Генетски проучувања на Србите

Од Википедија — слободната енциклопедија

Генетски студии за Србите — покажуваат близок афинитет со другите соседни јужни Словени.[1]

Y-ДНК[уреди | уреди извор]

Y-хромозомските хаплогрупи идентификувани кај Србите од Србија и блиските земји се следните со соодветни проценти: I2a (36,6[2]-42%[3]), E1b1b (16,5[3]-18,2%[2]), R1a (14,9[2]-15%[3]), R1b (5[2]-6%[3]), I1 (1,5[3]-7,6%[2]), J2b (4,5[3]-4,9%[2]), J2a (4[4]-4,5%[3]), J1 (1[4]-4,5%[3]), G2a (1,5[3]-5,8%[4]) и неколку други невообичаени хаплогрупи со помали фреквенции.[3][5][6][7]

Приближната фреквенција и дистрибуција на варијансата на кластерите од хаплогрупата I-P37, предците „Днепар-Карпати“ (DYS448=20) и изведените „Балкански“ (DYS448=19: претставени со еден SNP I-PH908), во Источна Европа по ОМ Утевска (2017).

I2a-P37.2 е најпреовладувачката хаплогрупа, која сочинува една третина од Србите. Тој е претставен со четири под-група I-PH908 (25,08%), I2a1b3-L621 (7,59%), I2-CTS10228 (3,63%) и I2-M223 (0,33%). Студијата од 2019 година на српски примероци од различни делови на Западен Балкан покажа дека „приближно половина од нив потекнуваат од Херцеговина и Стара Херцеговина“, чие население низ историјата силно влијаело на денешната српска машка генетика. Постарите истражувања сметале дека високата фреквенција на оваа подклада кај јужнословенските популации е резултат на една „предсловенска“ палеолитска населба во регионот, истражувањето на О.М. Утевска (2017) потврди дека хаплотиповите на хаплогрупата STR имаат најголема разновидност во Украина, при што резултатот од маркерот на предците „DYS448=20“ го сочинува кластерот „Днепар-Карпати“, додека помладиот изведен резултат „DYS448=19“ го сочинува кластерот „Bal“ која е доминантна кај Јужните Словени. Овој „балкански кластер“ има и најголема варијанса во Украина, што укажува дека многу високата фреквенција во Западен Балкан е поради ефектот на основачот. Утевска пресметала дека дивергенцијата на кластерот STR и нејзиното секундарно проширување од средниот тек на реката Днепар или од источните Карпати кон Балканскиот полуостров се случиле пред приближно 2.860 ± 730 години, поврзувајќи го со времето пред Словените, но многу по падот на Кукутени-Трипилија култура. Поконкретно, „балканскиот кластер“ е претставен со еден SNP, I-PH908, познат како I2a1a2b1a1a1c во ISOGG филогенетското дрво (2019), а според YFull YTree тој се формирал и имал TMRCA приближно 1,850-1,720-3rd век (н.е.). Иако I-L621 е доминантен кај современите словенски народи на територијата на поранешните балкански провинции на Римската империја, до сега не е пронајден меѓу примероците од римскиот период и речиси го нема кај современото население на Италија. Пронајден е во скелетните остатоци со артефакти, кои укажуваат на водачи, на унгарските освојувачи на Карпатскиот басен од 9 век, дел од западно евроазиско-словенската компонента на Унгарците. Според Памјав и сор. (2019) и Фотхи и сор. (2020), дистрибуцијата на поткладите на предците како I-CTS10228 меѓу современите носители укажува на брза експанзија од Југоисточна Полска, главно е поврзана со Словените и нивната средновековна миграција, а „најголемата демографска експлозија се случи на Балканот“.

Дистрибуцијата на хаплогрупата E-V13 во Европа.

E1b1b-M215 е втора најпреовладувачка хаплогрупа меѓу Србите, која сочинува речиси една петтина од Србите. Таа е претставена со четири под-група E-V13 (17,49%), E1b1b-V22 (0,33%) и E1b1b-M123 (0,33%).[2] Во Југоисточна Европа, нејзината фреквенција достигнува врв на југоисточниот раб на регионот и нејзината варијанса достигнува врв во југозападниот дел на регионот. Иако неговата фреквенција е многу висока кај косовските Албанци (46%) и Македонците Роми (30%), овој феномен е од фокална а не од клиничка природа, најверојатно е последица на генетски дрифт.[5] E-V13 е исто така висок кај Албанците во Северна Македонија (34%) и Албанците во Албанија (24%), како и кај етничките Македонци, Романци и Грци. Се среќава на ниски до умерени фреквенции кај повеќето словенски популации. Меѓутоа, кај јужните Словени, тоа е доста вообичаено. Го има кај 27% од Црногорците, 22% од Македонците и 18% од Бугарите, сите словенски народи. Умерени фреквенции на E-V13 се наоѓаат и во Италија и западна Анадолија.[5][7] Во поголемиот дел од Централна Европа (Унгарија, Австрија, Швајцарија, Украина, Словачка), се среќава на ниски до умерени фреквенции од 7-10%, и во популациите каде доминираат R1a (словенски) и R1b (германски/келтски). Најверојатно потекнува од Балканот, Грција или Карпатскиот басен 9000 п.н.е. или непосредно пред неговото пристигнување во Европа за време на неолитот. Нејзината предок хаплогрупа, E1b1b1a-M78, е од североисточно африканско потекло.[7]

R1a1-M17 опфаќа околу една седмина до една шестина од српските Y-хромозоми. Тој е претставен со четири под-групи R1a (10,89%), R1a-M458 (2,31%), R1a-YP4278 (1,32%) и R1a-Y2613 (0,33%).[2] Неговата фреквенција достигнува врв во Украина (54,0%).[5] Таа е најдоминантната хаплогрупа во општословенскиот татковски генски базен. Разликата на R1a1 на Балканот можеби била засилена со инфилтрациите на народи кои зборуваат индоевропски помеѓу 2000 и 1000 година п.н.е., и со словенските преселби во регионот во раниот среден век.[5][6] Лоза од потомок на R1a1-M17, R1a1a7-M458, има најголема фреквенција во Централна и Јужна Полска.[8]

R1b1b2-M269 е умерено застапен кај српските мажи (6–10%), 10% во Србија (Балареску и сор. 2010),[9] со подклада M269* (xL23) 4,4% во Србија, 5,1% во Македонија, 7,9% во Косово. Највисока фреквенција во централниот Балкан (Мирес и сор. 2010).[10] Својот врв на фреквенција го има во Западна Европа (90% во Велс), но висока фреквенција се среќава и во Централна Европа кај Западните Словени (Полјаци, Чеси, Словаци) и Унгарците, како и во Кавказ кај Осетиите (43%).[5] Беше воведен во Европа од земјоделците кои мигрираа од западна Анадолија, веројатно околу 7500 п.н.е. Српските носители на оваа хаплогрупа се во истиот кластер како оние од Централна и Источна Европа, како што е наведено од фреквентната дистрибуција на нејзините подхаплогрупи во однос на вкупниот R-M269. Останатите две кластери ги сочинуваат, соодветно, западноевропејците и група популации од Грција, Турција, Кавказ и циркум-уралскиот регион.[10]

J2b-M102 и J2a1b1-M92 имаат ниски фреквенции кај Србите (6–9% заедно). Различни други лоза на хаплогрупата J2-M172 се наоѓаат низ целиот Балкан, сите со ниски фреквенции. Хаплогрупата Ј и сите нејзини потомци потекнуваат од Блискиот Исток. Се предлага балканските мезолитски хранителите, носители на I-P37.2 и E-V13, да го усвојат земјоделството од почетните земјоделци J2 кои го колонизираа регионот околу 7000 до 8000 п.н.е., пренесувајќи го неолитскиот културен пакет.[7]

I1-M253 се наоѓа и во ниски фреквенции (1,5-7,6%) и е претставен со три подгрупи I1-P109 (5,28%), I1 (1,32%) и I1-Z63 (0,99%).[2]

Анализата на молекуларната варијанса врз основа на Y-хромозомските STRs покажа дека Словените можат да се поделат во две групи: едната ги опфаќа западните Словени, источните Словени, Словенците и западните Хрвати, а другата - сите преостанати јужни Словени. Хрватите од северна Хрватска (регион Загреб) паднаа во втората група. Оваа разлика може да се објасни со генетскиот придонес на предсловенските балкански популации во генетското наследство на некои јужни Словени кои припаѓаат на групата.[11] Анализата на главна компонента на фреквенциите на Y-хромозомската хаплогрупа меѓу трите етнички групи во Босна и Херцеговина (босански Срби, босански Хрвати и Бошњаци), покажа дека босанските Срби и Бошњаци се генетски поблиски еден до друг отколку што било која од нив е со босанските Хрвати. главно поради многу високата I2a фреквенција на босанските Хрвати).[6] Според анализата на кореспонденцијата, анализата на примеси и првото генетско растојание, примероците од српската регионална популација се групираат заедно и се најблиску до Црногорците, Македонците и Бугарите, а западните Срби се посредник меѓу нив и хрватско-босанскиот и херцеговскиот кластер.[12] Според студијата од 2022 година на 1200 примероци од Србија, Стара Херцеговина, Косово и Метохија, „генетските растојанија помеѓу три групи примероци, оценети со статистичките вредности Фст и Рст, и дополнително визуелизирани преку повеќедимензионално скалирање, покажаа голема генетска сличност помеѓу збирките на податоци од Стара Херцеговина и денешна Србија. Генетската разлика во дистрибуцијата на хаплогрупата и фреквенцијата помеѓу збирките на податоци од историскиот регион на Стара Херцеговина и од географскиот регион на Косово и Метохија беше потврдена со највисоки Фст и Рст вредности“.[13]

Фреквенции на хаплогрупата на Y-ДНК[уреди | уреди извор]

  • The dominant recent origin of the population of wider Central Serbia: pink, green and gray-blue – areas settled from the Dinaric Alps (mostly Old Herzegovina), Kosovo, and Romania, respectively. Dark red, yellow and dark blue: natives of Šopluk and Torlak, the South Morava Valley, and Eastern Serbia, respectively, and settlers from these areas (mostly in Central Serbia). Light red-oases of natives of Western and Central Serbia. Black dots – returnees from Vojvodina.
    Дополнително неодамнешно потекло на населението во пошироката Централна Србија: розова, зелена и сиво-сина - области населени од Динарските Алпи. Темно црвено, жолта и темно сина: домородци од Шоплук и Торлак, долината Јужна Морава и Источна Србија, и доселеници од овие области (најчесто во Централна Србија). Светло-црвени оази на домородци од Западна и Централна Србија. Црни точки – повратници од Војводина.
  • Geographical regions of Serbia-detailed
    Географските региони на Србија

mtДНК[уреди | уреди извор]

Според Давидовиќ и сор. (2014) студијата на митохондријалната ДНК во 139 примероци во Србија се присутни „mtДНК лоза претежно пронајдени во словенскиот генски базен (U4a2a*, U4a2a1, U4a2c, U4a2g, HV10), поддржувајќи заедничко словенско потекло, но исто така и лоза што може да потекнуваат во јужна Европа (H5*, H5e1, H5a1v) и особено на Балканскиот Полуостров (H6a2b и L2a1k)“.[14] Според студијата од 2017 година за разновидноста на хаплогрупата U „наводните балкански специфични лози (на пр. U1a1c2, U4c1b1, U5b3j, K1a4l и K1a13a1) и лоза споделени меѓу Србите (Јужни Словени) и Западните и Источните Словени беа откриени (на пр. U2e4a2, U2e4a1, У4a2c, U4a2g1, U4d2b и U5b1a1). пастири) и словенски и германски дојденци во раниот среден век“.[15] Студијата од 2020 година на 226 примероци на податоци од митохондријалниот геном на српското население „поддржа поизразена генетска диференцијација меѓу Србите и двете словенски популации (Руси и Полјаци), како и проширување на српското население по последниот глацијален максимум и за време на периодот на миграција (четврто до IX век од нашата ера)“.[16]

Автосомна ДНК[уреди | уреди извор]

Генетска структура во европски контекст според три генетски системи наДНК (A), YДНК (B) и mtДНК (C) на Кушнијаревич и сор. (2015)

Според автосомното истражување на ИБД од 2013 година „на неодамнешното генеалошко потекло во последните 3.000 години на континентално ниво“, говорителите на српско-хрватскиот јазик споделуваат многу висок број на заеднички предци датирани од периодот на миграција пред приближно 1.500 години со Полска и Романија - Бугарија кластер меѓу другите во Источна Европа. Се заклучува дека е предизвикана од хунската и словенската експанзија, која била „релативно мало население кое се проширило на голема географска област“, особено „проширувањето на словенските популации во региони со мала густина на населеност почнувајќи од шестиот век“ и дека „во голема мера се совпаѓа со современата дистрибуција на словенските јазици“.[17] Анализата на ИБД од 2015 година покажа дека јужните Словени имаат помала близина со Грците отколку со источните и западните Словени, па дури и моделите на споделување на ИБД меѓу источно-западните Словени – „меѓусловенското“ население (Унгарци, Романци и Гагаузи) – и Јужни Словени, т.е. низ област на претпоставени историски движења на луѓе вклучувајќи ги и Словените“. Малиот врв на споделени IBD сегменти помеѓу Јужните и Источно-Западните Словени сугерира заедничко „проток од словенско време“.[18] Споредбата на IBD од 2014 година на популациите на Западен Балкан и Блискиот Исток откри занемарлив проток на гени помеѓу 16 и 19 век за време на исламизацијата на Балканот.[19]

Според автосомната анализа на Западен Балкан од 2014 година, српското население покажува генетска униформност со другите јужнословенски популации, но „Србите и Црногорците имаат средна позиција на парцелата PCA и на мрежата базирана на Fst меѓу другите популации на Западен Балкан“. [19] Во анализата од 2015 година, Србите повторно беа во средината на западно јужнословенскиот кластер (Хрвати, Босанци и Словенци) и источно јужнословенски кластер (Македонци и Бугари). Западниот кластер има наклонетост кон Унгарците, Чесите и Словаците, додека источниот кластер кон Романците и одреден степен кон Грците. [18] Студиите, исто така, открија многу висока корелација помеѓу генетските, географските и јазичните растојанија на балто-словенските популации.[19][18] Според анализата на автосомните маркери од 2020 година, Србите се најблиску до Босанците, додека етнички блиските Црногорци се меѓу нив и косовските Албанци.[20]

Според археогенетската студија од 2023 година, автосомното моделирање qpAdm, современите Срби од Западен Балкан се 58,4% од раносредновековната централно-источна Европа (најчесто словенски), 39,2% од локалната римска меѓу Хрватска и Србија и 2,3% од царската ера во Западна Анадолија.[21]

Генетската студија на Србите покажа дека тие имаат најголем афинитет со Полјаците, додека резултатите од споредбата со Србите и Црногорците поради историските хипотези за заедничко потекло покажаа дека „Сорбите беа најразлични од Србија и Црна Гора, што веројатно ја одразува значителната географска оддалеченост. меѓу двете популации“.[22]

Физичка антропологија[уреди | уреди извор]

Според српскиот физички антрополог Живко Микиќ, средновековното население во Србија развило фенотип што претставува мешавина од словенски и домородни балкански динарски особини. Микиќ тврди дека динарските особини, како што се брахицефалијата и поголемата просечна висина, оттогаш стануваат доминантни над словенските особини кај Србите.[23]

Галерија[уреди | уреди извор]

  • Admixture analysis of autosomal SNPs in a global context on the resolution level of 7 assumed ancestral populations per Kovačević et al. (2014)
    Анализа на мешавини на автосомни SNP во глобален контекст на резолуција на 7 забележани популации на предци по Ковачевиќ и сор. (2014)
  • Principal component (PC) analysis of the variation of autosomal SNPs in Western Balkan populations in Eurasian context per Kovačević et al. (2014)
    Анализа на главна компонента (PC) на варијацијата на автосомните SNP во популацијата на Западен Балкан во евроазискиот контекст на Ковачевиќ и сор. (2014)
  • Admixture analysis on the resolution level of 6 assumed ancestral populations per Kushniarevich et al. (2015)
    Анализа на мешавини на голема резолуција на 6 претпоставени популации на предци по Кушниаревич и сор. (2015)
  • PC1vsPC2 plot based on whole genome SNP data per Kushniarevich et al. (2015)
    PC1vsPC2 графика заснована на податоци за SNP на целиот геном според Кушниаревич и сор. (2015)

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ „Genes mirror geography within Europe“. Nature. 456 (7218): 98–101. November 2008. Bibcode:2008Natur.456...98N. doi:10.1038/nature07331. PMC 2735096. PMID 18758442.CS1-одржување: display-автори (link)
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Kačar et al. 2019.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 Scorrano et al. 2017.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Regueiro et al. 2012.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Peričić et al. 2005
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Marjanović et al. 2005
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Battaglia et al. 2008
  8. ↑ „Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a“. European Journal of Human Genetics. 18 (4): 479–484. April 2010. doi:10.1038/ejhg.2009.194. PMC 2987245. PMID 19888303.CS1-одржување: display-автори (link)
  9. ↑ Penny, David, уред. (January 2010). „A predominantly neolithic origin for European paternal lineages“. PLOS Biology. 8 (1): e1000285. doi:10.1371/journal.pbio.1000285. PMC 2799514. PMID 20087410.CS1-одржување: display-автори (link)
  10. ↑ 10,0 10,1 „A major Y-chromosome haplogroup R1b Holocene era founder effect in Central and Western Europe“. European Journal of Human Genetics. 19 (1): 95–101. January 2011. doi:10.1038/ejhg.2010.146. PMC 3039512. PMID 20736979.CS1-одржување: display-автори (link)
  11. ↑ „Y-STR variation among Slavs: evidence for the Slavic homeland in the middle Dnieper basin“. Journal of Human Genetics. 52 (5): 406–414. 2007. doi:10.1007/s10038-007-0125-6. PMID 17364156.
  12. ↑ Mirabal et al. 2010.
  13. ↑ Mihajlovic, Milica; Tanasic, Vanja; Markovic, Milica Keckarevic; Kecmanovic, Miljana; Keckarevic, Dusan (2022-11-01). „Distribution of Y-chromosome haplogroups in Serbian population groups originating from historically and geographically significant distinct parts of the Balkan Peninsula“. Forensic Science International: Genetics (English). 61: 102767. doi:10.1016/j.fsigen.2022.102767. ISSN 1872-4973. PMID 36037736 Проверете ја вредноста |pmid= (help).CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
  14. ↑ Davidovic et al. 2015.
  15. ↑ Davidovic et al. 2017.
  16. ↑ Davidovic et al. 2020.
  17. ↑ „The geography of recent genetic ancestry across Europe“. PLOS Biology. 11 (5): e1001555. 2013. doi:10.1371/journal.pbio.1001555. PMC 3646727. PMID 23667324.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 „Genetic Heritage of the Balto-Slavic Speaking Populations: A Synthesis of Autosomal, Mitochondrial and Y-Chromosomal Data“. PLOS ONE. 10 (9): e0135820. 2015. Bibcode:2015PLoSO..1035820K. doi:10.1371/journal.pone.0135820. PMC 4558026. PMID 26332464.CS1-одржување: display-автори (link) Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Kushniarevich“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 „Standing at the gateway to Europe--the genetic structure of Western balkan populations based on autosomal and haploid markers“. PLOS ONE. 9 (8): e105090. 2014. Bibcode:2014PLoSO...9j5090K. doi:10.1371/journal.pone.0105090. PMC 4141785. PMID 25148043.CS1-одржување: display-автори (link) Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Kovacevic“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  20. ↑ Takic Miladinov, D; Vasiljevic, P; Sorgic, D; и др. (2020). „Allele frequencies and forensic parameters of 22 autosomal STR loci in a population of 983 individuals from Serbia and comparison with 24 other populations“. Annals of Human Biology. 47 (7–8): 632–641. doi:10.1080/03014460.2020.1846784. PMID 33148044 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  21. ↑ Olalde, Iñigo; Carrión, Pablo (December 7, 2023). „A genetic history of the Balkans from Roman frontier to Slavic migrations“. Cell. 186 (25): P5472-5485.E9. doi:10.1016/j.cell.2023.10.018. PMC 10752003 Проверете ја вредноста |pmc= (help). Посетено на December 8, 2023.
  22. ↑ „Genetic variation in the Sorbs of eastern Germany in the context of broader European genetic diversity“. European Journal of Human Genetics. 19 (9): 995–1001. September 2011. doi:10.1038/ejhg.2011.65. PMC 3179365. PMID 21559053.CS1-одржување: display-автори (link)
  23. ↑ „Beitrag zur Anthropologie der Slawen auf dem mittleren und westlichen Balkan". Balcanica“. (Belgrade: The Institute for Balkan Studies of the Serbian Academy of Sciences and Arts). 25: 99–109. 1994.

Извори[уреди | уреди извор]

 

Понатамошно читање[уреди | уреди извор]

 

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Sub-topics
Генетска историја по регион
Популациона генетика
по група
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Генетски_проучувања_на_Србите&oldid=5176640“