 217.
  22. ↑ Трета дивизија може да ги содржи живеалиштата на Царинарите. Димензиите на западниот дел биле 3x3, наспроти источниот дел од 8 x 8 x 8 'Noonan 2007, стр. 208–209, 216–219.
  23. ↑ Надвор од муслиманските трговци биле под јурисдикција на специјален службеник ( Ghulām ) Noonan 2007, стр. 211–214.
  24. ↑ Теофан Исповедник околу 813 ги дефинирал како „Источни Турци“. Ознаката е комплексна, а Рина-Тас пишува: „„Грузиска хроника“ се однесува на Хазарите во 626–628 година како „Западни Турци“ за кои тогаш се спротивставиле на Источните Турци од Средна Азија. Ерменската географија „ги спомнува Турците заедно со Хазарите; Ова може да биде првото споменување на Маџарите. Околу 813 година, Теофан го користи - заедно со генеричкото име „Турк“ - „Источен Турк“ за назначувањето на Хазарите, Знаеме дека Николас Мистиус ги нарекол Маџарите како „Западни Турци“ во 924/925 година. Во 9 век, името „Турчин“ главно се користел за означување на Хазарите “. Róna-Tas 1999, стр. 282
  25. ↑ Многу извори ги идентификуваат Ѓоктурките во овој сојуз како Казари, на пример, Беквит пишува: „Алијансата запечатена од Ираклиј со Хазарите во 627 година била од семинално значење за Византија преку раниот среден век и помогнала да се осигура подолг опстанок“.[49] Рани извори, како што е скоро современата ерменска историја, patmutishiwn ałuanicʿ ašxarhi, што му се припишува на Movsēs dasxurancʿ, а хрониката што им се припишува на Теофан ги идентификуваат овие Турци како казари (Теофан има: „Турки, кои се наречени хазари“). И Цукерман и Голден ја отфрлаат оваа идентификација.[50]
  26. ↑ Научниците ги отфрлаат кинеските анали кои, известувајќи ги настаните од турски извори, го припишуваат уништувањето на Персија и нејзиниот водач Хосров II лично на Тонг Јабгу Zuckerman 2007, стр. 417.
  27. ↑ „Хазарите, блиските сојузници на Византијците, го вовеле јудаизмот, како нивната официјална религија, очигледно до 740, три години по инвазијата од страна на Арапите под Марван Ибн Мухамед. Марван преку предавство го искористил претставникот на Хазарите со цел да добие мирен влез на територијата на каганатот. Потоа ги прогласил своите нечесни намери и притиснал длабоко во територијата на Хазарите, последователно, го ослободил и пратеникот. Арапите ги уништиле коњските стада, зазеле многу Хазари и други како заробеници и го принудиле голем дел од населението да избега во планините Урал. Условите на Марван диктирале дека каганот и неговите Хазари треба да го прифатат исламот. Немајќи избор, каганот ги прифати условите на Марван, а Арапите се вратиле дома во Триумф. Штом Арапите се повлекле, каганот се откажал од исламот. Прифаќањето на хазарската династија на јудаизмот најдобро се објаснува со оваа специфична историска позадина, заедно со фактот дека средината на 8 век претставувал период во кој најголемите евроазиски држави го прогласиле своето придржување кон карактеристичните светски религии. Усвојувањето на јудаизмот исто така било политички зачудувачки: тоа значело дека Хазарите не морале да ја прифатат верата (сепак теоретско) на арапскиот калиф или византискиот цар“.Beckwith 2011, стр. 149
  28. ↑ Откриени се над 520 одделни чувари на такво сребро во Шведска и Готланд Moss 2002, стр. 16.
  29. ↑ Волшка Бугарија го прифатила исламот во 10 век, и се борела за слобода од своите хазарски сузерани кога Светослав I го освоил Итил Abulafia 1987, стр. 419, 480–483.
  30. ↑ Сепак, Витов тврди дека: „Името Каган, со своите тврдења за Господство над Степскиот свет, веројатно нема да биде ништо повеќе од идеолошки плен од победата од 965“.Whittow 1996, стр. 243–252
  31. ↑ Коробин наведувајќи го Голб&Прицак забележува дека Хазарите честопати биле поврзани со темелите на Киев. [66] Им двајцата изјавуваат дека на децата во Киев им била дадена мешавина од хебрејски и словенски имиња од в. 930.[67] Тох од друга страна е скептичен и тврди дека „значајно еврејско присуство во раниот средновековен Киев или во Русија во целост остава многу сомнеж“.[68]
  32. ↑ Јармак врз основа на арапскиот дирхем можеби бил издаден како реакција на падот во муслиманските сили во 820-тите години и на почувствуваната потреба во турбулентните пресврти на 830 -тите да поседуваат нов религиозен профил, со еврејските легенди запечатени на нивGolden 2007b, стр. 156.
  33. ↑ Научниците се поделени во врска со тоа дали утврдувањето на Саркел претставува дефанзивен булварк против растечката закана на МАџарите или ВарангианитеPetrukhin 2007, стр. 247, and n.1.
  34. ↑ MQDWN or the Macedon dynasty of Byzantium; SY, perhaps a central Volga statelet, Burtas, Asya; PYYNYL denoting the Danube-Don Pechnegs; BM, perhaps indicating the Volga Bulgars, and TWRQY or Oghuz Turks. The provisory identifications are those of Pritsak Kohen 2007, стр. 106.
  35. ↑ ел-Масуди вели дека кралот тајно го поразил русот на нападот, но не бил во можност да се спротивстави на барањето на неговите чувариOlsson 2013, стр. 507.
  36. ↑ Писмото продолжува: "Јас водам војна со нив. Ако ги оставив (во мир) за еден час, тие би ја уништиле целата земја на Исмаелитите до Багдад."Petrukhin 2007, стр. 257
  37. ↑ Од Клавдиј Лебедев (1852-1916), состанокот на „Светослав со Јован Цимицки како што е опишано од Лав ѓаконот.
  38. ↑ Хенри Ховорт тврди дека Хазарите биле предци на современите Черкези Howorth 1870, стр. 182–192.
  39. ↑ Данлоп сметал дека подоцнежниот град saqsin лежел на или во близина на ИтилDunlop 1954, стр. 248.
  40. ↑ Касписко Езеро сè уште им е познато на Арапите и на многу народи во регионот, како „Хазарско Море“ (арапски „Бахр ул-Казар“) Brook 2010, стр. 156
  41. ↑ „Така е јасно дека лажната доктрина на Јишо во Рим и онаа на Мосе меѓу Хазарите и онаа на Мани во Туркистан им ја одзеде моќта и храброста што некогаш ја поседуваа и ги направи слаби и декадентни меѓу нивните ривали“.Golden 2007b, стр. 130.
  42. ↑ Некои извори тврдат дека таткото на Селџук, истоимениот родоначалник на Селџуците, имено Токак Темур Јалиг, ја започнал својата кариера како војник Огуз во службата Хазарите во почетокот и средината на 10 век и се искачил на висок ранг пред да се скара со хазарските владетели и да замине во Хваразм. Синовите на Селџук, значително, сите носат имиња од еврејските списи: Мика'ил, Исра'ил, Муса, Јунус. Пикок тврди дека раните традиции кои го потврдуваат потеклото на селџуците во Хазарската империја кога била моќна, подоцна биле препишани, откако Хазарија паднала од власт во 11 век, за да се исчисти врската. Peacock 2010, стр. 27–35.
  43. ↑ Цицак често се третира како нејзино оригинално сопствено име, со турска етимологија čiček („цвет“). Меѓутоа, Ердал, цитирајќи го византиското дело на дворската церемонија De Ceremoniis, чиј автор е Константин VII, тврди дека зборот се однесува само на фустанот што Ирина го носела на дворот, можеби означувајќи го шаренилото и го споредува со хебрејскиот Цицит, плетените реси на свечениот шал или талит(Erdal 2007, стр. 80, n.22; Wexler 1987, стр. 72).
  44. ↑ Брук вели дека оваа теза ја развил Џејкоб Ман, врз основа на читањето на зборот „Хазарија“ во фрагментот Каиро Гениза. Бернард Луис, додава тој, ја оспорил претпоставката забележувајќи дека оригиналниот текст гласи „Хакари“ и се однесува на Курдите од Провинцијата Хакари во југоисточна ТурцијаBrook 2010, стр. 191–192, n.72.
  45. ↑ Витов забележува дека оваа родна институција, со оглед на постојаните, долги, воени и акултуристички притисоци врз племињата од Кина до Исток, била под влијание и на синоцентричната доктрината на Мандатот на Небото (Tiānmìng:天命), што сигнализирало легитимност на владеењетоWhittow 1996, стр. 220.
  46. ↑ Алп Илут'уер е турска подредена титулаGolden 2007b, стр. 124.
  47. ↑ Јоханес Буксторф првпат ги објавил писмата околу 1660 година. Контроверзии се појавиле околу нивната автентичност; дури се тврдело дека писмата претставуваат „не повеќе од еврејска самоутеха и фантазмагија за изгубените соништа за државност“.Kohen 2007, стр. 112.
  48. ↑ „Ако некој мисли дека хазарската кореспонденција за прв пат била составена во 1577 година и објавена во „Ќол Мебасер“, товарот на доказот секако е на него. Тој мора да покаже дека голем број антички ракописи, кои изгледаат како да содржат наводи за кореспонденцијата, сите се интерполирани од крајот на шеснаесеттиот век. Ова ќе се покаже како многу тешка или поточно невозможна задача“. Dunlop 1954, стр. 130
  49. ↑ „Прашањето за автентичноста на кореспонденцијата има долга и шарена историја. Данлоп и неодамна Голб покажале дека писмото на Хасдаи, одговорот на Јосиф (кој датира можеби од 950-тите) и „Документот од Кембриџ“ се, навистина, автентични“.Golden 2007b, стр. 145–146
  50. ↑ „(судска расправа за преобраќањето) се појавува во извештаите за хазарскиот јудаизам во два хебрејски извештаи, како и во еден арапски извештај од XI век. , што е уште поважно, јасно укажуваат на валутата на приказните што го раскажуваат преобраќањето и потекнуваат од самата хазарска еврејска заедница“... „автентичноста“ на хазарската кореспонденција е тешко релевантна“[83]„Поширокото прашање за „автентичноста“ на „хазарската кореспонденција“ и за значењето на паралелите на оваа приказна со подеднакво контроверзниот документ од Кембриџ / текстот на Шехтер, е опширно дискутирано во литературата за хазарскиот јудаизам; голем дел од дебатата губи на важност ако, како што неодамна предложи Прицак, на извештаите им се пристапува како „епски“ наративи наместо да се оценуваат од гледна точка на нивната „историчност“.[84]
  51. ↑ „Од интензивното археолошко проучување на хазарските локалитети (истражени се над илјада погребни места), ниту еден сè уште не донел наоди кои сепак на некој начин одговараат на материјалното наследство на античкото европско или блискоисточно еврејство. Toch 2012, стр. 162–163
  52. ↑ Шингирај, забележувајќи го широко распространетиот недостиг на артефакти на богатство во погребувањата на Хазар, тврдејќи дека номадите користеле малку материјали за да ги изразат своите лични атрибути: „Склоповите на SMC - дури и ако тие не биле целосно исчезнати од царскиот центар на Хазарите - претставиле извонреден пример на археолошки материјал минимализмот во овој регион“. Shingiray 2012, стр. 209–211
  53. ↑ „Но, мора да се запрашаме, дали да очекуваме многу религиозни реквизити во неодамна преобратеното степско општество? Дали Огузите, во еден век по нивната исламизација, презентираат многу физички докази во степата за нивната нова вера? Овие заклучоци мора да се сметаат за прелиминарни“. Golden 2007b, стр. 150–151, and note 137
  54. ↑ Golden 2007b, стр. 128–129 Голден ги споредува преобраќањата на Вулфила на Готите во аријанизам; ел-Масуди забележил преобраќање на Аланите во христијанство за време на периодот на Абасидите; Волшките Бугари го прифатиле исламот откако нивниот водач се преобратил во 10 век; Ујгурскиот каган го прифатил манихејството во 762 година.
  55. ↑ Голден зема исклучок од Џ. Бери (1912) дека е „уникатно во историјата“.[86][87] Голден, исто така, го наведува од еврејската историја преобраќањето на Едомците под Јован Хиркан.[88]
  56. ↑ „Суфиите што талкале во степата биле многу поефективни во донесувањето на исламот кај турските номади отколку учените од градовите.Golden 2007b, стр. 126
  57. ↑ „Во Израел, емоциите се уште се високи кога станува збор за историјата на Хазарите, како што бев сведок на симпозиум за ова прашање во Израелската академија на науките во Ерусалим (24 мај 2011 година). Додека проф. Шаул Стампфер веруваше во приказната за конверзијата на Хазарите во јудаизам беше збирка приказни или легенди кои немаат историска основа, (и инсистираше на тоа дека Ашкеназите од Источна Европа денес потекнуваат од Евреите во Централна Европа кои емигрирале кон исток), проф. Дан Шапиро верувал дека конверзијата од Хазарите до јудаизмот била дел од историјата на Русија во времето кога таа се етаблирала како царство“.Falk 2017, стр. 101, n. 9
  58. ↑ „Не знаеме ниту една нација под небото што нема да има христијани меѓу нив. Зашто дури и во Гог и Магог, хунските луѓе кои се нарекуваат Газари, оние кои Александар ги затвори, имало племе похрабро од другите. племето веќе било обрежано и тие ги исповедувале сите догмати на јудаизмот (omnem Judaismum observat).Golden 2007b, стр. 139
  59. ↑ Идејата за присилно општо преобраќање наметната на династијата Каганал во 830-тите била изнесена од Омељјан Прицак, а сега е поддржана од Роман Ковалев и Питер Голден.Olsson 2013, стр. 497.
  60. ↑ Олсон го поистоветува ова со почетокот на инвазиите на Маџарите на Понтиската степа во 830-тите, изградбата на Саркел и упатувањето на писмото на Шехтер за Булан, преобратена во верата на неговата еврејска сопруга Серак, уништувајќи ја моќта, во период на глад, елементи кои поткопувале каганот и дозволил создавање на кралската дијархијаOlsson 2013, стр. 507, 513ff.
  61. ↑ wa al-ḥazarwa malikuhum kulluhum yahûd ("Хазарите и нивниот крал се сите Евреи") Golden 2007b, стр. 143, 159
  62. ↑ Голден, цитирајќи го неговиот коментар за Битие 9:27: „некои други коментатори се на мислење дека овој стих алудира на Хазарите кои го прифатиле јудаизмот“, со коментарот на Голден: „Секако, до овој момент, асоцијацијата на Хазарија и јудаизмот во еврејскиот свет беше утврден факт“.Golden 2007b, стр. 143.
  63. ↑ Шапира и Цукерман не се согласуваат, поставуваат само една фаза и ја поставуваат подоцна. Шапира ја презема првата фаза како еврејско-хазарска реинтерпретација на тенгри-култот во смисла на монотеизам сличен на јудаизмот; Цукерман мисли дека јудаизацијата се случила, само еднаш, по 861 година(Shapira 2007b, стр. 349, and n.178; Zuckerman 1995, стр. 250).
  64. ↑ Данлоп мислел дека првата фаза се случила со преобраќањето на кралот в. 740; вториот со поставувањето на рабинскиот јудаизам в. 800 (Golden 2007b, стр. 127–128, 151–153; Dunlop 1954, стр. 170).
  65. ↑ Арапски оригинал: Kitâb al-Huyya wa'l-dalîl fi naṣr al-din al-dhalîl (Книга за аргументи и демонстрации за помош на презрената вера) Schweid 2007, стр. 279.
  66. ↑ Името вообичаено се етимологизира како „лос“ на турски јазик. Шапира го поистоветува со Сабриел од писмото Шехтер и сугерира, бидејќи Сабриел не е потврдено како еврејско име, иако коренот е „надевај, верувај, дознај, разбра“ дека тоа е калк на турскиот „булан“ на Огуски „ (оној што дознава) или „билен“ (оној што знае) Shapira 2009, стр. 1102.
  67. ↑ Шпиех, цитирајќи го Писмото на кралот Јосиф: et ha-qosmim ve-et'ovdei avodah zarah („ги избркаа волшебниците и идолопоклониците") Szpiech 2012, стр. 93–117 [102].
  68. ↑ Овој детал е во „Сефер Ха-Кусари“ на Халеви.[96] Голден го идентификува Варшан како транскавкаски Варанчан.[97] Во писмото на Хасдаи ибн Шапрута се споменува и легенда дека Халдејците, под прогонство, го сокриле Светото писмо во една пештера и ги учеле своите синови да се молат таму, што го правеле додека нивните потомци не го заборавиле обичајот. Многу подоцна, според традицијата, еден човек од Израел влегол во пештерата и, земајќи ги книгите, ги научил потомците како да го научат Законот.[98]
  69. ↑ Во документот на Шехтер, службениците за време на религиозната дебата зборуваат за пештера во одредена рамнина каде што треба да се извлечат книги. Излегува дека тие се книгите на Тората(DeWeese 1994, стр. 303; Golb & Pritsak 1982, стр. 111).
  70. ↑ Оригиналната пештера на предците на Турците, според кинеските извори, била наречена „Ötüken“ и племенските водачи патувале таму секоја година за да вршат жртвени обреди.DeWeese 1994, стр. 276, 300–304.
  71. ↑ Коен се однесува на хазарските убиства на христијаните или на необрежаните како одмазда за прогонствата на Евреите во Византија, и хазарските одмазди против муслиманите за прогонствата на Евреите во Кавкаска Албанија, можеби под емирот НасрKohen 2007, стр. 107–108.
  72. ↑ „Кога навистина би можел да научам дека тоа е така, тогаш, презирајќи ја сета моја слава, напуштајќи го мојот висок имот, оставајќи го семејството, би отишол преку планини и ридови, низ мориња и земји, сè додека не стигнам на местото каде што мојот Господар, Царот престојува, за да можам да ја видам не само неговата слава и величественост, како и онаа на неговите слуги и министри, туку и спокојството на Израелците, кога ќе го видам тоа, моите очи ќе светат, моите узди ќе се развеселат, моите усни ќе се излеат слава на Бога“(Koestler 1977, стр. 63; Leviant 2008, стр. 159–162)
  73. ↑ Усвоената форма бил рабинскиот јудаизам наместо караизмот. Можеби постоеле мали заедници Караити, но лингвистичките и историските докази сугерираат дека Караимските Евреи кои зборувале турски во Полска и Литванија, од кои една гранка постоела и на Крим, потекнуваат од Хазарите. „Најмногу, може да се замисли дека помалата караитска заедница која живеела во Хазарија го добила кипчачкиот тип турски јазик, што тие го зборуваат денес, преку размена на јазик. Хазарите веројатно се преобратиле во рабински јудаизам, додека во караизмот е прифатена само Тората, а Талмудот се игнорира Róna-Tas 1999, стр. 232.
  74. ↑ „Во време кога Русија ги маскира империјалистичките цели преправајќи се дека е заштитник на словенските народи и на православната вера, кримскиот каризам ја спроведуваше својата верзија на културниот империјализам. Јасно е дека Кримските Караити имаа намера да ја прошират својата доминација и да го вклучат Каиро. Ерусалим и Дамаск, засновајќи ја својата предност на тврдењето дека караизмот, древна, пред-талмудска форма на јудаизам, бил донесен на Блискиот Исток од Хазарите, сепак, ќе биде многу потешко. ако не и невозможно, да се одржи. Да ја резимираме врската Хазари-Карити вообичаено прифатена во Руската империја во текот на минатиот век: Хазарите, кои биле од паганско турско потекло, наводно биле преобратени во јудаизмот од Караитите, потомци на Евреите кои живееле во областите на Црното Море уште од библиските времиња и чиј јудаизам бил, според тоа, пред-талмудски и нерабински. Хазарите, со кои се асимилирале старите Евреи. Настрана од кружноста на аргументот, современите историчари заклучиле дека Хазарите биле преобратени од Рабанските Евреи и дека тие и нивните потомци ги почитувале рабинските закони и традиции. Така, неодамнешната студија покажа дека Хазарија воопшто не била претставена во караитската литература од деветтиот и почетокот на десеттиот век, како и онаа напишана за време на нејзиното златно доба - кога караизмот имал милитантно и мисионерско влијание.[106]
  75. ↑ Rossman 2002, стр. 98: Abraham Harkavy, O yazykye evreyev, zhivshikh v drevneye vremya na Rusi i o slavianskikh slovakh, vstrechaiuschikhsia u evreiskikh pisatelei, St. Petersburg.
  76. ↑ Barkun 1997, стр. 137: Ернест Ренан, „Јудаизмот како раса и како религија“. Доставено на 27 јануари 1883 година.
  77. ↑ Изворот е Максимилијан Ернест Gumplowicz, Początki religii żydowskiej w Polsce, Warsaw: E. Wende i S-ka, 1903 Polonsky, Basista & Link-Lenczowski 1993, стр. 120
  78. ↑ Голдштајн пишува „Теоријата дека Евреите од Источна Европа потекнуваат од Хазарите првично беше предложена од Самуел Вајсенберг во обид да покаже дека Евреите биле длабоко вкоренети на руска почва и дека колевката на еврејската цивилизација бил Кавказот“.[111] Weissenberg's book Die Südrussischen Juden, was published in 1895.
  79. ↑ Првата монографија на Шипер за ова била објавена во „Алманах Жидовски“ (Виена) во 1918 година. Додека бил во Варшавско гето пред да стане жртва на холокаустот во Мајданек, Шипер (1884–1943) работел на хипотезата на Хазарите Litman 1984, стр. 85–110 [109].
  80. ↑ Џон Багот Глуб сметал дека руските Евреи „имаат значително помалку крв од Блискиот Исток, која главно се состои од пагански словенски прозелити или од Хазарски Турци“. За Глуб, тие не биле „потомци на Јудејците...Арапите од Палестина веројатно се поблиску поврзани со Јудејците (генетски) отколку современите руски или германски Евреи... Се разбира, антиционист (исто така како антисемитски) овде се истакнува поентата: Палестинците имаат поголемо политичко право на Палестина отколку Евреите, бидејќи тие, а не денешните Евреи, се вистинските потомци на еврејските жители/сопственици на земјата“. Morris 2003, стр. 22.
  81. ↑ Прво напишана како статија во 1941 година – „Преобраќањето на Хазарите во јудаизам“, потоа напишана како монографија (1943 година), двапати била ревидирана, прво, била ревидирана во 1944 година, а во 1951 година, повторно била ревидирана и била исто така пренасловена како „Казарија: Толдот мамлача ехудит“ бе'Еропа (Хазарија: Историја на еврејското кралство во Европа) Мосад Биалик, Тел Авив, 1951 година.
  82. ↑ „Полијак го барал потеклото на источноевропското еврејство во Хазарија“ Golden 2007a, стр. 29.
  83. ↑ „Што се однесува до Евреите од Источна Европа (Полјаци, Руси, итн.), отсекогаш се претпоставувало дека тие потекнуваат од соединување на Евреите Хазари од јужна Русија и германските Евреи (последниве ја наметнале својата супериорна култура). Poliakov 2005, стр. 285
  84. ↑ Сенд [119] го цитира Сало Витмајер Барон, „пред и по монголскиот пресврт Хазарите испратија многу гранки во непокорените словенски земји, помагајќи на крајот да се изгради големиот еврејски центар на Источна Европа“;[120] како и Бен-Зион Динур: „Руските освојувања не го уништија целосно Хазарското кралство, туку го разбија и го намалија и бегалците од многу прогонети, мора и самата да станала мајка на дијаспората, мајка на една од најголемите дијаспори („Ем-галујот, ем акхат хагалујот хагдолот“) на Израел во Русија, Литванија и Полска“. [121]
  85. ↑ „Сало Барон, кој погрешно ги сметал за Фино-Угрци, верувал дека Хазарите „испратиле многу гранки во непокорените словенски земји, помагајќи на крајот да се изградат големите еврејски центри во источна Европа““.Golden 2007a, стр. 55
  86. ↑ "отфрлено" Golden 2007a, стр. 55.
  87. ↑ „Некои го ограничуваат ова негирање на европските Евреи и ја користат теоријата дека Евреите од Европа воопшто не се од израелско потекло, туку се потомци на племето Турци од Средна Азија, преобратени во јудаизам, наречени Хазари. Оваа теорија, прво ставена напред од австриски антрополог во раните години на овој век, не е поткрепен со никакви докази. полемики."[123] Тврдењата од овој вид се оспорени од Пол Векслер[124] кој исто така забележува дека аргументите за ова прашање се споени со спротивставени идеолошки вложувања: „Повеќето писатели кои ја поддржаа хипотезата Ашкенази-Хазари не ги аргументираа своите тврдења на убедлив начин... Противниците на врската Хазар-Ашкенази не се ништо помалку виновни за празни полемики и неубедливи аргументи“. [125]
  88. ↑ „Сите историчари претпоставуваат дека оние еврејски Хазари кои ги преживеале последните судбоносни децении барале и нашле засолниште во пазувите на еврејските заедници во христијанските земји на запад, а особено во Русија и Полска, од една страна, и во Муслиманските земји на исток и југ, од друга страна, некои историчари и антрополози одат дотаму што ги сметаат современите Евреи од Источна Европа, а особено од Полска, за потомци на средновековните Хазари. Patai & Patai 1989, стр. 71

Ресурсни белешки

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ „„Газарите“ се, веројатно, Хазарите, иако овој термин или „Козари“ на можеби блиската современа „Вита Константини“... можеше да го одрази некој од голем број народи во Хазарија." Golden 2007b, стр. 139
  2. ↑ "Меѓутоа, нешто подоцна, во писмо до византискиот цар Василиј I, датирано од 871 година, Лудвиг Германецот, јасно земајќи исклучок од она што очигледно станало византиска употреба, изјавува дека „не откривме дека водачот на Аварите или Хазарите (Gasanorum)'..." Golden 2001a, стр. 33
  3. ↑ Golden 2007a, стр. 16 and n.38 citing L. Bazin, "Pour une nouvelle hypothèse sur l'origine des Khazar", in Materialia Turcica, 7/8 (1981–1982): 51–71.
  4. ↑ „На кружните хазарски реликвии и бронзени огледала од Саркел и хазарските гробни полиња во Горниот Салтов, пронајдени се гравури што личат на ѕвездата на Давид.Brook 2010, стр. 113, 122–123 n.148
  5. ↑ Голден и Шапира сметаат дека доказите од таквите грузиски извори доведуваат до сомневање за конверзија пред овој датум(Golden 2007b, стр. 135–136; Shapira 2007b, стр. 347–348).
  6. ↑ Golden 2007b, стр. 135–136, reporting on al-Muqaddasi.
  7. ↑ During Islamic invasions, some groups of Khazars who suffered defeat, including a qağan, were converted to Islam DeWeese 1994, стр. 73.
  8. ↑ „Хазарите (од кои повеќето не преминале во јудаизам, туку останале анимисти или го прифатиле исламот и христијанството)“Wexler 2002, стр. 514
  9. ↑ „Во голем дел од литературата за конверзии на внатрешно-азиски народи, се прават обиди „да се минимизира влијанието“... Ова секако важелоза некои Хазари“ Golden 2007b, стр. 127
  10. ↑ „Научниците кои придонеле за темата на преобраќањето на Хазарите, ги засновале своите аргументи на ограничен корпус текстуални, а во поново време, нумизматички докази... Земени заедно овие извори нудат какафонија на искривувања, противречности, сопствени интереси и аномалии во некои области, а ништо друго освен тишина во други“. Olsson 2013, стр. 496
  11. ↑ „Јудаизмот очигледно бил избран затоа што бил религија на книгата без да биде вера на соседна држава која имала дизајни на хазарските земји“.Noonan 1999, стр. 502
  12. ↑ „Нивното преобраќање во јудаизам било еквивалент на декларација за неутралност меѓу двете ривалски сили. Baron 1957, стр. 198
  13. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Рабиник.
  14. ↑ „Повеќето научници се скептични за хипотезата“.{sfn|Wexler|2002|p=536}} Векслер, кој предлага варијација на идејата, тврди дека комбинацијата од три причини ја објаснува научната одбивност кон концептот: желбата да не се мешаме во контроверзии, идеолошки несигурности во корист на таа хипотеза.
  15. ↑ „Методолошки, Векслер отвори некои нови области, земајќи ги предвид елементите на народната култура. Мислам дека неговите заклучоци отидоа многу подалеку од доказите. Сепак, тоа се теми што треба да се продолжат понатаму“.Golden 2007a, стр. 56
  16. ↑ „Книгата на Артур Кестлер Тринаесеттото племе која тврди дека преобратените Хазари биле предци на денешните Ашкенази Евреи, во голема мера е отфрлена од сериозни научници. Сепак, спорната теорија дека стереотипниот европски Евреин потекнува од Источна Европа нација на еврејски преобратеници, беше доволно несакана за да го направи проучувањето на Хазарите област на истражување во голема мера надвор од границите за еврејските, како и за руските археолози. Русите не се задоволни од изгледите дека нивната империја првично била управувана од еврејски владетели, а Евреите не се задоволни од можноста Ашкеназите да немаат генетска врска со ослободените робови кои се сретнале со Бога на Синај“.Mariner 1999, стр. 95–96
  17. ↑ Kizilov 2014, стр. 389 citing Karl Neumann, Die Völker des südlichen Russlands in ihrer geschichtlichen Entwicklung, (1847) 2nd ed. Teubner 1855 pp. 125–126.
  18. ↑ „Имаше арапски племиња кои беа Евреи во времето на Мухамед, и турски народ кои беа главно Евреи во Јужна Русија во деветтиот век. Јудаизмот е навистина реконструиран политички идеал на многу разбиени народи - главно семитски. Како резултат на овие соединувања и асимилации, речиси насекаде во градовите низ Римската империја, и многу подалеку од неа на исток, еврејските заедници тргуваа и цветаа, и тие беа одржувани во контакт преку Библијата и преку религиозна и образовната организација Главниот дел од еврејството никогаш не бил во Јудеја и никогаш не бил излезен од Јудеја. Wells 1920, стр. 570

Цитати

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Golden 2006, стр. 91.
  2. ↑ Wexler 1996, стр. 50.
  3. ↑ Brook 2010, стр. 107.
  4. ↑ Turchin, Adams & Hall 2006, стр. 222.
  5. ↑ Taagepera 1997, стр. 496.
  6. ↑ Luttwak 2009, стр. 152.
  7. ↑ Meserve 2009, стр. 294, n. 164.
  8. ↑ Petrukhin 2007, стр. 255.
  9. ↑ Golden 2018, стр. 294.
  10. ↑ Encyclopedia Britannica: Khazar 2020.
  11. ↑ Sneath 2007.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Noonan 1999.
  13. ↑ 13,0 13,1 Golden 2011a.
  14. ↑ 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 Golden 2007a.
  15. ↑ 15,0 15,1 Behar и др. 2013.
  16. ↑ 16,0 16,1 Kizilov 2009.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Patai & Patai 1989.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Wexler 1987.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Wexler 2002.
  20. ↑ Davies 1992.
  21. ↑ Vogt 1975.
  22. ↑ Zimonyi 1990.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 23,7 23,8 Dunlop 1954.
  24. ↑ Lee 2016.
  25. ↑ Golden 2007a, стр. 17.
  26. ↑ Shirota 2005.
  27. ↑ 27,00 27,01 27,02 27,03 27,04 27,05 27,06 27,07 27,08 27,09 27,10 Brook 2010.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 28,5 28,6 28,7 28,8 Golden 2006.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Whittow 1996.
  30. ↑ Pritsak 1978.
  31. ↑ Golden 2007c.
  32. ↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 Kaegi 2003.
  33. ↑ 33,0 33,1 Golden 1992.
  34. ↑ 34,0 34,1 Golden 2001b.
  35. ↑ Somogyi 2008.
  36. ↑ Zuckerman 2007.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 37,5 Noonan 2001.
  38. ↑ 38,0 38,1 Olsson 2013.
  39. ↑ 39,00 39,01 39,02 39,03 39,04 39,05 39,06 39,07 39,08 39,09 39,10 39,11 39,12 39,13 39,14 Golden 2007b.
  40. ↑ 40,0 40,1 Shingiray 2012.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 41,3 DeWeese 1994.
  42. ↑ 42,0 42,1 42,2 Koestler 1977.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 Luttwak 2009.
  44. ↑ Oppenheim 1994.
  45. ↑ Barthold 1993.
  46. ↑ 46,0 46,1 Zhivkov 2015.
  47. ↑ 47,0 47,1 Reuter 1999.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 48,3 48,4 Noonan 2007.
  49. ↑ Beckwith 2011, стр. 120, 122.
  50. ↑ Zuckerman 2007, стр. 403–404.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 51,3 Róna-Tas 1999.
  52. ↑ 52,0 52,1 Bauer 2010.
  53. ↑ Ostrogorski 1969.
  54. ↑ Cameron & Herrin 1984.
  55. ↑ Schwartzwald 2015.
  56. ↑ Beckwith 2011.
  57. ↑ Heath 1979.
  58. ↑ Mako 2010.
  59. ↑ 59,0 59,1 Golden 1980.
  60. ↑ Wasserstein 2007.
  61. ↑ Makkai 1994.
  62. ↑ Country Study: Hungary 1989.
  63. ↑ WebChron: Magyars.
  64. ↑ Shepard 2006.
  65. ↑ 65,0 65,1 65,2 65,3 65,4 65,5 65,6 65,7 65,8 Petrukhin 2007.
  66. ↑ Korobkin 1998, стр. xxvii.
  67. ↑ Golb & Pritsak 1982, стр. 15.
  68. ↑ Toch 2012, стр. 166.
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 69,4 Kohen 2007.
  70. ↑ Feldman 2022.
  71. ↑ Russian Primary Chronicle.
  72. ↑ Gow 1995.
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 73,3 73,4 73,5 73,6 Sand 2010.
  74. ↑ Shapira 2007a.
  75. ↑ 75,0 75,1 75,2 Falk 2017.
  76. ↑ Dubnov 1980.
  77. ↑ Peacock 2010.
  78. ↑ Golden 2001a.
  79. ↑ Golden 1994b.
  80. ↑ Bowersock 2013.
  81. ↑ Schweid 2007.
  82. ↑ Baron 1957.
  83. ↑ DeWeese 1994, стр. 171.
  84. ↑ DeWeese 1994, стр. 305.
  85. ↑ 85,0 85,1 Szpiech 2012.
  86. ↑ Golden 2007b, стр. 123.
  87. ↑ Koestler 1977, стр. 52.
  88. ↑ Golden 2007b, стр. 153.
  89. ↑ Schama 2013.
  90. ↑ 90,0 90,1 Szyszman 1980.
  91. ↑ 91,0 91,1 Stampfer 2013.
  92. ↑ Gil 2011.
  93. ↑ 93,0 93,1 93,2 93,3 93,4 Brook 2018.
  94. ↑ Spinei 2009.
  95. ↑ Melamed 2003.
  96. ↑ DeWeese 1994, стр. 302.
  97. ↑ Olsson 2013, стр. 512.
  98. ↑ DeWeese 1994, стр. 304–305.
  99. ↑ Korobkin 1998.
  100. ↑ Maroney 2010.
  101. ↑ Mikheyev и др. 2019.
  102. ↑ Kornienko и др. 2021.
  103. ↑ Goldstein 2011.
  104. ↑ Shapira 2006.
  105. ↑ 105,0 105,1 105,2 Blady (2000).
  106. ↑ Miller 1993, стр. 7–9.
  107. ↑ Weinryb 1973a.
  108. ↑ Brook 2014.
  109. ↑ Rossman 2002.
  110. ↑ Singerman 2004, Israël chez les nations (1893)
  111. ↑ Goldstein 2006, стр. 131.
  112. ↑ von Kutschera 1909.
  113. ↑ Goldstein 2006.
  114. ↑ Fishberg 1911.
  115. ↑ Singerman 2004.
  116. ↑ Burrage Dixon 1923.
  117. ↑ Wells 1920.
  118. ↑ Malkiel 2008.
  119. ↑ Sand 2010, стр. 241–242.
  120. ↑ Baron 1957, стр. 196–206 [206].
  121. ↑ Dinur 1961, стр. 2, 5.
  122. ↑ Brook 2006.
  123. ↑ Луис 1987, стр. 48.
  124. ↑ Wexler 2002, стр. 538.
  125. ↑ Wexler 2002, стр. 537.
  126. ↑ Toch 2012.
  127. ↑ Wexler 2007.
  128. ↑ Elhaik 2012.
  129. ↑ Spolsky 2014.

Библиографија

[уреди | уреди извор]

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Хазари&oldid=5305525“