Санџак (регион)

Од Википедија — слободната енциклопедија
Оваа статија се однесува на/за историско-географскиот регион во Србија и Црна Гора. За административните единици во Османлиската Империја, погл. Санџак.
Санџак
Sandžak / Санџак (српскохрватски)
Историско-географска област
Карта на Санџак
Карта на Санџак
Држави Србија
 Црна Гора
Најголем градНови Пазар
Површина
 • Вкупна8,686 км2 (3,354 ми2)
Население
 • проц. од (2022)379,970
 • Српски Санџак (233,091)
Црногорски Санџак (146,879)
ISO 3166SRB
MNE

Санџак ― историско-географски регион[1][2][3] сместен во југозападниот дел на Србија и источниот дел на Црна Гора.[4] Името Санџак потекнува од Новопазарскиот Санџак, поранешен отомански санџак (административна единица) основан во 1865 година.

Различни империи и кралства владееле со регионот. Во 12 век, Санџак бил дел од средновековната српска област и кнежевство Рашка. За време на владеењето на Отоманската Империја над Балканот, регионот стана важен административен округ, со Нови Пазар како административно средиште. Санџак бил под австроунгарска окупација помеѓу 1878 и 1909 година додека Отоманската Империја не ја вратила контролата врз регионот во 1909 година. Во 1912 година бил поделен меѓу Кралството Црна Гора и Кралството Србија.

Нови Пазар служи како економско и културно средиште во Санџак и е најнаселен град во регионот. Санџак има разновиден и сложен етнички и религиозен состав, со значајно муслиманско, православно и католичко население. Бошњаците го сочинуваат етничкото мнозинство во овој регион.

Етимологија[уреди | уреди извор]

Српскохрватскиот поим Санџак (латиница: Sandžak) е транскрипција на турскиот збор sancak (санџак, „покраина“).[5] Кај Србите, областа е позната и како Санџак или како Рашка.

Географија[уреди | уреди извор]

Санџак се протега од југоисточната граница на Босна и Херцеговина[6] до границите со Косово[7][8][9] и Албанија[9] на површина од околу 8.500 квадратни километри. Шест општини во Санџак се во Србија (Нови Пазар, Сјеница, Тутин, Пријепоље, Нова Варош и Прибој[10]), а седум во Црна Гора (Пљевља, Бијело Поље, Беране, Петњица, Рожаје, Гусиње и Плав[11]) . Понекогаш и црногорската Општина Андријевица е сметана за дел од Санџак.

Најнаселена општина во регионот е Нови Пазар (100.410),[12] додека други големи општини се: Пљевља (31.060),[13] и Прибој (27.133).[12] Во Србија, општините Нови Пазар и Тутин се дел од Рашкиот Округ,[14] додека општините Сјеница, Пријепоље, Нова Варош и Прибој, се дел од Златиборскиот Округ.[14]

Историја[уреди | уреди извор]

Отоманска власт[уреди | уреди извор]

Поврзано: Новопазарски Санџак

Српското Деспотство било освоено од Отоманската Империја во 1455 година. За време на османлиското време, многу жители го прифатиле исламот. Менувањето на верата била предизвикана од голем број фактори, главно економски бидејќи муслиманите плаќале пониски даноци.[15] Муслиманите исто така биле привилегирани во споредба со христијаните, кои не биле во можност да работат во администрацијата или да сведочат на суд против муслиманите.[16] Вториот фактор кој придонел за исламизацијата биле православното население што зборувало словенски било протерано на север, додека другите христијани и муслимани биле протерани на османлиската територија. Земјата напуштена од Србите ја населиле население од соседните области кои или биле или станале муслимани во Санџак. Големи преселби се случиле во текот на 18 и 19 век. Третиот фактор на исламизацијата била географската местоположба на Санџак, што му овозможило да стане трговско средиште, олеснувајќи ја исламизацијата меѓу трговците.[17] Племенските преселби во Санџак придонеле за неговата историја и идентитет заедно со културата.[18][19]

Новопазарскио Санџак во 1878 година.

Втората половина на 19 век била многу важна во однос на обликувањето на тековната етничка и политичка состојба во Санџак. Австроунгарија го поддржала одвојувањето на Санџак од Отоманската Империја, или барем нејзината автономија во неа. Причината било да биде спречено обединувањето на Србија и Црна Гора и да биде дозволено натамошно проширување на Австроунгарија на Балканот. Според овие планови, Санџак бил сметан за издаден дел од Босна и Херцеговина, додека неговото муслиманско население одиграло значајна улога давајќи им на Австроунгарците изговор за заштита на муслиманското малцинство од православните Срби.[20]

Административно, тој бил дел од Босанскиот Санџак до 1790 година, кога станал одделен Новопазарски Санџак.[се бара извор] Меѓутоа, во 1867 година, тој станал дел од Босанскиот Вилает кој се состоел од седум санџаци, вклучувајќи го и Новопазарскиот Санџак. Ова довело до тоа муслиманите од Санџак да се идентификуваат со другите словеногласни муслимани во Босна и Херцеговина.[21]

Мешавина од словенски и албански говорници го сочинувале муслиманското население на Санџак на крајот на деветнаесеттиот век. Албанските говорители постепено се преселиле или биле преселени во Косово и Македонија, оставајќи првенствено словенско говорно население во остатокот од регионот (освен во југоисточниот агол на Санџак кој завршил како дел од Косово).[22]

Некои членови на албанските Шкрели (познати како српски: Шкријељ) и племињата Кељменди почнале да се селат во долните краеви на Пештер и Санџак околу 1700 година. Кељмендскиот поглавар го прифатил исламот и ветил дека ќе го преобрати својот народ. Вкупно 251 кељмендско домаќинство (1.987 луѓе) биле населени во областа на Пештерската Висорамнина во таа прилика, но пет години подоцна прогонетите Кељменди успеале да се борат за враќање во својата татковина, а во 1711 година испратиле голема јуришна сила за да доведат назад и уште неколкумина од Пештерската Висорамнина.[23] Останатите Кељменди и Шкрели преминале во ислам и станале славеногласни до 20 век, а од денес тие се самоидентификуваат како дел од бошњачката етничка припадност, иако во Пештерската Висорамнина делумно го користеле албанскиот јазик до средината на 20 век. особено во селата Угао, Бороштица, Долиќе и Градац.[24] Почнувајќи од 18 век, многу луѓе со потекло од племето Хоти се преселиле и живеат во Санџак, главно во областа на Тутин, но и во Сјеница.[25]

Балкански војни и Прва светска војна[уреди | уреди извор]

Во октомври 1912 година, за време на Првата балканска војна, српските и црногорските трупи го зазеле Санџак, кој потоа бил поделен меѓу двете земји. Ова довело до раселување на многу словенски муслимани и Албанци, кои се преселиле во Османлиската Империја како мухаџири. Тогаш, генералот Живковиќ наредил да бидат убиени 950 албански и турски истакнати лица во Сјеница, откако десет илјади Албанци го одложиле напредувањето на српските трупи.[се бара извор]

За време на Првата светска војна, Санџак бил заземен од Австроунгарија, исто како што бил помеѓу 1878 и 1908 година.

По Првата светска војна, Санџак станал дел од новосоздадената Држава на Словенците, Хрватите и Србите. Регионот делувал како мост меѓу муслиманите на Запад во Босна и Херцеговина и оние на исток во Косово и Македонија. Меѓутоа, словенските муслимани од Санџак претрпеле економски пад поради распадот на Отоманската Империја, која била нивниот главен извор на економска стабилност. Дополнително, аграрната реформа спроведена во Кралството СХС ја влошила нивната економска состојба, што довело до иселување на муслиманите од Санџак во Отоманската Империја.[26]

Во 1919 година, во Рожајскиот, Плавскиот, и Гусињскиот Округ бил кренат албанска бунт, која подоцна стана позната како Плавско востание, борејќи се против вклучувањето на Санџак во Кралството на Србите, Хрватите и Словенците.[27][28][29] Како резултат на тоа, за време на втората окупација на српската војска на Рожае, која се случила во 1918-1919 година, седумстотини албански граѓани биле заклани во Рожае. Во 1919 година, српските сили го нападнале албанското население во Плав и Гусиње, кои барале до британската влада за заштита. Околу 450 мештани цивили биле убиени по задушувањето на востанието.[30] Овие настани резултирале со голем прилив на Албанци кои се преселиле во Албанија.[31][32]

Втора светска војна[уреди | уреди извор]

Кралството Албанија (италијански протекторат) во 1941 година.

Во Втората светска војна, Санџак бил бојно поле на неколку фракции. Во 1941 година, регионот бил поделен помеѓу италијанскиот црногорски протекторат, италијанскиот протекторат над Кралството Албанија и Подрачјето на Воениот Заповедник во Србија.[33] Муслиманското население било воглавно противпартизанско.[34] Тие биле организирани во мали формации познати во историографијата како Муслиманска милиција на Санџак. Овие формации во зависност од нивната местоположба и регионалната политика, биле поврзани со албанските националистички групи поврзани со Балистите во средишен и јужен Санџак или со муслимански усташки групи на север. Многу православни Срби се организирале во српските националистички четници. Ставот на овие фракции кон нацистичките сили се движеле од вооружен отпор до отворена соработка. Помали групи и православни Срби и муслимани Бошњаци организирани по 1943 година во партизанскиот Антифашистички совет на народното ослободување на Санџак. Секоја фракција барала вклучување на Санџак во повоената ситуација во одделни држави. Албанската милиција се борела за вклучување во Голема Албанија, а усташките формации сакале барем дел од Санџак да им се придружи на босанските муслимани на Независната Држава Хрватска. Во рамките на Југословија, Бошњаците, Србите и Црногорците усвоиле различни стратегии. Бошњаците сакале или обединување со Босна и Херцеговина под сојузна Југославија или создавање на автономен санџачки регион. Србите и Црногорците сакале областа или целосно да премине на Србија или на Црна Гора.[35]

Формалната поделба на Санџак помеѓу италијанската и германската сфера на влијание била во голема мера игнорирана бидејќи месната политика ја обликувала контролата врз областа. Пријеполе, кое формално било во рамките на италијанската област на владеење во Црна Гора, всушност било под Сулејман Пачариз, поврзан со НДХ, додека Нови Пазар во германската сфера била предводен од албанскиот националист Аќиф Бљута. Судирите меѓу Албанците и Србите во јужен Санџак започнале во април 1941 година. Во другите градови на Санџак биле водени слични битки меѓу различни фракции. Ото фон Ердмансдорф, специјалниот пратеник на Германија во Санџак во својата кореспонденција спомнал дека до 100.000 Албанци од Санџак сакале да бидат преместени од Србија под јурисдикција на Албанија.[36] Италијанските и германските сили размислувале да донесат размена на население од Санџак до Косово за да биде запрено меѓуетничкото насилство меѓу Србите и Албанците. Питер Фајфер, дипломат на Министерството за надворешни работи на Германија, предупреди дека плановите за преселување ќе предизвикаат голем раскол меѓу германската армија и Албанците и тие биле напуштени. Во ноември 1941 година, додека траеле судирите, Албанците ги поразиле четниците во Битката кај Нови Пазар. Битката била проследена со репресалии против Србите од Нови Пазар. Во 1943 година, четничките сили со седиште во Црна Гора спровеле низа операции за етничко чистење против муслиманите во регионот Бихор во денешна Србија. Во мај 1943 година, околу 5400 Албанци, мажи, жени и деца во Бихор биле масакрирани од четничките сили на Павле Ѓуришиќ.[37] Во реакција, познатите од регионот потоа објавиле меморандум и се изјасниле дека се Албанци. Меморандумот бил испратен до премиерот Екрем Либохова од кого побарале да интервенира за да може регионот да биде обедини со албанското кралство.[38] Се проценува дека вкупно 9.000 муслимани биле убиени од четниците и придружните групи за време на војната во Санџак.[39] Еврејската заедница на Нови Пазар првично не била вознемирувана бидејќи градот немал значителна концентрација на германски сили, но на 2 март 1942 година, Евреите во градот бил собрани од германската војска и биле убиени во логори за истребување (мажите во Бубањ, и жените и децата во Сајмиште).[40][41]

Во 1943 година, бил создаден СС-полицискиот „самоодбранбен“ полк „Санџак“, кој бил создаден со приклучување на три баталјони албански соработнички трупи со еден баталјон на Муслиманската милиција на Санџак.[42][43] Во еден момент во Сјеница оперирале околу 2.000 припадници на СС полкот.[44] Нејзин водач бил Сулејман Пачариз,[45] исламски свештеник со албанско потекло.[46]

Област под јурисдикција на Земскиот национален антифашистички совет на народното ослободување на Санџак (ЗАВНОС), 1945 година.

Антифашистичкиот совет за народно ослободување на Санџак (АВНОС) бил основан на 20 ноември 1943 година во Плевља.[47] Во јануари 1944 година, Земското собрание на Црна Гора и Которскиот залив го презел Санџак како дел од идната црногорска сојузна единица. Меѓутоа, во март, Комунистичката партија се спротивставила на ова, инсистирајќи на тоа дека претставниците на Санџак во АВНОЈ треба да одлучуваат за ова прашање.[48] Во февруари 1945 година, Претседателството на АВНОЈ донело одлука да се спротивстави на автономијата на Санџакот. АВНОЈ објаснило дека Санџак нема национална основа за автономија и се спротивставило на распаѓањето на српскиот и црногорскиот тоталитет.[49] На 29 март 1945 година во Нови Пазар, АВНОС ја прифатиле одлуката на АВНОЈ и територијата била поделена меѓу Србија и Црна Гора.[50] Санџак бил поделен врз основа на демаркационата линија од 1912 година.[49]

Социјалистичко време[уреди | уреди извор]

Економски, Санџак останал неразвиен. Имало мала количина на сурова и индустрија со ниски приходи. Товарот бил превезуван со камиони по лоши патишта. Економските училишта, кои останаа малубројни во средното образование, биле отворени за младите од работничката класа. Во Санџак немало факултет, ниту отсек или високо образование.[26]

Санџак доживеал постапка на индустријализација, при што биле отворени фабрики во неколку градови, вклучувајќи ги Нови Пазар, Пријепоље, Прибој, Иванград, додека рудниците за јаглен биле отворени во областа на Пријепоље. Урбанизацијата предизвикала голема општествена и економска промена. Многу луѓе ги напуштиле селата и заминале во градовите. Националниот состав на урбаните средишта бил променет на штета на муслиманите, бидејќи повеќето од оние што ги населувале градовите биле Срби. Муслиманите продолжиле да го губат својот економски статус, продолжувајќи го трендот наследен од времето на распадот на Отоманската Империја и аграрната реформа во Кралството Југославија.[26] Продолжило и иселувањето на муслиманите во Турција, предизвикано од општата неразвиеност на регионот, несогласувањето со комунистичките власти и недовербата кон Србите и Црногорците, но и поради национализацијата и експропријацијата на имотот. Србите од Санџак се преселувале и во побогатите региони на средна Србија или во Белград или Војводина, додека муслиманите се преселувале и во Босна и Херцеговина.[51]

Референдум за автономија од 1991 година[уреди | уреди извор]

Помеѓу 25 и 27 октомври 1991 година, бил одржан Референдум за автономија на Санџак, организиран од Муслиманскиот национален совет на Санџак (МНВС), кој се состоел од муслиманската Партија за демократска акција (ПДА) и други организации и партии на Бошњаците.[52] Тоа било прогласено за нелегално од Србија. Според ПДА, на референдумот учествувале 70,2 отсто од населението, а 98,92 отсто гласале за автономија.[53]

Современ период[уреди | уреди извор]

Со демократските промени во Србија во 2000 година, на етничките Бошњаци им било овозможено да започнат да учествуваат во политичкиот живот во Србија и Црна Гора, вклучително и Расим Љајиќ, етнички Бошњак, кој бил министер во Владата на Србија и Црна Гора, и Рифат Растодер кој бил заменик претседател на Собранието на Црна Гора. Податоците од пописот покажуваат општо иселување на сите народности од овој неразвиен регион.[се бара извор]

Демографија[уреди | уреди извор]

Во минатото[уреди | уреди извор]

Населението на Новопазарскиот Санџак било етнички и верски разновидно. Во 1878-1881 година, во санџакот се населиле муслимански словеногласни мухаџири (бегалци) од областите кои станале дел од Црна Гора. Бидејќи османлиските установи регистрирале само верска припадност, службена османлиска статистика за етничката припадност не постои. Австроунгарските, бугарските и српските конзулати, за областа дале свои етнографски проценки за санџакот. Општо земено, три главни групи живееле во регионот: православни Срби, муслимански и католички Албанци и муслимански Бошњаци. Малите заедници Роми, Турци и Евреи живееле главно во градовите. Бугарското Министерство за надворешни работи составило извештај во 1901-02 година. Петте кази (области) на тогашниот Новопазарски Санџак биле: Акова (Бијело Поље), Сјеница, Колашин, Нови Пазар и Нова Варош. Според бугарскиот извештај, во казата на Акова имало 47 албански села во кои имало 1.266 домаќинства. Србите живееле во 11 села во кои имало 216 домаќинства.[54] Гратчето Акова (Бијело Поље) имало 100 албански и српски домаќинства. Имало и мешани села - населени и со Срби и со Албанци - кои имале 115 домаќинства со 575 жители. Казата Сјеница била населена главно со православни Срби (69 села со 624 домаќинства) и Бошњаци (46 села со 655 домаќинства). Во 17 села живееле и православни Срби и Бошњаци. Албанците (505 домаќинства) живееле исклучиво во градот Сјеница. Казата Нови Пазар имала 1.749 домаќинства во 244 српски села и 896 домаќинства во 81 албанско село. Девет села населени и со Срби и со Албанци имале 173 домаќинства. Градот Нови Пазар имал вкупно 1.749 српски и албански домаќинства со 8.745 жители.[55] Казата Колашин имала 27 албански села со 732 домаќинства и 5 српски села со 75 домаќинства. Административното средиште на казата Колашин, Шаховиќи, имало 25 албански домаќинства. Казата Нови Варош, според бугарскиот извештај, имала 19 српски села со 298 домаќинства и „едно босанско (бошњачко) село со 200 куќи“.[56] Нови Варош имал 725 српски и некои албански домаќинства.[57]

Последната службена регистрација на населението во Новопазарскиот Санџак пред Балканските војни, била извршена во 1910 година. На отоманскиот попис од 1910 година биле забележани 52.833 муслимани и 27.814 православни Срби. Околу 65% од населението биле муслимани, а 35% српски православни. Мнозинството од муслиманското население биле Албанци.[58]

Последниот југословенски предвоен попис од 1931 година броел во Бијело Поље, Пријепоље, Нова Варош, Пљевља, Прибој, Сјеница и Штавица вкупно 204.068 жители. Тие главно биле вброени како православни Срби или Црногорци (56,48%) и Бошњаци (43,09%).[35]

Современ период[уреди | уреди извор]

И во денешно време, Санџак е многу етнички разновиден регион. Повеќето Бошњаци се изјасниле како Муслимани по народност на пописот во 1991 година. Меѓутоа, до пописот 2002-2003 година, повеќето од нив се изјасниле како Бошњаци. Сè уште постои значително малцинство кое се идентификува како Муслимани (по етничка припадност). Сè уште има некои албански села (Бороштица, Долиќе и Угао) во регионот на Пештерската Висорамнина.[59] Во минатото имало поголемо присуство на Албанци во Санџак, но поради различни фактори како што се преселбата, асимилацијата, заедно со мешањето, многумина наместо тоа се идентификуваат како Бошњаци.[18][60][61] Католичките албански групи кои се населиле во Тутин и на почетокот на 18 век, во тој период се преобратиле во ислам. Нивните потомци сочинуваат големо мнозинство од населението на Тутин и Пештерската Висорамнина.[62]

Словенскиот дијалект во Гусиње и Плав (понекогаш се сметани за дел од Санџак) покажува многу високо структурно влијание од албанскиот. Неговата посебност во однос на јазичниот допир меѓу албанскиот и словенскиот јазик е објаснувана со тоа што повеќето словенски говорници во денешно Плав и Гусиње имаат албанско потекло.[63]

Вкупното население на општините Санџак во Србија и Црна Гора е околу 385.666. Мноштво луѓе во Санџак се идентификуваат како Бошњаци. Тие сочинуваат 52,05% (197.754) од населението во регионот. Србите сочинуваат 30,03% (114.121), Црногорците 6,97% (26.494), Муслиманите по народност 4,71% (17.879), а Албанците 1,06% (4.035). Околу 19.687 (5,18%) луѓе припаѓаат на помали заедници или избрале да не се изјаснуваат по етнички идентитет.

Општина Етничка припадност (српски попис од 2022 година и црногорски попис од 2011 година) Вкупно
Бошњаци % Срби % Црногорци % Муслимани % Албанци % останати %
Нови Пазар (Србија) 85,204 79.84 14,142 13.25 34 0.03 1,851 1.73 200 0.19 5,289 4.96 106,720
Бијело Поље (Црна Гора) 12,592 27.34 16,562 35.96 8,808 19.13 5,985 13.00 57 0.12 2,047 4.45 46,051
Приепоље (Србија) 12,842 39.87 14,961 46.44 37 0.11 1,945 6.04 10 0.03 2,419 7.51 32,214
Беране (Црна Гора) 6,021 17.72 14,592 42.95 8,838 26.02 1,957 5.76 70 0.21 2,492 7.34 33,970
Тутин (Србија) 30,413 92.01 704 2.13 1 0.00 340 1.03 16 0.05 1,579 4.78 33,053
Пљевљa (Црна Гора) 2,128 6.91 17,569 57.07 7,494 24.34 1,739 5.65 17 0.06 1,839 5.97 30,786
Прибој (Србија) 4,144 17.62 16,909 71.91 47 0.20 914 3.89 2 0.01 1,498 6.37 23,514
Сјеница (Србија) 17,665 73.35 3,861 16.03 3 0.01 1,069 4.44 26 0.11 1,459 6.06 24,083
Рожае (Црна Гора) 19,269 83.91 822 3.58 401 1.75 1,044 4.55 1,158 5.04 270 1.17 22,964
Нова Варош (Србија) 673 4.98 11,901 88.11 9 0.07 308 2.28 4 0.03 612 4.53 13,507
Плав (Црна Гора) 6,803 51.90 2,098 16.00 822 6.27 727 5.55 2,475 18.88 183 1.40 13,108
Санџак 197,754 52.05 114,121 30.03 26,494 6.97 17,879 4.71 4,035 1.06 19,687 5.18 379,790

Религијата во Санџак е исто така разновидна како и етничкиот состав, повеќето од Бошњаците се муслимани, додека мнозинството од Србите се православни. Меѓутоа, поради долготрајната отоманска окупација, Санџак е повеќе муслимански ориентиран.

Општина Верска припадност (српски попис од 2022 година[64] и црногорски попис од 2011 година[65]) Вкупно
Муслимани % Православни % останати %
Нови Пазар (Србија) 88,493 82.92 13,690 12.83 4,537 4.25 106,720
Бијело Поље (Црна Гора) 19,640 42.65 24,462 53.12 1,949 4.23 46,051
Приепоље (Србија) 15,066 46.77 14,941 46.38 2,207 6.85 32,214
Беране (Црна Гора) 9,502 27.97 23,287 68.55 1.181 3.48 33,970
Тутин (Србија) 30,909 93.51 646 1.96 1,498 4.53 33,053
Пљевљa (Црна Гора) 5,039 16.37 24,346 79.08 1,401 4.55 30,786
Прибој (Србија) 5,119 21.77 16,687 70.97 1,708 7.26 23,514
Сјеница (Србија) 18,860 78.31 3,808 15.81 1,415 5.88 24,083
Рожае (Црна Гора) 21,805 94.95 1,055 4.59 104 0.46 22,964
Нова Варош (Србија) 1,069 7.91 11,742 86.93 696 5.15 13,507
Плав (Црна Гора) 10,046 76.64 2,815 21.48 247 1.88 13,108
Санџак 225,628 59.37 137,479 36.18 16,925 4.45 379,790
  • Етничка карта на Санџак (вклучувајќи ги Плав иАндријевица) според пописот во Србија во 2002 година и пописот во Црна Гора од 2003 година. Забелешка: картата го прикажува етничкото мнозинско население во општините.
    Етничка карта на Санџак (вклучувајќи ги Плав иАндријевица) според пописот во Србија во 2002 година и пописот во Црна Гора од 2003 година. Забелешка: картата го прикажува етничкото мнозинско население во општините.
  • Етничка карта на Санџак (со исклучок на Плав и Андријевица) според пописот од 2002 година во Србија и пописот од 2003 година во Црна Гора. Забелешка: картата го прикажува етничкото мнозинско население во населените места
    Етничка карта на Санџак (со исклучок на Плав и Андријевица) според пописот од 2002 година во Србија и пописот од 2003 година во Црна Гора. Забелешка: картата го прикажува етничкото мнозинско население во населените места

Галерија[уреди | уреди извор]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Stjepanović, Dejan (2012). „Regions and Territorial Autonomy in Southeastern Europe“. Во Gagnon, Alain-G.; Keating, Michael (уред.). Political autonomy and divided societies: Imagining democratic alternatives in complex settings. Palgrave Macmillan. стр. 194. ISBN 9780230364257.
  2. ↑ Roth, Clémentine (2018). Why Narratives of History Matter: Serbian and Croatian Political Discourses on European Integration. Nomos publishing house. стр. 268. ISBN 9783845291000.
  3. ↑ Duda, Jacek (2011). „Islamic community in Serbia - the Sandžak case“. Во Górak-Sosnowska, Katarzyna (уред.). Muslims in Poland and Eastern Europe: Widening the European Discourse on Islam. University of Warsaw: Faculty of Oriental Studies. стр. 327. ISBN 9788390322957.
  4. ↑ Karen Dawisha; Bruce Parrott (13 јуни 1997). Politics, Power and the Struggle for Democracy in South-East Europe. Cambridge University Press. стр. 175–. ISBN 978-0-521-59733-3.
  5. ↑ „Dictionary.com - Sanjak entry“.
  6. ↑ „Position of the Municipality of Priboj“.
  7. ↑ „Geographic position of Municipality of Tutin“. 19 March 2016.
  8. ↑ „Geographic position of Municipality of Rožaje“.
  9. ↑ 9,0 9,1 „Profile of Municipality of Plav“ (PDF).
  10. ↑ „Territorial organisation of Republic of Serbia“.
  11. ↑ „Territorial organization of Montenegro“ (PDF).
  12. ↑ 12,0 12,1 „2011 Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Serbia“ (PDF).
  13. ↑ „2011 Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro“ (PDF).
  14. ↑ 14,0 14,1 „Government of Republic of Serbia - Administrative Okrugs (Regions)“.
  15. ↑ Górak-Sosnowska 2011, стр. 328.
  16. ↑ Todorović 2012, стр. 13.
  17. ↑ Górak-Sosnowska 2011, стр. 328–329.
  18. ↑ 18,0 18,1 Memoirs of the American Folklore Society (англиски). University of Texas Press. 1954.
  19. ↑ Elsie, Robert (2015-04-24). The Tribes of Albania: History, Society and Culture (англиски). Bloomsbury Publishing. ISBN 978-0-85772-586-8.
  20. ↑ Górak-Sosnowska 2011, стр. 329.
  21. ↑ Todorović 2012, стр. 11.
  22. ↑ Dragostinova, Theodora; Hashamova, Yana (2016-08-20). Beyond Mosque, Church, and State: Alternative Narratives of the Nation in the Balkans (англиски). Central European University Press. ISBN 978-963-386-135-6.
  23. ↑ Elsie 2015, стр. 32.
  24. ↑ Robert Elsie (30 мај 2015). The Tribes of Albania: History, Society and Culture. I.B.Tauris. стр. 81. ISBN 978-1-78453-401-1.
  25. ↑ Biber, Ahmet. „HISTORIJAT RODOVA NA PODRUČJU BJELIMIĆA“. Fondacija "Lijepa riječ".
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Hadžišehović, Butler & Risaluddin 2003, стр. 132.
  27. ↑ Morrison 2018, стр. 56.
  28. ↑ Giuseppe Motta, Less than Nations: Central-Eastern European Minorities after WWI, Volume 1 , Cambridge Scholars Publishing, 2013, стр. 11
  29. ↑ Klaus Roth, Ulf Brunnbauer, Region, Regional Identity and Regionalism in Southeastern Europe, Part 1, LIT Verlag Münster, 2008, стр. 221
  30. ↑ Morrison 2018, стр. 21.
  31. ↑ Mulaj, Klejda (2008-02-22). Politics of Ethnic Cleansing: Nation-State Building and Provision of In/Security in Twentieth-Century Balkans. Lexington Books. стр. 33. ISBN 978-0-7391-4667-5.
  32. ↑ Banac, Ivo (2015-06-09). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. Cornell University Press. стр. 298 snippet view. ISBN 978-1-5017-0194-8.
  33. ↑ Zaugg 2021, стр. 45.
  34. ↑ Banac 1988, стр. 100.
  35. ↑ 35,0 35,1 Banac 1988
  36. ↑ Zaugg 2021, стр. 58.
  37. ↑ Kaba, Hamit (2013). „RAPORTI I STAVRO SKËNDIT DREJTUAR OSS' NË WASHINGTON D.C "SHQIPËRIA NËN PUSHTIMIN GJERMAN". STAMBOLL, 1944“. Studime Historike (3–04): 275.
  38. ↑ Džogović, Fehim (2020). „NEKOLIKO DOKUMENATA IZ DRŽAVNOG ARHIVA ALBANIJE U TIRANI O ČETNIČKOM GENOCIDU NAD MUSLIMANIMA BIHORA JANUARA 1943“. ALMANAH - Časopis za proučavanje, prezentaciju I zaštitu kulturno-istorijske baštine Bošnjaka/Muslimana (босански) (85–86): 329–341. ISSN 0354-5342.
  39. ↑ Jancar-Webster 2010, стр. 70.
  40. ↑ Greble 2011, стр. 115.
  41. ↑ Mojzes 2011, стр. 94.
  42. ↑ Glišić, Venceslav (1970). Teror i zločini nacističke Nemačke u Srbiji 1941-1944. Rad. стр. 215. Легију „Кремплер", састављени од три батаљона албанских квислиншких трупа и муслиманске фашистичке милиције у Санџаку.
  43. ↑ Muñoz 2001, стр. 293.
  44. ↑ Simpozijum seoski dani Sretena Vukosavljevića. Opštinska zajednica obrazovanja. 1978. стр. 160. Немци су тада на подручју Сјенице имали ... и око 2000 СС добровољачка легија Кремплер
  45. ↑ "The Moslem Militia and Legion of the Sandjak" in Axis Europa Magazine, Vol. II/III (No. 9), July–August–September 1996, pp.3-14.
  46. ↑ Prcela, John; Guldescu, Stanko (1995). Operation Slaughterhouse. Dorrance Publishing Company.
  47. ↑ Jelić & Strugar 1985, стр. 82, 134.
  48. ↑ Banac 1988, стр. 101.
  49. ↑ 49,0 49,1 Banac 1988, стр. 102.
  50. ↑ Jelić & Strugar 1985, стр. 144.
  51. ↑ Hadžišehović, Butler & Risaluddin 2003, стр. 133.
  52. ↑ „The Post-Soviet States“. Radio Free Europe/Radio Liberty Research Report. 1994. Between 25 and 27 October 1991 a referendum was held on the territorial, cultural, and political autonomy of the Sandzak. Its sponsor was the Muslim National Council, which consisted of the SDA, the Muslim Bosnian Organization..
  53. ↑ Bugajski, Janusz (2002). Political Parties of Eastern Europe: A Guide to Politics in the Post-communist Era. M.E. Sharpe. стр. 388. ISBN 1-56324-676-7.
  54. ↑ Bartl 1968, стр. 63:Die Kaza Bjelopolje ( Akova ) zählte 11 serbische Dörfer mit 216 Häusern, 2 gemischt serbisch - albanische Dörfer mit 25 Häusern und 47 albanische Dörfer mit 1 266 Häusern . Bjelopolje selbst hatte etwa 100 albanische und serbische.
  55. ↑ Bartl 1968, стр. 63:Die Stadt Novi Bazar hatte 1 749 serbische und albanische Häuser.
  56. ↑ Bartl 1968, стр. 63:Die Kaza Novi Varoš zählte 19 serbische Dörfer mit 298 Häusern und 1 „ bosnisches Dorf mit 200 Häusern.
  57. ↑ Bartl 1968, стр. 63
  58. ↑ Bartl 1968, стр. 64:Die Bevölkerung des Sancak Novi Bazar war zu etwa 65% islamisiert. Der muslimische Bevölkerung santeil bestand zum grössten Teil aus Albanern.
  59. ↑ Andrea Pieroni, Maria Elena Giusti, & Cassandra L. Quave (2011). "Cross-cultural ethnobiology in the Western Balkans: medical ethnobotany and ethnozoology among Albanians and Serbs in the Pešter Plateau, Sandžak, South-Western Serbia." Human Ecology. 39. (3): 335. "The current population of the Albanian villages is partly "bosniakicised", since in the last two generations a number of Albanian males began to intermarry with (Muslim) Bosniak women of Pešter. This is one of the reasons why locals in Ugao were declared to be "Bosniaks" in the last census of 2002, or, in Boroštica, to be simply "Muslims", and in both cases abandoning the previous ethnic label of "Albanians", which these villages used in the census conducted during "Yugoslavian" times. A number of our informants confirmed that the self-attribution "Albanian" was purposely abandoned in order to avoid problems following the Yugoslav Wars and associated violent incursions of Serbian para-military forces in the area. The oldest generation of the villagers however are still fluent in a dialect of Ghegh Albanian, which appears to have been neglected by European linguists thus far. Additionally, the presence of an Albanian minority in this area has never been brought to the attention of international stakeholders by either the former Yugoslav or the current Serbian authorities."
  60. ↑ Banac, Ivo (2015-06-09). The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics (англиски). Cornell University Press. ISBN 978-1-5017-0194-8.
  61. ↑ Malcolm, Noel (1998). Kosovo : a short history. Internet Archive. London : Macmillan. ISBN 978-0-333-66612-8.
  62. ↑ Velović Popović, Bojana M. (2021). „Морфолошке одлике глаголских облика говора Тутина, Новог Пазара и Сјенице“ [Morphological features of verb forms in speech from Tutin, Novi Pazar and Sjenica] (PDF). Српски дијалектолошки зборник (68): 197–199.
  63. ↑ Matthew C., Curtis (2012). Slavic-Albanian Language Contact, Convergence, and Coexistence. The Ohio State University. стр. 140.
  64. ↑ „Dissemination database search“. data.stat.gov.rs. Посетено на 22 април 2024.
  65. ↑ „Statistical Office of Montenegro - MONSTAT“. www.monstat.org (англиски). Посетено на 22 април 2024.

Општи извори[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Нормативна контрола

43°09′47″N 19°46′30″E / 43.16306° СГШ; 19.77500° ИГД / 43.16306; 19.77500

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Санџак_(регион)&oldid=5194253“