Орешани
| Орешани | |
Поглед на селото Орешани од ридовите над село Таор | |
  Орешани Местоположба на Орешани во Македонија
Орешани на карта
| |
| Координати 41°53′54″N 21°36′12″E / 41.89833°N 21.60333°E | |
| Општина | Зелениково |
| Население | 640 жит. (поп. 2021)[1]
|
| Повик. бр. | 02 |
| Шифра на КО | 25099 |
| Надм. вис. | 230 м |
| Слава | Атанасовден |
|
Орешани на општинската карта  Атарот на Орешани во рамките на општината | |
 Орешани на Ризницата
| |
.JPG)
Орешани — село во областа Блатија, во Општина Зелениково, во околината на градот Скопје.
Географија и местоположба
[уреди | уреди извор]Селото Орешани се наоѓа во јужниот дел на Скопската Котлина во составот на Општина Зелениково. Непосредно до селото тече реката Вардар, а исто така покрај селото поминува пругата Скопје - Велес на која се наоѓа стојалиште со името на селото (кое се наоѓа пред станицата Зелениково). Орешани лежи на надморска височина од 230 метри и е рамничарско село. Куќите се распослани на ниските ритчиња од десната страна на реката Вардар, од двете страни на железничката пруга Скопје - Велес. На ридскиот предел западно и северозападно од селото се изградени и сè уште се градат голем број на викендички и вили за одмор на луѓе од Скопје, така што еден дел околу железничката станица „Јане Сандански“ од десната страна на патот пред селото се смета како викенд-населба „Јане Сандански“.
Историја
[уреди | уреди извор]Првиот помен за Орешани се сретнува во 1300 година кога е забележано дека ќелијната црква Света Петка од соседното село Морани имала земја во селото Ораши или Ворошах и тоа на четири места околу 100 каблови (житна и земјишна мерка) купени и 15 каблови околу Петровиот Крст, дарувани за друша[2]. За време на отоманското владеење Орешани било големо православно македонско село од кое на местото Јурија на селскиот собир оро играле 40 до 50 девојки[3].
Во XIX век, селото е дел од нахијата Каршијак во Скопската каза во Отоманското Царство. Во XIX век селото го почифличиле Турци-муслимани од Скопје кои во лето доаѓале во Орешани, а земјата на чифликот ја обработувале Македонците кои постојано живееле во селото[3]. Кон средината на XIX век Орешани се споменува од македонскиот просветител Јордан Хаџи-Константинов - Џинот кој во својот напис „Јужна страна скопска“ објавен во „Цариградски весник“ на 1 мај 1855 година за Орешани запишал дека е доброплодно село од сешто и неговите жители - славјани (Македонци) се премногу добри и вредни луѓе (родници), а најмногу гостољубиви и имаат црква Св. Атанасија[4].
Како и во соседното село Морани, така и во Орешани во втората половина на XIX век започнале да се доселуваат Албанци од блиското село Студеничани, кои лете доаѓале да ја работат земјата, а зиме се враќале во своето село[3]. За брзо време тие Албанци ја откупиле и дел ја приграбиле земјата од турските бегови, а со насилство, убиства и терор ги натерале незаштитените жители Македонци да се иселат, така што околу 1880 година селото било наполно раселено[2]. Од старите македонски родови кои се иселиле од Орешани во втората половина на XIX век се знаат следниве: Матеовци (еден дел од селските гробишта по нив го носи името Матеовски гробишта), Големовци (отишле во Скопје), Велковци (отишле во Скопје), Мартиновци кои биле најбогат селски род, а по приграбувањето на нивната земја целосно осиромашиле и со последниот машки потомок Лазо изумреле во Орешани, Велко Орешанец се иселил исто така во Скопје, а Блажо Чибуче една ноќ бил убиен во селото[3]. Во селото живееле голем број на други родови, меѓутоа запаметени се оние кои последни се иселиле или изумреле.
Орешани започнало да се обновува со доселувањето на Македонци, родовите Тошевци и Грнчаровци, кои дошле како наполичари да ја обработуваат земјата во туѓа сопственост[5]. Поради поволната положба и плодноста на земјата крај Вардар по отоманското владеење и ослободувањето по Втората светска војна во Орешани започнало да се доселува сè поголем број на население, највеќе Македонци, од соседните села Таор, Зелениково, Градовци, како и од Скопје, Битола и Велес.
Потекло и значење на името
[уреди | уреди извор]За потеклото на името Орешани, населението нема предание, но се смета дека тоа е многу старо „од бир земан“[5]. Сепак, може да се заклучи дека името Орешани потекнува од името на дрвото и плодот орев (лат. Juglandaceae), односно има значење на место каде што растат (има) ореви.
Стопанство
[уреди | уреди извор]Селото Орешани има главно полјоделска функција судејќи според составот на неговиот атар кој зафаќа површина од 3,7 км2 (192 ха обработливо земјиште, 79 ха шуми и 44 ха пасишта). Од полјоделските култури најмногу се одгледуваат житните растенија (пченица и јачмен), а застапени се и градинарските култури (домат, пиперка, краставица) како и полјоделски култури како лубеници, тутун[6], а на ридскиот предел многу се застапени и лозарството и овоштарството. Дел од населението се занимава и со сточарство (овци и крави) и млекото најчесто оди за преработка во сирење и останати млечни производи во блиската млекарница во Зелениково. Во последно време интересно е тоа што и покрај оддалеченоста од градот Скопје во селото се населуваат и богати македонски стопанственици, трговци и инженери кои покрај своите куќи во Орешани ги регистрираат своите фирми и имаат свои погони. Во поново време изградени се фабриката и компанијата за електроника и електронски микрочипови, производствениот погон за мебел и покуќнина „Бујото“, како и приватниот старечки дом “Панада“ кој се одликува со одлична опременост.
Население
[уреди | уреди извор]
|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
Според опширните османлиски дефтери за населението на Скопската Каза од 1832/33 година, селото било христијанско, каде имало 20 христијански домаќинства. На овој попис биле забележани 76 мажи христијани, со 11 новороденчиња. Се проценува дека селото во тој период имало 174 жители.[7]
Стефан Верковиќ во 1857 година го забележува со 169 жители.[8]
Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Орешани живееле 120 жители, од кои 60 Македонци[9] христијани и 60 Албанци[10] муслимани. Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Орешани имало 80 Македонци[9], под врховенството на Бугарската егзархија.
После Втората балканска војна, 1913 г. селото влегува во границите на Србија, како дел од општина Градовци и има 103 жители.[11]
Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 50 Македонци.[12]
Според пописните списоци од 1961 и 1994 Орешани бележи пораст на бројот на своето население од 208 (1961 г.) на 429 жители (1994 година). Етничкиот состав на населението во 1994 година изгледал вака: 311 Македонци, 94 Албанци и 22 Срби.
Според листите од пописот од 2002 Орешани бележи пораст на населението и брои 511 ж5тели, од кои:
- Македонци 387 (75,74 %)
- Албанци 103
- Турци 1
- Роми 4
- Срби 12
- останати 8
Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 640 жители, од кои 474 Македонци, 96 Албанци, 3 Турци, 15 Срби, 5 Бошњаци, 5 останати и 42 лица без податоци.[13]
Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:
| Година | 1900 | 1905 | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 1994 | 2002 | 2021 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Население | 120 | 80 | 148 | 153 | 208 | 272 | 401 | 462 | 429 | 515 | 640 |
- Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.[14]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.[15]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.[16]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.[17]
Родови
[уреди | уреди извор]Најголемиот дел од населението на Орешани се православни Македонци. Македонски родови во Орешани се: Тошевци (од с. Драчево), Грнчаровци (од с. Карабуниште-Велешко), Грујовски или Зелјаровци (од с. Градовци, поддалечно потекло од с. Карабуниште-Велешко), Меловски (од с. Галичник)[18]. Денес во Орешани живеат голем број на македонски семејства доселени од Скопје, соседните села Таор, Зелениково, Градовци, од градот Велес и околните села, како и од градот Битола (2 куќи) и околните села.
Културни и природни знаменитости
[уреди | уреди извор]- Археолошки наоѓалишта[19]
- Ограда — некропола од железно време
Општествени установи
[уреди | уреди извор]Цркви
[уреди | уреди извор]Редовни настани
[уреди | уреди извор]Православното македонско население ја прославува славата Свети Атансиј (Атанасовден) на 31 јануари. Во минатото на денот на Св. Атанасиј се колела жртва кај истоимениот крст во селото[20]. Сè до изградбата на црквата, Св. Атанасија била преслава, а селска слава немало, додека за верски потреби населението ги посетувало црквите во Таор и Драчево[20].
Иселеништво
[уреди | уреди извор]Поврзано
[уреди | уреди извор]Наводи
[уреди | уреди извор]- ↑ „Пописна слика на населените места во Македонија, Попис 2021“. Државен завод за статистика. Посетено на 22 декември 2022.
- ↑ 2,0 2,1 Трифуноски Ф. Јован. „Поречието на Кадина Река“. Филозофски факултет Скопје, 1952 г. стр.105
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Трифуноски Ф. Јован. „Поречието на Кадина Река“. Филозофски факултет Скопје, 1952 г. стр.106
- ↑ Хаџи Константинов, Јордан - Џинот. Избрани страници - приредил Блаже Конески - Скопје, Мисла, 1987 г. стр.82
- ↑ 5,0 5,1 Трифуноски Ф. Јован. „Поречието на Кадина Река“. Филозофски факултет Скопје, 1952 г. стр.107
- ↑ Трифуноски Ф. Јован. „Поречието на Кадина Река“. Филозофски факултет Скопје, 1952 г. стр.109
- ↑ Османлиски документи за историјата на Македонија - пописи од XIX век на христијанското население - Скопски Санџак, каза Скопје. Скопје: д-р Емил Крстески. 2021.
- ↑ Верковиќ, Стефан (1889). Топографическо-этнографическій очеркъ Македоніи. Санкт Петербург.
- ↑ 9,0 9,1 Македонците биле забележани како Бугари.
- ↑ Албанците биле забележани како Арнаути.
- ↑ Речник на местата во ослободената област Стара Србија по службени податоци. Белград: Мил. Ант. Вујиќ. 1914.
- ↑ „200K Volkstumskarte Jugoslawien“.[мртва врска]
- ↑ „Оваа категорија опфаќа лица коишто учествуваат во вкупното резидентно население, но поради нивно одбивање да бидат попишани, неможност да бидат најдени на својата адреса на живеење и непотполност во работата на попишувачите не биле официјално попишани, туку за нив податоците биле преземени од административни извори и затоа не учествуваат во изјаснувањето за етничка припадност, вероисповед и мајчин јазик (Прочитајте повеќе...).“
- ↑ К’нчов, Васил. „Македонија. Етнографија и статистика“. Софија, 1900
- ↑ Brancoff, D.M. „La Macédoine et sa Population Chrétienne“. Paris, 1905.
- ↑ „Население по возраст и по пол, по населени места, според пописите спроведени во Република Македонија по Втората светска војна“. Државен завод за статистика.
- ↑ „Вкупно резидентно население на Република Северна Македонија според етничката припадност, по населени места, Попис, 2021“. Државен завод за статистика.
- ↑ Трифуноски Ф. Јован. „Поречието на Кадина Река“. Филозофски факултет Скопје, 1952 г. стр.107-108
- ↑ Грозданов, Цветан; Коцо, Димче; и др. (1996). Археолошка карта на Република Македонија. Т. 2. Скопје: МАНУ. стр. 380. ISBN 9989-649-28-6.
- ↑ 20,0 20,1 Трифуноски Ф. Јован. „Поречието на Кадина Река“. Филозофски факултет Скопје, 1952 г. стр.108
Надворешни врски
[уреди | уреди извор]
| ||||||||
