Генетско проучување на Мароканците

Од Википедија — слободната енциклопедија
Хаплогрупи на ДНК на човечки Y-хромозом во Мароко и во светот. [1]

Мароканската генетика ја опфаќа генетската историја на луѓето од Мароко и генетското влијание на ова потекло врз светското население. Оваа генетика била под големо влијание на географијата.

Во праисториските времиња, пустината Сахара на југ и Средоземното Море на север биле важни географски бариери за приливот од Потсахарска Африка и Европа Сепак, Западна Азија и Северна Африка формираат единствена копнена маса на Синајскиот Полуостров. Неолитските западноазиски популации би биле привлечени од влажната Сахара, кои пристигнувале или преку Суец, Баб ел-Мандеб или Медитеранот.

Како резултат на овие географски влијанија, генетскиот профил на мароканската популација претставува сложен мозаик од автохтони лози од Магреб, како и северноафрикански, европски, западноазиски и западноафрикански елементи во променливи степени. Иако северозападна Африка доживеала проток на гени од околните региони, таа исто така претрпела долги периоди на генетска изолација во некои делови. Ова овозможило карактеристични генетски маркери да се развијат кај некои популации на Магреб, особено во одредени изолирани групи што зборуваат берберски.

Населението на Мароко е генетски хетерогено. [2] Ова најмногу се должи на арапските миграции во Магреб, демографски процес кој во голема мера имплицирал генски тек и ја ремоделирал генетската структура на Магреб. [3] Базенот на хромозомот J-M267 е изведен не само од значајните дисперзии од периодот на раната неолитска револуција од Западна Азија, туку во многу поголема мера од неодамнешните експанзии на арапските племиња од Арапскиот Полуостров, при што и јужните Катанити и северните аднанитски Арапи додале на хетерогено етничкиот состав. [4]

Праисторија и антика[уреди | уреди извор]

Се смета дека областа на денешно Мароко била населена уште од палеолитот, некаде помеѓу 90.000 и 190.000 п.н.е., но тоа повеќе не е случај по откривањето на 300.000 години хомо сапиенс и наместо тоа, денес се мета дека територијата била населена уште од првобитните времиња со луѓе. За време на горниот палеолит, Магреб бил поплоден отколку што е денес, повеќе наликувал на савана отколку на денешниот сушен пејзаж. [5] Пред 22.000 години, Атеријанската култура, била наследена од иберомавританската култура, која споделувала сличности со иберските култури. Забележани се скелетни сличности помеѓу погребувањата на иберомавританските Мехта-Афалу и европските кромањонци. Иберомавританската индустрија во Мароко била наследена од капсијанската култура.

Берберскиот римски крал Птоломеј од Мавританија .
Мозаик на Дијана во Волубилис.
Урнатините на Чела, Сале.
Волубилис во урнатини.

Северна Африка и Мароко полека биле вовлечени во поширокиот медитерански свет во подем од страна на западноазиските семитски Феникијци, кои основале трговски колонии и населби во раниот класичен период. [6] Могадор бил феникиска колонија уште во почетокот на 6 век п.н.е. [7]

Мароко подоцна станала дел од фенокиската северноафриканска и иберското царство со седиште во Картагина. Најраната позната независна мароканска држава била Берберското кралство Мавританија под кралот Бокус I. Ова кралство во северно Мароко, не треба да се меша со сегашната држава Мавританија, датира најмалку од 110 п.н.е. [8]

Римското Царство го контролирало овој регион од 1 век п.н.е., и го именувало како Мавританија Тингитана. Христијанството било воведено во 2 век од нашата ера и придобило преобратени во римските градови, меѓу робовите и некои берберски земјоделци.

Во 5 век од нашата ера, како што Римското Царство опаѓало, регионот бил нападнат од север прво од германските Вандали, а потоа и од Визиготите. Во 6 век од нашата ера, северниот дел на Мароко номинално бил дел од Источното Римско или Византиско Царство. За сето ова време, берберските жители во високите планини во внатрешноста на Мароко останале непокорени.

Историја[уреди | уреди извор]

Ран арапски период[уреди | уреди извор]

Во 670 н.е., првото арапско освојување на северноафриканската крајбрежна рамнина се случило под Укба ибн Нафи, генерал кој служел под Омајадите од Дамаск. Муслиманите Омејади го донеле својот јазик, нивниот систем на владеење и исламот во Мароко. Голем дел од Берберите полека преминале во ислам, главно откако арапското владеење се повлекло. Првата независна берберска држава во областа на современо Мароко било Кралството Некор, емират во планините Риф. Тоа било основано од Салих I ибн Мансур во 710 година, како држава вазал на Праведниот Калифат. По избувнувањето на Големиот берберски бунт во 739 година, Берберите формирале други независни држави како што се Микнаса од Сиџилмаса и Баргавата.

Идрис ибн Абдала побегнал во Мароко по масакрот на Абасидите врз неговото племе во Ирак. Тој ги убедил племињата Авраби Бербери да ја прекинат својата верност кон далечните абасидски калифи во Багдад и ја основал династијата Идрисиди во 788 година. Идрисидите го основале градот Фес како главен град и Мароко станал центар на муслиманското учење и голема регионална сила. Идрисидите биле соборени во 927 година од страна на Фатимидскиот Калифат и нивните сојузници од Микнаса. Откако Микнаса ги прекинала односите со Фатимидите во 932 година, тие биле отстранети од власт од страна на Маграва од Сиџилмаса во 980 година.

Берберски династии[уреди | уреди извор]

Алморавидското царство во својот најголем обем, ок. 1120
Алморавидското царство својот најголем обем, в. 1212 година

Од 11 век, се појавиле низа моќни берберски [9] династии. Алморавидската династија [10] [11][12] и Алмохадската династија [13]доминирале во Магреб, поголемиот дел од денешна Шпанија и Португалија и регионот на западниот Медитеран. Во 13-тиот и 14-тиот век Меринидите ја држеле власта во Мароко и се труделе да ги продолжат успесите на Алмохадите со воените походи во Алжир и Иберија. Тие биле следени од Ватасидите. Во 15 век, Реконквистата ставила крај на муслиманското владеење во средна и јужна Иберија и многу муслимани и Евреи побегнале во Мароко. [14] Португалските напори да го контролираат брегот на Атлантикот во 15 век не влијаеле многу на внатрешноста на Мароко. Според Елизабет Ало Исичеи, „Во 1520 година, во Мароко имаше глад толку страшен што долго време беа датирани други настани. Се смета дека населението на Мароко падна од 5 на помалку од 3 милиони помеѓу почетокот на шеснаесеттиот и деветнаесеттиот век“. [15]

Арапски династии[уреди | уреди извор]

Во 1549 година, регионот паднал во рацете на последователни арапски династии кои тврделе дека потекнуваат од исламскиот пророк Мухамед: најпрвин династијата Садити која владеела од 1549 до 1659 година, а потоа династијата Алауити, која останала на власт од 17 век.

Султанот Абдераман од Мароко, од Ежен Делакроа.

За време на династијата Садити, земјата ги одбила отоманските упади и португалската инвазија во битката кај Ксар ел-Кебир во 1578 година. Владеењето на Ахмад ел-Мансур донело ново богатство и углед на Султанатот, а големата експедиција во Западна Африка и нанела крупен пораз на Сонгајското Цартво во 1591 година. Сепак, управувањето со териториите низ Сахара се покажало премногу тешко. По смртта на ел-Мансур земјата била поделена меѓу неговите синови.

Во 1666 година, Мароко повторно бил обединет од династијата Алауити, кои оттогаш се владејачки дом на Мароко. Мароко се соочувал со агресија од Шпанија, а Отоманското Царство притискало на запад. Алауитите успеале да ја стабилизираат својата позиција и додека кралството било помало од претходните во регионот, останало доста богато. Против противењето на локалните племиња Исмаил Ибн Шариф (1672–1727) започнал да создава обединета држава. [16] Со неговиот Џејш д'Ахл ал-Риф ( Рифијанската армија) тој го создал Тангер од Англичаните во 1684 година и ги протерал Шпанците од Лараш во 1689 година.

Мароко станала првата нација која ги признала Соединети Американски Држави како независна држава во 1777 година [17] [18] [19] [20] Во почетокот на Американската револуција, американските трговски бродови во Атлантскиот Океан биле предмет на напади од берберските пирати. На 20 декември 1777 година, мароканскиот султан Мохамед III изјавил дека американските трговски бродови ќе бидат под заштита на султанатот и на тој начин би можеле да уживаат во безбеден премин. Мароканско-американскиот договор за пријателство, потпишан во 1786 година, е најстариот непрекинат договор за пријателство во САД. [21] [22]

Арапски прилив[уреди | уреди извор]

Имало неколку бранови на миграција на Арапите во Мароко. Најзначајниот бран била преселбата на Бану Хилал, Бану Сулејм и Макил во 11 век. Тие се преселиле во регионот на денешно Мароко во 12 век кога владетелот Абд ел-Мумин ги префрлил таму во голем број и ги населил во атлантските рамнини, во регион кој претходно бил населен со племенската група Баргавата. Овој регион бил во голема мера уништен и населен од Алморавидите, а потоа повторно населен од Алмохадите во 1149–1150 и 1197–1198 година, пред да се замени населената област со арапски бедуински мигранти. Алмохадите им помогнале на арапските племиња да ги поминат бариерите на планините Атлас и го забрзале нивното проширување во Мароко за да ја завршат номадската бедуинска доминација над низините на Магреб сè до крајбрежните рамнини на Атлантикот. [23] Појавата на Арапите ја зголемила сложеноста на етничкото население на Мароко и внесело значаен неберберски елемент. Тие сè повеќе играле важна улога во политиката на Алмохадското Царство. Владетелот Абд ел-Мумин очекувал противење од Масмуда на кои им бил странец, па добил арапска поддршка за да го обезбеди наследството на својот син. Со падот на армијата на Алмохадите, арапските бедуини станале најмоќната сила во мароканските рамнини и ниту еден владетел не можел да има власт таму без нивна поддршка.

За време на Маринидите, Арапите станале поважни во Мароко. Поради недостаток на поддржувачи на Зената, тие ја поздравиле поддршката на арапските номади кои веќе почнале да навлегуваат во земјата под Алмохадите. Зенатите биле во голема мера асимилирани во арапската култура и маринидските Махзани (влада) составена и од Арапи и од Зенати. Ова довело до проширување на арапските племиња во Мароко каде што се населиле во рамнините, а многу берберски групи биле арапизирани. За време на Маринидите, арапскиот станал заеднички и официјален јазик. [24] Овој демографски процес во голема мера имплицирал генски тек и ја ремоделирал генетската структура.

Генетски докази[уреди | уреди извор]

Едно генетско проучување објавено во јануари 2012 година покажало дека домородното северозападноафриканско потекло е најтесно поврзано со популациите надвор од Африка, но „раздвојувањето меѓу мароканскиот народ и народите од Блискиот Исток/европејците веројатно му претходи на холоценот (>12.000 г.) и на палеолитот (>40.000 п.н.е.).“ [25]

Постарите проучувања јасно покажуваат дека не постојат значителни генетски разлики помеѓу мароканските популации кои зборуваат арапски и мароканските популации кои не зборуваат арапски. Самите Бербери опфаќаат генетски различни групи и имаат висок степен на генетска хетерогеност. Податоците од човечкиот леукоцитен антиген HLA ДНК сугерираат дека повеќето Мароканци, и оние со неарапски етнолингвистички идентитет и оние со арапски етнолингвистички идентитет, се од берберско потекло, и дека генеалошките вистински Арапи од Арабија кои ја нападнале Северна Африка и делови од Јужна Европа не придонесуваат суштински во генскиот базен. [26] [27] Сепак, резултатите од една неодамнешното иследување од 2017 година тврди дека миграцијата на Арапите во Магреб претставува демографски процес што подразбира проток на гени и ја ремоделира генетската структура на Магреб, наместо тоа да биде само културен процес како што било предложено претходно од постарите записи.

Според едно иследување од 2000 година на European Journal of Human Genetics, Мароканците од северозападна Африка, иако сè уште имаат многу разлики, генетски се поблиску до јужноевропејците отколку со потсахарските Африканци од банту етничката припадност. [28]

Постои значителен придонес на потсахарска африканска ДНК кај околу една третина од Мароканците, при што повеќето западноевроазиски бербери покажуваат придонес од 1-10% потсахарска африканска ДНК во просек. [29] Неберберските популации покажале значително повеќе придонеси на ДНК од потсахарска Африка (до 55%). Кога станува збор за придонесите на потсахарска Африка, разликите меѓу берберските популации не биле значајни. Кодри и негоите соработници (2009) и Ернандес и неговите сопработници (2015) покажале зголемена застапеност на потсахарска африканска мтДНК хаплогрупи (т.е. висока преваленца на лоза добиена од L).

Различните испитувани локуси откриле блиска сличност помеѓу Берберите и другите северноафрикански групи, главно со мароканските арапски говорници, што е во согласност со хипотезата дека денешното мароканско население има силно берберско потекло. [30] Од друга страна, различни проучувања исто така покажале дека мароканската популација е генетски хетерогена и разновидна, и дека дури и самите Бербери опфаќаат генетски различни групи. Различни популациски генетички проучувања заедно со историчари како Габриел Кампс и Чарлс-Андре Жилиен ја поддржуваат идејата дека најголемиот дел од генскиот базен на современите северозападни Африканци, без разлика на лингвистичката група, е од неолитско потекло.[31] Различни понови проучувања се спротивставиле на ова и дошле до заклучок дека базенот на хромозомот J-M267 бил изведен не само од раните неолитски дисперзии, туку во многу поголема мера од неодамнешните експанзии на арапските племиња од Арапскиот Полуостров, што подразбира проток на гени и ја ремоделирал генетската структура на Магреб.

Марокански Y-ДНК хромозом[уреди | уреди извор]

Потекло и распространување на E-M215 и неговите подклади од Источна Африка. [32] [33]

Е-М81[уреди | уреди извор]

Распространетост на Y хаплотипот E-M81 E1b1b1b во Северна Африка, Западна Азија и Европа.

E1b1b1b1 (E-M81), порано E1b1b1b, E3b1b и E3b2, е најчестата хромозомска Y група во Мароко, доминирана од нејзината потклада E-M183. Се смета дека потекнува од Северна Африка пред 14.200 години. [34]

Се верува дека нејзината матична клада E1b1b (E-M215) првпат се појавила во Африканскиот Рог пред околу 42.600 години. [35] Нејзината доминантна подклада Е-М35 се смета дека се појавила во Источна Африка пред околу 22.400 години, а подоцна би се распрснала во Северна Африка и оттаму во Западна Азија. [36] [37] Се смета дека сите главни подгранки на E-M35 потекнуваат од истата општа област како и матичната клада: во Северна Африка, Африканскиот Рог или блиските области на Блискиот Исток. Некои гранки на Е-М35 ја напуштиле Африка пред многу илјади години. На пример, Батаглија и др. (2008) процениле дека E-M78 (наречена E1b1b1a1 во тој труд) е во Европа подолго од 10.000 години. [38]

Оваа хаплогрупа достигнува средна фреквенција од 85% во Северна Африка. Зачестеноста се намалува од приближно 80% или повеќе кај некои марокански берберски популации, вклучувајќи ги и Сахарците, на приближно 28% на исток од овој опсег во Египет. [39] [37] [40]

Поради распространетоста на кладот меѓу овие берберски групи и други како што се Мозабитите, Рифјаните, Шилхите и Кабилите, понекогаш се нарекува генетски берберски маркер.

Ова филогенетско дрво на подкладите на хаплогрупата Бербер се заснова на дрвото на YCC 2008 и последователните објавени истражувања како што е сумирано од ISOGG. [41] [42] [43]

  • E1b1b1b (L19, V257)
    • E1b1b1b1 (M81)
      • E1b1b1b1a (M107) Андерхил и соработниците (2000) .
      • E1b1b1b1b (M183) Овој клад е исклучително доминантен во рамките на E-M81. Всушност, додека Карафет и соработниците (2008) продолжуваат да го опишуваат ова како подклада на E-M81, а ISOGG се одложува на Карафет и соработниците сите податоци имплицираат дека всушност треба да се смета за филогенетски еквивалентно на M81.

Просечните северноафрикански марокански бербери имаат фреквенции од E3b3 во +80%.Според проучувањата на Алварес и др. (2009) покажало фреквенција на E3b1b од 28/33 или 84,8% кај Берберите од Маракеш. При кое останатите фреквенции се 1/33=3% E3a*, 1/33=3% E3b*, 1/33 или 3% E3b1a и 1/33 или 3% E3b1c.

E1b1b (M81) се протоберберски маркер E1b1b1b1a1 (M107), редуцирана протоберберска лоза во Мали. [44]

J-P209[уреди | уреди извор]

Распределба на хаплогрупата J (Y-DNA).

Хаплогрупата J-P209 е вториот најчест Y хромозом во Мароко, доминирана од неговата потклада J-M267 (J1). Се верува дека се појавила пред околу 31.700 години во Југозападна Азија (пред 31.700±12.800 години според Семино и неговите соработници (2004). Нејзината најголема фреквенција од 30%-62,5% била забележана кај муслиманските арапски популации на Блискиот Исток.

Хаплогрупата J-P209 се наоѓа во најголема концентрација во југозападниот дел од Арапскиот Полуостров. Хаплогрупата J-P209 има значително присуство во Северна Африка, што е втората најчеста хаплогрупа во Магреб. Проучувањето од 2021 година покажало дека највисоката фреквенција на блискоисточната компонента некогаш забележана во Северна Африка досега била забележана кај Арапите од Веслетија во Тунис, кои имале фреквенција на блискоисточната компонента од 71,8%. [45] J-P209 е пронајдена во фреквенции од 35% во Алжир, 34% во Тунис [46] [47] и 20% во Египет (Семино и др. 2004). Во Мароко, J-M267 е пронајдена во фреквенции од 26,4%, [48] 31,5%, [49] и 20,4%. [50]

Распространетост на хаплогрупата Ј (Y-ДНК)

Едно неодамнешно проучување покажало дека базенот на хромозомот J-M267 во Магреб е изведен не само од раните неолитски дисперзии, туку во многу поголема мера од арапските миграции во Магреб, неодамнешните експанзии на арапските племиња од Арапскиот Полуостров, за време на кои јужните Катанити и северните Аднанити Арапи придонеле во хетерогениот етнички состав на Магреб. Ова силно имплицирашо генски тек и ја ремоделирала генетската структура на Магреб, наместо да биде обична културна замена како што тврдат постарите студии. Ова ги зголемило генетските сличности меѓу северноафриканците и жителите на Блискиот Исток. [51]

Е-М78[уреди | уреди извор]

Густина на распространетост на E1b1b1a (E-M78) во одредени области на Африка и Евроазија.

Најбазалната и најретката парагрупа E-M78* била пронајдена на пониски фреквенции кај мароканските Арапи. Под-кладата E-V65 се наоѓа на високи нивоа во регионите на Магреб во далечната северна Африка. Круцијани и др. (2007) известуваат за нивоа од околу 20% кај либиските арапски лози и околу 30% кај мароканските Арапи. Се смета дека е поретка кај Берберите, но сепак е присутна во нивоа од >10%. Авторите сугерираат северноафриканско потекло за оваа лоза. Во Европа, само неколку единки биле пронајдени во Италија и Грција.

Капели и неговите соработници (2009) го проучувале бета-кластерот во Европа. Тие пронашле и траги во Кантабрија, Португалија и Галиција, при што Кантабрија има највисоко ниво во Европа во нивната студија, со 3,1% (5 од 161 лице).

Други фреквенции на E1b1b1a1c (E-V22) биле пријавени од Круцијани и неговите соработници (2007) кои ги вклучуваат мароканските Арапи (7,27%, 55 луѓе) и мароканските Евреи (8%, 50 луѓе).

Други хаплогрупи[уреди | уреди извор]

Карта на распространетост на хаплогрупа E-M123 (Y-ДНК).

Во врска со E-M123 без проверка за E-M34 SNP се наоѓа на мали фреквенции во Мароко. Ниски регионални проценти за E-M123 биле пријавени кај мароканските Бербери околу 3%. E-M123 е позната и како E1b1b1b2a (ISOGG 2012).

Евроазиските хаплогрупи како што се хаплогрупата Ј и хаплогрупата Р1, исто така, биле забележани на многу минимални фреквенции. Темелна студија од Круцијани и неговите соработници (2004) која ги анализирала популациите од Мароко, заклучила дека северноафриканскиот модел на Y-хромозомска варијација (вклучувајќи ги и хаплогрупите J1 и R1b) е главно од неолитско потекло, што сугерира дека неолитската транзиција во овој дел од светот била придружена со демиска дифузија на сточари кои зборуваат берберски од Алжирската пустина во источно Мароко, иако подоцнежните трудови сугерираат дека овој датум би можел да биде долг пред десет илјади години, со преминот од оранската во капсијанската култура во Северна Африка. [52]

Хаплогрупите G и T ретко се наоѓаат во Мароко. Во 147 примероци земени во Мароко, кај 1% било откриено дека е со хаплогрупа G. [53]

Во друга студија 1% од 312 примероци во Мароко биле G. [54]

Друга студија собрала примероци единствено од села во долината Азгур во Мароко, каде што ниту еден од 33 примероци не бил утврден

Проучувањето на 20 марокански Евреи покажало дека 30% биле G. Тестираните мажи тогаш очигледно живееле во Израел. Друга студија за еврејски мажи покажала дека 19,3% од 83 Евреи мажи од Мароко припаѓале на хаплогрупата [55] . Поголемиот дел од сите машки скелети од европскиот неолитски период досега дале Y-ДНК што припаѓа на оваа хаплогрупа како мумифицираните останки на Ледениот човек Еци, The National Geographic Society го става потеклото на хаплогрупата G на Блискиот Исток пред 30.000 години и претпоставува дека луѓето што ја носат хаплогрупата учествувале во ширењето на неолитот во Африка, а потоа и во Европа [56] Два проценти од Арапските Мароканци и 0% до 8% од Берберските Мароканци, исто така, поседувале хаплогрупа G. [57]

Хаплогрупата Т се наоѓа помеѓу централните Бербери од Асни Оаза во близина на алжирските граници со 1,9% и била забележана кај мароканските Евреи со 4%.

Најбазалната и најретката E1a* парагрупа била пронајдена на пониски фреквенции во примероците добиени од мароканските Бербери и Сахарци, датирана околу 45.000 п.н.е., и поврзана со повторната евроазиската миграција од Блискиот Исток во Северна Африка заедно со E1b1b за време на палеолитот. [57]

Марокански Y-ДНК хаплогрупи[уреди | уреди извор]

Население n A/B E-M33 E-V38 E-M35* E-M78 E-M81 E-M123 G J R Наводи
Мароко 760 &100000000000000090000000,9 &100000000000000270000002,7 &100000000000000320000003,2 &100000000000000420000004,2 &100000000000000680000006,8 &1000000000000067300000067,3 &100000000000000060000000,6 &100000000000000060000000,6 &100000000000000760000007,6 &100000000000000440000004,4 Бекада и сор. 2013[58]
Мароко 87 — — &100000000000000920000009,2 — &100000000000000570000005,7 &1000000000000052800000052,8 — — &1000000000000026400000026,4 — Фадлауј Зид и сор. 2013 [59]
Мароко 221 — &100000000000000180000001,8 &100000000000000450000004,5 &100000000000000040000004 &100000000000000680000006,8 &1000000000000006500000065 — — &100000000000000090000009 &100000000000000040000004 Фрегел и сор. 2009[60]
Мароко 51 &100000000000000040000004 &100000000000000060000006 — &100000000000000060000006 &100000000000000060000006 &1000000000000005500000055 — — &1000000000000002000000020 &100000000000000040000004 Онофри и сор. 2008[61]
Мароко 176 — — &100000000000000630000006,3 &100000000000000510000005,1 &100000000000000630000006,3 &1000000000000063600000063,6 — — &1000000000000013600000013,6 &100000000000000280000002,8 Бош и сор. 2001[62]
Арапи (Мароко) 49 — — — — &1000000000000042900000042,9 &1000000000000032600000032,6 — — &1000000000000020400000020,4 — Семино и сор. 2004[63]
Арапи (Мароко) 44 — — &100000000000000680000006,8 &100000000000000220000002,2 &1000000000000011300000011,3 &1000000000000052200000052,2 — — &1000000000000015900000015,9 &100000000000000680000006,8 Бош и сор. 2001[62]
Арапи (Мароко) 54 — — — — &1000000000000038900000038,9 &1000000000000031500000031,5 — — — — Круцијани и сор. 2004[64]
Бербери (Мароко) 64 — — — — &1000000000000010900000010,9 &1000000000000068700000068,7 — — &100000000000000630000006,3 — Семино и сор. 2004[63]
Бербери (Маракеш) 29 — — — &100000000000000340000003,4 &100000000000000690000006,9 &1000000000000072400000072,4 — — — — Круцијани и сор. 2004[65]
Бербери (Среден Атлас) 69 — — — — &1000000000000010100000010,1 &1000000000000007100000071 — &100000000000000430000004,3 &100000000000000580000005,8 — Круцијани и сор. 2004[65]
Бербери (Јужен Мароко) 40 — — &100000000000000250000002,5 &100000000000000750000007,5 &1000000000000012500000012,5 &1000000000000006500000065 — — &1000000000000001000000010 — Бош и сор. 2001[62]
Бербери (Северни и Средно Мароко) 63 — &100000000000000310000003,1 &100000000000000950000009,5 &100000000000000790000007,9 &100000000000000150000001,5 &1000000000000006500000065 — — &1000000000000011100000011,1 — Бош и сор. 2001[62]
Бербери (Амизмиз) 33 &100000000000000030000003 — &100000000000000030000003 &100000000000000030000003 &100000000000000030000003 &1000000000000084800000084,8 &100000000000000030000003 — — — Алварес и сор. 2009
Бербери (Asni) 54 — — — &100000000000000190000001,9 &100000000000000370000003,7 &1000000000000079600000079,6 — — &100000000000000190000001,9 &100000000000000190000001,9 Дугожон и сор. (2005)[66]
Бербери 67 — — — — &100000000000000150000001,5 &1000000000000077600000077,6 — &100000000000000060000006 &100000000000000150000001,5 &100000000000000060000006 Дугожон и сор. (2005)[66]
Бербери (Северно Мароко) 43 — — — — — &1000000000000079100000079,1 — — — — Ахмед и сор. 2014[67]
Бербери (Јужно Мароко) 65 — — — — — &1000000000000098500000098,5 — — — — Ахмед и сор. 2014[67]
Бербери (Средно Мароко) 187 — — — — — &1000000000000089800000089,8 — — — — Ахмед и сор. 2014[67]
Марокански Сахарци 189 &100000000000000050000000,5 &100000000000000520000005,2 &100000000000000680000006,8 — — &1000000000000055500000055,5 &1000000000000011100000011,1 — &1000000000000013200000013,2 &100000000000000720000007,2 Бекада и сор. 2013[58]
Марокански Сахарци 89 — &100000000000000890000008,9 &1000000000000011200000011,2 — — &1000000000000059500000059,5 — — &1000000000000020200000020,2 — Фрегел и сор. 2009[60]
Марокански Сахарци 29 — &100000000000000340000003,4 &100000000000000340000003,4 — — &1000000000000075800000075,8 — — &1000000000000017200000017,2 — Бош и сор. 2001[62]
Марокански Евреи 19 — — — &1000000000000021100000021,1 — — — &1000000000000026300000026,3 &1000000000000031500000031,5 &1000000000000010500000010,5 Франкалачи и сор. 2008[68]

Распределба на хаплогрупи во марокански популации[уреди | уреди извор]

Главните компоненти на хаплогрупите на Y-ДНК присутни кај мароканските Бербери (E3b ; 94%) се делат со европските и соседните северноафрикански и блискоисточни популации. Мал дел од хаплогрупите ги опфаќаат и оние поврзани со северозападните Африканци (E1a, A1a; 1%), жителите на Блискиот Исток (J, G, T; 2,4%), Африканците од потсахарскиот регион (E3a; 1,7%) и Европејците ( R1b, I1; 2%).

Некои од главните идентификувани проценти биле:

Берберски генетски идентитет на Мароканците[уреди | уреди извор]

Berber children in Morocco.

Праисториските популации на Мароко, кои биле предци на Берберите, биле поврзани со пошироката група на палео-средоземноморски народи. Афроазиското семејство веројатно потекнува за време на мезолитскиот период, можеби во контекст на капсијанската култура. [69] [70] Анализата на ДНК открила заедништво меѓу берберските марокански популации и оние на Лапонците од Скандинавија, што покажува врска која датира од пред околу 9.000 години. [71]

Околу 5000 п.н.е., населението на Северна Африка првенствено потекнува од креаторите на иберомавританската и капсијанската култура, со понов упад поврзан со неолитската револуција. [72] Прото-берберските племиња еволуирале од овие праисториски заедници за време на доцното бронзено до раното железно време. [73]

Генетски праисториски проширувања[уреди | уреди извор]

Доказите од ДНК сугерираат дека за време на последниот глацијален максимум, период помеѓу 25.000 и 19.000 години, големи ледени плочи дебели над еден километар покривале голем дел од Северна Европа, што го правел регионот непогоден за живеење за луѓето. Се верува дека човечкото население се повлекло на југ во потоплите региони во близина на Средоземно Море. Се верува дека бегалците во овој период биле во Иберија, на Балканот и во Италија и затоа имало проток на гени од Северна Африка во Јужна Европа. [74]

По глацијалниот максимум, кога започнала да се загрева европската клима, се смета дека засолништата биле изворот од кој Европа била повторно населена. Праисториските африкански лози кои биле воведени во Иберија како бегалци потоа би се распрснале низ цела Европа со ширењето на луѓето кон север. Ова може да го објасни присуството на генетски лози во Источна Европа и дури на север до Русија, кои се смета дека имаат праисториски врски со северозападна Африка, главно Мароко. Се верува дека по проширувањето на човечкото население од ибериските засолништа се вратило назад во Мароко и северозападна Африка. [75]

Неолитот до крајот на праисторијата[уреди | уреди извор]

Промената од лов и собирање во земјоделство за време на неолитската револуција претставувало пресврт во светската историја. Се верува дека општествата кои први ја направиле промената во земјоделството живееле во Северна Африка и Блискиот Исток пред околу 10.000 п.н.е. Земјоделството било воведено во Европа со мигрирање на земјоделците од Блискиот Исток. [76] Според моделот на демична дифузија, овие фармери од Блискиот Исток или ги замениле или се вкрстувале со местните популации на ловци-собирачи кои живееле во Европа од миграцијата „надвор од Африка“. [77]

Се претпоставува дека првите фармери од Блискиот Исток имале северноафрикански влијанија главно од капсијанската култура. [78] Постоеле и некои предлози според кои некои генетски лози пронајдени на Блискиот Исток пристигнале таму во овој период. [79] Се смета дека првите земјоделски општества на Блискиот Исток произлегле од Натуфиската култура, која постоела во Палестина од 12.000 п.н.е.-10.000 п.н.е. Важна миграција од северозападна Африка настанала од Иберо-Мавританците од Мароко преку Синајскиот Полуостров, се смета дека се случила пред формирањето на Натуфијан. [80]

Генетски континуитет во Мароко[уреди | уреди извор]

Во 2013 година, скелетите кои припаѓаат на креаторите на епипалеолитската иберомавриска култура, кои биле ископани на праисториските локалитети Тафоралт и Афалу, биле анализирани за античка ДНК. Сите примероци припаѓале на мајчините клади поврзани или со Северна Африка или со северното и јужното средоземноморско приморје, што укажува на проток на гени помеѓу овие области уште од епипалеолитот. [81] Античките тафоралти индивидуи ја носеле Y-ДНК хаплогрупата E1b1b и мтДНК хаплогрупите U6, H, JT и V, што укажува на континуитетот на населението во регионот кој датира од периодот на Иберо-мавританците. [82] [83]

Според проучувањето на Фадлауи-Зид во 2004 година, оваа шема сугерира дека арапизацијата на областа била главно културен процес, наместо демографска замена на берберското население кое го населувало регионот каде што се случила арапската експанзија. [84] Сепак, резултатите од едно поново иследување од 2017 година сугерираат дека миграцијата на Арапите во Магреб е главно демографски процес кој подразбира проток на гени и ја ремоделира генетската структура, наместо обична културна замена како што било предложено претходно со историските записи.

Мароканска митохондриска мтДНК[уреди | уреди извор]

Мароканскиот митохондриски базен во суштина е берберски по својата структура, се карактеризира со „вкупно висока фреквенција на западноевроазиски хаплогрупи“ претставен со пост-последната глацијална максимална експанзија од Иберија до Северна Африка, откриена со фината карактеризација на мтДНК HV хаплогрупата во Мароко се проценува околу 36% до 60%, некако пониска фреквенција на потсахарска L лоза и значително (но диференцијално) присуство на северноафриканските хаплогрупи U6 и M1". [85] И според Черни и сор. „глечерното максимално проширување кое потекнува од Иберија не само што довело до преселување на Европа, туку и на Северна Африка.“ [86]

Евроазиските мтДНК (мајчински) секвенци биле откриени на фреквенции од 96% кај мароканските бербери, 82% кај алжирските бербери и 78% кај неберберските Мароканци, во споредба со само 4% кај сенегалската популација.

До неодамна, некои трудови сугерирале дека распространетота на главните хаплогрупи L во Мароко главно се должи на задсахарската трговија со робови. [87] Сепак, во септември 2010 година, темелна студија за берберската мтДНК од Фрегел.заклучи дека повеќето од L хаплогрупите биле многу постари и воведени од антички африкански генски тек пред околу 20.000 години. [88]

Мароканските северни бербери поседуваат само 3% до 1% од SSA мтДНК., [89] за остатокот од мтДНК лоза претежно се кавкаски/западноевроазиски, додека мароканските Арапи имаат повеќе покачена SSA мајчинска примеса од околу 21% до 36% преку L-мтДНК секвенците, највисоките фреквенции на L-мтДНК се пријавени кај мароканските Арапи од околното подрачје на ел-Џадида со 36% и тоа во голема мера се припишува на трговијата со робови. [90]

Фреквенции (> 1%) на L-mtDNA

</nowiki>'''Земја''' </nowiki>'''Етничка група''' </nowiki>'''Број на тестови''' </nowiki>'''Навод''' </nowiki>'''L-мтДНК%'''
Мароко Мароканци (Евреи) 149 Бехар и сор. (2008) 1.34%
Мароко Северно Мароко (Бербери) 124 Естебан и сор. (2004) 1%
Мароко Марокански Арапи 81 Харих и сор. (2010) 36%
Мароко Марокански Арапи 56 Турчи и сор. (2009) 25.00%
Мароко Јужно Мароко (Бербери) 64 Турчи и сор. (2009) 26.00%

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Y Haplogroups of the World (PDF) University of Illinois J. D. McDonald 2005
  2. ↑ Agouti, I.; Badens, C.; Abouyoub, A.; Levy, N.; Bennani, M. (December 2008). „Molecular basis of beta-thalassemia in Morocco: possible origins of the molecular heterogeneity“. Genetic Testing. 12 (4): 563–568. doi:10.1089/gte.2008.0058. PMID 18976160.
  3. ↑ Evol, Mol Biol (February 2017). „Recent Historical Migrations Have Shaped the Gene Pool of Arabs and Berbers in North Africa“. Molecular Biology and Evolution. 34 (2): 318–329. doi:10.1093/molbev/msw218. PMC 5644363. PMID 27744413.
  4. ↑ Genet, Am J Hum (June 2002). „Genetic Evidence for the Expansion of Arabian Tribes into the Southern Levant and North Africa“. American Journal of Human Genetics. 70 (6): 1594–1596. doi:10.1086/340669. PMC 379148. PMID 11992266.
  5. ↑ Rubella, D. (1984). „Environmentalism and Pi Paleolithic economies in the Maghreb (c. 20,000 to 5000 B.P.)“. Во J.D. Clark & S.A. Brandt (уред.). From hunters to farmers the causes and consequences of food production in Africa. Berkeley: University of California Press. стр. 41–56. ISBN 978-0520045743.
  6. ↑ The Megalithic Portal; Megalith Map. „C. Michael Hogan, Mogador: Promontory Fort, The Megalithic Portal, ed. Andy Burnham“. Megalithic.co.uk. Посетено на 2010-06-02.
  7. ↑ Moscati, Sabatino (2001) The Phoenicians, Tauris, ISBN 1-85043-533-2
  8. ↑ „Bocchus I“. Посетено на September 27, 2010.
  9. ↑ Ramirez-Faria, Carlos (2007-01-01). Concise Encyclopaedia of World History. Atlantic Publishers & Dist. ISBN 978-81-269-0775-5.
  10. ↑ „The Maghrib under the Almoravids and the Almohads“. Britannica.com. Посетено на 2011-08-01.
  11. ↑ „Almoravides“. Universalis Encyclopedia.
  12. ↑ „Marīnid dynasty“. Encyclopædia Britannica.
  13. ↑ „The Maghrib under the Almoravids and the Almohads“. Britannica.com. Посетено на 2011-08-01.
  14. ↑ „Morocco – History“. Britannica.com. Посетено на 2011-08-01.
  15. ↑ Allo Isichei, Elizabeth (1997). A history of African societies to 1870. Cambridge University Press. p. 264. ISBN 0-521-45599-5
  16. ↑ "Morocco (Page 8 of 9)". Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2009. 2009-11-01.
  17. ↑ „Joint Statement by the United States of America and the Kingdom of Morocco“. whitehouse.gov. 2013-11-22.
  18. ↑ Morocco Foreign Policy and Government Guide. International Business Publications USA. 2004. ISBN 9780739760000.[мртва врска]
  19. ↑ „Defense Department News“.
  20. ↑ Kozaryn, Linda D. „Cohen Renews U.S.-Morocco Ties“. U.S. Department of Defense. Посетено на 2009-03-12.
  21. ↑ Roberts, Priscilla H. and Richard S. Roberts, Thomas Barclay (1728–1793): Consul in France, Diplomat in Barbary, Lehigh University Press, 2008, pp. 206–223 ISBN 093422398X.
  22. ↑ „Milestones of American Diplomacy, Interesting Historical Notes, and Department of State History“. U.S. Department of State. Посетено на 2007-12-17.
  23. ↑ Fage, J. D.; Oliver, Roland (1975). The Cambridge History of Africa (англиски). Cambridge University Press. стр. 343. ISBN 978-0-521-20981-6.
  24. ↑ Niane, Djibril Tamsir; Africa, Unesco International Scientific Committee for the Drafting of a General History of (1984-01-01). Africa from the Twelfth to the Sixteenth Century (англиски). UNESCO. стр. 89. ISBN 978-92-3-101710-0.
  25. ↑ Henn, B. M.; Botigué, L. R.; Gravel, S.; Wang, W.; Brisbin, A.; Byrnes, J. K.; Fadhlaoui-Zid, K.; Zalloua, P. A.; Moreno-Estrada, A. (2012). Schierup, Mikkel H (уред.). „Genomic Ancestry of North Africans Supports Back-to-Africa Migrations“. PLOS Genetics. 8 (1): e1002397. doi:10.1371/journal.pgen.1002397. PMC 3257290. PMID 22253600.
  26. ↑ Ballais, Jean-Louis (2000) "Chapter 7: Conquests and land degradation in the eastern Maghreb" In Barker, Graeme and Gilbertson, David (2000) The Archaeology of Drylands: Living at the Margin Routledge, London, Volume 1, Part III – Sahara and Sahel, pp. 125–136, ISBN 978-0-415-23001-8
  27. ↑ Gomez-Casado, E.; Del Moral, P.; Martinez-Laso, J.; Garcia-Gomez, A.; Allende, L.; Silvera-Redondo, C.; Longas, J.; Gonzalez-Hevilla, M.; Kandil, M.; и др. (2000). „HLA genes in Arabic-speaking Moroccans: Close relatedness to Berbers and Iberians“. Tissue Antigens. 55 (3): 239–249. doi:10.1034/j.1399-0039.2000.550307.x. PMID 10777099.
  28. ↑ Bosch, E.; Calafell, F.; Pérez-Lezaun, A.; Clarimón, J.; Comas, D.; Mateu, E.; Martínez-Arias, R.; Morera, B.; Brakez, Z.; и др. (2000). „Genetic structure of north-west Africa revealed by STR analysis“. European Journal of Human Genetics. 8 (5): 360–366. doi:10.1038/sj.ejhg.5200464. PMID 10854096.
  29. ↑ Calderón, Rosario; Pereira, Luisa; Cuesta, Pedro; Novelletto, Andrea; Dugoujon, Jean-Michel; Sánchez-Martínez, Luis J.; López, Saioa; Cavadas, Bruno; Pita, Guillermo (2020). „Human Genomic Diversity Where the Mediterranean Joins the Atlantic“. стр. 1041–1055. doi:10.1093/molbev/msz288. PMC 7086172. PMID 31816048.
  30. ↑ Harich, N.; Esteban, E.; Chafik, A.; López-Alomar, A.; Vona, G.; Moral, P. (2002). „Classical polymorphisms in Berbers from Moyen Atlas (Morocco): Genetics, geography, and historical evidence in the Mediterranean peoples“. Annals of Human Biology. 29 (5): 473–487. doi:10.1080/03014460110104393. PMID 12396367.
  31. ↑ Arredi, B.; Poloni, E.; Paracchini, S.; Zerjal, T.; Fathallah, D.; Makrelouf, M.; Pascali, V.; Novelletto, A.; Tyler-Smith, C. (2004). „A Predominantly Neolithic Origin for Y-Chromosomal DNA Variation in North Africa“. The American Journal of Human Genetics. 75 (2): 338–345. doi:10.1086/423147. PMC 1216069. PMID 15202071.
  32. ↑ Henn и др. (2008).
  33. ↑ Hassan и др. (2008).
  34. ↑ „E-M81 YTree“. yfull.com. Посетено на 2016-07-10.
  35. ↑ „E-M215 YTree“. yfull.com. Посетено на 2016-07-10.
  36. ↑ Cruciani, F.; La Fratta, R.; Santolamazza, P.; Sellitto, D.; Pascone, R.; Moral, P.; Watson, E.; Guida, V.; Colomb, E. B. (2004). „Phylogeographic Analysis of Haplogroup E3b (E-M215) Y Chromosomes Reveals Multiple Migratory Events Within and Out of Africa“. The American Journal of Human Genetics. 74 (5): 1014–1022. doi:10.1086/386294. PMC 1181964. PMID 15042509.
  37. ↑ 37,0 37,1 Alvarez, L.; Santos, C.; Montiel, R.; Caeiro, B.; Baali, A.; Dugoujon, J.-M.; Aluja, M. P. (2009). „Y-chromosome variation in South Iberia: Insights into the North African contribution“. American Journal of Human Biology. 21 (3): 407–409. doi:10.1002/ajhb.20888. PMID 19213004.
  38. ↑ Keita & Boyce (2005).
  39. ↑ Arredi, B.; Poloni, E.; Paracchini, S.; Zerjal, T.; Fathallah, D.; Makrelouf, M.; Pascali, V.; Novelletto, A.; Tyler-Smith, C. (2004). „A Predominantly Neolithic Origin for Y-Chromosomal DNA Variation in North Africa“. The American Journal of Human Genetics. 75 (2): 338–345. doi:10.1086/423147. PMC 1216069. PMID 15202071.
  40. ↑ Kujanová, Martina; Pereira, Luísa; Fernandes, Verónica; Pereira, Joana B.; Cerný, Viktor (October 2009). „Near eastern neolithic genetic input in a small oasis of the Egyptian Western Desert“. American Journal of Physical Anthropology. 140 (2): 336–346. doi:10.1002/ajpa.21078. ISSN 1096-8644. PMID 19425100.
  41. ↑ ISOGG (2008).
  42. ↑ Karafet, T. M.; Mendez, F. L.; Meilerman, M. B.; Underhill, P. A.; Zegura, S. L.; Hammer, M. F. (2008). „New binary polymorphisms reshape and increase resolution of the human Y chromosomal haplogroup tree“. Genome Research. 18 (5): 830–838. doi:10.1101/gr.7172008. PMC 2336805. PMID 18385274.
  43. ↑ Consortium, T. Y. C. (2002). „A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups“. Genome Research. 12 (2): 339–348. doi:10.1101/gr.217602. PMC 155271. PMID 11827954.
  44. ↑ „The Genetic Atlas - E1b1b Meditid mutative history“. thegeneticatlas.com. Посетено на 2015-10-01.
  45. ↑ Rep, Sci (August 2021). „Insights into the Middle Eastern paternal genetic pool in Tunisia: high prevalence of T-M70 haplogroup in an Arab population“. Scientific Reports. 11 (1): 15728. Bibcode:2021NatSR..1115728E. doi:10.1038/s41598-021-95144-x. PMC 8333252 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 34344940 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  46. ↑ Genet, Am J Hum (May 2004). „Origin, Diffusion, and Differentiation of Y-Chromosome Haplogroups E and J: Inferences on the Neolithization of Europe and Later Migratory Events in the Mediterranean Area“. American Journal of Human Genetics. 74 (5): 1023–1034. doi:10.1086/386295. PMC 1181965. PMID 15069642.
  47. ↑ 31% is based on Combined Data
  48. ↑ Fadhlaoui-Zid et al. 2013, Genome-Wide and Paternal Diversity Reveal a Recent Origin of Human Populations in North Africa
  49. ↑ Francalacci et al. 2008, History and geography of human Y-chromosome in Europe: a SNP perspective
  50. ↑ Semino, O.; Magri, C.; Benuzzi, G.; Lin, A. A.; Al-Zahery, N.; Battaglia, V.; MacCioni, L.; Triantaphyllidis, C.; Shen, P. (2004). „Origin, Diffusion, and Differentiation of Y-Chromosome Haplogroups E and J: Inferences on the Neolithization of Europe and Later Migratory Events in the Mediterranean Area“. The American Journal of Human Genetics. 74 (5): 1023–1034. doi:10.1086/386295. PMC 1181965. PMID 15069642.
  51. ↑ Fadhlaoui-Zid, K.; Haber, M.; Martínez-Cruz, B.; Zalloua, P.; Benammar Elgaaied, A.; Comas, D. (November 2013). „Genome-Wide and Paternal Diversity Reveal a Recent Origin of Human Populations in North Africa“. PLOS ONE. 8 (11): e80293. Bibcode:2013PLoSO...880293F. doi:10.1371/journal.pone.0080293. PMC 3842387. PMID 24312208.
  52. ↑ Myles, S.; Bouzekri, N.; Haverfield, E.; Cherkaoui, M.; Dugoujon, J. M.; Ward, R. (2005). „Genetic evidence in support of a shared Eurasian-North African dairying origin“. Human Genetics. 117 (1): 34–42. doi:10.1007/s00439-005-1266-3. PMID 15806398.
  53. ↑ Adams, S. M.; Bosch, E.; Balaresque, P. L.; Ballereau, S. P. J.; Lee, A. C.; Arroyo, E.; López-Parra, A. M.; Aler, M.; Grifo, M. S. G. (2008). „The Genetic Legacy of Religious Diversity and Intolerance: Paternal Lineages of Christians, Jews, and Muslims in the Iberian Peninsula“. The American Journal of Human Genetics. 83 (6): 725–736. doi:10.1016/j.ajhg.2008.11.007. PMC 2668061. PMID 19061982.
  54. ↑ Zalloua, P. A.; Platt, D. E.; El Sibai, M.; Khalife, J.; Makhoul, N.; Haber, M.; Xue, Y.; Izaabel, H.; Bosch, E. (2008). „Identifying Genetic Traces of Historical Expansions: Phoenician Footprints in the Mediterranean“. The American Journal of Human Genetics. 83 (5): 633–42. doi:10.1016/j.ajhg.2008.10.012. PMC 2668035. PMID 18976729.
  55. ↑ Behar, D. M.; Yunusbayev, B.; Metspalu, M.; Metspalu, E.; Rosset, S.; Parik, J. R.; Rootsi, S.; Chaubey, G.; Kutuev, I. (2010). „The genome-wide structure of the Jewish people“. Nature. 466 (7303): 238–242. Bibcode:2010Natur.466..238B. doi:10.1038/nature09103. PMID 20531471.
  56. ↑ Alonso, S.; Flores, C.; Cabrera, V.; Alonso, A.; Martín, P.; Albarrán, C.; Izagirre, N.; De La Rúa, C. N.; García, O. (2005). „The place of the Basques in the European Y-chromosome diversity landscape“. European Journal of Human Genetics. 13 (12): 1293–1302. doi:10.1038/sj.ejhg.5201482. PMID 16094307.
  57. ↑ 57,0 57,1 Cruciani, F.; Santolamazza, P.; Shen, P.; MacAulay, V.; Moral, P.; Olckers, A.; Modiano, D.; Holmes, S.; Destro-Bisol, G. (2002). „A Back Migration from Asia to Sub-Saharan Africa is Supported by High-Resolution Analysis of Human Y-Chromosome Haplotypes“. The American Journal of Human Genetics. 70 (5): 1197–1214. doi:10.1086/340257. PMC 447595. PMID 11910562.
  58. ↑ 58,0 58,1 Bekada, Asmahan; Fregel, Rosa; Cabrera, Vicente M.; Larruga, José M.; Pestano, José; Benhamamouch, Soraya; González, Ana M. (2013-02-19). „Introducing the Algerian Mitochondrial DNA and Y-Chromosome Profiles into the North African Landscape“. PLOS ONE. 8 (2): e56775. Bibcode:2013PLoSO...856775B. doi:10.1371/journal.pone.0056775. ISSN 1932-6203. PMC 3576335. PMID 23431392.
  59. ↑ Fadhlaoui-Zid et al. 2013, Genome-Wide and Paternal Diversity Reveal a Recent Origin of Human Populations in North Africa
  60. ↑ 60,0 60,1 Фрегел и сор. 2009, Demographic history of Canary Islands male gene-pool: replacement of native lineages by European.
  61. ↑ Онофри и сор. 2008, Y-chromosome markers distribution in Northern Africa: High-resolution SNP and STR analysis in Tunisia and Мароко populations
  62. ↑ 62,0 62,1 62,2 62,3 62,4 Бош и сор. 2001, High-resolution analysis of humanY-chromosome variation shows a sharp discontinuity and limited gene flow between Northwestern Africa and the IberianPeninsula.
  63. ↑ 63,0 63,1 Semino, O.; Magri, C.; Benuzzi, G.; Lin, A. A.; Al-Zahery, N.; Battaglia, V.; MacCioni, L.; Triantaphyllidis, C.; Shen, P. (2004). „Origin, Diffusion, and Differentiation of Y-Chromosome Хаплогрупа s E and J: Inferences on the Neolithization of Europe and Later Migratory Events in the Mediterranean Area“. The American Journal of Human Genetics. 74 (5): 1023–1034. doi:10.1086/386295. PMC 1181965. PMID 15069642.
  64. ↑ Круцијани и сор. 2004, Phylogeographic Analysis of Хаплогрупа E3b (E-M215) Y Chromosomes Reveals Multiple Migratory Events Within and Out Of Africa.
  65. ↑ 65,0 65,1 Cruciani, F.; La Fratta, R.; Santolamazza, P.; Sellitto, D.; Pascone, R.; Moral, P.; Watson, E.; Guida, V.; Colomb, E. B. (2004). „Phylogeographic Analysis of Хаплогрупа E3b (E-M215) Y Chromosomes Reveals Multiple Migratory Events Within and Out of Africa“. The American Journal of Human Genetics. 74 (5): 1014–1022. doi:10.1086/386294. PMC 1181964. PMID 15042509.
  66. ↑ 66,0 66,1 „The Berbers: Linguistic and genetic diversity“ (PDF). ddl.ish-lyon.cnrs.fr. Архивирано од изворникот (PDF) на 25 March 2012. Посетено на 22 March 2015.
  67. ↑ 67,0 67,1 67,2 Ahmed, Reguig; Nourdin, Harich; Abdelhamid, Barakat; Hassan, Rouba (2014). „Phylogeography of E1b1b1b-M81 Хаплогрупа and Analysis of its Subclades in Мароко“. Human Biology Open Access Pre-Prints. 86 (2).
  68. ↑ Francalacci et al. 2008, History and geography of human Y-chromosome in Europe: a SNP perspective
  69. ↑ Abdallah Laroui, The History of the Maghrib (Paris 1970; Princeton 1977) at 17, 60 (re S.W.Asians, referencing the earlier work of Gsell).
  70. ↑ Camps, Gabriel (1996), Les Berbères, Edisud, стр. 11–14, 65
  71. ↑ Achilli, A.; Rengo, C.; Battaglia, V.; Pala, M.; Olivieri, A.; Fornarino, S.; Magri, C.; Scozzari, R.; Babudri, N. (2005). „Saami and Berbers—An Unexpected Mitochondrial DNA Link“. The American Journal of Human Genetics. 76 (5): 883–886. doi:10.1086/430073. PMC 1199377. PMID 15791543.
  72. ↑ J. Desanges, "The proto-Berbers" 236-245, at 237, in General History of Africa, v.II Ancient Civilizations of Africa (UNESCO 1990).
  73. ↑ Mário Curtis Giordani, História da África. Anterior aos descobrimentos (Petrópolis, Brasil: Editora Vozes 1985) at 42-43, 77-78. Giordani references Bousquet, Les Berbères (Paris 1961).
  74. ↑ Malyarchuk, B. A.; Derenko, M.; Perkova, M.; Grzybowski, T.; Vanecek, T.; Lazur, J. (2008). „Reconstructing the phylogeny of African mitochondrial DNA lineages in Slavs“. European Journal of Human Genetics. 16 (9): 1091–1096. doi:10.1038/ejhg.2008.70. PMID 18398433.
  75. ↑ Cherni, L.; Fernandes, V. N.; Pereira, J. B.; Costa, M. D.; Goios, A.; Frigi, S.; Yacoubi-Loueslati, B.; Amor, M. B.; Slama, A. (2009). „Post-last glacial maximum expansion from Iberia to North Africa revealed by fine characterization of mtDNA H haplogroup in Tunisia“. American Journal of Physical Anthropology. 139 (2): 253–260. doi:10.1002/ajpa.20979. PMID 19090581.
  76. ↑ Brace, C. L. (2006). „The questionable contribution of the Neolithic and the Bronze Age to European craniofacial form“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (1): 242–247. Bibcode:2006PNAS..103..242B. doi:10.1073/pnas.0509801102. PMC 1325007. PMID 16371462.
  77. ↑ Cavalli-Sforza, L.; Menozzi, P.; Piazza, A. (1993). „Demic expansions and human evolution“. Science. 259 (5095): 639–646. Bibcode:1993Sci...259..639C. doi:10.1126/science.8430313. PMID 8430313.
  78. ↑ Bar-Yosef O (1987) Pleistocene connections between Africa and Southwest Asia: an archaeological perspective. The African Archaeological Review; Chapter 5, pg 29-38.
  79. ↑ Underhill, P. A.; Kivisild, T. (2007). „Use of Y Chromosome and Mitochondrial DNA Population Structure in Tracing Human Migrations“. Annual Review of Genetics. 41: 539–564. doi:10.1146/annurev.genet.41.110306.130407. PMID 18076332.
  80. ↑ Delson, Eric; Tattersall, Ian; Couvering, John Van; Brooks, Alison S. (2004-11-23). Encyclopedia of Human Evolution and Prehistory: Second Edition. Routledge. стр. 97. ISBN 9781135582272.
  81. ↑ „MITOCHONDRIAL DNA AND PHYLOGENETIC ANALYSIS OF PREHISTORIC NORTH AFRICAN POPULATIONS“ (PDF). ISABS. Архивирано од изворникот (PDF) на 11 March 2016. Посетено на 17 January 2016.
  82. ↑ Bernard Secher; Rosa Fregel; José M Larruga; Vicente M Cabrera; Phillip Endicott; José J Pestano; Ana M González (2014). „The history of the North African mitochondrial DNA haplogroup U6 gene flow into the African, Eurasian and American continents“. BMC Evolutionary Biology. 14: 109. doi:10.1186/1471-2148-14-109. PMC 4062890. PMID 24885141.
  83. ↑ Loosdrecht, Marieke van de; Bouzouggar, Abdeljalil; Humphrey, Louise; Posth, Cosimo; Barton, Nick; Aximu-Petri, Ayinuer; Nickel, Birgit; Nagel, Sarah; Talbi, El Hassan (2018-03-15). „Pleistocene North African genomes link Near Eastern and sub-Saharan African human populations“. Science. 360 (6388): 548–552. Bibcode:2018Sci...360..548V. doi:10.1126/science.aar8380. ISSN 0036-8075. PMID 29545507.
  84. ↑ Fadhlaoui-Zid, K.; Plaza, S.; Calafell, F.; Ben Amor, M.; Comas, D.; Bennamar, A.; Gaaied, E. (2004). „Mitochondrial DNA Heterogeneity in Tunisian Berbers“. Annals of Human Genetics. 68 (3): 222–233. doi:10.1046/j.1529-8817.2004.00096.x. PMID 15180702.
  85. ↑ Coudray, C.; Olivieri, A.; Achilli, A.; Pala, M.; Melhaoui, M.; Cherkaoui, M.; El-Chennawi, F.; Kossmann, M.; Torroni, A. (2009). „The Complex and Diversified Mitochondrial Gene Pool of Berber Populations“. Annals of Human Genetics. 73 (2): 196–214. doi:10.1111/j.1469-1809.2008.00493.x. PMID 19053990.
  86. ↑ Cherni, L.; Fernandes, V. N.; Pereira, J. B.; Costa, M. D.; Goios, A.; Frigi, S.; Yacoubi-Loueslati, B.; Amor, M. B.; Slama, A. (2009). „Post-last glacial maximum expansion from Iberia to North Africa revealed by fine characterization of mtDNA H haplogroup in Tunisia“. American Journal of Physical Anthropology. 139 (2): 253–260. doi:10.1002/ajpa.20979. PMID 19090581.
  87. ↑ Harich, N.; Costa, M. D.; Fernandes, V. N.; Kandil, M.; Pereira, J. B.; Silva, N. M.; Pereira, L. S. (2010). „The trans-Saharan slave trade - clues from interpolation analyses and high-resolution characterization of mitochondrial DNA lineages“. BMC Evolutionary Biology. 10: 138. doi:10.1186/1471-2148-10-138. PMC 2875235. PMID 20459715.
  88. ↑ Frigi, S.; Cherni, L.; Fadhlaoui-Zid, K.; Benammar-Elgaaied, A. (August 2010). „Ancient Local Evolution of African mtDNA Haplogroups in Tunisian Berber Populations“. Human Biology. 82: 367–384. doi:10.3378/027.082.0402. PMID 21082907.
  89. ↑ Esteban, E.; González-Pérez, E.; Harich, N.; López-Alomar, A.; Via, M.; Luna, F.; Moral, P. (2004). „Genetic relationships among Berbers and South Spaniards based on CD4 microsatellite/Alu haplotypes“. Annals of Human Biology. 31 (2): 202–212. doi:10.1080/03014460310001652275. PMID 15204363.
  90. ↑ Harich et al 2010

Извори[уреди | уреди извор]

Sub-topics
Генетска историја по регион
Популациона генетика
по група
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Генетско_проучување_на_Мароканците&oldid=5176638“