Прејди на содржината

Ацтечки јазик

Ова е избрана статија. Стиснете тука за повеќе информации.
Од Википедија — слободната енциклопедија
(Пренасочено од Наватлски)
Оваа статија е за современиот јазик. За стариот јазик, кој воедно бил службен јазик во Ацтечката Империја, видете класичен ацтечки јазик.
Ацтечки јазик
Nāhuatlahtōlli, Māsēwallahtōlli, Mexicano
Ацтечка жена од Фирентинскиот законик.
Застапен воМексико и Ел Салвадор
НародАцтеки
Говорници1,45 милиони  (2000)[1]
Јазично семејство
јутоацтечки
Претходни облици:
праацтечки
  • ацтечки јазик
Дијалекти
Статус
Службен во Мексико
Регулативен органНационален институт за староседелски јазици[2]
Јазични кодови
ISO 639-2nah
ISO 639-3nci класичен ацтечки јазик
за современите дијалекти, види ацтечки дијалекти.
Податотека:Nahuatl precontact and modern.svg, Nahuatl in Mexico.svg

Ацтечки јазик (nāhuatl, наватл) или навански — американски староседелски јазик, дел од подгрупата на ацтечки јазици од јазичното семејство на јутоацтечки јазици. Јазикот го зборуваат околу 1,5 милиони Ацтеки, од кои повеќето живеат во Мексико и дел од нив во Ел Салвадор. Ацтеките во Ел Салвадор се познати како Пипилци. Ацтечкиот е сложен јазик во поглед на морфологијата и карактеристично за него е полисинтетичноста и аглутинацијата. Поради тоа, јазикот оперира со голем број сложени зборови со сложени значења изведени со помош на афикси.

Ацтечкиот се зборувал во Централно Мексико најрано од VII век.[3] Тој е мајчин јазик на Ацтеките, народ кој доминирал во денешно централно Мексико за време на доцниот посткласичен период на мезоамериканската историја. За време на вековите пред шпанската колонизација на Мексико, Ацтечката Империја територијално се проширила и ја зазела скоро целата територија на денешно Мексико и нејзиното влијание довело до издигнување на ацтечкиот дијалект од Теночтитлан на ниво на престижен јазик во Мезоамерика. Со шпанското навлегување во регионот, латиницата била воведена во регионот и ацтечкиот станал пишан, литературен јазик. Така, за време на XVI и XVII век, голем број на хроники, граматики, поезија, административни документи и законици биле напишани на ацтечки јазик.[4] Овој ран стандарден јазик заснован на дијалектот од Теночтитлан е означен како класичен ацтечки јазик и е еден од најпроучуваните и најдокументираните јазици во Америка.[5]

Денес, ацтечките дијалекти се зборуваат од поголем број раштркани заедници, најчесто во руралните предели на централно Мексико. Меѓу овие дијалекти има значителни разлики, но сепак некои се и многу слични. Сите дијалекти биле изложени на шпанско јазично влијание. Така, денес нема ацтечки дијалект кој е ист со класичниот, но сепак се тврди дека дијалектите кои се зборуваат во Мексиканската Долина се посродни со класичниот одошто периферните ацтечки дијалекти.[6] Ацтечкиот, заедно со уште 63 други староседелски јазици во Мексико се признати како национални јазици во регионите каде се зборуваат, и имаат ист статус како и шпанскиот јазик.[cn 1]

Потекло на поимот

[уреди | уреди извор]

Класичниот ацтечки збор „nāhuatl“ се верува дека значи „добар“ „чист звук“ (Andrews 2003:578 2003:364,398). Името на јазикот во пишана форма има повеќе верзии, меѓу кои „Naoatl“, „Nauatl“, „Nahuatl“, „Nawatl“ и „náhuatl“, кое е шпанска верзија на името.[7] Луѓето кои зборуваат ацтечки се нарекуваат „Наванци“ (Nahua) или Ацтеки. Поимот „Ацтеки“ најчесто се однесува за стариот народ, а за нивните потомци се користи поимот Наванци. Сепак во македонскиот јазик поимот „Ацтеки“ се користи за двете значења, иако е погрешно. Меѓу народот јазикот е познат и како мексикански јазик.

Поимот „Ацтеки“ потекнува од ацтечките зборови aztecatl („астекатл“, ед.)[8] и aztecah („астека“, мн.)[8] и значи „луѓе од Азтлан“,[9] митолошко место во ацтечката митологија. Поимот се користи да се означи и ацтечкиот народ Машика, односно населението на градот Теночтитлан. Од зборот „мешика“ е добиено денешното име Мексико. Оригиналното име Mēxihco е составено од зборовите Mexi („брада на татковците) и -co („место на змијата“). Ова е поврзано со симболот на Мексико, орел со змија во устата застанат на кактус, пиктограм на Теночтитлан.

Дијалектологија и терминологија

[уреди | уреди извор]
Сликовит приказ на ацтечкиот мит со орелот и змијата.
Терминологија

Терминологијата која се користи да се означат дијалектите на ацтечкиот е разновидна. Постојат поголем број поими кои се користат со различно значење, или пак користење на еден поим со опфатност на сите дијалекти. Понекогаш постарите поими се заменуваат со нови или со изворниот назив на јазикот. Така на пример, јазикот денес се нарекува ацтечки и потекнува од изворното име nāwatlaʔtōlli („чист јазик“). Порано јазикот се нарекувал „ацтечки“, бидејќи го зборувале Ацтеките. И покрај замената на стари со нови поими, во македонскиот јазик поимот „ацтечки“ е позастапен од поимот „ацтечки“. Сепак, важно е да се напомене дека старите Ацтеки не го нарекувале својот јазик како „ацтечки“, туку „mexícacopa“ („мешикакопа“), а народот „mexícâ“ („мешика“).[10] Денес поимот во светската лингвистика поретко се употребува за современиот јазик, но јазичарите го користат поимот за една подгрупа на јутоацтечките јазици.[11]

Денешните Ацтеки, во секојдневието јазикот го нарекуваат како мексикански (Mexicano)[12] или некоја верзија од зборот mācēhualli (заеднички, обичен). Еден пример за ова е случајот на ацтечките говорители во Тетелкинго во Морелос. Таму, народот својот јазик го нарекуваат mösiehuali.[13] Пипилците својот јазик не го нарекуваат „пипилски“,туку nawat (наватски)'.[14] Нахуанците од Дуранго го нарекуваат својот јазик Mexicanero.[15] Се забележува и употребата на поимот „наватл“ меѓу народот, но најверојатно ова е нов тренд.

Дијалектологија

Сегашната класификација на ацтечкиот јазик е врз основа на истражувањата на Уна Кангер и Јоланда Ластра. Според оваа класификација на Кангер, дијалектите се поделиле на централни и периферни и оваа класификација била поддржана од Јоланда. Секоја група споделува карактеристични граматички особини и според тоа се увидува заедничката историја. Дијалектите од Ла Уастека според Кангер се дел од централните говори, а според Јоланда се засебна група. Во прилог следува комбинирана класификација на Кангер, Јоланда и Лајл Кемпбел. Сите меѓу себе не се согласуваат во потполност.

  • јутоацтечки 5000 п.н.е.*
    • ацтечки 2000 п.н.е. (ака ацтечки)
      • почутечки † брегот на Оашака
      • ацтечки (со ацтечки)
        • западнопериферни дијалекти од Дуранго, Мичоакан, западно Мексико и исчезнатите дијалекти од Колима и Најарит
        • источнопериферни пипилскиот јазик и дијалектите од Сиера де Пуебла, јужен Веракрус и Табаско
        • уастечки дијалекти од северна Пуебла, Хифалго, Сан Луис Потоси и северен Веракрус
        • централни дијалекти од централна Пуебла, Тлашкала, централен Веракрус, Морелос, Мексико и Гереро

*Проценета поделба на развојните фази.

Класификација

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Јутоацтечки јазици

Во минатото, групата на ацтечки јазици од страна на јазичарите била нарекувана „ацтечки јазици“. Од 1990 година, алтернативниот поим „наватл“ бил во зачестена употреба и го заменила стариот поим, особено во шпанските изданија и публикации. Општо прифатена теорија е дека јутоацтечките јазици се поделени на две групи: ацтечки и почутечки јазици.[16]

Ацтечките јазици ги опфаќаат ацтечкиот јазик и пипилскиот јазик.[cn 2] Почутечкиот јазик е слабо проучен јазик и истиот исчезнал во XX век. Според јазичарите Кемпбел и Лангакер, тој не е дел од ацтечките, а според други јазичари, тој е дел од западнопериферните ацтечки јазици.[17]

Поимот „ацтечки“ ги опфаќа модерните ацтечки дијалекти и класичниот ацтечки. Приклучувањето на пипилскиот во оваа група е контраверзно. Лајл Кемпбел го класифицира пипилскиот јазик како посебен од ацтечките јазици, но од друга страна Уна Кангер, Карен Дакин и Јоланда Ластра го приклучуваат јазикот во ацтечките јазици.[18]

Географска распространетост

[уреди | уреди извор]
Карта на териториите во Средна Америка каде се зборува ацтечки јазик (во бело) и каде се зборувал во минатото (во сиво)[19]

Денес, ацтечките дијалекти се зборуваат од раштркани ацтечки заедници кои се протегаат од северната мексиканска сојузна држава Дуранго до Веракрус на југ. Пипилскиот јазик, кој е познат и како наватски јазик[14] и кој воедно е најјужен ацтечки јазик, се зборува во Ел Салвадор, од мал број на луѓе. Според Проектот за закрепнување на наватскиот јазик, нема веродостојни бројки за тоа колку луѓе го зборуваат јазикот. Бројот на вкупни говорители на наватскиот јазик се движи од „неколку стотини“ до „можеби неколку луѓе“.[20]

Според мексиканскиот попис од 2000 година, ацтечкиот јазик го говорат околу 1,45 милиони луѓе, од кои околу 198.000 (14,9%) се еднојазични.[21] Поголемиот број еднојазични говорители се жени одошто мажи, па така, жените се две третини од вкупната бројка. Сојузните мексикански држави Гереро и Идалго го имаат најголемиот број еднојазични ацтечки говорители во однос на вкупното население кое зборува ацтечки. Во Гереро има 24,2% еднојазични ацтечки говорители, а во Идалго 22,6%. За останатите сојузни држави, процентот на еднојазични говорители се движи на помалку од 5%. Ова доведува до заклучок дека повеќе од 95% од Ацтеките во Мексико се двојазични. Според статистиките, не се зема предвид бројот на Ацтеките кои зборуваат друг староседелски јазик

Најголемата концентрација на луѓе кои зборуваат ацтечки јазик може да се најде во сојузните држави Пуебла, Веракрус, Идалго, Сан Луис Потоси и Гереро. Значителен број ацтечки говорители може да се најде и во сојузните држави Мексико, Морелос и Федералниот Округ. Мали заедници на ацтечки говорители може да се најдат и во Мичоакан и Дуранго. Ацтечкиот исчезнал во XX век во сојузните држави Халиско и Колима. Како резултат на внатрешната миграција во земјата, ацтечки заедници може да се пронајдат насекаде во Мексико. Значителни ацтечки мигранти се забележуваат и во САД, особено во Калифорнија, Њујорк, Тексас, Ново Мексико и Аризона.[22]

Писмо

[уреди | уреди извор]
Главни статии: Правопис на ацтечкиот јазик и Ацтечко писмо
Топонимите Mapachtepec („Брдото на ракунот“), Mazatlan („Местото на еленот“) и Huitztlan („Местото на боцките“) напишани на ацтечко писмо.

Ацтечкото писмо во претколумбовскиот период не било писмо во вистинската смисла на зборот, бидејќи со тоа писмо не можеле да се запишат сите зборови од говорниот јазик на начин како што ги запишувале Маите на пример. Така, ацтечкото писмо не било наменето за читање, туку за прекажување. Закониците кои се зачувани на староацтечко писмо се сликовити прикази со чија помош се запамтувале текстови, каде имало генеалогии, астрономски информации и слично. Три видови на знаци биле користени за ацтечкото писмо: слики наместо мнемоники, логограми кои претставувале цел збор наместо фонеми или слогови и логограми кои се користеле само за своите гласовни вредности (т.е. користени според принципот на ребусот).[23]

Шпанците ја вовеле латиницата, која се користела за запишување на голем дел од ацтечката проза, поезија и документи од тоа време, како што се тестаменти, административни документи, законодавни писма итн. Во текот на децениите по воведувањето на латиницата, сликовитото писмо било заменето со латиницата.[24] Немало стандардизирана ацтечка латиница и немало консензус за тоа како да се претстават ацтечките гласови кои ги нема во шпанскиот.[25] Правописот кој најсоодветно ги претставува ацтечките фонеми бил развиен во XVII век од исусовецот Орасио Карочи. Правописот на Карочи имал два вида на акценти: макрон, кој се користел за долгите самогласки и надреден знак за прескокнување гласови или поретко и за означување акцент на кратка самогласка.[26] Овој правопис најмногу се користел во исусовски кругови.

Кога ацтечкиот јазик бил во фокусот на лингвистичките проучувања во XX век, јазичарите потенцирале за потребата за соодветно претставување на фонемите во јазикот. Неколку практични правописи биле развиени за транскрибирање на јазикот. Со основањето на Националниот институт за староседелски јазици во Мексико во 2004 година, имало нов обид за создавање стандардизиран правопис за различните дијалекти на јазикот. Сепак до денес, нема единствен правопис за ацтечкиот јазик.[25] Освен дијалектните разлики, главните проблеми при транскрибирањето на ацтечкиот се:

  • дали да се следи шпанскиот правопис и пишување на /k/ со c и qu, /kʷ/ со cu и uc, /s/ со c и z, или s, и /w/ со hu и uh, или u.
  • како да се пишува прескокнувањето на гласовите т.н. салтилјо. Кај некои дијалекти се пишува и изговара како грлен глас [ʔ], во други како [h]) (се пишува со j, h, ’ (апостроф)), но традиционално не се пишува.
  • дали и како да се претставува должината на гласовите, односно ако се претставува дали тоа да биде со употреба на двојни самогласки или со употреба на макрон.

Историја

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Историја на ацтечкиот јазик
Ацтечки рушевини во Ново Мексико, САД. Најприфатена теорија е дела Ацтеките потекнуваат од југозападните предели на САД.

Потекло на ацтечкиот јазик

[уреди | уреди извор]

Во врска со географското потекло на јазикот, јазичарите за време на XX век се согласиле дека јутоацтечките јазици потекнуваат од југозападните предели на САД.[27] Археолошките и етноисториските податоци ја потврдуваат оваа теорија, особено фактот дека раните говорители на ацтечките јазици мигрирале од северните предели на Мексиканската Пустина во централно Мексико во неколку миграциски бранови. Сепак во скоро време, ова традиционално увидување било оспорено од Џејн Хил, која предложила дека јутоацтечките јазици потекнуваат од централно Мексико и се рашириле северно во раните периоди на развитокот на јазиците.[28] Оваа теза подлегнала на сериозни критики.[29][30]

Миграцијата на говорителите на праацтечкиот јазик во средноамериканскиот регион се смета дека се одвила меѓу 500 година па сè до раниот класичен период на средноамериканската хронологија.[31][32] Пред пристигнувањето во мексиканските висорамнини, ацтечките говорители стапиле одреден период во контакт со корачолските, корански и уичолските јазици, кои се зборувале во северозападно Мексико.[33]

Пристигнување во Средна Америка

[уреди | уреди извор]
Поглед кон Теотиуакан. Градот бил политички и културен центар на Средна Америка сè до подемот на Теночтитлан.
Теночтитлан е денес градот Мексико. Остатоци од античкиот град можат да се видат во срцето на современиот главен град на Мексиканската Федерација.

Главниот политички и културен центар на Мезоамерика во раниот класичен период бил градот Теотиуакан. Идентитетот на јазикот или јазиците кои се зборувале во овој град бол предмет на големи дебати, а меѓу тезите е дека ацтечкиот се зборувал во овој град.[34] Додека во XIX и XX век се сметало дека градот Теотиуакан бил основан од Ацтеките, сепак подоцна според археолошките и јазичните истражувања тежнееле да го оспорат ова гледиште. Така, се сметало дека навлегувањето на Ацтеките во градот се совпаѓа со падот одошто подемот на градот.[35] Во скоро време, доказите од мајанската епиграфија од можно ацтечко потекло била толкувана како покажување дека други средноамерикански јазици можеби позајмувале зборови од праацтечкиот јазик, многу порано одошто се верувало до скоро време, и со тоа е можна ацтечка присутност во Теотиуакан.[36][37][38][39][40]

Во Мезоамерика, мајанските, ото-мангвејските и мише-зокејските јазици постоеле заедно илјадници години. Така, поради долгогодишната присутност на јазиците во регионот настанал средноамериканското јазично подрачје (слично како балканското јазично подрачје). По доселувањето на Ацтеките во регионот и нивниот јазик присвоил некои јазични особини на Средноамериканското јазично подрачје.[41] Такви особини се релационите именки, појавата на калкови (позајмени преводи) и формите за присвојност кои се типични за средноамериканските јазици.

Еден јазик од праацтечкиот се одделил и така настанал почутечкиот јазик, најверојатно во 400 година и пристигнал во Средна Америка неколку векови пред пристигнувањето на главните ацтечки јазици.[3] Некои ацтечки групи мигрирале јужно и пристигнале најверојатно до денешната територија на Никарагва. Денешниот пипилски јазик е единствениот жив јазик од овие јужноацтечки дијалекти/ јазици.[42]

Со почетокот на VII век, Ацтеките се стекнале со голема моќ во централно Мексико. За Толтеците од Тула, кои биле активни во централно Мексико во X век, се верува дека биле ацтечки говорители. До XI век, Ацтеките биле доминантни во Мексиканската Долина, па и пошироко, и населувале населени места како што се Азкапоцалко, Кулуакан и Чолула. Ацтечките миграции од север кон југ продолжиле сè до посткласичниот период на средноамериканската хронологија. Еден од последните миграциски бранови било населувањето на Ацтеки на островот во езерото Тешкоко и околината. Оваа група била именувана како Мешика и со текот на времето го форсирале познатиот Теночтитлан и неговата империја, позната како Ацтечка Империја. Нивното политичко и јазично влијание се проширило до Средна Америка и ацтечкиот станал „лингва франка“ меѓу трговците и елитата во Средна Америка.[43] Како што Теночтитлан растел и станал најголем урбан центар во Средна Америка, во градот се доселувале ацтечки говорители од различни региони. Така во Теночтитлан се родила урбаната форма на ацтечкиот јазик, кој имал особини на голем број ацтечки дијалекти. Оваа урбанизирана форма на ацтечкиот јазик се нарекува класичен ацтечки јазик, и тој бил документиран за време на колонијалниот период.[44]

Шпанска инвазија

[уреди | уреди извор]
Ацтечката Империја за време на шпанската колонизација во 1519 година.
Дел од Фирентинскиот законик. На сликата е прикажан ацтечкиот календар.

Со доаѓањето на Шпанците и шпанското освојување на Мексико во 1519 година, ацтечкиот јазик не бил повеќе доминантен регионален јазик. Сепак, поради шпанското сојузништво со ацтечките говорители од Тлшкала и со Ацтеките, ацтечкиот јазик продолжил да се проширува низ Средна Америка во децениите по падот на Ацтечката Империја. Во меѓувреме, шпанските освојувачи, заедно со ацтечки војници, продолжиле со своите експедиции кон југ и север сè со цел да се освојат нови територии во име на шпанската круна. Језиутските мисии во северно Мексико и југозападните САД, често вклучувале ацтечки војници кои биле користени за заштита.[45] На пример, околу 14 години по основањето на градот Салтилјо, кој бил основан во 1577 година, тлашкалтечка заедница била основана во околното село Сан Естебан де Нуева Тлшкала за да се обработува земјата и за да им помогне на колонизаторите.[46] Што се однесува за освојувањето на современата Средна Америка, Педро де Алвардо ја освоил Гватемала со помош на десетици илјади тлашкалтечки сојузници, кои потоа се населиле надвор од современиот град Антигва Гватемала. Слични ситуации се случиле во Ел Салвадор и Хондурас, каде се населиле Ацтеки и новите имиња на градовите биле од ацтечко потекло. Така на пример, во Хондурас има населби со имиња како што се Мешикапа, а во Ел Салвадор Мехиканос.

Како дел од нивните мисии, членовите на различни религиски групации ја вовеле латиницата меѓу Ацтеките. Во првите 20 години по шпанската колонизација, текстови биле подготвени на ацтечки јазик испишан на латиница.[47] Истовремени училишта биле основани, како што се Колеџот Санта Крус де Тлателолко во 1536 година, во кој се изучувале староседелските и европските јазици од страна на староседелци и свештеници. Мисионерите исто така подготвиле граматики[cn 3] на староседелски јазици кои биле употребувани од свештениците. Првата ацтечка граматика била напишана од Андрес де Олмос и била објавена во 1547 година, три години пред првата француска граматика. До 1645 година биле издадени повеќе дела, а како автори се јавиле, меѓу другите, Алонсо де Молина (1571), Антонио дел Ринкон (1595), Диего Галдо Гусман (1642), и Орасио Карочи (1645). Граматиката на Карочи денес се смета за најважна ацтечка граматика од колонијалниот период.[48]

Во 1570 година, шпанскиот крал Филип II наредил ацтечкиот јазик да стане службен јазик на шпанската колонија Нова Шпанија за да се олесни комуникацијата меѓу Шпанците и староседелците.[49] Како резултат на тоа, шпанските мисионери започнале до предаваат ацтечки јазик на староседелците кои живееле дури и во Хондурас или Ел Салвадор. За време на XVI и XVII век, класичниот ацтечки јазик бил користен како литературен јазик и голем број текстови денес постојат од тој период. Зачуваните текстови на класичен ацтечки јазик се истории, хроники, поезија, драмски дела, религиски дела, етнографски описи и административни документи. Шпанците им дале голема автономија на градските администрации каде имало значително староседелско население, а пак во градовите со мнозинско ацтечко население ацтечкиот бил де факто пишан и устен службен јазик. Голема ацтечка литература била создадена во овој период, меѓу кои се и Фирентинскиот законик, дванаесеттомен зборник на ацтечката култура, колекции ацтечки песни, речници и слично.

Граматики и речници на староседелските јазици биле создавани низ целиот колонијален период, но нивниот квалитет бил најдобар во почетокот на колонијалната ера.[50] Властите увиделе дека изучувањето на сите староседелски јазици било невозможно, па тие се сконцентрирале кон изучување на ацтечкиот јазик. За тоа време, јазичната состојба во Мезоамерика останала релативно стабилна, но во 1696 година кралот Чарлс II забранил да се користи кој било друг јазик освен шпанскиот во Шпанската Империја. Во 1770 година, се издала нова наредба со која се повикала елиминација на сите староседелски јазици. Со тоа, класичниот ацтечки јазик престанал да биде литературен јазик.[49]

Современ период

[уреди | уреди извор]
Ацтечкиот јазик е национален јазик во Мексико. На сликата е натпис на ацтечки јазик од градот Мексико.

За време на модерниот период од историјата на Мексико, ситуацијата за староседелските јазици во државата станала нестабилна. Така, бројот на говорители на скоро сите староседелски јазици се намалил. Иако, бројот на апсолутни говорители на ацтечкиот се зголемил во минатиот век, староседелското население во Мексико било маргинализирано. Во 1895 година, ацтечкиот јазик го зборувало 5% од населението, а до 2000 година бројот паднал на 1,49%. Имајќи го предвид процесот на маргинализација заедно со трендот на миграција во урбаните центри и САД, некои јазичари предупредуваат за јазично изумирање на ацтечкиот.[51] Денес, ацтечкиот е воглавно зборуван во руралните предели на државата. Според Мексиканскиот национален статистички институт, 51% од ацтечкото население се вработени во земјоделскиот сектор и 6 до 10 не земаат плата или земаат минимално.[52]

Од раниот XX век па сè до средината на 1980-те, образовните процеси во Мексико се фокусирале на „хиспанизацијата“ на староседелското население, па така во училиштата се учел само шпанскиот и употребата на староседелските јазици била неохрабрена.[53] Како резултат на тоа, нема група Ацтеки кои имаат општа писменост на ацтечки;[54] како и нивната писменост за шпанскиот е исто така под националниот просек.[55] Дури и при таква ситуација, јазикот денес се зборува од над милион луѓе, од кои околу 10% се еднојазични. Преживувањето на ацтечкиот како целина не е загрозено, но неколку ацтечки дијалекти се загрозени, а некои и изумреле.[56]

Во 1990-те се случиле промени во официјалната мексиканска политика спрема староседелските народи и нивните права. Развојот на настаните во доменот на меѓународните права[cn 4], заедно со домашниот притисок[cn 5] довеле до законодавни реформи и создавање на децентрализирани владини агенции како што се Националната комисија за развој за староседелците и Националниот институт за староседелските јазици. Овие агенции имале задача да ги промовираат и заштитат староседелските заедници и јазици.[57] Така со закон староседелските јазици станале национални јазици и им се овозможило на луѓето да ги користат во јавниот и приватниот живот. Исто така, во законот е наведено дека во државата има задолжително двојазично и интеркултурно образование.[58] Во февруари 2008 година, градоначалникот на градот Мексико, Марсело Ебрард, започнал иницијатива со која сите владини вработени лица да научат ацтечки. Ебрард изјавил дека тој ќе продолжи со институционализација на ацтечкиот и дека е важно за Мексико да ја запомни својата историја и традиции.[59]

Фонологија

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Фонетика и фонологија на ацтечкиот јазик

Гласовен систем

[уреди | уреди извор]

Ацтечкиот јазик и неговите дијалекти подлегнале на поголем број заеднички јазични промени од прајутоацтечкиот јазик. Во следната табела е наведен гласовниот систем на класичниот ацтечки јазик, како пример за тоа како изгледа типичен ацтечки гласовен систем. Кај некои дијалекти, гласот /t͡ɬ/ кој многу чест во класичниот ацтечки јазик, се променил или во /t/, како на пример во превлачко-мекајпанскиот ацтечки дијалект и пипилскиот јазик, или во /l/ како што е на пример во ацтечкиот од Помаро.[60] Во голем број дијалекти денес не постои разлика меѓу долги и кратки самогласки. Во некои дијалекти може да се сретне воведување на сосема нови гласови наместо овие, како на пример во тетелконгоанско-ацтечкиот дијалект.[13] Други дијалекти, пак, развиле тонски акцент, како што се дијалектите од Оапан.[61] Во современите дијалекти може да се забележат позајмени шпански гласови, како што се /b, d, ɡ, f/. Кај повеќето ацтечки дијалекти акцентот паѓа на претпоследниот слог од зборот.[62]

Согласки
уснени венечни преднонепчени заднонепчени грлени
централни странични рамни уснени
носни m n
експлозивни p t k kʷ ʔ
слеани ts tɬ tʃ
продолжени s l ʃ (h)*
полусамогласки j w

Самогласки
предни средни задни
долги кратки долги кратки долги кратки
затворени iː i oː o
средни eː e
отворени aː a

* Грлениот глас се појавува само по самогласки. Во голем број современи дијалекти се појавува како „х“, а во класичниот и во некои дијалекти како [ʔ].

Алофони

[уреди | уреди извор]

Поголемиот дел од ацтечките дијалекти имаат едноставни алофони. Во голем број дијалекти, звучните согласки се безвучни на крајот од зборот, како и во согласни групи: /j/ станува /ʃ/,[63] /w/ станува [h] или [ʍ], и /l/ станува [ɬ]. Кај некои дијалекти, првата согласка во скоро секоја согласна група станува [h]. Носовките се често асимилирани до местото на изговарање на следната согласка. Безвучната [t͡ɬ] се асимилира по /l/ и се изговара како [l].[64]

Фонотактика

[уреди | уреди извор]

Класичниот ацтечки и повеќето современи дијалекти имаат едноставен фонолошки систем. Тие дозволуваат само слогови со максимум една почетна и една крајна согласка. Согласните групи се среќаваат во средината на зборот и над слоговната граница. Некои морфеми имаат две алтернативни форми, една со самогласката „и“ за да се спречи согласна група и друга без гласот „и“. На пример, апсолутивната наставка има две форми: – tli (се користи по согласки) и – tl (се користи по самогласки).[65] Некои современи дијалекти имаат создадено сложени групи поради неупотребата на самогласки. Други пак, создале слоговни секвенци, и со тоа акцентот се променил или пак самогласките станале долги.[cn 6]

Редупликација

[уреди | уреди извор]

Кај голем број ацтечки дијалекти има продуктивна редупликација (удвојување). Со удвојувањето на првиот слог од коренот на зборот се создава нов збор. Кај именките ова често се користи за множина, на пример /tlaːkatl/ „маж“ > /tlaːtlaːkah/ „мажи“. Кај други дијалекти се користи за деминутив или за изведување зборови.[66] Удвојувањето кај глаголите се користи за изразување повторливост, пример /kitta/ „тој го гледа тоа“, /kihitta/ „тој го гледа тоа упорно“.

Граматика

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Ацтечка граматика

Ацтечкиот јазик е аглутинативен и полисинтетички јазик. Така, јазикот користи голем број зборовни изведувања, деривации и инкорпорации. Тоа значи, дека во јазикот може да се додадат различни претставки и наставки на коренот на зборот сè додека не се добие долг збор, а понекогаш еден долг збор може да искаже една цела реченица.

Следниов глаголски пример покажува како се искажува лице, целен објект (пациенс), предмет и индиректен предмет:

/ni-mits-teː-tla-makiː-ltiː-s/
јас-ти-некој-нешто-дава-резултативно-идно
„Јас ќе направам некого да ти даде нешто тебе“[cn 7] (класичен ацтечки)

Именки

[уреди | уреди извор]

Именките во ацтечкиот јазик се релативно сложени. Единствените задолжителни менувања на именките се по број и присвојност. Ацтечкиот јазик нема падежи ниту род, но класичниот ацтечки и некои дијалекти разликуваат меѓу живи и неживи именки. Живоста на именките во класичниот ацтечки јазик се манифестирала кај множината, бидејќи само живите именки имале множина, а неживите именки биле неброиви т.е. имале само еднина. Во најголем број современи дијалекти нема ваква разлика меѓу живи и неживи именки и сите именки имаат множина.

Во најголем број ацтечки дијалекти, именките во неприсвојна форма во еднина ја имаат наставката за апсолутив. Најчестите форми на апсолутивот во ацтечкиот се -tl по самогласки, -tli по согласки освен l, и -li по l. Именките кои имаат множина се формираат со употреба на една од наставките за апсолутивна множина (-tin или -meh), иако има некои неправилни множински форми или пак има појава на редупликација (удвојување).

Еднина:

/kojo-tl/
којот-апсолутив
„којот“ (класичен ацтечки)

Множина на жива именка:

/kojo-meh/
којот-множина
„којоти“ (класичен ацтечки)

Жива именка во множина со удвојување:

/ko:-kojo-h/
УДВ.којот-МН.
„којоти“ (класичен ацтечки)

Ацтечкиот јазик разликува две форми на присвојност кај именките: присвојна и неприсвојна форма. Апсолутивната наставка не се користи за присвојната форма. Во сите дијалекти, присвојните именки имаат претставка за да се согласи со бројот и лицето на тој што поседува. Присвојните именки во множина имаат наставка -wa:n.

Апсолутивна именка:

/kal-li/
куќа-АПС:
„куќа“ (класичен ацтечки)

Присвојна именка:

/no-kal/
моја-куќа
„моја куќа“ (класичен ацтечки)

Присвојна именка во множина:

/no-kal-wa:n/
моја-куќа-МН.
„моите куќи“ (класичен ацтечки)

Ацтечкиот нема падежи, но користи посебни морфеми наречени односни именки за да означат просторни и други односи. Овие морфеми не можат да се појават сами, но мора да се појават по именка или присвојна наставка. Тие често се наречени и како постпозиции[67] или локативни наставки.[68] На некој начин овие конструкции потсетуваат на локативот. Во голем број дијалект, од шпанскиот јазик се презеле предлози од шпанскиот, па така делумно или целосно биле заменети односните зборови.[69]

Употреба на односната именка -pan со присвојна претставка:

no-pan
мое-во/на
„во/на мене“ (класичен ацтечки)
iː-pan
негово-во/на
„во/на него“ (класичен ацтечки)
iː-pan kal-li
негова-во куќа-АПС.
„во куќата“ (класичен ацтечки)

Употреба со претходен именски корен:

kal-pan
куќа-во
„во куќата“ (класичен ацтечки)

Сложените именки најчесто се создаваат со спојување на два или повеќе именски корени или со комбинација на именка со придавка или глагол.

Заменки

[уреди | уреди извор]

Во ацтечкиот јазик има три лица, и во еднина и во множина. Во барем еден дијалект, мекајапанскиот, има и разлика меѓу вклучителни (јас/ ние и вие) и исклучителни (ние, но не и вие) форми за први лице множина:[70]

прво лице множина во класичниот ацтечки:

tehwaːntin „ние“

Прво лице множина во мекајапанскиот дијалект:

nejamēn ([nehameːn]) „Ние но не и вие“
tejamēn ([tehameːn]) „Ние со вас“[71]

Многу почеста е дистинкцијата почесна/непочесна, вообичаена во второ и трето лице, но не и во прво лице:

Непочесни форми:

tehwaːtl „ти“
amehwaːntin „Вие“
yehwatl „тој/таа/тоа“

Почесни форми

tehwaːtzin „почесна форма за ти“
amehwaːntzitzin „почесна форма за Вие“
yehwaːtzin „почесна форма за тој и таа“

Глаголи

[уреди | уреди извор]

Ацтечките глаголи се сложени и се менуваат за да искажат различни граматички категории. Глаголот во ацтечкиот е составен од корен, претставки и наставки. Претставките го означуваат лицето во подметот и лицето и бројот на директниот и индиректниот предмет, додека пак наставките ги означуваат времето, видот и начинот.

Најголемиот број ацтечки дијалекти разликуваат три времиња: сегашност, минатост и идност. Покрај тоа тие разликуваат и два аспекта: перфектен и имперфектен. Некои дијалекти имаат и продолжен аспект (прогресив). Сите дијалекти барем разликуваат индикативен (исказен) и императивен начин (заповеден).

Повеќето ацтечки дијалекти имаат различен број начини да ја искажат валентноста на глаголите. Класичниот ацтечки имаат пасивен залог, но ова не е присутно кај повеќето современи дијалекти. Сепак, апликативниот и причинскиот залог можат да се сретнат кај современите дијалекти.[72] Повеќето ацтечки дијалекти исто така имаат создавање на сложени глаголски форми со спојување на два или повеќе глаголски корени. Следната глаголска форма има два глаголски корени и има причински залог, директен и индиректен предмет:

ni-kin-tla-kwa-ltiː-s-neki
јас-ним-нешто-јаде-причинско-идност-want
„Јас сакам да ги нахранам ним“. (класичен ацтечки)

Кај некои ацтечки дијалекти, особено класичниот ацтечки, може да се менува глаголот да се искаже дирекција (правец) на глаголското дејство, односно дали оди кон или од говорителот. Некои дијалекти имаат специфични категории кои искажуваат причина и правец и таквите сложени конструкции се од типот: „да одиш за да“ или „да дојдеш за да“, „оди, прати и врати се“, „прави додека одиш“, „прави додека доаѓаш“, „прави по доаѓање“. Класичниот ацтечки и многу современи ацтечки дијалекти имаат граматизиран начин да искажат учтивост спрема соговорникот или кон лицата и предметите кои се споменати, со користење на специјални глаголски форми.[73]

Познати глаголски форми:

ti-mo-tlaːlo-a
ти-себеси-трча-сегашност
„ти трчаш“ (класичен ацтечки)

Почесни глаголски форми:

ti-mo-tlaːlo-tsino-a
ти-себеси-трча-почесно-сешаност
„Ти трчаш“ (кажано со почит кон соговорникот) (класичен ацтечки)

Синтакса

[уреди | уреди извор]

Некои јазичари сметаат дека ацтечкиот јазик има својства на неконфигурациски јазик, што значи дека зборовниот редослед на ацтечкиот е слободен.[74][75] Во ацтечкиот можни се сите подредувања на зборовите од трите основни редоследи. Во ацтечкиот јазик можно е испуштање на сите именки фрази или независни заменки, не само на именски фрази или заменки чии функции се подмет на реченицата. Во најголем број дијалекти, независните заменки се користат за нагласување.

Според Мајкл Лони, во класичниот ацтечки јазик на прво место во реченицата се наоѓал глаголот со поголема слобода при варирање, која се користела за прагматички функции како што се фокусот или темата.[76] Истото било тврдено и од други посовремени јазичари.[75]

newal no-nobia
Јас моја-вереница
„Моја вереница“ (и ничија друга) (мичоакански ацтечки)[77]

Исто така се тврди дека во класичниот ацтечки јазик секоја именка или глагол во јазикот е всушност целосна предвидлива реченица.[78] Меѓу јазичарите интересни се следиве факти за синтаксичките особини на јазикот: зошто именките мора да ги имаат истите претставки за согласност како и глаголите, и зошто предикатите (глаголските фрази) не мора да имаат именски фрази за да функционираат како нивни аргументи. На пример, глаголската форма tzahtzi значи „тој/ таа/ тоа вика“, а со претставката за второ лице titzahtzi значи „ти викаш“. Именките се менуваат на ист начин: именката „konētl“ значи не само „дете“, но и „тоа е дете“ и tikonētl значи „ти си дете“.

Книжевност

[уреди | уреди извор]
Главна статија: Ацтечка литература
Страница од Фирентинскиот законик напишан на ацтечки јазик на латиница.

Кога се зборува за средноамериканската книжевност, исцрпната преживеана книжевност на ацтечки јазик датира уште од XVI век и таа може да се смета за уникатна.[79] Ацтечката книжевност опфаќа голем број жанрови и стилови, но и документи кои се составени под различни околности. Според истражувањата, Ацтечките и пред доаѓањето на Шпанците правеле разлика меѓу „проза“ и „поезија“, каде првото го нарекувале tlahtolli „говор“, а второто cuicatl „песна“.[80]

Ацтечката проза била зачувана во различни форми. Хрониките и записите прераскажувале историски настани, нормално напишани од перспективата на некој одреден „алтепетл“ (зависен град или град-држава) и често се вметнувале митски преданија во рамките на вистинските настани. Значајни дела од оваа тематика се делата од Чалко напишани од Чималпахин, од Тлашкала од Диего Муњос Камарго, од Теночтитлан од Фернандо Алварадо Тезозомок и тие од Тешкоко од Фернандо де Алва Кортес Иштилшочтл. Голем број од овие историски записи даваат историски преглед на настаните година по година и често биле пишувани од анонимни автори. Овие дела се очигледно засновани на претколумбовското сликовито годишно броење. Исто така постојат чисто митолошки преданија, како што се „Легендата на петте сонца“, ацтечкиот мит за создавање на светот и други.

Едно од најпознатите прозни дела напишани на ацтечки е дванаесеттомниот зборник познат како „Фирентински законик“ напишан во XVI век од Бернандино де Саагун со помош на ацтечки помошници. Со ова дело Саагун дал огормен етнографски опис на Ацтеките. Делото било пишувани на шпански и ацтечки, каде шпанскиот и ацтечкиот текст се еден до друг. Низ делата има и графички прикази насликани од локални сликари. Во делата се опфатени голем број теми: историја, материјална култура, социјална организација, религија, церемонијален живот, ретирички стилови и метафори. Во дванаесеттиот том има даде опис на локалниот поглед кон шпанската инвазија. Саагун се обидел да даде мал преглед на богатството на ацтечкиот јазик, при што напишал:

„ Ова дело е како мрежа за да ги обелодени сите зборови на овој јазик со нивните точни и метафорички значења, и сите нивни начини на изговарање, и повеќето и нивната употреба, добра и зла.[81] “

Ацтечката поезија е зачувана во два извора: „Мексикански песни“ (Cantares Mexicanos) и „Романси на госпоѓите од Нова Шпанија“ (Romances de los señores de Nueva España). Двете се колекции на ацтечки песни од XVI и XVII век. Некои песни можеби биле зачувани од усното творештво и може датираат уште од претколумбовскиот период. Такви песни се песните за кралот од Тешкоко, Незавалкојотл, Локхарт и Карунен наведуваат дела има повеќе од четири различни стилови на песни: icnocuicatl (тажна песна), xopancuicatl (прилетни песни), melahuaccuicatl (јасни песни) и yaocuicatl (воени песни).[82] Ацтечката поезија е богата со метафори и теми поврзани со краткоста на човековото постоење, славење на војници кои умреле во битки и восхит за убавината на животот.[83]

Стилистика

[уреди | уреди извор]

Ацтеките разликувале два стила на јазикот: јазик на обичниот народ (macehuallahtolli) и јазикот на благородништвото (tecpillahtolli). Вториот стил е карактеризиран со употреба на посебен реторички стил. Бидејќи писменоста била одлика на повисоката класа, најголемиот дел од зачуваните пишани споменици се напишани на благородничкиот јазичен стил. Значајна одлика на овој висок стил е употребата на паралелизам,[84] каде имало употреба на две паралели:

ye maca timiquican
„Ние да не умреме“
ye maca tipolihuican
„Ние да не загинеме“[85]

Покрај тоа, има употреба на паралелизам каде две фрази се симболички поврзани за да се добие метафоричко читање. Во овој поглед ацтечкиот бил доста богат. Некои од таквите паралелизми се:[86]

in xochitl, in cuicatl
„Цвеќето, песната“ – значи „поезија“
in cuitlapilli, in atlapalli
„опашката, крилото“ – значи „обичен народ“
in toptli, in petlacalli
„сандакот, кутијата“ – значи „нешто свето“
in yollohtli, in eztli
„срцето, крвта“ – значи „какао“
in iztlactli, in tenqualactli
„лигавењето, плуканицата“ – значи „лаги“

Зборовен фонд

[уреди | уреди извор]
Чоколада - најпознат ацтечки збор, усвоен во скоро сите јазици.

Шпанскиот јазик примил голем број ацтечки зборови во својот зборовен фонд. Таквите зборови се најчесто предмети или нешта кои се пронаоѓаат само на локално ниво. Некои од овие позајмени зборови се корстат само во Мексико и Средна Америка, но други пак навлегле во целото шпанско говорно подрачје. Голем број од зборовите кои навлегле во шпанскиот јазик биле прифатени од голем број светски јазици.

Слично на тоа, и во македонскиот и во англискиот јазик индиректно биле прифатени ацтечки зборови. Двата најпознати ацтечки зборови во македонскиот и англискиот се чоколада (xocolatl) и домат (tomatl). Покрај овие зборови, позајмени се и зборовите којот (coyotl), авокадо (ahuacatl) и чили (chilli), Ацтеки (aztecatl) и какао (cacahuatl).[87]

Во Мексико многу секојдневни зборови се од ацтечко потекло, тие се толку многу што има и речници со т.н. „мексиканизми“. Во таквите речници се тежнее да се наведе и ацтечката етимологија, но и шпански зборови позајмени од останатите староседелски зборови. Покрај тоа, има и познати топоними од ацтечко потекло, како што се Мексико (mexihco) и Гватемала (cuauhtēmallan).

Примери

[уреди | уреди извор]
Ацтечки јазик
Писмо латиница
Пример Прв член од „Декларацијата за човекови права“
Текст Nochi tlakamej uan siuamej kipiaj manoj kuali tlakatisej, nochi san se totlatechpouiltilis uan titlatepanitalojkej, yeka moneki kuali ma timouikakaj, ma timoiknelikaj, ma timotlasojtlakaj uan ma timotlepanitakaj.
Македонски Сите човечки суштествa се раѓaaт слободни и еднакви по достоинство и правa. Tиe се обдарени со разум и совест и требa да се однесувaaт еден кон друг во дуxот на општо човечкaтa припaдност.
Портал: Јазици
„Оче наш“ на централен ацтечки;

ToTajtzin aquin tinemi ne ilhuicac,
ma mitzyectenehua nochi tlacatl.
Ma huajla on tonaltin ijcuac ticmandaros nochi tlacatl.
Ipan in tlalticpactli on tlacamej ma
quichihuacan on tlen ticnequi ijcon quen nochihua ne ilhuicac.
Aman xtechmaca tlen ticuasquej on yejhuan mojmostla ica tipanotoquej.
Niman xtechtlapojpolhuili totlajtlacolhuan ijcon
quen tejhuamej tiquintlapojpolhuiyaj on yejhuan tlajtlamach xcualji techchihuiliaj.
Niman xtechpalehui para ma ca titlajtlacosquej,
yej xtechejcuanilij nochi tlen xcuajli.
Timitztlajtlaniliaj yejhua in pampa ticpia tequihuajyotl,
nimal poder, niman hyueyilistli para nochipa.
Amén.

„Оче наш“ на македонски

Оче наш, кој си на небесата,
да се свети името Твое,
да дојде царството Твое,
да биде волјата Твоја,
како на небото, така и на земјата;
лебот наш насушен дај ни го денес
и прости ни ги долговите наши
како и ние што им ги проштеваме на нашите должници;
и не нè воведувај во искушение,
но избави нè од лукавиот.
Амин!

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Белешки

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ By the provisions of Article IV: Las lenguas indígenas...y el español son lenguas nacionales...y tienen la misma validez en su territorio, localización y contexto en que se hablen. („Староседелските јазици...и шпанскиот се национални јазици...и имаат иста валидност во нивните територии, локации и коннтексти во кои се зборуваат.“)
  2. ↑ " Поимот „наватлски јазици“ е создаден за да се опфатат сите ацтечки дијалекти, но не го опфаќа почутечкиот дијалект (Campbell & Langacker 1978)." Canger 2000:385 (Note 4)
  3. ↑ Колонијалните шпански граматики за староседелските јазици често се нарекувале artes, arte.
  4. ↑ Како што е усвојувањето на декларацијата во 1996 година, поточно на Универзалната декларација за јазични права (Pellicer et al. 2006:132).
  5. ↑ Како што се социјалните и политички агитации на ЕЗЛН и движењата на староседелците.
  6. ↑ Sischo 1979:312 and Canger 2000 for a brief description of these phenomena in Nahual of Michoacán and Durango respectively
  7. ↑ Сите примери се преземени од Суарез (1983:61–63), освен ако не е наведено. Глосите се стандардизирани.

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ INEGI 2005:3
  2. ↑ „Instituto Nacional de Lenguas Indígenas homepage“.
  3. ↑ 3,0 3,1 Suárez 1983:149
  4. ↑ Canger 1980:13
  5. ↑ Canger 2002:195
  6. ↑ Canger 1988
  7. ↑ „Náhuatl“ (шпански). rae.es. Посетено на 6 July 2012.
  8. ↑ 8,0 8,1 Náhuatl: AR-Z. (n.d.). Vocabulario.com.mx. Retrieved August 30, 2012, form [1]
  9. ↑ etymonline.com: Aztec
  10. ↑ Launey 1992:116
  11. ↑ Canger 2001:385
  12. ↑ Hill & Hill 1986:page#
  13. ↑ 13,0 13,1 Tuggy 1979:page#
  14. ↑ 14,0 14,1 Campbell 1985
  15. ↑ Canger 2001:page#
  16. ↑ Canger 1988:42–43; Dakin 1983:202; INALI 2008:63; Suárez 1983:149.
  17. ↑ Canger & Dakin 1985:360, Dakin 2001:21–22
  18. ↑ Dakin 2001:21–22
  19. ↑ Lastra de Suárez 1986; Fowler 1985.
  20. ↑ IRIN 2004
  21. ↑ INEGI 2005:35.
  22. ↑ Flores Farfán 2002:229
  23. ↑ Lockhart 1992:327–329
  24. ↑ Lockhart 1992:330–335
  25. ↑ 25,0 25,1 Canger 2002:200–204
  26. ↑ Whorf et al. 1993:page#
  27. ↑ Canger 1980:12; Kaufman 2001:1.
  28. ↑ Hill 2001
  29. ↑ Merrill, Hard et al. 2009
  30. ↑ Kaufman & Justeson 2009
  31. ↑ Justeson et al. 1985, passim.; Kaufman 2001:3–6,12
  32. ↑ Kaufman & Justeson
  33. ↑ Kaufman 2001:6,12
  34. ↑ Cowgill 1992:240–242; Pasztory 1993
  35. ↑ Campbell 1997:161; Justeson et al. 1985; Kaufman 2001:3–6,12
  36. ↑ Dakin and Wichmann 2000
  37. ↑ Macri 2005
  38. ↑ Macri and Looper 2003.
  39. ↑ Cowgill 2003:335
  40. ↑ Pasztory 1993
  41. ↑ Dakin 1994; Kaufman 2001
  42. ↑ Fowler 1985:38; Kaufman 2001
  43. ↑ Carmack 1981:142–143
  44. ↑ Canger 2011
  45. ↑ Jackson 2000:page#
  46. ↑ INAFED (Instituto Nacional para el Federalismo y el Desarrollo Municipal) (2005). „Saltillo, Coahuila“. Enciclopedia de los Municipios de México (online version at E-Local. изд.). INAFED, Secretaría de Gobernación. Архивирано од изворникот на 2007-05-20. Посетено на 2008-03-28. (шпански). The Tlaxcaltec community remained legally separate until the 19th century.
  47. ↑ Lockhart 1991:12; Lockhart 1992:330–331
  48. ↑ Canger 1980:14
  49. ↑ 49,0 49,1 Suárez 1983:165
  50. ↑ Suárez 1983:5
  51. ↑ Rolstad 2002, passim.
  52. ↑ INEGI 2005:63–73
  53. ↑ Suárez 1983:167
  54. ↑ Suárez 1983:168
  55. ↑ INEGI 2005:49
  56. ↑ Lastra de Suárez 1986; Rolstad 2002 passim
  57. ↑ Pellicer et al. 2006:132–137
  58. ↑ INALI [Instituto Nacional de Lenguas Indígenas] (n.d.). „Presentación de la Ley General de Derechos Lingüísticos“. Difusión de INALI. INALI, Secretaría de Educación Pública. Архивирано од изворникот 2008-03-17. Посетено на 2008-03-31.(шпански)
  59. ↑ Mica Rosenberg – Reuters (2008-02-22). Напишано во Mexico City. „Mexico City mayor wants to revive Aztec language“ (online edition). The San Diego Union-Tribune. San Diego, CA: Copley Press. Посетено на 2008-03-25.
  60. ↑ Sischo 1979:passim
  61. ↑ Amith 1989:page#
  62. ↑ Canger 2001:29
  63. ↑ Launey 1992:16
  64. ↑ Launey 1992:26
  65. ↑ Launey 1992:19–22
  66. ↑ Launey 1992:27
  67. ↑ Hill & Hill 1986 re Malinche Nahuatl
  68. ↑ Launey 1992, Chapter 13 re classical Nahuatl
  69. ↑ Suárez 1977:page#
  70. ↑ Wolgemuth 2002
  71. ↑ Wolgemuth 2002:35
  72. ↑ Suárez 1983:81
  73. ↑ Suárez 1977:61
  74. ↑ Baker 1996 passim.
  75. ↑ 75,0 75,1 Pharao Hansen 2010
  76. ↑ Launey 1992:36–37
  77. ↑ Sischo 1979:314
  78. ↑ Andrews 2003; Launey 1994
  79. ↑ Canger 2002:300
  80. ↑ León-Portilla 1985:12
  81. ↑ Sahagún 1950–82, part I:47
  82. ↑ Lockhart and Karttunen 1980:page#
  83. ↑ León-Portilla 1985:12–20
  84. ↑ Bright 1990 passim.
  85. ↑ Bright 1990:440
  86. ↑ Примерите се од Саагун 1950–82, vol. VI, ff. 202V-211V
  87. ↑ Dakin and Wichmann 2000:page#

Литература

[уреди | уреди извор]
Amith, Jonathan D. (1989). Acento en el nahuatl de Oapan. Presentation to the Seminario de Lenguas Indígenas, Instituto de Investigaciones Filológicas-UNAM (шпански). México D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México.
Andrews, J. Richard (2003). Introduction to Classical Nahuatl (revised. изд.). Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-3452-9. OCLC 50090230.
Baker, Mark C. (1996). The Polysynthesis Parameter. Oxford Studies in Comparative Syntax. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-509308-7. OCLC 31045692.
Beller, Richard; Beller, Patricia (1979). Ronald Langacker (уред.). Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Huasteca Nahuatl. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington. стр. 199–306. ISBN 978-0-88312-072-9. OCLC 6086368.
Bierhorst, J. (1985). Cantares mexicanos: Songs of the Aztecs. Stanford University Press.
Bierhorst, J. (1998). History and Mythology of the Aztecs: The Codex Chimalpopoca. University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-1886-9.
Boas, Franz (1917). „El dialecto mexicano de Pochutla, Oaxaca“. International Journal of American Linguistics (шпански). 1 (1): 9–44. doi:10.1086/463709. OCLC 56221629.
Bright, William (1990). „'With One Lip, with Two Lips': Parallelism in Nahuatl“. Language (journal). 66 (3): 437–452. doi:10.2307/414607. JSTOR 414607. OCLC 93070246.
Campbell, Lyle (1985). The Pipil Language of El Salvador. Mouton Grammar Library, no. 1. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 978-3-11-010344-1. OCLC 13433705.
Campbell, Lyle (1997). American Indian Languages: The Historical Linguistics of Native America. Oxford Studies in Anthropological Linguistics, 4. London and New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-509427-5. OCLC 32923907.
Campbell, Lyle; Langacker, ronald (1978). „Proto-Aztecan vowels: Part I“. International Journal of American Linguistics. 44 (2): 85–102. doi:10.1086/465526. OCLC 1753556.
Canger, Una (1980). Five Studies Inspired by Náhuatl Verbs in -oa. Travaux du Cercle Linguistique de Copenhague, Vol. XIX. Copenhagen: The Linguistic Circle of Copenhagen; distributed by C.A. Reitzels Boghandel. ISBN 978-87-7421-254-6. OCLC 7276374.
Canger, Una (1988). „Nahuatl dialectology: A survey and some suggestions“. International Journal of American Linguistics. 54 (1): 28–72. doi:10.1086/466074. OCLC 1753556.
Canger, Una (1996). Engberg-Pedersen, Elisabeth; и др. (уред.). Content, expression and structure: studies in Danish functional grammar. Is there a passive in nahuatl. Amsterdam: John Benjamin's Publishing Co. стр. 1–15.
Canger, Una (2000). Eugene H. Casad; Thomas L. Willett (уред.). Uto-Aztecan: Structural, Temporal, and Geographic Perspectives: Papers in Memory of Wick R. Miller by the Friends of Uto-Aztecan. Stress in Nahuatl of Durango: whose stress?. Hermosillo, Sonora: Universidad de Sonora División de Humanidades y Bellas Artes, Editorial UniSon. стр. 373–386. ISBN 978-970-689-030-6. OCLC 50091799.
Canger, Una (2001). Mexicanero de la Sierra Madre Occidental. Archivo de Lenguas Indígenas de México, #24 (шпански). México D.F.: El Colegio de México. ISBN 978-968-12-1041-0. OCLC 49212643.
Canger, Una (2002). William Frawley; Pamela Munro; Kenneth C. Hill (уред.). Making dictionaries: Preserving Indigenous Languages of the Americas. An interactive dictionary and text corpus. Berkeley, CA: University of California Press. стр. 195–218. ISBN 978-0-520-22995-2. OCLC 47863283.
Canger, Una (2011). „El nauatl urbano de Tlatelolco/Tenochtitlan, resultado de convergencia entre dialectos, con un esbozo brevísimo de la historia de los dialectos“. Estudios de Cultura Náhuatl: 243–258.
Canger, Una; Dakin, Karen (1985). „An inconspicuous basic split in Nahuatl“. International Journal of American Linguistics. 51 (4): 358–361. doi:10.1086/465892.
Canger, Una; Jensen, Anne (2007). Yaron Matras; J Sakel (уред.). Grammatical Borrowing in Cross-Linguistic Perspective Empirical Approaches to Language Typology. Grammatical borrowing in Nahuatl. 38. Berlin: Mouton de Gruyter. стр. 403–418.
Carmack, Robert M. (1981). The Quiché Mayas of Utatlán: The Evolution of a Highland Guatemala Kingdom. Civilization of the American Indian series, no. 155. Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-1546-7. OCLC 6555814.
Carochi, Horacio (1645). Arte de la lengua mexicana con la declaracion de los adverbios della. Al Illustrisso. y Reuerendisso. Mexico: Juan Ruyz. OCLC 7483654. (шпански)
Carochi, Horacio (2001). Grammar of the Mexican Language: With an Explanation of Its Adverbs (1645), by Horacio Carochi. James Lockhart (trans., ed., and notes). Stanford and Los Angeles: Stanford University Press , UCLA Latin American Center Publications. ISBN 978-0-8047-4281-8. OCLC 46858462.
Cline, Sarah (1993). The Book of Tributes. Los Angeles: UCLA Latin American Center Publications, Nahuatl Studies Series. ISBN 978-0-87903-082-7.
Cline, Sarah (2000). Richard E.W. Adams; Murdo J. MacLeod (уред.). The Cambridge History of the Native Peoples of the Americas: Volume II, Mesoamerica, Part 2. Native Peoples of Colonial Central Mexico. New York: Cambridge University Press. стр. 187–222.
Cline, Sarah; León-Portilla, Miguel, уред. (1984). The Testaments of Culhuacan. Los Angeles: UCLA Latin American Center Publications. ISBN 978-0-87903-502-0.
Cowgill, George L. (1992). Janet Catherine Berlo (уред.). Art, Ideology, and the City of Teotihuacan: A Symposium at Dumbarton Oaks, 8th and 9th October 1988. Teotihuacan Glyphs and Imagery in the Light of Some Early Colonial Texts. Washington, DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection. стр. 231–246. ISBN 978-0-88402-205-3. OCLC 25547129.
Cowgill, George L. (2003). Geoffrey E. Braswell (уред.). The Maya and Teotihuacan: Reinterpreting Early Classic Interaction. Teotihuacan and Early Classic Interaction: A Perspective from Outside the Maya Region. Austin: University of Texas Press. стр. 315–336. ISBN 978-0-292-70587-6. OCLC 49936017.
Dakin, Karen (1982). La evolución fonológica del Protonáhuatl (шпански). México D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México , Instituto de Investigaciones Filológicas. ISBN 978-968-5802-92-5. OCLC 10216962.
Dakin, Karen (1994). Carolyn MacKay; Verónica Vázquez (уред.). Investigaciones lingüísticas en Mesoamérica. El náhuatl en el yutoazteca sureño: algunas isoglosas gramaticales y fonológicas. Estudios sobre Lenguas Americanas, no. 1 (шпански). México D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México , Instituto de Investigaciones Filológicas, Seminario de Lenguas Indígenas. стр. 3–86. ISBN 978-968-36-4055-0. OCLC 34716589.
Dakin, Karen; Wichmann, Søren (2000). „Cacao and Chocolate: A Uto-Aztecan Perspective“ (PDF). Ancient Mesoamerica. 11 (1): 55–75. doi:10.1017/S0956536100111058. OCLC 88396015. Архивирано од изворникот (PDF online reprint) на 8 април 2008.
Dakin, Karen (2001). Avances y balances de lenguas yutoaztecas. Estudios sobre el náhuatl. Mexico: Instituto Nacional de Antropología e Historia, UNAM. ISBN 978-970-18-6966-6.
Flores Farfán, José Antonio (1999). Cuatreros Somos y Toindioma Hablamos. Contactos y Conflictos entre el Náhuatl y el Español en el Sur de México (шпански). Tlalpán D.F.: Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropología Social. ISBN 978-968-496-344-3. OCLC 42476969.
Flores Farfán, José Antonio (2002). Barbara Jane Burnaby; John Allan Reyhner (уред.). The Use of Multimedia and the Arts in Language Revitalization, Maintenance, and Development: The Case of the Balsas Nahuas of Guerrero, Mexico (PDF). Proceedings of the Annual Conference on Stabilizing Indigenous Languages (7th, Toronto, Ontario, Canada, 11–14 May 2000). Flagstaff, AZ: Center for Excellence in Education, Northern Arizona University. стр. 225–236. ISBN 978-0-9670554-2-8. OCLC 95062129.
Flores Farfán, José Antonio (2006). Margarita G. Hidalgo (уред.). Mexican Indigenous Languages at the Dawn of the Twenty-first Century. Intervention in indigenous education. Culturally-sensitive materials for bilingual Nahuatl speakers. Contributions to the sociology of language, no. 91. Berlin: Mouton de Gruyter. стр. 301–324. ISBN 978-3-11-018597-3. OCLC 62090844.
Fowler, William R. Jr. (1985). „Ethnohistoric Sources on the Pipil Nicarao: A Critical Analysis“. Ethnohistory. 32 (1): 37–62. doi:10.2307/482092. JSTOR 482092. OCLC 62217753.
Francis, Norbert (2016). „Prospects for indigenous language bilingualism in Mexico: A reassessment“. Language Problems and Language Planning. 40: 269–286. doi:10.1075/lplp.40.3.04fra.pdf
Haugen, J. D. (2009). „Borrowed borrowings: Nahuatl loan words in English“. Lexis: e-Journal in English Lexicology. 3: 63–106.
Hill, J. H.; Hill, K. C. (1980). „Mixed grammar, purist grammar, and language attitudes in modern Nahuatl“. Language in Society. 9 (3): 321–348. doi:10.1017/S0047404500008241.
Hill, Jane H. (2001). „Proto-Uto-Aztecan: A Community of Cultivators in Central Mexico?“. American Anthropologist. 103 (4): 913–934. doi:10.1525/aa.2001.103.4.913. OCLC 192932283.
Hill, Jane H.; Hill, Kenneth C. (1986). Speaking Mexicano: Dynamics of Syncretic Language in Central Mexico. Tucson: University of Arizona Press. ISBN 978-0-8165-0898-3. OCLC 13126530.
Hinz, Eike, уред. (1983). Azteckischer Zensus, Zur indianischen Wirtschaft und Gesellschaft im Marquesado um 1540: Aus dem "Libro de Tributos" (Col. Ant. Ms. 551) im Archivo Histórico. Hanover.
INALI, [Instituto Nacional de Lenguas Indígenas] (14 January 2008). „Catálogo de las lenguas indígenas nacionales: Variantes lingüísticas de México con sus autodenominaciones y referencias geoestadísticas“ (PDF online facsimile). Diario Oficial de la Federación (шпански). 652 (9): 22–78 (first section), 1–96 (second section), 1–112 (third section). OCLC 46461036.
INEGI, [Instituto Nacional de Estadísticas, Geografia e Informática] (2005). Perfil sociodemográfica de la populación hablante de náhuatl (PDF). XII Censo General de Población y Vivienda 2000 (шпански) (Publicación única. изд.). Aguascalientes, Mex.: INEGI. ISBN 978-970-13-4491-0. Архивирано од изворникот (PDF) на 2 October 2008. Посетено на 2008-12-02.
IRIN, [Iniciativa para la Recuperación del Idioma Náhuat] (2004). „IRIN-International homepage“. The Nawat Language Recovery Initiative. IRIN. Архивирано од изворникот на 20 мај 2010. Посетено на 31 март 2008.
Jackson, Robert H. (2000). From Savages to Subjects: Missions in the History of the American Southwest. Latin American Realities hardcover series. Armonk, NY: M.E. Sharpe. ISBN 978-0-7656-0597-9. OCLC 49415084.
Justeson, John S.; Norman, William M.; Campbell, Lyle; Kaufman, Terrence (1985). The Foreign Impact on Lowland Mayan Language and Script. Middle American Research Institute Publications, no. 53. New Orleans, LA: Middle American Research Institute, Tulane University. ISBN 978-0-939238-82-8. OCLC 12444550.
Karttunen, Frances; Lockhart, James (1980). „La estructura de la poesía nahuatl vista por sus variantes“. Estudios de Cultura Nahuatl (шпански). 14: 15–64. ISSN 0071-1675. OCLC 1568281.
Kaufman, Terrence; Justeson, John (2009). „Historical linguistics and pre-columbian Mesoamerica“. Ancient Mesoamerica. 20 (2): 221–231. doi:10.1017/S0956536109990113.
Kaufman, Terrence; Justeson, John (2007). „Writing the history of the word for cacao in ancient Mesoamerica“. Ancient Mesoamerica. 18 (2): 193–237. doi:10.1017/s0956536107000211.
Kaufman, Terrence (2001). „The history of the Nawa language group from the earliest times to the sixteenth century: some initial results“ (PDF). Project for the Documentation of the Languages of Mesoamerica. Revised March 2001. Архивирано од изворникот (PDF) на 2020-01-19. Посетено на 2007-10-07.
Kimball, G. (1990). „Noun pluralization in Eastern Huasteca Nahuatl“. International Journal of American Linguistics. 56 (2): 196–216. doi:10.1086/466150.
Knab, Tim (1980). „When Is a Language Really Dead: The Case of Pochutec“. International Journal of American Linguistics. 46 (3): 230–233. doi:10.1086/465658. OCLC 1753556.
Lacadena, Alfonso (2008). „Regional scribal traditions: Methodological implications for the decipherment of Nahuatl writing“ (PDF). The PARI Journal. 8 (4): 1–23.
Langacker, Ronald W (1977). Studies in Uto-Aztecan Grammar 1: An Overview of Uto-Aztecan Grammar. Summer Institute of Linguistics publications in linguistics, publication no. 56. Dallas: Summer Institute of Linguistics and University of Texas at Arlington. ISBN 978-0-88312-070-5. OCLC 6087919.
Lastra de Suárez, Yolanda (1986). Las áreas dialectales del náhuatl moderno. Serie antropológica, no. 62 (шпански). Ciudad Universitaria, México, D.F.: Universidad Nacional Autónoma de México , Instituto de Investigaciones Antropológicas. ISBN 978-968-837-744-4. OCLC 19632019.
Launey, Michel (1979). Introduction à la langue et à la littérature aztèques, vol. 1: Grammaire. Série ethnolinguistique amérindienne (француски). Paris: L'Harmattan. ISBN 978-2-85802-107-9.
Launey, Michel (1980). Introduction à la langue et à la littérature aztèques, vol. 2: Littérature. Série ethnolinguistique amérindienne. Paris: L'Harmattan. ISBN 978-2-85802-155-0. (француски)
Launey, Michel (1992). Introducción a la lengua y a la literatura náhuatl (шпански). México D.F.: National Autonomous University of Mexico , Instituto de Investigaciones Antropológicas. ISBN 978-968-36-1944-0. OCLC 29376295.
Launey, Michel (1994). Une grammaire omniprédicative: Essai sur la morphosyntaxe du nahuatl classique (француски). Paris: CNRS Editions. ISBN 978-2-271-05072-4. OCLC 30738298.
Launey, M. (1999). „Compound nouns vs. incorporation in classical Nahuatl“. STUF - Language Typology and Universals. 52 (3–4): 347–364. doi:10.1524/stuf.1999.52.34.347.
Launey, Michel (2011). An Introduction to Classical Nahuatl. Christopher Mackay (trans.). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-73229-1.
León-Portilla, Miguel (1978). Los manifiestos en náhuatl de Emiliano Zapata (шпански). Cuernavaca, Mex.: Universidad Nacional Autónoma de México , Instituto de Investigaciones Antropológicas. OCLC 4977935.
León-Portilla, Miguel (1985). Munro S. Edmonson (Volume ed.), with Patricia A. Andrews (уред.). Supplement to the Handbook of Middle American Indians, Vol. 3: Literatures. Nahuatl literature. Victoria Reifler Bricker (General ed.). Austin: University of Texas Press. стр. 7–43. ISBN 978-0-292-77577-0. OCLC 11785568.
Lockhart, James (1991). Nahuas and Spaniards: Postconquest Mexican History and Philology. UCLA Latin American studies vol. 76, Nahuatl studies series no. 3. Stanford and Los Angeles, CA: Stanford University Press and UCLA Latin American Center Publications. ISBN 978-0-8047-1953-7. OCLC 23286637.
Lockhart, James (1992). The Nahuas After the Conquest: A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth Through Eighteenth Centuries. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-1927-8. OCLC 24283718.
Lockhart, James; Berdan, Frances F.; Anderson, Arthur J.O. (1986). The Tlaxcalan Actas: A Compendium of the Records of the Cabildo of Tlaxcala, 1545-1627. University of Utah Press. ISBN 978-0-874-80253-5.: Macri, Martha J. (2005). „Nahua loan words from the early classic period: Words for cacao preparation on a Río Azul ceramic vessel“. Ancient Mesoamerica. 16 (2): 321–326. doi:10.1017/S0956536105050200. OCLC 87656385.
Macri, Martha J.; Looper, Matthew G. (2003). „Nahua in ancient Mesoamerica: Evidence from Maya inscriptions“. Ancient Mesoamerica. 14 (2): 285–297. doi:10.1017/S0956536103142046. OCLC 89805456.
Matthew, Laura E. (2012). Memories of conquest: Becoming Mexicano in colonial Guatemala. University of North Carolina Press.
McDonough, K. S. (2014). The Learned Ones: Nahua Intellectuals in Postconquest Mexico. University of Arizona Press.
Merrill, W. L.; Hard, R. J.; Mabry, J. B.; Fritz, G. J.; Adams, K. R.; Roney, J. R.; Macwilliams, A. C. (2010). „Reply to Hill and Brown: Maize and Uto-Aztecan cultural history“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 107 (11): E35–E36. Bibcode:2010PNAS..107E..35M. doi:10.1073/pnas.1000923107. PMC 2841871.
Olmos, Fray Andrés de (1993) [1547 MS.]. Arte de la lengua mexicana: concluido en el Convento de San Andrés de Ueytlalpan, en la provincia de la Totonacapan que es en la Nueva España, el 1o. de enero de 1547, 2 vols (Facsimile edition of original MS.) (шпански). Ascensión León-Portilla and Miguel León-Portilla (introd., transliteration, and notes). Madrid: Ediciones de Cultura Hispánica, Instituto de Cooperación Iberoamericana. ISBN 978-84-7232-684-2. OCLC 165270583.
Olko, J.; Sullivan, J. (2013). „Empire, Colony, and Globalization. A Brief History of the Nahuatl Language“. Colloquia Humanistica (2): 181–216.
Pasztory, Esther (1993). Don Stephen Rice (уред.). Latin American horizons: a symposium at Dumbarton Oaks, 11th and 12th October 1986. An Image Is Worth a Thousand Words: Teotihuacan and the Meanings of Style in Classic Mesoamerica. Washington DC: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Trustees for Harvard University. стр. 113–146. ISBN 978-0-88402-207-7. OCLC 25872400.
Pellicer, Dora; Cifuentes, Bábara; Herrera, Carmen (2006). Margarita G. Hidalgo (уред.). Mexican Indigenous Languages at the Dawn of the Twenty-first Century. Legislating diversity in twenty-first century Mexico. Contributions to the Sociology of Language, no. 91. Berlin: Mouton de Gruyter. стр. 127–168. ISBN 978-3-11-018597-3. OCLC 62090844.
Peralta Ramírez, Valentin (1991). „La reduplicación en el náhuatl de Tezcoco y sus funciones sociales“. Amerindia. 16: 20–36.
Pharao Hansen, Magnus (2010). „Polysynthesis in Hueyapan Nahuatl: The Status of Noun Phrases, Basic Word Order, and Other Concerns“ (PDF). Anthropological Linguistics. 52 (3): 274–299. doi:10.1353/anl.2010.0017.
Pharao Hansen, Magnus (2013). Nahuatl in the Plural: Dialectology and Activism in Mexico. The Annual Meeting of the American Anthropological Association. Архивирано од изворникот на 2022-04-09. Посетено на 2020-05-07.
Pury-Toumi, S. D. (1980). „Le saltillo en nahuatl“. Amerindia. Revue d'Ethnolinguistique Amérindienne Paris. 5: 31–45.
Rincón, Antonio del (1885) [1595]. Arte mexicana compuesta por el padre Antonio Del Rincón de la compañia de Jesus: Dirigido al illustrissimo y reverendissimo s. Don Diego Romano obispo de Tlaxcallan, y del consejo de su magestad, &c. En Mexico en casa de Pedro, Balli. 1595 (PDF facsimile, University of Chicago Library digital collections) (шпански) (Reprinted 1885 under the care of Dr. Antonio Peñafiel. изд.). México D.F.: Oficina tip. de la Secretaría de fomento. OCLC 162761360.
Rolstad, Kellie (2002). „Language death in Central Mexico: The decline of Spanish-Nahuatl bilingualism and the new bilingual maintenance programs“. The Bilingual Review/La revista bilingüe. 26 (1): 3–18. ISSN 0094-5366. OCLC 1084374.
Sahagún, Bernardino de (1950–82) [ca. 1540–85]. Florentine Codex: General History of the Things of New Spain, 13 vols. vols. I-XII. Charles E. Dibble and Arthur J. O. Anderson (translation of Historia General de las Cosas de la Nueva España. изд.). Santa Fe, NM and Salt Lake City: School of American Research and the University of Utah Press. ISBN 978-0-87480-082-1. OCLC 276351.
Sahagún, Bernardino de (1997) [ca.1558–61]. Primeros Memoriales. The Civilization of the American Indians Series vol. 200, part 2. Thelma D. Sullivan (English trans. and paleography of Nahuatl text), with H.B. Nicholson , Arthur J.O. Anderson , Charles E. Dibble , Eloise Quiñones Keber , and Wayne Ruwet (completion, revisions, and ed.). Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 978-0-8061-2909-9. OCLC 35848992.
Sischo, William R. (1979). Ronald W. Langacker (уред.). Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Michoacán Nahual. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, no. 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington. стр. 307–380. ISBN 978-0-88312-072-9. OCLC 6086368.
Smith-Stark, T. C. (2005). Zwartjes, O.; Altman, C. (уред.). Missionary Linguistics II/Lingüística misionera II: Orthography and Phonology. Selected papers from the Second International Conference on Missionary Linguistics. Phonological description in New Spain. 109. John Benjamins Publishing.
Suárez, Jorge A. (1977). „La influencia del español en la estructura gramatical del náhuatl“. Anuario de Letras. Revista de la Facultad de Filosofía y Letras (шпански). 15: 115–164. ISSN 0185-1373. OCLC 48341068.
Suárez, Jorge A. (1983). The Mesoamerian Indian Languages. Cambridge Language Surveys. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22834-3. OCLC 8034800.
Sullivan, Thelma D. (1988). Wick R. Miller; Karen Dakin (уред.). Compendium of Náhuatl Grammar. Преведено од Thelma D. Sullivan & Neville Stiles (English translation of Compendio de la gramática náhuatl. изд.). Salt Lake City: University of Utah Press. ISBN 978-0-87480-282-5. OCLC 17982711.
Tuggy, David H. (1979). Ronald Langacker (уред.). Studies in Uto-Aztecan Grammar 2: Modern Aztec Grammatical Sketches. Tetelcingo Náhuatl. Summer Institute of Linguistics Publications in Linguistics, no. 56. Dallas, TX: Summer Institute of Linguistics and the University of Texas at Arlington. стр. 1–140. ISBN 978-0-88312-072-9. OCLC 6086368.
Voegelin, Charles F.; Florence M. Voegelin; Kenneth L. Hale (1962). Typological and Comparative Grammar of Uto-Aztecan I: Phonology (Supplement to International Journal of American Linguistics, vol. 28, no. 1). Indiana University publications in anthropology and linguistics, Memoir 17. Baltimore MD: Waverly Press. OCLC 55576894.
Whittaker, G. (2009). „The Principles of Nahuatl Writing“ (PDF). Göttinger Beiträge zur Sprachwissenschaft. 16: 47–81. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-01-08. Посетено на 2020-05-07.
Whorf, Benjamin Lee; Karttunen, Frances; Campbell, Lyle (1993). „Pitch Tone and the 'Saltillo' in Modern and Ancient Nahuatl“. International Journal of American Linguistics. 59 (2): 165–223. doi:10.1086/466194. OCLC 1753556.
Wimmer, Alexis (2006). „Dictionnaire de la langue nahuatl classique“ (online version, incorporating reproductions from Dictionnaire de la langue nahuatl ou mexicaine [1885], by Rémi Siméon). Посетено на 2008-02-04. (француски)
Wolgemuth, Carl (2002). Gramática Náhuatl (melaʼtájto̱l): de los municipios de Mecayapan y Tatahuicapan de Juárez, Veracruz. Sharon Stark and Albert Bickford (online eds.) (2. изд.). México D.F.: Instituto Lingüístico de Verano. ISBN 978-968-31-0315-4. OCLC 51555383. Архивирано од изворникот (PDF online edition) на 19 април 2008. Посетено на 3 октомври 2007.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]


Статијата „Ацтечки јазик“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ацтечки_јазик&oldid=5207817“