Босанска бановина

Бановина Босна Banovina Bosna Бановина Босна
Бановина на на Кралство Унгарија
← 1154–1377 →
[[File:|125px|Знаме]] Знаме Грб
Местоположба на Босна Територијална еволуција на Босна
Историја
-	Основана	1154
-	Твртко I крунисан како Крал на Босна	1377
Денес во		Босна и Херцеговина Хрватска

Дел од темата Босна и Херцеговина Историја
Античка историја
Рана историја Илирик Среден Век Османлиско Царство Австроунгарија Кралство СХС Втора Светска војна СФРЈ Босанска војна
Портал:Босна и Херцеговина

Бановина Босна (српскохрватски: Banovina Bosna/Бановина Босна), или Босанска бановина) — средновековна држава со седиште во денешна Босна и Херцеговина. Иако унгарските кралеви ја сметале Босна како дел од унгарските крунисани земји, Босанската бановина била де факто независна држава, во најголем дел од своето постоење. Основана е во средината на 12 век и постоела до 1377 година со прекини во времето на семејството Шубиќ помеѓу 1299 и 1324 година. Во 1377 година била издигната во кралство. Поголемиот дел од нејзината историја била обележана со религиополитичка полемика која се вртела околу родната христијанска Босанска црква осудена како еретичка од доминантните никејски христијански цркви, имено од римокатоличката и источно-православната, со тоа што католичката црква била особено антагонистичка и ги прогонувала членовите.

Историска позадина

Во 1136 година, Бела II за прв пат ја нападнал Горна Босна и ја создал титулата „Бан на Босна“, првично само како почесна титула за неговиот пораснат син Ладислав. Во текот на 12 век, владетелите во рамките на бановината дејствувале сè повеќе автономно од Унгарија и/или од Византија. Во реалноста, надворешните сили имале мала контрола врз планинските и донекаде периферните региони што ја сочинувале Босанската бановина.

Историја

Рана историја и Кулин

Банот Бориќ се појавува како прв познат босански владетел во 1154 година, како унгарски вазал, кој учествувал во опсадата на Бранишево како дел од силите на унгарскиот крал Во 1167 година тој бил вмешан во офанзиви против Византијците, кога тој обезбедил војници за унгарските војски Војната завршила со повлекување на унгарската војска во Битката кај Срем, во близина на Белград во 1167 година. Вклучувањето на Бориќ во војната покажува дека Босна била дел на унгарското кралство во тоа време. Унгарците ја признале контролата на Византија над Босна, Далмација, Хрватска јужно од реката Крка, како и Фрушка Гора. Босна била дел од Византија од 1167 до 1180 година, но бидејќи Босна била далечна земја, владеењето над неа било веројатно номинално.

Во времето на смртта на царот Мануил I (1180 г.), Босна била управувана од банот Кулин кој успеал да ја ослободи од византиското влијание преку сојузот на унгарскиот крал Бела III и со помош на српскиот владетел Стефан Немања и неговиот брат Мирослав од Хум, со кого успешно водел војна во 1183 година против Византијците. Кулин обезбедил мир, иако тој продолжил како номинален вазал на унгарскиот крал. но нема докази дека Унгарците окупирале области во централна Босна.

Емисарите на папата од тоа време директно стигнале до Кулин и го нарекувале „господар на Босна“. Кулин честопати бил нарекуван „велики босански бан“ од современиците и од неговиот наследник Матеј Нинослав. Тој имал силен ефект врз развојот на раната босанска историја, под чие владеење постоела ера на мир и просперитет.

Во 1189 година, Кулин го издал првиот пишан босански документ, сега познат како Повелбата на Банот Кулин, на босанска кирилица, дипломатски документ во врска со трговските односи со градот Дубровник. Правилото на Кулин, исто така, означило почеток на полемика во која се вклучени домородната Босанска црква (гранка на богомилството ), христијанска секта која ја смета еретичката и од Римокатоличката и од Источната православна црква. Под негово време постоело „босанското време на мирот и просперитетот“.

Еретичка црква

Плоча на Кулин од 1193 година, пронајдена во Бискупиши

Во 1203 година, српскиот голем кнез Вукан Немањиќ го обвинил Кулин за ерес и поднел официјална жалба до папата. На Билино Поле Кулин потпишал одрекување во кој се наведува дека тој секогаш бил верен католик и ја спасил Босанската бановина од надворешна интервенција. Во 1203 година, Кулин се преселил да ја смири заканата од странска интервенција. На 6 април по негов поттик се одржал синод. Потоа Кулин успеал да ја задржи Босанската епархија под Архиепископијата во Дубровник, со што се ограничило влијанието на Унгарија. Грешките примани од босанското благородништво во Билино Поле се чини дека биле грешки во практиката, кои произлегуваат од незнаење, наместо од еретички доктрини. Кулин, исто така, ја потврдил својата верност кон Унгарија, но и покрај тоа, авторитетот на Унгарија останал само номинален.

Андреј II во 1225 година ја подарил Босна на Папата, кој очекувал дека кралот како господар на Босна ќе изврши чистење на еретиците, но тоа било пренесено на надбискупот Угрин Чак Амбициите на унгарскиот крал останале непроменети долго по смртта на Кулин во 1204 година. Политиката на Кулин била слабо продолжена од смртта на Бан во 1204 година од неговиот син и наследник, Стјепан Кулиниќ, кој се чини дека останал во согласност со Католичката црква. Стјепан на крајот бил сменет во 1232 година.

Босанската црква насилно го заменила Кулиниќ со благородник наречен Матеј Нинослав (1232–50). Ова предизвикало лоши односи со Србија бидејќи претходниот владетел бил поврзан со династијата Немањиќ. Околу тоа време, роднина на Нинослав, Пријезда Прва, се вратила кон католицизмот. Нинослав на крајот станал заштитник на Босанската црква. Во 1234 година, унгарскиот крал Андреј II му го дал банот од Босна на војводата Коломан. Да бидат работите уште полоши, легитимниот наследник на босанскиот престол од династијата Кулиниќ, грофот Сибислав од Усора, син на поранешниот бан Стјепан, започнал да ги напаѓа позициите на Нинослав, обидувајќи се да ја земе бановината за себе. Папата Григориј IX го заменил еретичкиот босански бискуп во 1235 година со Јован Вилдлехаузен, тогаш генерал мајсторот на Доминиканскиот ред и подоцна прогласен за светец.

Босанска крстоносна војна

Босанска бановина во 1358 година

Босанската крстоносна војна предводена од епископот Јован и Коломан траела цели пет години. Војната само поттикнала поголема поддршка за Нинослав, бидејќи само Сибислав застанал на страната на папата во крстоносната војна. Нинослав издал едикт на Дубровничката Република на 22 мај 1240 година, во кој се наведува дека го става под своја заштита во случај на напад на српскиот крал Стефан Владислав. Поддршката од Дубровничката Република била неопходна за поддршка на војувањето на Матеј Нинослав. Единственото значајно влијание на Босанската крстоносна војна било зголемувањето на антиунгарското расположение кај месното население, главен фактор во политиката што придонело за османлиското освојување на Босна во 1463 година и долгогодишно управување.

Тоа било одговор како резултат на многу лошите односи меѓу Босна и Србија, бидејќи Србија не му испратила помош на Нинослав спротивно на традиционалниот сојуз. Коломан го предал гувернерството на босанскиот бан на далечниот братучед на Нинослав, Пријезда, кој успеал да го држи само две или три години. Во 1241 година, Татарите ја нападнале Унгарија, па Коломан морал да се врати од Босна. Матеј Нинослав веднаш ја презел контролата, додека Пријезда побегнал во Унгарија во егзил. Кралот Бела IV бил на повлекување што му овозможило на Нинослав да ја врати контролата над поголемиот дел од Босна. Хрватите се бореле со татарите, испраќајќи ги назад низ Босна, донесувајќи повеќе уништување на земјата. Уредбата до Дубровничката Република била повторно издадена во март 1244 година. Нинослав бил вклучен во граѓанската војна што избувнала во Хрватска меѓу Трогир и Сплит, заземајќи ја страната на Сплит. Унгарскиот крал Бела IV бил останал фрустриран и сметал дека ова е заговор, па тој испратил контингент во Босна, но Нинослав потоа склучил мир. Во 1248 година, Нинослав лукаво ги спасил своите земји од уште една папска крстоносна војна побарана од унгарскиот архиепископ.

Остатокот од неговото владеење, Нинослав се занимавал со внатрешните работи во Босна. Неговата смрт по 1249 година, можеби во 1250 година, донела некои конфликти околу престолот; како што Босанската црква посакувала некого од нивната сопствена сфера на интерес, а страната на Унгарците посакувала некого што лесно може да го контролираат. На крајот, кралот Бела IV ја освоил и смирил Босна и успеал да го постави католичкиот братучед на Нинослав, Пријезда, како босански бан. Банот Пријезда безмилосно ја прогонувал Босанската црква. Во 1254 година хрватскиот бан наскоро го освои Захумље од српскиот крал Стефан Урош I за време на војната на Унгарија против Србија, но мирот го вратил Захумље на Србија.

Друга унгарска кампања започнала против Босна во 1253 година, но нема докази дека тие стигнале до Босанската бановина. Сепак, Унгарија ги контролирала северните региони Усора и Соли преку своите вазални владетели. Босанската бановина продолжила да постои како де факто независен ентитет дури и по Нинослав.

Династија Котроманиќ

Територијата на Пријезда I (основач на династијата Котроманиќ ) била значително помала од онаа на Нинослав, северните региони Усора и Соли биле одвоени од унгарската круна. Во 1284 година оваа соседна територија му била доделена на деверот на кралот Ладислав IV од унгарија, сменетиот српски крал Драгутин. Истата година Пријезда организирал брак на неговиот син, Стефан I, со ќерката на Драгутин, Елизабета. Бракот имал големи последици во следните векови, кога потомците на Стефан и Елизабета Котроманиќ го презеле престолот на Србија. Пријезда бил принуден да се повлече од престолот во 1287 година поради неговата старост. Последните часови ги поминал на својот имот во Захумље.

Унгарците ја потврдиле својата власт над териториите како Соли, Усора, Врбас, Сана во почетокот на 13 век. Територијата што ја контролирал Пријезда, лојален унгарски вазал, била во северните делови на денешна Босна меѓу реките Дрина и Босна. Босанскиот бан на југ останал независен.

Тој бил наследен од Пријезда II, кој владеел независно од 1287–1290 година, но подоцна заедно со неговиот брат Стефан I Котроманиќ.

Реставрација и проширување

Твртко со неговата мајка, брат и братучетка Елизабета на смртната постела на неговиот чичко Стефан, како што е прикажано на градниот кош на Свети Симеон кон крајот на 1370-тите

На крајот на 13 и околу првата четвртина на 14 век, до Битката кај Блиска, Босанска бановина била под власта на хрватските банови од семејството Шубиќ. По поразот во Битката кај Блиска, Младен II бил заробен од Карло Роберт кој го однел во Унгарија, што предизвикало обновување на династијата Котроманиќ.

Стефан II бил босански бан од 1314 година, но во реалноста од 1322 до 1353 година заедно со неговиот брат, Владислав Котроманиќ во 1326–1353 година.

До 1326 година Стефан II ја нападнал Србија во воен сојуз со Република Рагуза и го освои Захумље (или Хум) , се здобил со поголем дел од брегот на Јадранското Море, од устието на Неретва до Конавле, со области со значително православно население под Охридска архиепископија и мешано православно и католичко население во крајбрежните области и околу Стон. Тој исто така се проширил во хрватски Заврје, вклучувајќи ги Гламош, Дувно и Ливно. Веднаш по смртта на српскиот крал Стефан Урош II Милутин во 1321 година, тој немал проблем да ги стекне своите земји Усора и Соли, кои целосно ги вградил во 1324 година.

Во 1329 година, банот Стефан II Котроманиќ започнал друг воен обид во Србија, напаѓајќи го лордот Витомир од Требиње и Конавле, но главниот дел од неговите сили бил поразен од младиот крал Душан, кој командувал со силите на кралот Стефан Дежански кај Прибој. Коњот на банот бил убиен во битката, и тој би го изгубил животот доколку неговиот вазал Вук не му го дал својот сопствен коњ. Со тоа, Вук го жртвувал својот живот и бил убиен од српските трупи во отворена битка.

За време на целото негово владеење во XIV век, Стефан владеел со земјите од Сава до Јадранот и од Цетина до Дрина. Тој ја удвоил големината на својата држава и постигнал целосна независност од околните земји. Банот Стефан соработувал со Венеција и унгарските кралеви, и полека започнал да владее независно и наскоро иницирал заговор со некои членови на хрватското и унгарското благородништво против неговиот унгарски свекор.

Во 1346 година Задар конечно се вратил во Венеција, а унгарскиот крал, видел дека ја изгубил војната, склучил мир во 1348 година. Хрватскиот бан, Младен II Шубиќ, бил спротивно на политиката на Стефан II, обвинувајќи го за предавство, а односите меѓу двата банови се влошиле како никогаш претходно. До 1342 година бил основан Францисканскиот викаријат во Босна. За време на владеењето на Стјепан II Котроманиќ, сите три цркви (босанска црква, православна, католичка) биле активни во Босанската бановина.

Твртко

Повелба на кралот Твртко I Котроманиќ, напишана во Моштре

Меѓутоа, Твртко тогаш имал само петнаесет години па неговиот татко Владислав управувал како регент. Наскоро по неговото пристапување, Твртко патувал со својот татко низ целото царство, за да ги реши односите со своите вазали. Јелена Шубиќ, мајката на Твртко, го заменил Владислав како регент по неговата смрт во 1354 година. Таа веднаш отпатувала за Унгарија за да добие согласност за приемот на Твртко од Лајош I Анжујски. По нејзиното враќање, Јелена одржала собир.

На почетокот на неговото лично владеење, младиот бан некако значително ја зголемил својата моќ. Иако тој постојано ја нагласувал својата подреденост кон кралот, Твртко започнал да ја смета лојалноста на благородниците Доњи Краји кон Луј како предавство против самиот себе. Во 1363 година, започнал конфликт меѓу двајцата. До април, унгарскиот крал започнал да собира војска Армија предводена од самиот Луј го нападнала Доњи Краји, каде благородништвото било поделено во лојалноста помеѓу Твртко и Луис. Еден месец подоцна, војската предводена од палатинот Никола Конт и архиепископот во Естергом, Никола Апати, ја погодиле Усора. Влатко Вукославиќ го напуштил Луис и му ја предал важната тврдина на Клјуч, но Вукач Хрватиниќ успеал да ја одбрани тврдината Соко Град, принудувајќи ги Унгарците да се повлечат. Во Усора, тврдината Сребреник се спротивставила на „масивниот напад“ на кралската војска која претрпела срам и го изгубила кралскиот печат. Успешната одбрана на Сребреник ја забележало првата победа на Твртко против унгарскиот крал.

Босанска бановина во 1373 година

Анархијата ескалирала, а во февруари следната година, магнатите се побуниле против Твртко и го симнале од престолот. Тој бил наследен од помладиот брат Вук, Твртко и Јелена се засолниле во унгарскиот кралски двор, каде биле пречекани од поранешниот непријател и надвладетел на Твртко, кралот Луј. Твртко се вратил во Босна во март и ја воспоставил контролата над дел од земјата до крајот на месецот, вклучително и областите Доњи Краји, Рама (каде што тогаш престојувал), Хум и Усора.

Во текот на следната година, Твртко го принудил Вук да побегне во Рагуза. Санко, последниот поддржувач на Вук, му се предал на Твртко на крајот на летото и му било дозволено да ги задржи своите поседи. Дубровничките службеници се потрудиле да обезбедат мир меѓу браќата кои биле во судир а во 1368 година, Вук побарал од папата Урбан V да интервенира со кралот Лајош во негово име. Тие напори биле залудни; но до 1374 година, Твртко се помирил со Вук со многу дарежливи услови.

Смртта на Душан Силниот и присоединувањето на неговиот син Урош Слабиот, во декември 1355 година, наскоро била проследена со распад на некогаш моќното и заканувачко Српско царство. Се распаднало во автономни господари кои сами по себе не можеле да и одолеат на Босна. Ова му го отворило патот на Твртко да се прошири кон исток, но внатрешните проблеми го спречиле веднаш да ја искористи можноста.

До средината на 14 век, Босанската бановина го достигнала својот врв во времето на Твртко Котроманиќ, кој стапил на власт во 1353 година, и самиот бил крунисан на 26 октомври 1377 година.

Економија

Повелба на банот Кулин, трговски договор меѓу Босна и Република Дубровник

Вториот босански владетел, банот Кулин ја зацврстил економијата на земјата преку договори со Дубровник во 1189 година и Венеција. Повелбата на банот била трговски договор меѓу Босна и Република Дубровник со кој ефикасно се регулирале трговските права на Дубровник во Босна, напишани на 29 август 1189 година. Тој е еден од најстарите напишани државни документи на Балканот и е меѓу најстарите историски документи напишани во Босанчица.

Извозот на метални руди и метална обработка (главно сребро, бакар и олово) го формирал столбот на босанската економија, бидејќи овие стоки заедно со другите како восок, сребро, злато, мед и сурова кожа биле транспортирани преку Динаридите на морскиот брег преку Виа Нарента, каде што тие биле купувабни главно од републиките Дубровник и Венеција. Пристапот до Виа Нарента бил клучен за босанската економија, што било можно само откако Стефан II успеал да ја преземе контролата врз трговскиот пат за време на неговите освојувања на Хум. Главните трговски центри биле Фојница и Подвисоки.

Религија

Христијанските мисии што потекнувале од Рим и Цариград во 9 век започнале да го туркаат Балканот кон христијанизирање на јужните Словени и воспоставување граници меѓу црковните јурисдикции на Престол Рим и Престолнина Цариград. Расколот исток-запад потоа довел до воспоставување на римокатолицизмот во Хрватска и поголемиот дел од Далмација, додека источното православие започнало да преовладува во Србија. Лежејќи меѓу нив, планинската Босна номинално била под Рим, но католицизмот никогаш не станал цврсто воспоставен поради слабата црковна организација и лошата комуникација. Средновековна Босна останала како „ничија земја меѓу верите“, наместо како терен за средби меѓу двете цркви, довело до единствена религиозна историја и појава на „независна и донекаде еретичка црква“.

Додека Босна останала барем номинално католичка во средниот век, епископот во Босна бил локален свештеник избран од Босанците, а потоа испратен до архиепископот во Рагуза само за да се изврши ракополагање. Иако Папството веќе инсистирало на употреба на латинскиот јазик како литургиски јазик, босанските католици го задржале црковнословенскиот јазик. Нарачката на Францисканците пристигнала во Босна во подоцнежната половина на XIII век, со цел да се искорени учењето на Босанската црква. Првиот францискански викаријат во Босна е основан во 1339/40 година. Стефан II Котроманиќ бил клучен во воспоставувањето на викаријатот. До 1385 година тие имале четири манастири во Олово, Миле, Краjeева Сутјеска и Лашва.

Список на владетели

• Ладислав II од Унгарија (1137—1159)
• Бан Бориќ (1154—1164)
• Бан Кулин (1180—1204)
• Стивен Кулиниќ (1204—1232)
• Матеј Нинослав (1232—1250)
• Пријезда I (1250—1287)
• Пријезда II (1287—1290)
• Стјепан I Котроманиќ (1287—1314), заедно со Пријезда II 1287—1290
• Младен I Шубиќ (1299—1304)
• Младен II Шубиќ (1304—1322)
• Стјепан II Котроманиќ (1314—1353), како вазал 1314—1322, независно 1322—1353
• Твртко И Котроманиќ (1353—1366)
• Вук Котроманиќ (1366—1367)
• Твртко Котроманиќ (1367—1377)