Фармакогеномика

Од Википедија — слободната енциклопедија
Дел од темата
„Генетика“
Најважни поими
Историја и теми
Истражувања
Портал „Биологија“

Фармакогеномика ― наука за улогата на геномот во одговорот на лекот. Неговото име (фармако- + геномика) ја одразува неговата комбинација на фармакологијата и геномиката. Фармакогеномиката анализира како генетскиот состав на пациентот влијае на нивниот одговор на лекови.[1] Таај се занимава со влијанието на стекнатите и наследни генетски варијации врз одговорот на лекот, преку корелација на мутациите на ДНК (вклучувајќи точкасти мутации, варијации на бројот на копии и структурни варијации) со фармакокинетиката (примање на лекот, распространетост, метаболизам и елиминација), фармакодинамика (посредувани ефекти преку биолошките цели на лекот) и/или имуногени крајни точки.[2][3][4]

Фармакогеномиката има за цел да развие рационални средства за оптимизирање на терапијата со лекови, во однос на генотипот на пациентите, за да постигне максимална ефикасност со минимални негативни ефекти.[5] Се надеж дека со користење на фармакогеномиката, фармацевтските третмани со лекови може да отстапат од она што е нарекуван пристап „една доза што одговара на сето“. Фармакогеномиката, исто така, се обидува да ги елиминира обидите и грешките при препишувањето, дозволувајќи им на лекарите да ги земат предвид гените на својот пациент, функционалноста на овие гени и како тоа може да влијае на ефективноста на тековните или идните третмани на пациентот (и каде што е применливо, да обезбеди објаснување за неуспехот на минатите третмани).[6][7] Ваквите пристапи ветуваат доаѓање на прецизна медицина, па дури и медицина за едно лице, во која лековите и комбинациите на лекови се оптимизирани за тесни подгрупи на пациенти или дури и за уникатниот генетски состав на секој поединец.[8][9]

Без разлика дали е користена за објаснување на одговорот на пациентот (или недостаток од него) на третман, или за дејствување како алатка за предвидување, се надева дека ќе постигне подобри резултати од третманот и поголема ефикасност, како и намалување на токсичноста на лековите и несаканите реакции на лекот. За пациентите кои не реагираат на третман, може да бидат препишани алтернативни терапии кои најдобро ќе одговараат на нивните барања. Со цел да бидат обезбедени фармакогеномски препораки за даден лек, може да бидат користени два можни начини на влез: генотипизација или секвенционирање на егзом или цел геном.[10] Секвенционирањето обезбедува многу повеќе податочни точки, вклучително и откривање на мутации кои предвремено ја прекинуваат синтетизираната белковина (ран запирачки кодон).[10]

Фармакогенетиката наспроти фармакогеномиката[уреди | уреди извор]

Поимот фармакогеномика често е користен наизменично со фармакогенетика. Иако и двата поими се однесуваат на одговорот на лекот врз основа на генетските влијанија, постојат разлики помеѓу двете. Фармакогенетиката е ограничена на моногени фенотипови (т.е. меѓудејствија на еден ген со лек). Фармакогеномиката се однесува на полигенски фенотипови на одговор на лекови и опфаќа транскриптомика, протеомика и метаболомика.

Механизми на фармакогенетски меѓудејствија[уреди | уреди извор]

Фармакокинетика[уреди | уреди извор]

Фармакокинетиката вклучува примање, распространетост, метаболизам и елиминација на фармацевтиката. Овие постапки често се олеснети со ензими како што се преносители на лекови или ензими кои метаболизираат лекови (спомнати појасно подолу). Варијацијата во локусите на ДНК одговорни за производство на овие ензими може да го промени нивниот израз или активност така што нивниот функционален статус е сменет. Зголемувањето, намалувањето или губењето на функцијата на преносителите или метаболизирачките ензими на крајот може да ја смени количината на лекот во телото и на местото на дејство. Ова може да резултира со отстапување од терапевтскиот прозорец на лекот и да резултира или со токсичност или губење на ефективноста.

Ензими кои го метаболизираат лекот[уреди | уреди извор]

Поголемиот дел од клинички ефективни фармакогенетски варијации се јавуваат во гените што ги кодираат ензимите кои го метаболизираат лекот, вклучувајќи ги и оние кои се вклучени во метаболизмот и во фаза I и во фаза II. Ензимското семејство на цитохром P450 е одговорно за метаболизмот на 70-80% од сите лекови кои се користат клинички.[11] CYP3A4, CYP2C9, CYP2C19 и CYP2D6 се главни CYP ензими вклучени во метаболизмот на лековите и сите се познати како високо полиморфни. [11] Дополнителни ензими кои го метаболизираат лекот кои се вмешани во фармакогенетските меѓудејствија се UGT1A1 (UDP-глукуронозилтрансфераза), дихидропиримидин дехидрогеназа и тиопурин метилтрансфераза.[12]

Преносители на лекови[уреди | уреди извор]

Многу лекови се потпираат на преносители за да ги преминат клеточните мембрани со цел да се движат помеѓу одделите на телесните течности како што се крвта, луменот на цревата, жолчката, урината, мозокот и цереброспиналната течност.[13] Главните преносители вклучуваат носач на растворени материи, касета за врзување на АВС и преносители на органски анјони.[13] Преносители за кои е докажано дека влијаат на одговорот на лековите вклучуваат OATP1B1 ( SLCO1B1) и белковина отпорна на рак на дојка (BCRP) (ABCG2).[14]

Фармакодинамика[уреди | уреди извор]

Фармакодинамиката се однесува на влијанието на лекот врз телото или неговиот механизам на дејство.

Цели на лекот[уреди | уреди извор]

Целите на лекот се специфични места каде што лекот ја врши својата фармаколошка активност. Меѓудејството помеѓу лекот и ова место резултира со модификација на целта што може да вклучи инхибиција или потенцирање.[15] Повеќето фармакогенетски меѓудејствија кои вклучуваат цели на лекови се во областа на онкологијата и вклучуваат насочени терапевтски средства дизајнирани да ги адресираат соматските мутации (видете исто така фармакогеномика на ракот). На пример, инхибиторите на рецепторот на кожниот фактор на раст како гефитиниб (Iressa) или ерлотиниб (Tarceva) се индицирани само кај пациенти кои носат специфични мутации на рецепторот на кожниот фактор на раст.[16][17]

Мутациите на микробните линии во целите на лекот, исто така, можат да влијаат на одговорот на лековите, иако ова е подобласт што се појавува во фармакогеномиката. Една добро воспоставено меѓудејство ген со лек кое вклучува мутација на микробната линија до целта на лекот е варфарин (Coumadin) и VKORC1, кој ја кодира епоксид редуктазата на витаминот К. Варфаринот се врзува и го инхибира епоксид редуктазата на витаминот К, кој е важен ензим во циклусот на витамин К.[18] Инхибицијата на епоксид редуктазата на витаминот К го спречува намалувањето на витаминот К, кој е кофактор потребен за образување на згрутчувачките фактори II, VII, IX и X, и инхибиторите на белковините Ц и С.[18][19]

Места вон целта[уреди | уреди извор]

Лековите може да имаат нецелни ефекти (обично неповолни) кои произлегуваат од меѓудејстивја помеѓу лекот и/или неговите метаболити и местото различно од наменетата цел.[20] Генетските варијации во местата надвор од целта може да влијаат на ова меѓудејство. Главниот пример за овој вид на фармакогеномско меѓудејство е гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа. гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа е ензимот вклучен во првиот чекор од пентозо- фосфатниот пат кој создава никотинамид аденин динуклеотид фосфат. Никотинамид аденин динуклеотид фосфат е потребен за производство на редуциран глутатион во еритроцитите и е суштински за функцијата на каталазата.[21] Глутатионот и каталазата ги штитат клетките од оксидативен стрес кој инаку би резултирал со лиза на клетките. Одредени варијанти на гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа резултираат со недостаток на гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа, во кој клетките се поподложни на оксидативен стрес. Кога лековите кои имаат значаен оксидативен ефект се администрираат кај лица со недостаток на гликоза-6-фосфат-дехидрогеназа, тие се изложени на зголемен ризик од лиза на еритроцитите што е манифестирано како хемолитична анемија.[22]

Имунолошки[уреди | уреди извор]

Системот на човечкиот леукоцитен антиген, познат и како главен комплекс на хистокомпатибилност, е комплекс од гени важни за стекнатиот имунолошки систем. Мутациите во комплексот на човечкиот леукоцитен антиген се поврзани со зголемен ризик од развој на реакции на преосетливост како одговор на одредени лекови.[23]

Ресурси за клиничка фармакогеномика[уреди | уреди извор]

Конзорциум за применување на клиничка фармакогенетика[уреди | уреди извор]

Конзорциумот за применување на клиничката фармакогенетика е „меѓународен конзорциум од поединечни доброволци и мал посветен работен кадар кој е заинтересиран да ја олесни употребата на фармакогенетските тестови за грижа за пациентите. Целта на Конзорциумот е да ги реши пречките за клиничкото применување на фармакогенетските тестови преку создавање, курирање, и објавување слободно достапни, рецензирани, засновани на докази, ажурирани и детални упатства за клиничка пракса за ген/лек. Водичите на Конзорциумот се објавувани во списание (во партнерство со списанието Clinical Pharmacology and Therapeutics) со симултано објавување на cpicpgx.org, каде што редовно се ажурирани“.[12]

Упатствата за Конзорциумот се „дизајнирани да им помогнат на лекарите да разберат КАКО достапните резултати од генетски тестови треба да бидат користени за оптимизирање на терапијата со лекови, наместо ДАЛИ треба да бидат нарачани тестови. Клучна претпоставка која лежи во основата на упатствата за Конзорциумот е дека клиничката високопропусна и спречувачка (предрецептова) генотипизација ќе стане пошироко распространета и дека лекарите ќе се соочат со достапни генотипови на пациенти дури и ако тие експлицитно не нарачале тест со специфичен лек на ум. Упатствата, постапките и проектите на Конзорциумот се одобрени од неколку професионални друштва.[12]

Служба за храна и лекови на Соединетите Држави[уреди | уреди извор]

Табела на фармакогенетски поврзувања[уреди | уреди извор]

Во февруари 2020 година, Службата за храна и лекови ја објавила Табелата на фармакогенетски поврзувања.[24] За паровите ген-лекови вклучени во табелата, „Службата проценила и верува дека има доволно научни докази кои наведуваат дека подгрупите на пациенти со одредени генетски варијанти или фенотипови заклучени од генетска варијанта (како што е засегнатата подгрупа во табелата подолу), веројатно ќе имаат изменет метаболизам на лековите, а во одредени случаи, диференцијални терапевтски ефекти, вклучувајќи ги и разликите во ризиците од несакани настани.[25]

„Информациите во оваа табела се наменети првенствено за оние кои препишуваат лекови, а пациентите не треба да ги приспособуваат своите лекови без да се советуваат со нивниот препишувач. Оваа верзија на табелата е ограничена на фармакогенетски здруженија кои се поврзани со варијанти на ензимски гени што ги метаболизираат лековите, варијанти на генски преносители на лекови и генски варијанти кои биле поврзани со предиспозиција за одредени несакани настани. Службата признава дека постојат разни други фармакогенетски здруженија кои не се наведени овде, и оваа табела ќе биде ажурирана периодично со дополнителни фармакогенетски поврзувања поддржани со доволно научни докази.[25]

Табела на фармакогеномски биомаркери во означувањето на лековите[уреди | уреди извор]

Табелата за фармакогеномски биомаркери во означувањето на лекови на Службата, ги наведува лековите одобрени од Службата со фармакогеномски информации кои се наоѓаат во етикетирањето на лекот. „Биомаркерите во табелата вклучуваат, но не се ограничени на варијанти на микробни или соматски гени (полиморфизми, мутации), функционални недостатоци со генетска етиологија, разлики во генското изразување и хромозомски абнормалности; избраните белковински биомаркери кои се користат за избор на третмани за пациентите се исто така вклучени“.[26]

PharmGKB[уреди | уреди извор]

Базата на знаења за фармакогеномика (PharmGKB) е „ресурс финансиран од Националниот институт за здравје на Соединетите Држави, кој обезбедува информации за тоа како човечката генетска варијација влијае на одговорот на лековите. PharmGKB собира, курира и дисеминира знаење за поврзаноста на ген-лекови со клинички дејствија и односите генотип-фенотип“.[27]

Комерцијални фармакогенетски лаборатории за тестирање[уреди | уреди извор]

Постојат многу комерцијални лаборатории низ светот кои нудат фармакогеномско тестирање како лабораториски развиен тест. Понудените тестови може значително да варираат од една до друга лабораторија, вклучувајќи гени и алели за кои се тестирани, доделување фенотип и дадени клинички прибелешки. Со исклучок на неколку тестови директно до потрошувачите, за сите фармакогенетски тестирања е потребна нарачка од овластен здравствен работник. За да може резултатите да бидат користени во клинички услови во Соединетите Држави, лабораторијата што го врши тестот е многу потврдена со Амандмани за подобрување на клиничката лабораторија. Другите прописи може да се разликуваат во зависност од држава и/или сојузна држава.

Конечни услови за консензус за функционалниот статус и фенотипот на алелот.

Фармакогенетско тестирање директно до потрошувачите[уреди | уреди извор]

Фармакогенетските тестови кои директно се давани до потрошувачите им овозможуваат на потрошувачите да добијат фармакогенетско тестирање без наредба од лекар. Фармакогенетските тестови директно до потрошувачите воглавно се прегледувани од Службата за храна и лекови за да биде утврдена валидноста на тврдењата за тестот.[28] Службата одржува список на одобрени генетски тестови кои се директно давани до потрошувачите.

Заедничка фармакогеномско-специфична номенклатура[уреди | уреди извор]

Генотип[уреди | уреди извор]

Постојат повеќе начини за претставување на фармакогеномски генотип. Најчесто користен номенклатурен систем е да бидат пријавувани хаплотипови користејќи ѕвезда (*) алел (на пример, CYP2C19 *1/*2). Еднонуклеотидните полиморфизми може да бидат опишани со користење на нивната назначена референтен идентификациски број на кластер со единечен нуклеотиден полиморфизам или врз основа на местото на засегнатиот базен пар или аминокиселина.[29]

Фенотип[уреди | уреди извор]

Во 2017 година, Конзорциумот објавил резултати од стручно истражување за стандардизирање на поимите поврзани со резултатите од клиничките фармакогенетски тестови.[30] Постигнат е консензус за поими за опишување на функционалниот статус на алел, фенотип за ензими кои метаболизирани лекови, фенотип за преносители на лекови и фенотип за статус на генотип со висок ризик.

Примени[уреди | уреди извор]

Списокот подолу дава неколку попознати примени на фармакогеномиката:[31]

  • Подобрување на безбедноста на лековите и намалување на несаканите реакции на лекови;
  • Приспособување на третманите за да одговараат на уникатната генетска предиспозиција на пациентите, идентификувајќи оптимално дозирање;
  • Подобрување на откривањето лекови насочени кон човечки болести; и
  • Подобрете го начелото на доказ за испитувањата на ефикасноста.

Фармакогеномиката може да се примени во неколку области на медицината, вклучително и управување со болка, кардиологија, онкологија и психијатрија. Може да постои место и во форензичката патологија, во која фармакогеномиката може да биде користена за да биде утврди причината за смртта кај смртните случаи поврзани со лекови каде што не се појавуваат наоди со помош на обдукција.

Во третманот на ракот, фармакогеномските тестови се користени за да биде идентификувано кои пациенти имаат најголема веројатност да одговорат на одредени лекови за рак. Во здравјето на однесувањето, фармакогеномските тестови обезбедуваат алатки за лекарите и давателите на нега за подобро управување со изборот на лекови и подобрување на несаканите ефекти. Фармакогеномиката е исто така позната како придружна дијагностика, што значи дека тестовите се во пакет со лекови. Примерите вклучуваат КРАС тест со цетуксимаб и тест на рецептор на кожен фактор на раст со гефитиниб. Покрај ефикасноста, фармакогенетиката на микробните линии може да помогне да бидат идентификувани пациентите кои веројатно ќе бидат подложени на тешки токсичности кога се даваат цитотоксици кои покажуваат нарушена детоксикација во врска со генетскиот полиморфизам, како што е канонскиот 5-FU.[32] Особено, генетските дерегулации кои влијаат на гените кои ги кодираат DPD, UGT1A1, TPMT, CDA и CYP2D6 сега се сметани како критични проблеми за пациентите третирани со 5-FU/капецитабин, иринотекан, меркаптопурин/азатиоприн, гемцитабин/капецитабин/апецитабин.[33]

Кај кардиоваскуларните нарушувања, главната грижа е одговорот на лекови, вклучувајќи варфарин, клопидогрел, бета блокатори и статини.[10] Кај пациенти со CYP2C19, кои земаат клопидогрел, кардиоваскуларниот ризик е зголемен, што доведува до ажурирање на пакетот лекови од страна на регулаторите.[34] Кај пациенти со дијабетес тип 2, генотипизацијата на хаптоглобинот покажува ефект врз срцевите заболувања, при што хаптоглобинот2-2 е изложен на поголем ризик и дополнителниот витамин Е го намалува ризикот со влијанието на липобелковини со висока густина.[35]

Во психијатријата, од 2010 година, истражувањата се насочиле особено на 5-HTTLPR и DRD2.[36]

Клиничко применување[уреди | уреди извор]

Повеќе информации: Образование во медицината за едно лице

Иницијативите за поттикнување на посвојувањето од страна на лекарите ја вклучуваат програмата за Сеприсутна фармакогеномика Архивирано на 8 декември 2023 г. во Европа и Конзорциумот за применување на клиничка фармакогенетика во Соединетите Држави.[37] Во истражувањето на европските лекари од 2017 година, во претходната година две третини не нарачале фармакогенетски тест.[38]

Во 2010 година, Медицинскиот центар на Универзитетот Вандербилт го лансирал Фармакогеномскиот ресурс за подобрени одлуки во грижата и лекувањето;[39] во истражувањето од 2015 година, две третини од лекарите нарачале фармакогенетски тест.[40]

Во 2019 година, најголемиот приватен здравствен осигурител, UnitedHealthcare, објавил дека ќе плати за генетско тестирање за да го предвиди одговорот на психијатриските лекови.[41]

Во 2020 година, четвртиот најголем канадски здравствен и стоматолошки осигурител, Green Shield Canada, објавил дека ќе плати за фармакогенетско тестирање и поврзаниот софтвер за поддршка на клинички одлуки за да ги оптимизира и персонализира рецептите за ментално здравје.[42]

Намалување на полифармацијата[уреди | уреди извор]

Потенцијална улога на фармакогеномиката е да ја намали појавата на полифармација: теоретизирана е дека со приспособени третмани со лекови, пациентите нема да треба да земаат неколку лекови за лекување на истата состојба. Така тие потенцијално би можеле да ја намалат појавата на несакани реакции од лекот, да ги подобрат резултатите од лекувањето и да ги заштедат трошоците со избегнување на купување на некои лекови. На пример, можеби поради несоодветно препишување, психијатриските пациенти имаат тежнеење да примаат повеќе лекови од непсихијатриските пациенти според возраста.[43]

Потребата за фармакогеномски приспособени терапии со лекови може да биде најочигледна во истражувањето спроведено од Слоуновиот центар за епидемиологија на Бостонскиот универзитет од февруари 1998 до април 2007 година. Студијата разјаснила дека во просек 82% од возрасните во Соединетите Држави земаат најмалку еден лек (лек на рецепт или без рецепт, витамин/минерал, билков/природен додаток), а 29% земаат пет или повеќе. Студијата наведувала дека оние на возраст од 65 години или постари продолжуваат да бидат најголеми потрошувачи на лекови, со 17-19% од оваа возрасна група кои земаат најмалку десет лекови во дадена недела. Полифармацијата, исто така, покажа дека била зголемена од 2000 година од 23% на 29%.[44]

Примери за студии од случаи[уреди | уреди извор]

Случај А – Антипсихотична несакана реакција[45]

Пациентот А има шизофренија. Нивниот третман вклучувал комбинација од зипразидон, оланзапин, тразодон и бензтропин. Пациентот доживеал вртоглавица и седација, така што тие биле намалени од зипразидон и оланзапин и биле префрлени на кветиапин. Тразодонот бил прекинат. Пациентот потоа доживеал прекумерно потење, тахикардија и болки во вратот, значително се здебелил и имал халуцинации. Пет месеци подоцна, кветиапинот бил намален и прекинат, со зипразидон повторно воведен во нивниот третман, поради прекумерното зголемување на телесната тежина. Иако пациентот ја изгубил прекумерната тежина што ја добил, тие потоа развиле мускулна вкочанетост, хипокинезија, тремор и ноќно потење. Кога бил додаден бензтропин, тие доживеале заматен вид. По дополнителни пет месеци, пациентот бил префрлен од зипразидон на арипипразол. Во текот на 8 месеци, пациентот А постепено доживеал поголемо зголемување на телесната тежина и седација и развил потешкотии со одењето, вкочанетост, запчаник и дискинетични движења на очите. Фармакогеномскиот тест подоцна покажал дека пациентот има CYP2D6 *1/*41, кој има предвиден фенотип на IM и CYP2C19 *1/*2 со предвиден фенотип на IM исто така.

Случај Б – Управување со болка[46]

Пациентот Б е жена која се породила со царски рез. Нејзиниот лекар и препишал кодеин против болки после царскиот рез. Таа ја земала стандардната пропишана доза, но доживеала гадење и вртоглавица додека земала кодеин. Таа исто така забележала дека нејзиното доено бебе е летаргично и лошо е хрането. Кога пациентката му ги спомнала овие симптоми на својот лекар, тие и препорачале да ја прекине употребата на кодеин. За неколку дена, симптомите и на пациентката и на нејзиното доенче повеќе не биле присутни. Се претпоставува дека ако пациентката била подложена на фармакогеномски тест, би се открило дека можеби имала удвојување на генот CYP2D6, ставајќи ја во категоријата крајно брз метаболизатор, објаснувајќи ги нејзините реакции на употребата на кодеин.

Случај В – Предупредување од Службата за храна и лекови за предозирање со кодеин кај доенчиња[47]

На 20 февруари 2013 година, Службата објавила изјава во која се однесува на сериозната загриженост во врска со поврзаноста помеѓу децата кои се познати како CYP2D6 UM и фаталните реакции на кодеин по тонзилектомија и/или аденоидектомија (операција за отстранување на крајниците и/или аденоиди). Тие го објавиле своето најсилно предупредување напишано на пакувањето, за да ги разјаснат опасностите од CYP2D6 UM кои консумираат кодеин. Кодеинот се претвора во морфин преку CYP2D6, а оние кои имаат фенотипови кои се крајно брзи метаболизатори, се во опасност да произведат големи количини на морфин поради зголемената функција на генот. Морфинот може да биде зголемен и да е опасен по живот или да е во фатални количини, како што станало очигледно со смртта на три деца во август 2012 година.

Предизвици[уреди | уреди извор]

Последователни фази и поврзани предизвици во фармакогеномиката.[48]

Иако се чини дека постои општо прифаќање на основното начело на фармакогеномиката меѓу лекарите и здравствените работници,[49] постојат неколку предизвици кои го забавуваат прифаќањето, применувањето и стандардизацијата на фармакогеномиката. Некои од грижите што ги покренале лекарите се:[50][49][51]

  • Ограничување за тоа како да биде применет тестот во клинички практики и третман;
  • Општо чувство на недостаток на достапност на тестот;
  • Разбирање и толкување на истражувањата засновани на докази;
  • Комбинирање на резултатите од тестот со други податоци за пациентите за оптимизација на рецептот; и
  • Етички, правни и општествени прашања.

Прашањата околу достапноста на тестот се:[48]

  • Недостаток на достапност на научни податоци: Иако има значителен број на ензими кои го метаболизираат лекот вклучени во метаболичките патишта на лековите, само мал дел има доволно научни податоци за да ја потврди нивната употреба во клинички услови; и
  • Покажување на исплатливоста на фармакогеномиката: Публикациите за фармакоекономијата на фармакогеномиката се ретки, затоа во овој момент не постојат доволно докази за да биде потврдена исплатливоста и трошковните последици од тестот.

Иако другите фактори придонесуваат за бавниот напредок на фармакогеномиката (како што се развивање упатства за клиничка употреба), горенаведените фактори се чини дека се најраспространети. Сè позначајните докази и упатствата за телесни индустриски тела за клиничка употреба на фармакогенетиката го направија пристапот за прецизна медицина за широко население. Трошоците, надоместоците, образованието и лесната употреба на местото на нега остануваат значајни пречки за усвојување во широк обем.

Контроверзии[уреди | уреди извор]

Медицина заснована на раса[уреди | уреди извор]

Имало повик да биде оддалечено од расата и етничката припадност во медицината и наместо тоа да биде користено генетското потекло како начин за категоризација на пациентите.[52] Било покажано дека некои алели кои се разликуваат по честота помеѓу одредени населенија се поврзани со диференцијални одговори на одредени лекови. Како резултат на тоа, некои упатства специфични за болеста препорачуваат фармакогенетско тестирање само за групи на населенија каде што алели со висок ризик се почести[53] и, слично, одредени осигурителни друштва ќе плаќаат само за фармакогенетско тестирање за корисници на високоризични групи на население.[54]

Генетска исклучителност[уреди | уреди извор]

Во раните 2000-ти, ракувањето со генетските информации како исклучителни, вклучително и правна или регулаторна заштита, добило силна поддршка. Било тврдено дека на геномските информации можеби им е потребна посебна заштита на политиката и практиката во контекст на електронската здравствена евиденција.[55] Во 2008 година, Законот за недискриминација на генетски информации бил донесен за да ги заштити пациентите од друштвата за здравствено осигурување кои дискриминираат поединец врз основа на генетски информации.[56][57]

Во поново време е тврдено дека генетскиот исклучителност е изминат неговиот рок на траење додека преминуваме во комбинираната геномска/големоподаточно време на медицината, но сепак практиките на исклучителност продолжуваат да проникнуваат во клиничката здравствена заштита денес.[58][59] Гарисон и колегите неодамна упатиле повик за акција за ажурирање на говорот од генетски исклучителност кон геномски контекстуализам со тоа што е препознавано фундаментално двојство на генетските информации.[60] Ова овозможува простор во аргументот за различни врсти на генетски информации да биде постапувано поинаку, притоа признавајќи дека геномските информации се слични, а сепак различни од другите информации поврзани со здравјето.[60] Геномскиот контекстуализам би овозможил анализа од случај до случај на технологијата и контекстот на нејзината употреба (на пример, клиничка пракса, истражување, второстепени наоди).

Други тврдат дека генетските информации навистина се разликуваат од другите информации поврзани со здравјето, но не до тој степен што бараат законска/регулаторна заштита, слична на другите чувствителни податоци поврзани со здравјето, како што е статусот на ХИВ.[61] Дополнително, Еванс и колегите тврделе дека електронските здравствени записи има доволно стандарди за приватност за да чува други чувствителни информации како што се броевите за социјално осигурување и дека основната природа на електронските здравствени записи е да содржат високо лични информации.[58] Слично на тоа, систематскиот преглед објави дека јавноста има загриженост за приватноста на генетските информации, при што 60% се согласуваат дека не е возможно одржувањето на приватноста; сепак, 96% се согласија дека претпријатие за тестирање директно до потрошувачот ја заштитила нивната приватност, а 74% изјавиле дека нивните информации ќе бидат слично или подобро заштитени во електронските здравствени записи. Со зголемување на технолошките способности во електронските здравствени записи, можно е да бидат маскирани или сокриени генетските податоци од подмножества на даватели и не постои консензус за тоа како, кога или од кого треба да бидат маскирани генетските информации.[55][62] Се тврди дека ригорозната заштита и маскирање на генетските информации го попречува понатамошниот научен напредок и клиничкото преведување во рутински клинички практики.[63]

Историја[уреди | уреди извор]

Фармакогеномиката првпат била препознаена од Питагора околу 510 п.н.е. кога направил врска помеѓу опасностите од голтање бакла со хемолитична анемија и оксидативниот стрес. Во 1950-тите, оваа идентификација била потврдена и припишана на недостаток на глукова-6-фосфат дехидрогеназа и е нарекувано фавизам.[64][65] Иако првото службено објавување било дури во 1961 година,[66] неслужбените почетоци на оваа наука биле околу 1950-тите. Извештаите за пролонгирана парализа и фатални реакции поврзани со генетски варијанти кај пациенти на кои им недостигала бутирилхолинестераза ('псевдохолинестераза') по вбризгување сукцинилхолин за време на анестезија за прв пат биле пријавени во 1956 година.[2][67] Поимот фармакогенетика првпат бил измислен во 1959 година од Фридрих Фогел од Хајделберг, Германија (иако некои трудови наведуваат дека тоа било 1957 или 1958 година).[68] Во доцните 1960-ти, студиите на близнаци го поддржале заклучокот за генетско учество во метаболизмот на лековите, при што еднојајчените близнаци споделувале извонредни сличности во одговорот на лекот во споредба со двојајчените близнаци.[69] Поимот фармакогеномика првпат почнал да се појавува околу 1990-тите.[64]

Првото одобрување на фармакогенетски тест од Службата за храна и лекови било во 2005 година[9] (за алели во CYP2D6 и CYP2C19)

Иднина[уреди | уреди извор]

Сметачкиот напредок овозможил поевтино и побрзо секвенционирање.[70] Истражувањето било насочено на комбинаторна хемија,[71] геномско рударство, омски технологии и прегледи со висока пропусност.

Како што била намалувана цената по генетски тест, ќе биде зголемен развојот на терапии со лекови за поединци.[72] Технологијата сега овозможува генетска анализа на стотици целни гени вклучени во метаболизмот и одговорот на лековите за помалку од 24 часа за помалку од 1.000 долари. Ова е огромен чекор кон внесување на фармакогенетската технологија во секојдневните медицински одлуки. Исто така, претпријатијата како deCODE genetics, MD Labs Pharmacogenetics, Navigenics и 23andMe нудат скенирање на геномот. Претпријатијата ги користат истите чипови за генотипирање што се користени во студиите за поврзување на ниво на геном и им обезбедуваат на странките запишување на поединечниот ризик за различни особини и болести и тестирање за 500.000 познати единечни нуклеотидни полиморфизми. Трошоците се движат од 995 до 2500 долари и вклучуваат ажурирања со нови податоци од студиите кога ќе станат достапни. Поскапите пакети вклучувале дури и телефонска сесија со советник за генетика за да биде разговарано за резултатите.[73]

Етика[уреди | уреди извор]

Фармакогенетиката станала контроверзно прашање во областа на биоетиката. Приватноста и доверливоста се главни грижи.[74] Доказите за корист или ризик од генетски тест може да бидат само наведувачки, што може да предизвика дилеми кај давателите на услуги.[74]:145 Развојот на лекови може да биде засегнат, при што ретките генетски варијанти веројатно добиваат помалку истражувања.[74] Пристапот и автономијата на пациентот се исто така отворени за дискусија.[75]:680

Семрежни ресурси[уреди | уреди извор]

Семрежни ресурси за фармакогеномика[76][77]
Извор на податоци Главна употреба Цитирање
PharmVar Средишно складиште за варијација на фармакоген што е насочен на структурата на хаплотипот и алелната варијација [78]
SuperCYP Bioinformatics Tool Содржи 1170 лекови со повеќе од 3800 меѓудејствија и приближно 2000 познати единечно нуклеотидни полиморфизми. Овие единечно нуклеотидни полиморфизми се наведени и подредени според нивниот ефект врз изразувањето и/или активноста. [79]
PharmGKB Фармакогеномската база на знаење (PharmGKB) е интерактивна алатка за истражувачите кои истражуваат како генетската варијација влијае на одговорот на лекот. [80]
dbSNP database Складиште на единечно нуклеотидни полиморфизми и други варијанти кои биле пријавени по откривањето, составени и службено именувани. [81][82]
FINDbase Складиште на алелни честоти на фармакогенетски маркери во различни групи на население [83]
Pharmacogenomics Biomarkers in Drug Labelling Табела што идентификува кои лекови, одобрени од Службата за храна и лекови, кои имаат предупредувачки етикети поврзани со фармакогеномиката [84]
SNPedia Биоинформатичка вики база на податоци на единечно нуклеотидни полиморфизми [85][86]
Pharmacogenomics Research Network (PGRN) PGRN е домаќин на ресурси и информации за стимулирање на заедничко истражување во фармакогеномиката и прецизната медицина. [87]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Ermak G (2015). Emerging Medical Technologies. World Scientific. ISBN 978-981-4675-80-2.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Pharmacogenetics: potential for individualized drug therapy through genetics“. Trends in Genetics. 19 (11): 660–666. ноември 2003. doi:10.1016/j.tig.2003.09.008. PMID 14585618.
  3. ↑ „Center for Pharmacogenomics and Individualized Therapy“. Unc Eshelman School of Pharmacy. Посетено на 14 февруари 2024.
  4. ↑ „overview of pharmacogenomics“. Up-to-Date. 16 мај 2014. Посетено на 14 февруари 2024.
  5. ↑ „Pharmacogenomics of adverse drug reactions: practical applications and perspectives“. Pharmacogenomics. 10 (6): 961–969. јуни 2009. doi:10.2217/pgs.09.37. PMID 19530963.
  6. ↑ „Clinical use of pharmacogenomic tests in 2009“. The Clinical Biochemist. Reviews. 30 (2): 55–65. мај 2009. PMC 2702214. PMID 19565025.
  7. ↑ „Pharmacogenomics of GPCR Drug Targets“. Cell. 172 (1–2): 41–54.e19. јануари 2018. doi:10.1016/j.cell.2017.11.033. PMC 5766829. PMID 29249361.
  8. ↑ „Guidance for Industry Pharmacogenomic Data Submissions“ (PDF). Служба за храна и лекови на Соединетите Држави. март 2005. Посетено на 14 февруари 2024.
  9. ↑ 9,0 9,1 „Realities and expectations of pharmacogenomics and personalized medicine: impact of translating genetic knowledge into clinical practice“. Pharmacogenomics. 11 (8): 1149–1167. August 2010. doi:10.2217/pgs.10.97. PMID 20712531.CS1-одржување: display-автори (link)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 „Providing pharmacogenomics clinical decision support using whole genome sequencing data as input“. AMIA Joint Summits on Translational Science Proceedings. AMIA Joint Summits on Translational Science. 2013: 81. 2013. PMID 24303303.
  11. ↑ 11,0 11,1 Zanger, Ulrich M.; Schwab, Matthias (2013-04-01). „Cytochrome P450 enzymes in drug metabolism: Regulation of gene expression, enzyme activities, and impact of genetic variation“. Pharmacology & Therapeutics. 138 (1): 103–141. doi:10.1016/j.pharmthera.2012.12.007. ISSN 0163-7258. PMID 23333322.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 „Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium“. cpicpgx.org (англиски). Посетено на 14 февруари 2024.
  13. ↑ 13,0 13,1 „What do drug transporters really do?“. Nature Reviews. Drug Discovery. 14 (1): 29–44. јануари 2015. doi:10.1038/nrd4461. PMC 4750486. PMID 25475361.
  14. ↑ Cooper-DeHoff, Rhonda M.; Niemi, Mikko; Ramsey, Laura B.; Luzum, Jasmine A.; Tarkiainen, E. Katriina; Straka, Robert J.; Gong, Li; Tuteja, Sony; Wilke, Russell A. (мај 2022). „The Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium Guideline for SLCO1B1, ABCG2, and CYP2C9 genotypes and Statin-Associated Musculoskeletal Symptoms“. Clinical Pharmacology and Therapeutics. 111 (5): 1007–1021. doi:10.1002/cpt.2557. ISSN 1532-6535. PMC 9035072 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35152405 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  15. ↑ Zanders, Edward D. (2011-03-21). „Introduction to Drugs and Drug Targets“. The Science and Business of Drug Discovery: 11–27. doi:10.1007/978-1-4419-9902-3_2. ISBN 978-1-4419-9901-6. PMC 7120710.
  16. ↑ Iressa [package insert]. Wilmington, DE: Astra Zeneca; 2021.
  17. ↑ Tarceva [package insert]. Northbrook, IL: OSI Pharmaceuticals, LLC; 2016. https://www.accessdata.fda.gov/drugsatfda_docs/label/2016/021743s025lbl.pdf
  18. ↑ 18,0 18,1 Oldenburg, Johannes; Marinova, Milka; Müller-Reible, Clemens; Watzka, Matthias (2008). „The vitamin K cycle“. Vitamins and Hormones. 78: 35–62. doi:10.1016/S0083-6729(07)00003-9. ISBN 9780123741134. ISSN 0083-6729. PMID 18374189.
  19. ↑ Mijares, M. E.; Nagy, E.; Guerrero, B.; Arocha-Piñango, C. L. (септември 1998). „[Vitamin K: biochemistry, function, and deficiency. Review]“. Investigacion Clinica. 39 (3): 213–229. ISSN 0535-5133. PMID 9780555.
  20. ↑ Rudmann, Daniel G. (февруари 2013). „On-target and off-target-based toxicologic effects“. Toxicologic Pathology. 41 (2): 310–314. doi:10.1177/0192623312464311. ISSN 1533-1601. PMID 23085982.
  21. ↑ Recht, Judith; Chansamouth, Vilada; White, Nicholas J.; Ashley, Elizabeth A. (2022-05-03). „Nitrofurantoin and glucose-6-phosphate dehydrogenase deficiency: a safety review“. JAC-Antimicrobial Resistance. 4 (3): dlac045. doi:10.1093/jacamr/dlac045. ISSN 2632-1823. PMC 9070801 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 35529053 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  22. ↑ Gammal, Roseann S.; Pirmohamed, Munir; Somogyi, Andrew A.; Morris, Sarah A.; Formea, Christine M.; Elchynski, Amanda L.; Oshikoya, Kazeem A.; McLeod, Howard L.; Haidar, Cyrine E. (мај 2023). „Expanded Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium Guideline for Medication Use in the Context of G6PD Genotype“. Clinical Pharmacology & Therapeutics (англиски). 113 (5): 973–985. doi:10.1002/cpt.2735. ISSN 0009-9236. PMC 10281211 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 36049896 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  23. ↑ „HLA and pharmacogenetics of drug hypersensitivity“. Pharmacogenomics. 13 (11): 1285–1306. август 2012. doi:10.2217/pgs.12.108. PMID 22920398.
  24. ↑ Office of the Commissioner (2020-03-24). „FDA Announces Collaborative Review of Scientific Evidence to Support Associations Between Genetic Information and Specific Medications“. FDA (англиски). Посетено на 14 февруари 2024.
  25. ↑ 25,0 25,1 Center for Devices and Radiological Health (2022-10-26). „Table of Pharmacogenetic Associations“. FDA (англиски).
  26. ↑ Center for Drug Evaluation and Research (2022-08-11). „Table of Pharmacogenomic Biomarkers in Drug Labeling“. FDA (англиски).
  27. ↑ „PharmGKB“. PharmGKB (англиски). Посетено на 14 февруари 2024.
  28. ↑ Center for Drug Evaluation and Research (2021-06-25). „Direct-to-Consumer Tests“. FDA (англиски).
  29. ↑ „UASIS: Universal Automatic SNP Identification System“. BMC Genomics. 12 (Suppl 3): S9. ноември 2011. doi:10.1186/1471-2164-12-S3-S9. PMC 3333510. PMID 22369494.
  30. ↑ „Standardizing terms for clinical pharmacogenetic test results: consensus terms from the Clinical Pharmacogenetics Implementation Consortium (CPIC)“. Genetics in Medicine. 19 (2): 215–223. февруари 2017. doi:10.1038/gim.2016.87. PMC 5253119. PMID 27441996.CS1-одржување: display-автори (link)
  31. ↑ Cohen N (ноември 2008). Pharmacogenomics and Personalized Medicine (Methods in Pharmacology and Toxicology). Totowa, NJ: Humana Press. стр. 6. ISBN 978-1934115046.
  32. ↑ „Routine dihydropyrimidine dehydrogenase testing for anticipating 5-fluorouracil-related severe toxicities: hype or hope?“. Clinical Colorectal Cancer. 9 (4): 224–228. октомври 2010. doi:10.3816/CCC.2010.n.033. PMID 20920994.
  33. ↑ „DPD-based adaptive dosing of 5-FU in patients with head and neck cancer: impact on treatment efficacy and toxicity“. Cancer Chemotherapy and Pharmacology. 67 (1): 49–56. јануари 2011. doi:10.1007/s00280-010-1282-4. PMID 20204365.CS1-одржување: display-автори (link)
  34. ↑ Dean L (2012). „Clopidogrel Therapy and CYP2C19 Genotype“. Во Pratt VM, McLeod HL, Rubinstein WS, и др. (уред.). Medical Genetics Summaries. National Center for Biotechnology Information (NCBI). PMID 28520346. Bookshelf ID: NBK84114.
  35. ↑ „Precision Healthcare of Type 2 Diabetic Patients Through Implementation of Haptoglobin Genotyping“. Frontiers in Cardiovascular Medicine. 5: 141. 2018. doi:10.3389/fcvm.2018.00141. PMC 6198642. PMID 30386783.
  36. ↑ „The state of pharmacogenetics“. Psychiatr Times. 27 (4): 38–41, 62. 2010. Архивирано од изворникот на 2012-08-25. Посетено на 2024-02-14.
  37. ↑ „Early Lessons from the Implementation of Genomic Medicine Programs“. Annual Review of Genomics and Human Genetics. 20 (1): 389–411. август 2019. doi:10.1146/annurev-genom-083118-014924. PMID 30811224.
  38. ↑ „Medical education in pharmacogenomics-results from a survey on pharmacogenetic knowledge in healthcare professionals within the European pharmacogenomics clinical implementation project Ubiquitous Pharmacogenomics (U-PGx)“. European Journal of Clinical Pharmacology. 73 (10): 1247–1252. октомври 2017. doi:10.1007/s00228-017-2292-5. PMC 5599468. PMID 28669097.
  39. ↑ „Vanderbilt pioneers bedside genetics“. Biotechnology Healthcare. 9 (2): 31–32. 2012. PMC 3411230. PMID 22876213.
  40. ↑ „Attitudes of clinicians following large-scale pharmacogenomics implementation“. The Pharmacogenomics Journal. 16 (4): 393–398. август 2016. doi:10.1038/tpj.2015.57. PMC 4751074. PMID 26261062.CS1-одржување: display-автори (link)
  41. ↑ „Pharmacogenetic test makers cheer UnitedHealth coverage. Other payers aren't there yet“. MedTech Dive (англиски). Посетено на 14 февруари 2024.
  42. ↑ „Personalized drug treatment through pharmacogenetics“.
  43. ↑ Ritsner M (2013). Polypharmacy in Psychiatry Practice, Volume I. Multiple Medication Strategies. Dordrecht: Springer Science and Business Media. ISBN 978-94-007-5804-9.
  44. ↑ „Patterns of Medication Use in the United States“. Boston University, Slone Epidemiology Center. 2006.
  45. ↑ „Pharmacogenetics of antipsychotic adverse effects: Case studies and a literature review for clinicians“. Neuropsychiatric Disease and Treatment. 3 (6): 965–973. декември 2007. doi:10.2147/ndt.s1752. PMC 2656342. PMID 19300635.
  46. ↑ „Pharmacogenetics: increasing the safety and effectiveness of drug therapy [Brochure]“ (PDF). American Medical Association. 2011. Архивирано од изворникот (PDF) на 2021-01-23. Посетено на 2024-02-14.
  47. ↑ „FDA Drug Safety Communication: Safety review update of codeine use in children; new Boxed Warning and Contraindication on use after tonsillectomy and/or adenoidectomy“. United States Food and Drug Administration. 2013-02-20.
  48. ↑ 48,0 48,1 „Translating pharmacogenomics: challenges on the road to the clinic“. PLOS Medicine. 4 (8): e209. август 2007. doi:10.1371/journal.pmed.0040209. PMC 1945038. PMID 17696640.
  49. ↑ 49,0 49,1 „Adoption of pharmacogenomic testing by US physicians: results of a nationwide survey“. Clinical Pharmacology and Therapeutics. 91 (3): 450–458. март 2012. doi:10.1038/clpt.2011.306. PMID 22278335.CS1-одржување: display-автори (link)
  50. ↑ „Center for Genetics Education“.[мртва врска][мртва врска]
  51. ↑ „Clinical application of pharmacogenomics“. Journal of Pharmacy Practice. 25 (4): 417–427. август 2012. doi:10.1177/0897190012448309. PMID 22689709.
  52. ↑ „Race and Genetic Ancestry in Medicine - A Time for Reckoning with Racism“. The New England Journal of Medicine. 384 (5): 474–480. февруари 2021. doi:10.1056/NEJMms2029562. PMC 8979367 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 33406325 Проверете ја вредноста |pmid= (help).CS1-одржување: display-автори (link)
  53. ↑ „2020 American College of Rheumatology Guideline for the Management of Gout“. Arthritis Care & Research. 72 (6): 744–760. јуни 2020. doi:10.1002/acr.24180. PMC 10563586 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 32391934. |hdl-access= бара |hdl= (help)CS1-одржување: display-автори (link)
  54. ↑ „LCD - Molecular Pathology Procedures (L35000)“. www.cms.gov. Посетено на 14 февруари 2024.
  55. ↑ 55,0 55,1 „Confidentiality, privacy, and security of genetic and genomic test information in electronic health records: points to consider“. Genetics in Medicine. 10 (7): 495–499. јули 2008. doi:10.1097/gim.0b013e31817a8aaa. PMID 18580687.CS1-одржување: display-автори (link)
  56. ↑ „The Genetic Information Nondiscrimination Act of 2008“. US EEOC (англиски). Посетено на 14 февруари 2024.
  57. ↑ „How will GINA influence participation in pharmacogenomics research and clinical testing?“. Clinical Pharmacology and Therapeutics. 86 (5): 472–475. ноември 2009. doi:10.1038/clpt.2009.146. PMID 19844223.
  58. ↑ 58,0 58,1 „Genetic exceptionalism. Too much of a good thing?“. Genetics in Medicine. 10 (7): 500–501. јули 2008. doi:10.1097/GIM.0b013e31817f280a. PMID 18580684.
  59. ↑ „Is Genetic Exceptionalism Past Its Sell-By Date? On Genomic Diaries, Context, and Content“. The American Journal of Bioethics. 19 (1): 13–15. јануари 2019. doi:10.1080/15265161.2018.1552038. PMID 30676900.
  60. ↑ 60,0 60,1 „Genomic Contextualism: Shifting the Rhetoric of Genetic Exceptionalism“. The American Journal of Bioethics. 19 (1): 51–63. јануари 2019. doi:10.1080/15265161.2018.1544304. PMC 6397766. PMID 30676903.
  61. ↑ „Naked bodies, naked genomes: the special (but not exceptional) nature of genomic information“. Genetics in Medicine. 17 (5): 331–336. мај 2015. doi:10.1038/gim.2014.111. PMID 25232853.
  62. ↑ „Integrating pharmacogenomics into the electronic health record by implementing genomic indicators“. Journal of the American Medical Informatics Association. 27 (1): 154–158. јануари 2020. doi:10.1093/jamia/ocz177. PMC 6913212. PMID 31591640.CS1-одржување: display-автори (link)
  63. ↑ „Regulating the Secondary Use of Data for Research: Arguments Against Genetic Exceptionalism“. Frontiers in Genetics. 10: 1254. 2019-12-20. doi:10.3389/fgene.2019.01254. PMC 6951399. PMID 31956328.
  64. ↑ 64,0 64,1 „Pharmacogenetics and pharmacogenomics“. British Journal of Clinical Pharmacology. 52 (4): 345–347. октомври 2001. doi:10.1046/j.0306-5251.2001.01498.x. PMC 2014592. PMID 11678777.
  65. ↑ „Role of regulatory agencies in translating pharmacogenetics to the clinics“. Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism. 6 (1): 29–34. јануари 2009. PMC 2781218. PMID 22461095.
  66. ↑ „Pharmacogenetics“. British Medical Bulletin. 17 (3): 234–240. септември 1961. doi:10.1093/oxfordjournals.bmb.a069915. PMID 13697554.
  67. ↑ „Pharmacogenetics and pharmacogenomics: origin, status, and the hope for personalized medicine“. The Pharmacogenomics Journal. 6 (3): 162–165. 2006. doi:10.1038/sj.tpj.6500361. PMID 16415920.
  68. ↑ „Moderne probleme der humangenetik“ [Modern human genetics problems]. Ergebnisse der Inneren Medizin und Kinderheilkunde (German). Berlin, Heidelberg: Springer: 52–125. 1959.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
  69. ↑ „Pharmacogenetics, pharmacogenomics and ecogenetics“. Journal of Zhejiang University. Science. B. 7 (2): 169–170. февруари 2006. doi:10.1631/jzus.2006.B0169. PMC 1363768. PMID 16421980.
  70. ↑ Kalow W (2005). Pharmacogenomics. New York: Taylor & Francis. стр. 552–3. ISBN 978-1-57444-878-8.
  71. ↑ „Combinatorial chemistry: starting the second decade“. The Pharmacogenomics Journal. 1 (4): 229–232. 2001. doi:10.1038/sj.tpj.6500045. PMID 11908762.
  72. ↑ „Why should we bother? Ethical and social issues in individualized medicine“. Current Drug Targets. 7 (12): 1721–1727. декември 2006. doi:10.2174/138945006779025428. PMID 17168846.
  73. ↑ Topol E (2012). The Creative Destruction of Medicine: How the Digital Revolution Will Create Better Health Care. New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-02550-3.
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 „Pharmacogenetics, ethical issues: review of the Nuffield Council on Bioethics Report“. Journal of Medical Ethics. 31 (3): 144–148. март 2005. doi:10.1136/jme.2004.007229. PMC 1734105. PMID 15738433.
  75. ↑ „Pharmacogenetics: ethical problems and solutions“. Nature Reviews. Genetics. 5 (9): 676–680. септември 2004. doi:10.1038/nrg1431. PMID 15372090.
  76. ↑ Barh D, Dhawan D, Ganguly NK (2013). Barh D, Dhawan D, Ganguly NK (уред.). Omics for Personalized Medicine. India: Springer Media. doi:10.1007/978-81-322-1184-6. ISBN 978-81-322-1183-9.[мртва врска]
  77. ↑ Stram D (2014). „Post-GWAS Analyses“. Design, Analysis, and Interpretation of Genome-Wide Association Scans. Statistics for Biology and Health. Los Angeles: Springer Science and Business Media. стр. 285–327. doi:10.1007/978-1-4614-9443-0_8. ISBN 978-1-4614-9442-3.
  78. ↑ „The Pharmacogene Variation (PharmVar) Consortium: Incorporation of the Human Cytochrome P450 (CYP) Allele Nomenclature Database“. Clinical Pharmacology and Therapeutics. 103 (3): 399–401. март 2018. doi:10.1002/cpt.910. PMC 5836850. PMID 29134625.
  79. ↑ „SuperCYP: a comprehensive database on Cytochrome P450 enzymes including a tool for analysis of CYP-drug interactions“. Nucleic Acids Research. 38 (Database issue): D237–D243. јануари 2010. doi:10.1093/nar/gkp970. PMC 2808967. PMID 19934256.CS1-одржување: display-автори (link)
  80. ↑ Thorn CF, Klein TE, Altman RB (2013). „PharmGKB: The Pharmacogenomics Knowledge Base“. Pharmacogenomics. Methods in Molecular Biology. 1015. Clifton, N.J. стр. 311–20. doi:10.1007/978-1-62703-435-7_20. ISBN 978-1-62703-434-0. PMC 4084821. PMID 23824865.
  81. ↑ „DBSNP Home Page“. National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine.
  82. ↑ „dbSNP: a database of single nucleotide polymorphisms“. Nucleic Acids Research. 28 (1): 352–355. јануари 2000. doi:10.1093/nar/28.1.352. PMC 102496. PMID 10592272.
  83. ↑ „Developments in FINDbase worldwide database for clinically relevant genomic variation allele frequencies“. Nucleic Acids Research. 42 (Database issue): D1020–D1026. јануари 2014. doi:10.1093/nar/gkt1125. PMC 3964978. PMID 24234438.CS1-одржување: display-автори (link)
  84. ↑ „Table of Pharmacogenomic Biomarkers in Drug Labeling“. FDA. 18 август 2021.
  85. ↑ „SNPedia“.
  86. ↑ „SNPedia: a wiki supporting personal genome annotation, interpretation and analysis“. Nucleic Acids Research. 40 (Database issue): D1308–D1312. јануари 2012. doi:10.1093/nar/gkr798. PMC 3245045. PMID 22140107.
  87. ↑ „Pharmacogenomics Research Network PGRN“.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Списанија:

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Фармакогеномика&oldid=5185162“