Рашка (регион)
| Рашка |
|---|
Рашка е географски и историски регион, кој ги опфаќа југозападните делови на денешна Србија, а историски ги вклучува и североисточните делови на модерна Црна Гора и некои од најисточните делови на модерна Босна и Херцеговина. Во средниот век, регионот бил центар на Српското кнежевство и на Српското кралство, чиешто централно населено место бил градот Рас (светско наследство) кон крајот на 12 век.[1] [2] Нејзиниот јужен дел одговара на регионот Санџак.
Име
[уреди | уреди извор]
Името било изведено од името на најважната тврдина Рас во регионот, која првпат се појавува во изворите од 6 век како Арса, запишана под тоа име во делото De aedificiis на византискиот историчар Прокопиј.[3] До 10 век, варијантата Рас станала вообичаено име за тврдината, како што е потврдено со делото De Administrando Imperio, напишано од Константин Порфирогенит,[4] [5] и со византискиот печат на Јован, гувернер на Рас (околу 971–976).[6]
Во исто време, Рас станал седиште на Источната православна епархија Рас, со центар во црквата на Светите апостоли Петар и Павле. Името на епархијата на крајот почна да ја означува целата област под нејзина јурисдикција и подоцна, со што стана заедничко регионално име.[7]
За време на Стефан Немања (1166-1196), тврдината Рас била повторно генерирана како главен град на државата и како таква станала истоимена за целата држава. Првата потврдена употреба на терминот Рашка како ознака за српската држава била направена во повелбата издадена во Котор во 1186 година, во која се споменувал Стефан Немања како владетел на Расчија.[8]
Историја
[уреди | уреди извор]
Среден век
[уреди | уреди извор]Во 10-тиот век Де Админстадо Империо ја споменувал Раса (Стари Рас) како погранична област помеѓу Бугарија и Србија на крајот на 9 век. Поновите истражувања покажуваат дека главната населба Рас кон крајот на 9 век била дел од Првата бугарска империја.[9] Во 971 година бил основан византискиот Катепанат Рас, но во 976 година била вратена бугарската контрола. Василиј II повторно го зазел во 1016-1818 година. Во 1080-тите, Рашката област постепено станала дел од државата со која управувала династијата Воислављевиќ Дукља, а подоцна и провинција на новоформираното Големо кнежевство Србија, под династијата Вукановиќ. Дел од неа останала византиска погранична област сè додека Јован II Комнин не ја изгубил областа како резултат на Византиско-унгарската војна (1127–1129). Вукан, Големиот кнез на Србија можеби го зазел Рас пред 1112 година [10] [11] [12] [13] Неодамнешните археолошки истражувања ја поддржуваат идејата дека Византијците имале контрола над Рас за време на владеењето на Алексиј I Комненос (1048-1118), но можеби не континуирано.[9] Во времето на Алексиос, Рас бил едно од северните гранични воени упоришта што било утврдено. Неговиот печат кој датира од периодот 1081-92 година е пронајден во 2018 година во близина на локалитетот.[14] Византиската погранична тврдина Рас најверојатно била изгорена в. 1122 година и веројатно тоа е причината поради која Јован II Комнин презел казнена кампања против Србите, при што голем број Срби од Рашката област биле депортирани во Мала Азија.[15] Сојузот меѓу Унгарија и српските владетели останал на место и Рас повторно бил запален од српската војска во 1127-1129 година [16] Нејзиниот последен командант бил Критоплос кој потоа бил казнет од царот за падот на тврдината.[17] Градот што се развил во близина на тврдината Рас и територијата што ја сочинувала нејзината епископија биле првата значајна административна единица што српските владетели ја добиле од Византиската империја. Како што било направено седиште на српската држава во латинските извори од ерата, српските владетели почнаа да се именуваат како Рашцијани, а нивната држава како Рашија. Името се користело меѓу Унгарците и Германците до деветнаесеттиот и дваесеттиот век.[16]
Во 1149 година, Мануел I Комнен ја вратил тврдината Рас.[16] Во следните децении, српската контрола во Рас била вратена. Локалитетот бил повторно изграден во 1160-тите и бил подигнат дворец комплекс. Таа станала кралска резиденција на Стефан Немања, но не била негова постојана резиденција или на неговите наследници бидејќи владејачката династија владеела и со други такви дворци на нејзината територија.[1] Византиската интервенција продолжила до крајот на 12 век и српските феудални владетели во регионот често биле под византиска власт. Целосната независност на Рашка била признаена од Византијците во 1190 година по нерешителната војна меѓу Исак II Ангелос и Стефан Немања.[18]
Времеплов:
- 9 век: Граница помеѓу Кнежевството Србија (ран средновековен), Првата бугарска империја, Византиската империја
- Катепанат на Рас (c 971-976/1016-1127) - Рашка го означува централниот дел на катепанатот (византиска погранична провинција),
- Прво Бугарско Царство (976-1016/18)
- Византиска империја (1016/18-1127), делови од регионот останале византиски до 1127 година.
- Големото кнежевство Дукља (1080–1101) - проширено во регионот под Константин Бодин.[17]
- Српско големо кнежевство (1101–1217) - целосна српска контрола во регионот е воспоставена по заземањето на Стари Рас во 1127 година. Византиската контрола била накратко воспоставена во 1149 година.[16]
- Српско големо кнежевство (1127–1217) - Рашка е централна покраина или круна. Целосната независност од Византиската империја била признаена во 1190 година.[18]
- Српско Кралство (1217–1345) - Рашка е една од главните провинции или круни
- Српска империја (1345–1371) - Рашка е една од главните внатрешни провинции
- Српска деспотација (15 век) - Рашка е освоена од Османлиите в. 1455 година
Модерен
[уреди | уреди извор]
Во 1833 година, некои северни делови од историскиот регион Рашка, до сливот на реките Рашка и Ибар, биле отцепени од османлиското владеење и инкорпорирани во Кнежевството Србија. За да ја одбележи оваа пригода, кнезот Милош Обреновиќ (1815-1839) основал нов град, кој уште се викал Рашка, сместен на самиот спој на Рашка река и Ибар, веднаш на границата со османлиската територија.[7] [2]
Во 1878 година, некои југозападни делови од историскиот регион Рашка, околу модерната Андријевица, биле ослободени од османлиското владеење и инкорпорирани во Кнежевството Црна Гора. За да го одбележи овој повод, кнезот Никола од Црна Гора (1860-1918) одлучил новоформираната источна православна епархија да ја именува како Захумљеска и Рашка Епархија (српски: Епархија захумско-рашка).[7] [2]
Во 1912 година, централните делови на историскиот регион Рашка биле ослободени од османлиското владеење и поделени помеѓу Кралството Србија и Кралството Црна Гора, при што истоимената средновековна тврдина Стари Рас и припаѓала на Србија.[7] [2]
Помеѓу 1918 и 1922 година, Рашката област била една од административните единици на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците. Нејзиното седиште било во Нови Пазар. Во 1922 година била формирана нова административна единица позната како Рашка област со седиште во Чачак. Во 1929 година оваа административна единица била укината и нејзината територија била поделена на три новоформирани провинции (бановини). Регионот е дел од поширокиот регион „Стара Србија“, користен во историски термини.
Во границите на модерна Србија, историскиот Рашки регион опфаќал (приближно) територијален распон на три области: Рашка, Златибор и Моравица.
Култура
[уреди | уреди извор]Некои од црквите во западна Србија и во источна Босна биле изградени од мајстори од Рашка, кои припаѓале на Рашката архитектонска школа. Тие вклучуваат: Црквата на Светите апостоли Петар и Павле во Стари Рас и манастирите Градац и Стара Павлица.[19]
Географија
[уреди | уреди извор]
Под-региони
[уреди | уреди извор]- Стари Влах е дел од Прибој, Нова Варош, Пријепоље, Ужице, Чајетина и Ариље, кој е дел од областа Златибор и Ивањица, која е дел од округот Моравица.
- Пештер
- Јужно Подриње
- Рашка (река)
- Сјеница Поле
- Рујно
- Златибор
- Поле Пљевља
- Надибар
- Драгачево
- Ибарски Колашин
Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- Bataković, Dušan T., уред. (2005). Histoire du peuple serbe [History of the Serbian People] (француски). Lausanne: L’Age d’Homme. ISBN 9782825119587.
- Ćirković, Sima (2008). The Serbs. Malden: Blackwell Publishing. ISBN 9781405142915.
- Curta, Florin (2006). Southeastern Europe in the Middle Ages, 500–1250. Cambridge: Cambridge University Press.
- Curta, Florin (2019). Eastern Europe in the Middle Ages (500-1300). Leiden and Boston: Brill. ISBN 9789004395190.
- Dimnik, Martin (1995). „Kievan Rus', the Bulgars and the southern Slavs, c. 1020-c. 1200“. The New Cambridge Medieval History. 4/2. Cambridge: Cambridge University Press. стр. 254–276. ISBN 9780521414111.
- Ферјанчић, Божидар (1959). „Константин VII Порфирогенит“. Византиски извори за историју народа Југославије. 2. Београд: Византолошки институт. стр. 1–98.
- Предлошка:The Early Medieval Balkans
- Предлошка:The Late Medieval Balkans
- Gigović, Ljubomir. „Etnički sastav stanovništva Raške oblasti“ (PDF). Београд. Архивирано од изворникот (PDF) на 2014-05-06. Наводот journal бара
|journal=(help) - Hupchick, Dennis P. (2002). The Balkans: From Constantinople to Communism. New York: Palgrave.
- Ivić, Pavle, уред. (1995). The History of Serbian Culture. Edgware: Porthill Publishers. ISBN 9781870732314.
- Janićijević, Jovan, уред. (1998). The Cultural Treasury of Serbia. Belgrade: Idea, Vojnoizdavački zavod, Markt system. ISBN 9788675470397.
- Ivanišević, Vujadin; Krsmanović, Bojana (2013). „Byzantine Seals from the Ras Fortress“ (PDF). Зборник радова Византолошког института. 50 (1): 449–460.
- Калић, Јованка (1979). „Назив Рашка у старијој српској историји (IX-XII век)“. Зборник Филозофског факултета. 14 (1): 79–92.
- Калић, Јованка (1989). „Прокопијева Арса“. Зборник радова Византолошког института. 27–28: 9–17.
- Kalić, Jovanka (1995). „Rascia – The Nucleus of the Medieval Serbian State“. The Serbian Question in the Balkans. Belgrade: Faculty of Geography. стр. 147–155.
- Калић, Јованка (2004). „Рашка краљевина: Regnum Rasciae“. Зборник радова Византолошког института. 41: 183–189.
- Калић, Јованка (2010). „Стара Рашка“. Глас САНУ. 414 (15): 105–114.
- Kalić, Jovanka (2017). „The First Coronation Churches of Medieval Serbia“. Balcanica (48): 7–18. doi:10.2298/BALC1748007K.
- Krsmanović, Bojana (2008). The Byzantine Province in Change: On the Threshold Between the 10th and the 11th Century. Belgrade: Institute for Byzantine Studies. ISBN 9789603710608.
- Petrović, Milić F. (2007). „Raška oblast u Jugoslovenskoj državi 1918–1941“. Beograd. Наводот journal бара
|journal=(help) - Moravcsik, Gyula, уред. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2 revised. изд.). Washington D.C.: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. ISBN 9780884020219.
- Nesbitt, John W.; Oikonomides, Nicolas, уред. (1991). Catalogue of Byzantine Seals at Dumbarton Oaks and in the Fogg Museum of Art. 1. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.
- Острогорски, Георгије; Баришић, Фрањо, уред. (1966). Византијски извори за историју народа Југославије. 3. Београд: Византолошки институт.
- Stephenson, Paul (2000). Byzantium's Balkan Frontier: A Political Study of the Northern Balkans, 900–1204. Cambridge University Press. ISBN 9780521770170.
- Stephenson, Paul (2003). The Legend of Basil the Bulgar-Slayer. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521815307.
- Samardžić, Radovan; Duškov, Milan, уред. (1993). Serbs in European Civilization. Belgrade: Nova, Serbian Academy of Sciences and Arts, Institute for Balkan Studies. ISBN 9788675830153.
- Šćekić, Radenko; Leković, Žarko; Premović, Marijan (2015). „Political Developments and Unrests in Stara Raška (Old Rascia) and Old Herzegovina during Ottoman Rule“. Balcanica (46): 79–106. doi:10.2298/BALC1546079S.
- Stojkovski, Boris (2020). „Byzantine military campaigns against Serbian lands and Hungary in the second half of the eleventh century.“. Во Theotokis, Georgios; Meško, Marek (уред.). War in Eleventh-Century Byzantium. Routledge. ISBN 978-0429574771.
- Thurn, Hans, уред. (1973). Ioannis Scylitzae Synopsis historiarum. Berlin-New York: De Gruyter. ISBN 9783110022858.
- Whittow, Mark (1996). The Making of Orthodox Byzantium, 600–1025. Basingstoke: Macmillan. ISBN 9781349247653.[мртва врска]
- Живковић, Тибор (2002). Јужни Словени под византијском влашћу 600–1025 (South Slavs under the Byzantine Rule 600–1025). Београд: Историјски институт САНУ, Службени гласник. ISBN 9788677430276.
- Živković, Tibor (2008). Forging unity: The South Slavs between East and West 550–1150. Belgrade: The Institute of History, Čigoja štampa. ISBN 9788675585732.
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]- ↑ 1,0 1,1 Curta 2019
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Bataković 2005.
- ↑ Kalić 1989.
- ↑ Ферјанчић 1959.
- ↑ Moravcsik 1967.
- ↑ Nesbitt & Oikonomides 1991.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Ćirković 2004.
- ↑ Kalić 1995.
- ↑ 9,0 9,1 Ivanišević 2013.
- ↑ Острогорски & Баришић 1966.
- ↑ Fine 1991.
- ↑ Dimnik 1995.
- ↑ Živković 2008.
- ↑ Stojkovski 2020.
- ↑ Curta 2019.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Ćirković 2008
- ↑ 17,0 17,1 Ivanišević 2013
- ↑ 18,0 18,1 Dimnik 1995
- ↑ Janićijević 1998.