Битола

Од Википедија — слободната енциклопедија
Прејди на: содржини, барај
Битола
Широк Сокак, Битола
Широк Сокак, Битола
Знаме на Битола
Грб на Битола
Mестоположба
Mестоположбата на Битола
Битола на картата на Македонија

Координати : 41°01′55″ СГШ 21°20′05″ ИГД
Часовен појас : CET/CEST (UTC+1/2)
Општи податоци
Име: Битола
Прекар: Град на конзулите
Гесло: Битола, бабам Битола
Поштенски бр.: 7000
Повикувачки бр.: (+389) 047
Автомобилска ознака: BT
Заштитници: Свети Нектариј Битолски[1]
Портал: bitola.gov.mk
Историја
Стари имиња: Обител
Манастир
Управа
Држава: Flag of Macedonia.svg Македонија
Регион: Logo of Pelagonia Region.svg Пелагониски регион
Општина: Coat of arms of Bitola Municipality.svg Општина Битола
Бр. на населби: 31
Градоначалник: Владимир Талески
Географија
Површина: пошироко: 320 км² урбано:30 км²
Надм. височ.: 576 м
Население
Население: Град : 80.550

Општина : 95 385
Образование:

Битола е град во југозападниот дел на Македонија. Битола е административен, културен, економски, индустриски, образовен и научен центар за тој дел од Македонија. Градот е познат под името град на конзулите бидејќи тука се наоѓаат дел од конзуларните претставништва во Република Македонија. Битола е втор по големина град во Македонија според бројот на жители. За време на Југославија бил еден од културните центри, како во Кралството Југославија, така и во СФР Југославија. Таткото на турската нација Кемал Ататурк завршил офицерска школа во Битола. Некои негови работи денес се чуваат во Битолскиот Народен музеј.

Етимологија[уреди]

Глетка од плоштадот Магнолија со споменикот на Филип II Македонски - основачот на Битола и познатата Саат-кула во позадината

Во текот на историјата, во зависност од владетелите, градот Битола имал многу имиња. Според Адријан Рум, Словенскиот назив за градот, Битола, потекнува од зборот Обител (старословенски Обитѣль), овој израз до денес се употребува и во (хрватскиот јазик, Obitelj) кој за време на средниот век се користел за заедница на монаси, како фамилија односно манастир. Името го добил по многуте манастири што се наоѓале во градот и во околината, а некои постојат и денес. Со текот на времето, гласот О се исфрла во изговорот на зборот „Обител“, и името на градот станува Битола[2] Грците од истите причини градот го нарекувале Монастири (грчки: Μοναστήρι). Битола е денешен официјален назив за градот, но истовремено и најстариот назив, судејќи по Битолската плоча од 1015 година на којашто градот е спомнат, како и според многуте војсководци на царот Самуил, како и патниците од тоа време. Арапскиот патник Абу Абдалах Мухамед ал-Идриси во XII век напишал: „Потребни се два дена патување на исток за да се стигне од Ахрид (Охрид) до Бутили (Битола). Бутили е необичен и убав град“.

Постојат приказни според кои на десниот кеј на реката Драгор имало 41 цркви и исто толку воденици за нивно издржување. Исто така и на левиот кеј на Драгор имало 29 цркви со исто толку воденици. За време на празничните денови во тоа време, народот од селата од Битолското Поле се собирале кај овие цркви каде ги вршеле своите верски обреди. Со оглед на тоа што земјиштето на кое се наоѓал градот Битола тогаш било прекриено со многубројни цркви, градот го добил името Манастир[се бара извор]. Има верзија која вели дека градот Битола името Манастир го добил по една огромна црква која се наоѓала над Битола, кај сегашниот мост викан Црн Мост (турски јазик: kara köprüsü). Во оваа црква можеле да се сместат сите присутни од селското население од битолското поле кои доаѓале за време на празниците да ги вршат верските обреди.

Според записите на Марко Цепенков, градот Битола своето име го добил по големопоседникот Тољо, кој имал своја тврдина во близината на денешното битолско село Буково. Во времето кога дошле Турците да го освојат овој дел од Македонија, за да го повикаат на борба големопоседникот Тољо, му велеле „Би Тољо, до би Тољо“, со што според Марко Цепенков од таму потекнува денешното име на градот Битола.

За време на отоманските власти, градот се викал Манастир, што Турците и Албанците го усвоиле од Грците. После Балканските војни од 1913 градот потпаѓа под српска окупација и повторно го добил старото име Битола.

Историја[уреди]

Мозаик од Хераклеја Линкестис

Многу важни настани од македонската и балканската историја се случиле во Битола. Градот е граден, доградуван, рушен и повторно граден и надградуван уште од неговото прво населување во доцното бронзено доба. Потоа во хеленистичкиот период, па Римското царство, сѐ до византиското време имал статус на град со висок степен на цивилизација.

Традиционално силниот трговски центар, е познат и како град на конзулите поради тоа што во еден период за време на Отоманската империја, Битола имала дури дваесет конзулати од разни европски земји[се бара извор]. Во истиот период, градот имал многу школи, меѓу другите и воена академија, којашто ја посетувал и славниот турски реформатор Кемал Ататурк. На крајот на XIX век бил толку силен град, што неговото население непрестано растело и го надминало бројот на населението на Белград [се бара извор]. Градот бил преполн со фабрики и фотографски дуќани, а занимливо е и тоа што покрај Сингер, во Битола уште во тоа време постоела фабрика за слатки. Во Битола се снимени првите фотографии и филмови, благодарејќи на браќата Манаки. Тоа било златното доба на градот. За жал, за време на Балканските војни , многу битки биле водени во околината на градот и самиот град, па многу материјални докази изгореле или биле потполно уништени. Архитектурата можела да се обнови, посебно последните петнаесетина години, а докази за сѐ што се случувало се и прераскажувањата на старите кои добро се сеќаваат. Меѓутоа, денес останале многу организации и фестивали, коишто по долг период, повторно се одржуваат. Еден од нив се одржува секој година од 29 јули до 2 август во Битола, во знак на спомен на Илинденското востание, под името „Културен фестивал Илинденски денови“.

Праисторија[уреди]

Градот Битола со околината е многу богат со споменици од праисторискиот период. Двата најзначајни се Велушка Тумба и Тумба Бара, коишто се наоѓаат покрај селото Породин. Од бакарното доба, тука се населува Тумба покрај селото Црнобуки, Шуплевац (покрај селото Суводол) и Висок Рид (покрај селото Букри).

Римски период[уреди]

Градот се наоѓа на римскиот пат Виа Егнација (Via Ignatia), каде што е и античкиот град Хераклеа Линкестис. Во периодот на II век п.н.е. кога Македонија станува римска провинција, Хераклеа станува силен економско-политички центар (Septina Aurelia Heraclea) со свој постојан римски намесник и римска војска, што сведочи за Битола како центар на вечна моќ, цивилизација, култура и убавина којашто е тука и денес.

Османлиско ропство[уреди]

Битола во XIX век
Прослава во Битола за време на Младотурската револуција во 1908 година, по повод враќањето на Уставот од страна на султанот Абдул Хамид II

Почетокот на турските завојувања на Балканот најавиле и нова ера на живеење. Турските војски во текот на 1382/3 год по многу тешки и крвави борби и по исклучително жестокиот отпор кој го пружило локалното население конечно успеале да ја освојат Битола. Според некои легенди многу жесток отпор на турските освојувачи му пружиле и монасите од седумдесетте манастири и цркви кои во тој период постоеле во Битола. Хаџи Евронос беј кој се наоѓал на чело на турската војска револтиран од жестокиот отпор на кој наишол при освојувањето на градот наредил да се урне и битолската тврдината.

Од овој период всушност започнува и „ориенталното” вообличување на градот што било резултат токму на изградбата на ваквиот тип објекти, но и на ориенталните градителски техники и стилови. Во периодот на XVI - XVII век, период на историски но и културни промени, од страна на турската администрација градот Битола започнува да биде именуван како Манастир или Толи Манастир. Сепак во целиот период на своето постоење името Битола никогаш не било заборавено туку напротив од страна на христијанското население тоа било во секојдневна употреба.

Битола поради својата местоположба, на крстопатот помеѓу сите најзначајни патни правци (исток, запад, север и југ), уште од најраниот период на турското завладување го добила заслуженото значење при што станала значаен воено - стратешки центар што било само потврдено во 1830 год. кога таа станува и политички центар на Румелискиот Вилает. По распаѓањето на тимаро - спахискиот систем и интензивираните малтретирања од страна на чифликсајбиите дошло и до нови промени во етничката структура на населението во Битола.

Балкански војни[уреди]

Генерали на Антантата во посета на Битола, 1916 г.
Цивилни жртви од Првата светска војна во Битола, 1917 г.

За време на Првата балканска војна во околината на градот се водела Битолската битка во којашто отоманската армија била победена од страна на српските сили. Градот страдал за време на Првата светска војна заради близината на солунскиот фронт.

Втора светска војна[уреди]

За време на Втората светска војна, градот најпрво го окупирале Германците, а подоцна Бугарите. Во септември 1944, Бугарија им се приклучила на сојузниците и започнала да се повлекува од Југославија, и Битола била ослободена од македонските партизани. На 4 ноември 1944, седмата македонска ослободителна бригада победнички влегла во Битола. Во 1945, во Битола била отворена првата гимназија (наречена "Јосип Броз Тито") на која се предавало на македонски јазик.

Евреите во Битола[уреди]

Битола била населена со Евреи, кои избегале од Шпанија за време на црквената инквизиција на кралицата Изабела Кастиљска[3].Тие Евреи се доселиле во најголем дел на Балканот во градовите од поголемо значење и со развиена трговија, меѓу другите и во Битола. Тука го потпомогнале развојот на градот со добри трговски врски. На 11 март, 1943 година, целокупната еврејска популација од Битола (3.011 Евреи) била депортирана во логорот Треблинка во Полска од страна на бугарските фашисти.

Географија[уреди]

Градот е во подножјето на планината Баба (со врвот Пелистер висок 2.601 m) во средишниот дел на пелагониската котлина. Низ него тече реката Драгор. Се наоѓа на 14 км северно од границата со Грција, на надморска височина од 576 m. Битола е традиционално важна трговско-патничка врска помеѓу Јадранското и Егејското Море, како и една од најзначајните патнички врски на Балканот со Централна Европа.

Клима[уреди]

Градот има средна годишна температура на воздухот од 11,1°С, но со големи отстапувања во одредени години: од 10,1°С во 1975 година до 13,1°С во 1952 г. Најстуден месец е јануари, со просечна месечна температура од -0,6°С, но со апсолутна минимална температура од -30,4°С. Најтопол месец е јули, со средна месечна температура од 22,2°С и со апсолутно максимална температура од 41,2°С. Апслолутното годишно варирање на температурата на воздухот изнесува 71,6°С што е специфика за континенталната клима.

Температурата има карактеристика на континентална клима, а врнежите на сушна изменето-медитеранска или степска клима која, на моменти, има пробиви и на жешки воздушни маси од Северна Африка т.е. Сахара. Просечното годишно количество на врнежи изнесува 601 мм, со вредности кои се движат од 338 мм до 879 мм.

Битола исто така е пример со појавата на поларна светлина. Преку Битола поминува изохазмата (линија која поврзува места со еднаков број на денови со појава на поларна светлост) 0,1 што значи дека на небото на Битола просечно само еднаш во 10 години, се појавува поларната светлост.

Во Битола исто така има метеоролошка станица, лоцирана на излезот од градот на патот кон Новаци. Започнала со работа од 16 март 1945, иако за одредени метеоролошки елементи има систематски податоци од 1926 и 1927 година. Метеоролошката станица во градот се наоѓа на надморска височина од 586 m, блиску до просечната надморска височина на градот која изнесува 576 m.

Клима на {{{Место}}}
Показател Јан Фев Мар Апр Мај Јун Јул Авг Сеп Окт Ное Дек

Демографија[уреди]

Етнички групи

Според пописот од 1948та година во градот Битола вкупно живееле 30,761 жители. 77.2% (или 23,734 жители) било македонско, 11.5% (или 3,543 жители) било турско, 4.3% (или 1,327 жители) било албанско, 3% (912 жители) било српско и 1.3% (402 жители) било влашко. Според пописот на населението од 2002 година, во градот имало 74.550 жители од следните национални припадности[4] :

Етнички групи[4]
Македонци
  
 88.5%
Албанци
  
 3.1%
Турци
  
 2.0%
Роми
  
 3.4%
Власи
  
 1.3%
Срби
  
 0.6%
Бошњаци
  
 0.02%
други
  
 0.6%
народ вкупен број % од вкупното население
Македонци 66.038 88.5
Албанци 2.360 3.1
Турци 1.562 2.0
Роми 2.577 3.4
Власи 997 1.3
Срби 499 0.6
Бошњаци 20 0.02
други 497 0.6
Јазик
Јазици[4]
македонски
  
 92.8%
албански
  
 3.2%
турски
  
 1.8%
ромски
  
 0.3%
влашки
  
 0.7%
српски
  
 0.5%
бошњачки
  
 0.01%
други
  
 0.3%

Во градот се зборуваат следниве јазици[4]:

јазик вкупен број % од вкупното население
македонски 69.255 92.8
албански 2.399 3.2
турски 1.392 1.8
ромски 287 0.3
влашки 548 0.7
српски 390 0.5
бошњачки 10 0.01
други 269 0.3
Религија

Битола е епископски град и седиште на Преспанско-пелагониската епархија. Во Втората светска војна оваа епархија го добила името Охридско-битолска. Со обновувањето на автокефалноста на Македонската православна црква во 1967, го добила сегашното име Преспанско-пелагониска епархија и ги опфаќа регионите на градовите: Битола, Ресен, Прилеп, Крушево и Демир Хисар.

Првиот митрополит на епархијата (1958 - 1979) бил блаженопочинатиот Климент. Вториот митрополит и сегашен администратор на епархијата, надлежен како архиереј од 1981 е Господин Петар. Во Преспанско-пелагониската епархија има околу 500 цркви и манастири. Во последните десетина години во епархијата се изградени или се градат околу 40 цркви и 140 црквени објекти. Епархијата има два црковни музеи - во соборниот храм „Св. Великомаченик Димитриј“ во Битола и во храмот „Св. Јован“ во Крушево, како и постојана изложба на икони и библиотеки во зградата на митрополијата. Митрополијата е изградена помеѓу 1901 и 1902 година и е еден од најубавите примери на необарокна архитектура. Покрај доминантната Македонска православна црква, во Битола постојат и други поголеми верски заедници како што се Исламската верска заедница, Римо-католичката црква и други.

Религија[4]
Православие
  
 89.1%
Ислам
  
 9.1%
Католицизам
  
 0.1%
Протестантство
  
 0.001%
други
  
 1.4%

Во Битола се застапени следните религиски групи[4]:

религија вкупен број % од вкупното население
Православни 66.492 89.1
Муслимани 6.843 9.1
Католици 140 0.1
Протестанти 9 0.01
други 1.066 1.4

Битола како град на конзулите[уреди]

Реката Драгор во Битола

Градот на конзулите е второто име за градот Битола. Во врвот на својата слава, Битола имала дваесет конзулати, но постепено со слабеењето на државата, со доаѓањето на династијата Караѓорѓевиќ на власт, а подоцна и комунизмот, тој број постепено опаѓал до само неколку конзулати. Со независноста на Македонија, државата економски се засилила, а Битола постепено ја враќа старата слава. Повторно почнуваат да се отвораат конзулати и градот го добива својот некогашен сјај.

Времето на конзулите[уреди]

За време на Отоманската Империја, градот имал многу конзули од сите значајни земји, па Битола се сметал за конзуларен град. На 26 јули 1903, на влезот во градот бил погубен рускиот конзул Александар Аркадјевич Ростковски, борец за правата на православната раја, која Турците ја угнетувале. На местото на погубувањето денес стои голем руски крст.

Денешни конзуларни претставништва[уреди]

Моментално градот Битола има тринаесет конзуларни претставништва од кои три генерални и десет почесни:

Генерални конзулати[уреди]

Почесни конзулати[уреди]

Рускиот конзулат во Битола

Во план е отворање на два нови почесни конзулати во Битола, Босна и Херцеговина и Албанија.

Попознати локации[уреди]

Традиционална архитектура во Битола

Широк Сокак[уреди]

Crystal Clear app xmag.svg Главна статија: „Широк Сокак“.

Широк Сокак (официјалното име на улицата е „Маршал Тито,“ позната и како „битолското корзо“) е најфреквентната улица во Битола. Во почетокот била наменета за автомобили, меѓутоа денес е исклучиво пешачка улица и вистинското срце на градот. На Широк Сокак се наоѓаат најголемите продавници, ресторани, театарот со опера, галерии и многу други кафулиња и клубови. Тука се сретнуваат најстарите архитектонски дела и градби на Балканот, коишто го красат градот уште од турско време. Типично турски куќи, покрај прекрасните вили, не се реткост во овој дел на градот. А на самиот крај на Широк Сокак се влегува во простран цветен парк полн со дрвореди, којшто води до зоолошката градина и античкото пронаоѓалиште Хераклеа Линкестис.

Хераклеја Линкестис[уреди]

Crystal Clear app xmag.svg Главна статија: „Хераклеја Линкестис“.

Хераклеја Линкестис (латински: Heraclea Lyncestis) е древен град од римскиот период, што се наоѓа во близина на самиот град, во подножјето на Баба планина и датира од средината на IV век п.н.е. Основан е од македонскиот крал Филип II. Градот бил развиен воено-стратешки центар на северозападната граница на тогашната македонска област Линкесида (денешно Битолско поле).

Историски градби[уреди]

Саат-кула[уреди]

Crystal Clear app xmag.svg Главна статија: „Саат-кула Битола“.
Саат-кулата
Битолската Магаза изградена во средината на XIX век, која претставувала магацин за складирање на стока на трговците кои доаѓале во Битола, а денес е културен центар

Не се знае точно кога е изградена саат-кулата. Пишани извори од XVI век ја спомнуваат саат кулата, но не е утврдено со сигурност дали се работи за истата градба. Многумина веруваат дека е изградена во исто време со црквата Св. Димитрија Солунски, поточно 1830 година. Според легендата, кулата е изградена кога отоманските власти во градот, односно Турците, поминале по сите околни села и собрале околу 60 000 јајца од коишто направиле малтер. Од смесата измешана со камења ја изградиле кулата чии цврсти ѕидови стојат и денес неоштетени.

Кулата има основа во облик на квадрат и е висока околу 30 метри. На врвот на кулата се наоѓаат тераси со ковани огради. Од сите страни на терасите се наоѓаат конструкции коишто држат светилки со помош на што целата кула и нејзиниот саат се видливи и ноќе. Саатот се наоѓа на најгорното од трите нивоа. Првобитниот саат е заменет за време на Втората светска војна со понов и многу попрецизен и помодерен саат. Новиот саат го купиле нацистите во знак на благодарност на граѓаните за германските гробишта коишто ги подигнале за жртвите од конфликтот во Битола, заедно со англиските и француските гробишта за време на Првата светска војна.

Саат-кулата за многумина е и симбол на градот Битола. Кулата се наоѓа во паркот каде што постојано се собираат млади, уживајќи во центарот на градот, покрај гитарските звуци што се честа појава. Таа, исто така, е место каде што граѓаните за време на Бадниковата вечер го чекаат Божик и притоа палат свеќи за здравје, долж тревникот и тротоарот на паркот каде што е кулата.

Ајдар-кади џамија[уреди]

Ајдар-кади џамијата (турски суд) е еден од најатрактивните споменици на Исламската архитектура во Битола. Градена е во периодот од 1561 до 1562 година, како проект на славниот архитект Мимар Синан. Џамијата ја нарачал битолскиот кадија Ајдар-кади по кој и џамијата го добила името. Низ времето џамијата тешко се оштетила, заради што моментално се реставрира, што ќе донесе приближно до нејзиниот првобитен изглед.

Јени Џамија[уреди]

Името на турски јазик означува Нова Џамија. Лоцирана е во центарот на градот. Има квадратна основа, со купола на врвот. Близу џамијата има минаре високо 40 m. Денес, одаите на џамијата се употребуваат за изложби. Недамнешни археолошки ископувања откриле дека е изградена врз стара црква.

Исак џамија[уреди]

Наследство на познатиот кадија Исак Челеби. Во нејзиниот голем двор има неколку гробови, привлечни заради фините облици на саркофазите.

Безистен[уреди]

Безистенот е спомнат во еден опис на градот од XVI и XVII век. Сегашниот безистен не се разликува многу од изгледот на тогашниот. Безистенот има 86 продавници и 4 големи железни порти. Продавниците порано продавале текстил, а денес прехранбени производи.

Бања Дебој[уреди]

Дебојот претставува турска бања - амам. Не е познато кога е изградена. Тешко е оштетена, но по поправките сега го има стариот изглед две големи куполи и неколку мали и впечатлива фасада.

Панорама на Битола од Кркардаш
Археолошки локалитети[5]

Образование[уреди]

Офицерскиот дом во Битола
Битолската митрополија, седиште на Преспанско-пелагониската епархија на Македонската Православна Црква - Охридска Архиепископија

Универзитети[уреди]

Средни училишта во градот[уреди]

Приватни средни училишта во Битола[уреди]

Основни училишта во градот[уреди]

Основни училишта во околните села[уреди]

Населби[уреди]

Црквата „Св. Димитрија“ во Битола
Црквата „Св. Богородица“ во Битола

Личности од Битола[уреди]

Збратимени градови[уреди]

Градот Битола е збратимен со градовите:[6]

Битола има соработка со:



Галерија[уреди]

  • Стаклената зграда во Битола

  • Пелагонка 2

  • Глетка од битолската чаршија

  • Станбениот блок „Грозд“

  • Стаклената зграда од другата страна

  • Фонтаната пред музејот

  • Саат-кулата во Битола.

  • Музејот на Битола, со фонтаната пред него, и стар станбен блок до нив

  • Корзо

  • Ат пазар

  • Еврејските гробишта

  • Поглед од Крккардаш и црквата "40 маченици"

  • Завод и музеј, некогашното османлиско воено училиште

  • Споменик на Бранителите на Македонија во Битола

Наводи[уреди]

  1. ↑ www.vecer.com.mk Свети Нектариј Битолски прогласен за нов заштитник на градот. (26 јануари, 2008) (македонски)
  2. ↑ Room, Adrian (2006), „Placenames of the world: origins and meanings of the names for 6,600 countries, cities, territories, natural features, and historic sites“ (2nd издание), Jefferson, N.C.: McFarland & Company, Inc., стр. 60, ISBN 0-7864-2248-3 
  3. ↑ Шаблон:Title=Битолските Евреи
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 „Попис на Македонија“ (на македонски). Завод за статистика на Македонија. 2002. http://www.stat.gov.mk/publikacii/knigaX.pdf. конс. 26 мај 2012. 
  5. ↑ Коцо, Димче (1996). „Археолошка карта на Република Македонија“. II. Скопје: Македонска академиjа на науките и уметностите. ISBN 9989649286. 
  6. ↑ „Збратимени градови“. www.bitolatourist.info. http://www.bitolatourist.info/index.php?option=com_content&view=article&id=86%3A2010-04-12-12-12-24&catid=40%3A2010-04-08-22-58-30&Itemid=90&lang=mk. 

Поврзано[уреди]

Портал „Битола“

Надворешни врски[уреди]

Ризница „Битола“ на Ризницата ?
Населби и маала во Битола
Грбот на општина Битола
Населени места во Општина Битола
Грбот на Општина Битола

Раселени места: Долно Егри • Злокуќани             Историски места: • Букри • Чагор • Мечкарица • Смолево



Coat of arms of the Republic of Macedonia.svg
Одредници од БИТОЛА
Могила и Кукуречани
 
Дихово
Compasspoint-nw.png С Compasspoint-ne.png
З RoseVents.svg И
Compasspoint-sw.png Ј Compasspoint-se.png
Новаци
Бистрица
 
Ова е избрана статија. Стиснете тука за повеќе информации.
Статијата „Битола“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „http://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Битола&oldid=3206215“