Прејди на содржината

Политички статус на Косово

Од Википедија — слободната енциклопедија

Политичкиот статус на Косово, познат и како Косовско прашање, е предмет на долготраен политички и територијален спор меѓу српската (и претходно, југословенска) влада и Владата на Косово, што произлегува од распадот на Југославија (1991- 92) и Косовската војна што следела (1998–99). Во 1999 година, администрацијата на покраината била предадена на привремена основа на Обединетите нации според условите на Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН со која бил ставен крај на косовскиот конфликт од таа година. Таа резолуција го потврдила територијалниот интегритет на Србија над Косово, но барала од администрацијата на ОН да промовира воспоставување „суштинска автономија и самоуправа“ за Косово во очекување на „конечно решение“ за преговори меѓу страните.

Разговорите под покровителство на ОН започнале во февруари 2006 година, и иако не бил постигнат договор меѓу страните, предлогот на специјалниот пратеник на ОН Марти Ахтисари бил претставен во мај 2007 година, кој препорача „надгледувана независност“ за покраината. По повеќенеделни дискусии во ОН во Њујорк, Соединетите Американски Држави, Обединетото Кралство и другите европски членки на Советот за безбедност на Обединетите нации формално ја „отфрлиле“ нацрт-резолуцијата за поддршка на предлогот на Ахтисари на 20 јули 2007 година, бидејќи не успеале да обезбедат руска поддршка.[1] 

На 17 февруари 2008 година, претставниците на народот на Косово, дејствувајќи надвор од рамката на ПИСГ на УНМИК, издаледекларација за независност со која е основана Република Косово.[2] Меѓународниот суд на правдата пресудил дека декларацијата не го прекршува меѓународното право и тврди дека авторите-потписнички ја претставуваат широката волја на народот на Косово, наместо Собранието на Косово под капата на резолуцијата 1244 на ОН.[3]

Заднина

[уреди | уреди извор]
Карта на која се прикажани бановини (југословенски покраини) во 1929 година. Косово е прикажано како дел од бановините Зета и Вардар.

По Балканските војни (1912-1913) и договорите од Лондон и Букурешт, кои довеле до османлиска загуба на поголемиот дел од Балканот, Косово било управувано како составен дел на Кралството Србија, додека со неговиот западен дел (Метохија) од Кралството Црна Гора. Во 1918 година Црна Гора била обединета со Србија, најпрво станала составен дел на Кралството Србија, а набргу потоа под српска власт се приклучила на Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (КСХС), признаено во 1919 и 1920 година на Париската мировна конференција и Лигата на народите и стекнување Устав во 1921 г. Демонстрациите на косовските Албанци кои барале обединување со Кнежевството Албанија биле задушени од страна на Кралската југословенска армија.[4] Во 1922 година историските ентитети биле укинати од државна комисија и биле воспоставени 33 нови административни области (региони) управувани од центарот. Во 1926 година, граничниот спор со албанската република бил решен со тоа што поголемиот дел од регионот Гора останал во кралството.

Во 1929 година, Кралството (формално преименувано во „Југославија“) било преструктуирано во девет големи провинции наречени бановини (банати), формализирани со нов Устав во 1931 година. Нивните граници биле намерно исцртани за да не одговараат ниту на границите меѓу етничките групи ниту на државните граници пред Првата светска војна. Поголемиот дел од Косово бил доделен на Зетска Бановина, а помали делови на Моравската и Вардарската бановина.[5]

Комунистичка Југославија

[уреди | уреди извор]

Првиот Устав на Федеративна Народна Република Југославија (подоцна преименувана во Социјалистичка Федеративна Република Југославија, СФРЈ) ги утврдила Косово-Метохија и северниот регион Војводина како автономни покраини во рамките на Народна Република Србија. Исто така, го промовирала Вардарскиот регион во јужна Србија во статус на посебна република, Народна Република Македонија. Уставот, усвоен на 31 јануари 1946 година, навел дека „Народна Република Србија ги вклучува автономната покраина Војводина и автономниот регион Косово-Метохија“. Во него не се наведени правата и опсегот на автономните покраини, туку се наведува дека ова е прашање што треба да се „одреди со уставот на [матичната] република“.[6]

Подоцнежниот Устав на СФРЈ, усвоен на 7 април 1963 година, повторно предвидувал републиките „да основаат автономни покраини во согласност со уставот во области со посебни национални одлики или во области со други карактеристични одлики, врз основа на изразената волја на населението на оваа област“. Во рамките на Социјалистичка Република Србија, „постојат автономните покраини Војводина и Косово и Метохија, формирани во 1945 година со одлука на Народното собрание на Народна Република Србија во согласност со изразената волја на населението од овие области“. Деталите за правата и опсегот на провинциите, повторно, биле резервирани за уставите на републиките.[7]

Југословенскиот устав од 1974 година, во тоа време најдолгиот во светот, во голема мера ја променил уставната поставеност во Југославија. Ја зголемило автономијата на Косово и Војводина, и на двете автономни покраини им дало де факто право на вето во српскиот и југословенскиот парламент бидејќи промените на нивниот статус не можеле да се направат без согласност на двете Покраински собранија. Исто така, им доделил еднаков статус на српскиот, албанскиот и турскиот јазик и азбука во Косово. Ова создало чудна ситуација (аналогна на онаа во Обединетото Кралство од 1998 година) во која на една покраина Србија може да стави вето на одлука што се однесува на цела Србија, додека парламентот на Србија не може да ги отфрли одлуките на покраинските парламенти.

Српскиот устав од 1974 година, усвоен во исто време, повторил дека „Социјалистичка Република Србија се состои од Социјалистичка автономна покраина Војводина и Социјалистичка автономна покраина Косово, кои потекнуваат од заедничката борба на народите и националностите на Југославија во националното ослободување. Војна [ Втората светска војна ] и социјалистичка револуција...“ Одделно прогласениот Устав на Социјалистичката автономна покраина Косово објавил дека:

„ Социјалистичката автономна покраина Косово е автономна, социјалистичка, демократска, социо-политичка и самоуправувачка заедница на работници и граѓани, рамноправни Албанци, Црногорци, муслимани, Срби, Турци и припадници на други народи и националности и етнички групи, врз основа на моќта и самоуправувањето од работничката класа и од сите работнички луѓе. Социјалистичката автономна покраина Косово е дел од Социјалистичка Република Србија и Социјалистичка Федеративна Република Југославија. “

Проширувањето на овластувањата на Косово предизвикало значително незадоволство кај Србите, а српските политичари се залагале за враќање на промените на статусот. Тоа станало собирен крик за новата генерација српски политичари.  Во текот на 1980-тите, умерениот српски комунистички политичар Иван Стамболиќ, кој станал претседател на Србија, ги повикал другите републики да се согласат на намалување на автономијата на покраината.

Стамболиќ успеал да го придобие Сојузот на комунистите на Југославија (СКЈ) на неговиот став по ова прашање на 13-тиот конгрес на СКЈ, одржан во 1986 година, а потоа да формира комисија за да ги разработи деталите за уставните реформи. Сепак, Стамболиќ бил сменет од неговиот поранешен штитеник Слободан Милошевиќ во 1987 година, кој го искористил прашањето за Косово за да ја зголеми својата политичка поддршка.

Под Слободан Милошевиќ

[уреди | уреди извор]

Многу потврдокорниот Милошевиќ се залагал за поостра политика кон косовските Албанци. На 28 март 1989 година, тој го изменил српскиот Устав за да му даде на српското Собрание ексклузивни права да одлучува за уставната структура на земјата, со што се укинало правото на вето на Косово и Војводина. Според отфрленото тврдење во обвинението на МКСП против Милошевиќ, кога предложените амандмани биле ставени пред косовското Собрание, мнозинството од членовите на Собранието се воздржале во знак на протест и гласањето не го достигнало потребното двотретинско супермнозинство. Спикерот на Собранието сепак изјавил дека амандманите поминале и тие се уредно донесени.[8] Обвинението на МКСП пред судот било побиено од Вукашин Јокановиќ, кој во тоа време бил претседател на косовското Собрание за време на судењето. Тој на судот му доставил видео снимка од гласањето заедно со стенографските белешки од седницата на Собранието на која јасно се гледа како пратениците гласаат за уставните измени со потребното мнозинство.[9]

Следната година, бил донесен нов српски Устав кој драстично ги намалил овластувањата на автономните покраини, задржувајќи многу поранешни автономни права на централните власти во Белград. Исто така, го сменил името на Косово од Социјалистичка автономна покраина Косово во Автономна покраина Косово и Метохија, враќајќи ја покраината на статусот од пред 1970-тите и користејќи го српското име за западниот дел од регионот.

Уставот од 1990 година добил силен отпор од страна на косовските Албанци, кои формирале влада во „сенка“ за паралелно со официјалниот естаблишмент во кој доминира српското население. Косовското собрание, во кое доминирале Албанците, усвоило неофицијална резолуција со која Косово се прогласува за независен ентитет во рамките на Југославија, што е еквивалентен по статус на постојните републики. Неколку дена подоцна, Собранието на Косово било формално распуштено од српскиот парламент на 5 јули 1990 година, сите негови закони биле прогласени за неважечки и неговите законодавни функции биле префрлени на белградскиот законодавен дом. На 22 септември 1991 година, сменетите албански пратеници во Собранието на Косово тајно се состанале во Приштина за да го прогласат Косово за независна суверена држава, „Република Косово“. Албанија била единствената земја што ја признала независноста.

Независноста на Косово, исто така, не била поддржана од меѓународната заедница, која од 1991 година одржувала конзистентна политика на одржување на постојните граници на поединечните републики на Југославија. На 10 октомври 1991 година, КЕБС (сега Организација за безбедност и соработка во Европа) предупредила дека земјите-членки „никогаш нема да признаат какви било промени на границите, без разлика дали се надворешни или внатрешни, донесени со сила“. Соединетите Американски Држави, Европската заедница и Советскиот Сојуз издале заедничка изјава на 18 октомври 1991 година во која ги потврдиле овие принципи.[10]

Истиот сет на принципи останал камен-темелник на меѓународната политика кон поранешна Југославија во текот на југословенските војни. Така, на пример, меѓународната заедница инсистирала на задржување на Босна и Херцеговина и Хрватска како обединети држави, негирајќи ги признавањата на отцепените Република Српска и Република Српска Краина.

Статусот и војната во Косово

[уреди | уреди извор]

Статусот на Косово бил клучно прашање во политичкото насилство што ја предвидувал војната во Косово во 1999 година. Ослободителната војска на Косово била формирана на почетокот на 1990-тите и почнала да ги таргетира српската полиција и Југословенската армија во 1996 година.

Меѓународната заедница, исто така, не ја поддржала независноста на Косово во оваа фаза. Советот за безбедност на Обединетите нации ја усвоила резолуцијата 1160 на Советот за безбедност на ОН на 31 март 1998 година со која се повикуваат страните да постигнат мирно решение и отфрлајќи ги сите еднострани обиди за прекројување граници, наместо тоа „ја потврдува посветеноста на сите земји-членки на суверенитетот и територијалниот интегритет на Федералната Република Југославија“. Истите принципи биле реафирмирани на состанокот на високо ниво за време на кампањата за бомбардирање на НАТО во 1999 година, кога министрите за надворешни работи на Г8 усвоиле политика за воспоставување „привремена администрација за Косово... според која народот на Косово може да ужива значителна автономија во рамките на Сојузна Република на Југославија“.[11]

На 2 јуни 1999 година, заедничкиот финско-руски тим на чело со тогашниот фински претседател Марти Ахтисари му претставил сет на предлози на претседателот Милошевиќ. Тие вклучувале заложба за воспоставување „привремен политички рамковен договор кој обезбедува значителна самоуправа за Косово, земајќи ги целосно предвид договорите од Рамбује и принципите на суверенитет и територијален интегритет на Сојузна Република Југославија и другите земји од регионот. " Под силен притисок од тековното бомбардирање на НАТО, Милошевиќ се согласил да ги повлече југословенските сили од Косово и да дозволи формирање на администрација предводена од ОН во покраината, со безбедност да биде обезбедена од сили предводени од НАТО (КФОР).[12]

Привремена администрација на Обединетите нации на Косово

[уреди | уреди извор]
Карта на Србија на американската Централна разузнавачка агенција од јуни 2006 година, вклучувајќи ги автономните покраини Војводина (север) и Косово (југ)

Уставниот статус на Косово во периодот јуни 1999-февруари 2008 година бил воспоставен од страна на Обединетите нации во резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН (СОНСКР), усвоена на 10 јуни 1999 година [13] Советот за безбедност го ставил Косово под привремена управа на Мисијата на Обединетите нации на Косово (УНМИК), под раководство на специјалниот претставник на генералниот секретар. Таа, исто така, експлицитно го поддржал постојниот суверенитет на Србија над Косово, „потврдувајќи ја посветеноста на сите земји-членки на суверенитетот и територијалниот интегритет на Сојузна Република Југославија и другите држави од регионот, како што е наведено во завршниот акт на Хелсинки и анексот 2 [финско-руските предлози]“. Тој, исто така, воспоставил барање дека процесот на постконфликтен статус мора целосно да ги земе предвид „принципите на суверенитет и територијален интегритет на Сојузна Република Југославија“.

Во јавниот говор на 9 јуни 1999 година, претседателот Слободан Милошевиќ изјави:

„ Не се откажавме од Косово. Групата осум најразвиени земји во светот и Обединетите нации го гарантираат суверенитетот и територијалниот интегритет на нашата земја. Оваа гаранција е содржана и во нацрт-резолуцијата. Договорот од Белград ги затвори отворените прашања за можна независност на Косово во времето пред агресијата. Не може да биде загрозена територијалната целина на нашата земја... политичкиот процес, кој ќе се заснова на принципите кои произлегуваат од претходно спроведените дискусии, подеднакво се заснова и на суверенитетот и територијалниот интегритет на нашата земја. Тоа значи дека во овој политички процес може да се спомене само автономија, и ништо друго надвор од тоа.[14] “

Реалноста на теренот бila прилично поинаква, како што забележаl Илбер Хиса. Иако „Резолуцијата 1244 го почитува суверенитетот и територијалниот интегритет на Сојузна Република Југославија, вклучително и Косово“, па дури и предвидува стационирање на српски војници во покраината, на терен „одредени територии се под целосна контрола на КФОР и меѓународната администрација“ без никакво српско вмешување.[15] Сепак, овој дел од резолуцијата никогаш не бил спроведен. Строго ограничената контрола што Србија ја спроведува на Косово наведе многу коментатори да ја опишат природата на нејзиниот суверенитет како чисто „номинална“.

Вилијам Џ. коментирал дека формулацијата на резолуцијата исто така имала за цел „да ја увери Република Македонија, која има значително албанско малцинство, дека нејзините територијални граници не се загрозени. Тоа, исто така, може да се гледа како предупредување до Албанија да не размислува за каква било територијална експанзија за да создаде „голема Албанија“ [16]

На 15 мај 2001 година, УНМИК донел „Уставна рамка за привремена самоуправа“.[17] Иако обезбедува уставна рамка, тој не е устав и намерно не осудува по прашањето на суверенитетот, бидејќи самиот УНМИК нема улога во одредувањето на конечниот статус на Косово.[18] Тој го дефинира Косово како „ентитет под привремена меѓународна администрација“ и „неподелена територија“.

Клучно, на самите косовски институции им било конкретно забрането да донесуваат какви било еднострани одлуки за статусот на покраината. Уставната рамка наведува дека Привремените институции на самоуправа (ЈИУ) „нема на кој било начин да влијаат или да го намалат крајниот авторитет на СРСГ [Специјалниот претставник на генералниот секретар] за спроведување на Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН“. На косовското Собрание всушност му е забрането да донесува какви било одлуки или декларации за идниот статус на Косово [19] Нема министри за надворешни работи или за одбрана бидејќи овие функции се резервирани на овластувањето на СРСГ. УНМИК на крајот го одобрил создавањето министерства за правда и внатрешни работи кон крајот на 2005 година, но истакнало дека формирањето на министерствата не е поврзано со прашањето за конечниот статус на Косово.[20]

Уставот на новосоздадената држава Србија и Црна Гора од 2003 година официјално го признала новиот привремен статус на Косово, опишувајќи ги Србија и Црна Гора како „држава Црна Гора и држава Србија која ги вклучува Автономната покраина Војводина и Автономната покраина Косово и Метохија. втората моментално е под меѓународна администрација во согласност со резолуцијата 1244 на СС на ОН“.[21] Во 2006 година, Србија подготви нов устав кој повторно го означува Косово како составен дел на Србија.[22]

Мешањето на Србија во Косово предизвикало значителни проблеми. На УНМИК му биле дадени ексклузивни права да управува со економските работи на Косово и ја изјавило својата намера во Уставната рамка да воспостави пазарна економија. Пред 1999 година, голем дел од економијата на Косово била контролирана од државата. Сите јавни претпријатија биле во сопственост на југословенската влада или на српската држава, и двете управувани од Белград. Кога УНМИК почнал да спроведува приватизација на имотот што не го поседувал, Србите со интереси во компаниите кои се предмет на приватизација го тужеле прво УНМИК, а потоа и ОН во Њујорк.

Шведската економистка Џесика Џонсон тврдела дека фактот што Косово сè уште се смета за дел од Србија, како и тековните политички тензии, му предизвикале значителни потешкотии во постигнувањето на економскиот развој и дека неговиот неизвесен правен статус го спречил да пристапи кон заеми од меѓународните финансиски институции како што е Светската банка.

Резолуција 1244

[уреди | уреди извор]

Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на Обединетите нации, донесена во 1999 година, ја потврдила во својата преамбула „посветеноста на сите земји-членки на суверенитетот и територијалниот интегритет на Сојузна Република Југославија“ и овластило „меѓународно цивилно присуство на Косово со цел да се обезбеди привремено администрација за Косово под која народот на Косово може да ужива значителна автономија во рамките на Сојузна Република Југославија“, т.е. Привремената административна мисија на Обединетите нации во Косово (УНМИК), со безбедност обезбедена од силите на Косово (КФОР) предводени од НАТО. Резолуцијата, исто така, одобрила процес за одредување на конечниот статус на Косово. Во врска со второто, Анекс 1 на Резолуцијата наведува дека „политичкото решение на косовската криза“ треба „целосно да ги земе предвид ... принципите на суверенитет и територијален интегритет на Сојузна Република Југославија“.

Процес на статус (2006–2008)

[уреди | уреди извор]

Почетни разговори поддржани од ОН (2006)

[уреди | уреди извор]

Процесот за идниот статус на Косово, олеснет од ОН, го водел специјалниот пратеник на ОН Марти Ахтисари, поранешен претседател на Финска; Австрискиот дипломат Алберт Рохан бил негов заменик. Канцеларијата на Ахтисари - Канцеларијата на ОН на специјалниот пратеник за Косово (УНОСЕК) — се наоѓа во Виена, Австрија и вклучува персонал за врска од НАТО, ЕУ и САД.[23] Ахтисари во неговите напори бил поддржан од амбасадорот Френк Г. Визнер, американскиот претставник во разговорите за статусот на Косово.[24] Ахтисари одржувал редовни средби со претставници на Контакт групата.

Првичните преговори за статусот се фокусирале на технички прашања важни за долгорочната стабилност на Косово, особено правата и заштитата на косовските малцинства (особено на косовските Срби). Ахтисари ги собрал партиите на првиот директен дијалог во февруари 2006 година за да разговараат за децентрализацијата на локалната власт, што е важна мерка за заштита на заедниците на косовските Срби. Последователните состаноци се осврнале на економските прашања, имотните права, заштитата на наследството на Српската православна црква и институционалните гаранции за правата на малцинствата во Косово.[25]

На 24 јули 2006 година, Ахтисари ги собрал партиите во Виена на првите разговори на високо ниво за самиот исход на статусот. Српскиот претседател Борис Тадиќ, премиерот Воислав Коштуница, косовскиот претседател Фатмир Сејдиу и премиерот Агим Чеку присуствувале и ги претставиле нивните соодветни платформи за идниот статус на Косово. Ахтисари подоцна изјавил за печатот дека средбата не резултирала со пробив, но додал дека дискусијата била „искрена“ и дека атмосферата била подобра отколку што можел да очекува.[26][27]

Ахтисари ги информирал министрите за надворешни работи на Контакт групата на 20 септември 2006 година, во Њујорк на состанокот со кој претседавала американската државна секретарка Кондолиза Рајс. На тој состанок, Контакт-групата објавила изјава за печатот во која ја потврдила својата желба да работи на преговарачко решение во текот на 2006 година, а исто така ги поддржала плановите на Ахтисари да развие сеопфатен предлог за решавање на статусот.[28] По консултациите со Контакт групата во Виена на 10 ноември, Ахтисари одлучил да го одложи споделувањето на неговиот предлог со партиите до одржувањето на парламентарните избори во Србија на 21 јануари 2007 година. Тој изјавил дека неговиот предлог ќе го однесе до партиите „без одлагање“ по овие избори.

Продолжени дискусии

[уреди | уреди извор]

На 3-ти април, Ахтисари пред Советот за безбедност на ОН го претставил својот последен пакет предлози, кој вклучувал јасна препорака дека Косово треба да стане независно, предмет на период на меѓународен надзор.[25][29][30]

Приштина го прифатила конечното решение на Ахтисари, додека Белград го отфрлил. Веднаш по објавувањето на предлозите, Соединетите Американски Држави и Германија (во својство на претседавач со ЕУ) објавиле силни изјави за поддршка. Европскиот парламент, исто така, ја објавил својата целосна поддршка на планот на Ахтисари. Русија, сепак, повикала на нови рунди преговори, веројатно со нов специјален пратеник. Најмалку уште една членка на Советот за безбедност, Јужна Африка, непостојана членка, изразила согласност со руската загриженост.

На 11 мај, европските членки на Советот за безбедност на ОН, Германија и Соединетите Држави доставиле нацрт-резолуција на Советот за безбедност на ОН што ќе ја замени резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН, ќе го поддржи Решението на Ахтисари и ќе стави крај на администрацијата на ОН по преодниот период од 120 дена. Постојаниот претставник на САД во ОН изјавил дека нацртот на Европа/САД има доволно поддршка во Советот за безбедност за да биде усвоен, освен ако Русија не избере да го искористи своето вето во Советот за безбедност, кое Русија во многу прилики изјавила дека може да го искористи доколку резолуцијата не е прифатлива од двете страни.[31][32][33]

Русија ја отфрлила резолуцијата на Советот за безбедност на ОН заснована на планот на Ахтисари.[34] Како што напредувале дискусиите во неделата на 16 јули, навидум со мала надеж за договор, шефот за надворешна политика на ЕУ Хавиер Солана бил цитиран како изјавува дека Европската унија ќе престане да ги поддржува напорите да се договори резолуција што ќе го поддржи планот на Ахтисари „во рок од неколку дена“. Русија го отфрлила другиот нацрт-резолуција во понеделникот на 16-ти јули, која барала понатамошни разговори меѓу Србија и косовските Албанци, опишувајќи го нацртот како „проникнат со концептот за независност на Косово“. Британскиот заменик-шеф на мисијата во Њујорк, Карен Пирс, им рекол на новинарите на 17-ти јули дека конечниот нацрт на резолуцијата ќе биде претставен „во рок од 36 часа“.

Според новинската служба Ројтерс,[35] Солана изјавил дека ќе се водат дополнителни, четиримесечен период на разговори под надлежност на Контакт групата, иако не отфрлил дека резолуцијата сепак може да биде договорена во наредните денови. Се чини дека германската канцеларка Ангела Меркел ги поддржала обновените разговори меѓу страните по разговорите со српскиот премиер Воислав Коштуница, „Сега размислуваме дали е можно да се поддржи фаза од преговорите меѓу Белград и Приштина за уште еднаш да се обидеме да најдеме решение. “, била цитирана Меркел.

Соединетите Американски Држави, Обединетото Кралство и другите европски членки на Советот за безбедност формално ја „отфрлле“ нацрт-резолуцијата за поддршка на предлогот на Ахтисари на 20 јули 2007 година, бидејќи не успеале да обезбедат руска поддршка.[36]

Генералниот секретар на ОН подоцна одобрил уште една временски ограничена рунда преговори предводена од тројката преговарачи на САД/ЕУ/Русите. Тројката ја завршила својата работа на 10 декември 2007 година, без да постигне договор меѓу партиите за статусот на Косово.

На 22 јануари 2008 година Парламентарното собрание на Советот на Европа (ПССЕ) усвоила резолуција со која повикува на продолжување на разговорите врз основа на Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН

Планот на Ахтисари

[уреди | уреди извор]

Разговорите поддржани од ОН за статусот на Косово, предводени од специјалниот пратеник на ОН Марти Ахтисари, започнале во февруари 2006 година, со цел да бидат завршени до крајот на истата година. И покрај тоа што бил постигнат напредок за техничките прашања, и Косово и Србија останале дијаметрално спротивни по прашањето на самиот статус.[37] Премиерот на привремените институции на Косово, Агим Чеку изјавли дека неговата влада нема да прифати ништо помалку од независност и нема да размислува за поделба.[38] Од страна на Србија, премиерот Воислав Коштуница изјавил дека Србија ќе му даде целосна автономија на Косово, но не може да прифати независност.[39] Ставот на Контакт групата на водечки нации е дека Косово „мора да остане мултиетничко и решението мора да биде прифатливо за народот на Косово. Дополнително, нема да има враќање на Косово во ситуацијата пред 1999 година, нема да има поделба на Косово и нема да има унија на Косово со која било друга или дел од друга земја.“ [18] Иако сè уште не се споменувал зборот „независност“, нацрт-решението вклучувало неколку одредби кои биле широко толкувани како државност за Косово. На пример, нацрт-решението би му дало на Косово право да аплицира за членство во меѓународните организации, да создаде косовски безбедносни сили и да усвои национални симболи. Ахтисари изјавил дека по период на консултации со страните ќе го финализира својот предлог за Решението за доставување до Советот за безбедност на ОН и во таа фаза ќе го елаборира и самото прашање за статусот.[40]

Во февруари 2007 година, Ахтисари им доставил нацрт-предлог за решавање на статусот во Белград и Приштина, основа за нацрт-резолуцијата на Советот за безбедност на ОН која предлага „надгледувана независност“ за покраината. Од почетокот на јули 2007 година, нацрт-резолуцијата, која е поддржана од Соединетите Американски Држави, Обединетото Кралство и другите европски членки на Советот за безбедност, била препишана четири пати за да се обиде да ја прифати руската загриженост дека таквата резолуција ќе го поткопа принципот на државниот суверенитет. .[41] Соединетите Држави го нарекоа предлогот „фер и избалансиран“,[42] додека Претседателството на ЕУ забележало дека предлозите на Ахтисари „се градат на речиси дванаесетмесечни директни разговори меѓу Белград и Приштина“.[43] Русија, која има право на вето во Советот за безбедност како една од петте постојани членки, изјавила дека нема да поддржи ниту една резолуција што не е прифатлива и за Белград и за Приштина.[44]

Во Белград, српскиот премиер Воислав Коштуница одбил да го прими Ахтисари. Коштуница тврдел дека бидејќи Србија сè уште не формирала нова влада по парламентарните избори на 21 јануари, тој немал мандат да разговара за Косово и затоа не може да се сретне со Ахтисари. Како и да е, тој подоцна го осудил предлогот како „нелегитимен и неприфатлив“ затоа што навел дека „ја прекршува Повелбата на ОН ... со поткопување на суверенитетот на Србија, членка на ОН“.[45][46] Претседателот Борис Тадиќ го прими Ахтисари, по што го потврдил својот завет дека никогаш нема да го прифати независно Косово. Министерот за надворешни работи Вук Драшковиќ предупредил дека е „неопходно да се избегне наметнато решение што може да предизвика Србија да стане фактор на нестабилност“.[47]

По повеќенеделни дискусии во ОН, Соединетите Американски Држави, Обединетото Кралство и другите европски членки на Советот за безбедност формално ја „отфрлиле“ нацрт-резолуцијата за поддршка на предлогот на Ахтисари на 20 јули 2007 година, бидејќи не успеале да обезбедат руска поддршка. Водачите на косовските Албанци реагирале со предлагање еднострана независност за 28 ноември 2007 година, иако од ОН ќе се бара да го отфрлат секое такво дејство.[1]  Во ноември 2008 година, ЕУ го прифатила барањето на Србија да не го спроведува планот на Ахтисари преку ЕУЛЕКС.[48]

Српски уставен референдум

[уреди | уреди извор]

Референдумот за предложениот нацрт на новиот српски устав бил одржан на 28 октомври и 29 октомври 2006 година и резултирал со одобрение на нацрт-уставот од српскиот електорат.[49] Уставот е прв Србија како независна држава по уставот на Кралството Србија од 1903 година. Над 6,6 милиони луѓе имале право да гласаат на националниот референдум. Косово не гласало. За време на речиси едновековното српско владеење на Косово, ова е единствениот обид за легално инкорпорирање на Косово во Србија, а Албанците го гледале како обид за прејудицирање на резултатот од преговорите. Во преамбулата на уставот се вели дека „Косово е автономна покраина на Србија со значителна автономија“. Српските правни научници откриле дека оваа недвосмислена изјава значи дека би било неуставно Косово да се отцепи од Србија.

Ставови на партиите

[уреди | уреди извор]
  • Ставот на Србија за статусот на Косово е дека Косово треба да ужива значителна автономија, но не и да добие независност. Често наречена „повеќе од автономија, помалку од независност“, визијата на Белград за Косово вклучува проширување на автономијата во која Косово во голема мера е слободно да се управува, иако на Косово нема да му биде дозволена независна улога во меѓународните односи или одбраната и ќе остане номинално во рамките на државата. на Србија. Српската страна како решение ја предложила и формулата „Една земја два системи“, односно „моделот на Хонгконг“ [50][51], но таа била одбиена од албанските политичари.[52] Србија тврди дека независноста на Косово би било кршење на суверенитетот и територијалниот интегритет на Србија и затоа спротивно на Повелбата на ОН и принципите на меѓународното право. Белград, исто така, тврди дека УНМИК дозволил широко распространета дискриминација врз српското малцинство на Косово и не го олеснил враќањето на околу 200.000 внатрешно раселени лица кои избегале од Косово за време и веднаш по конфликтот. Србија инсистира на тоа дека Резолуцијата 1244 на СБСК, која предвидувала политички процес олеснет од ОН за одредување на статусот, ја исклучува независноста преку преамбуларна референца на суверенитетот и територијалниот интегритет на Сојузна Република Југославија (сега Србија). Српскиот премиер Воислав Коштуница изјавил дека „...секое наметнато решение кое би зазело дел од нашата територија би било кршење на меѓународното право“.[53]
  • Косовските Албанци генерално тврдат дека не можат да останат во српската држава, повикувајќи се на репресијата од владата на Милошевиќ во 1990-тите.[25] Косовскиот премиер Агим Чеку тврдел дека „признавањето на независноста на Косово ќе ги затвори темните поглавја од балканската историја и ќе создаде можност за нова и одржлива регионална стабилност“.[54]
  • Во ноември 2005 година, земјите од Контакт групата објавile збир на „Водечки принципи“ за решавање на статусот на Косово.[55][56] Овие принципи особено го вклучуваle барањето да нема враќање на ситуацијата пред 1999 година и да нема промена на границите на Косово (т.е. да нема поделба на Косово) и да нема унија на Косово со која било соседна држава.[25][26] Истата изјава вклучува повик до сите страни да се воздржат од еднострани чекори и да отфрлат каква било форма на насилство. Контакт групата потврдува дека конечната одлука за статусот на Косово треба да биде одобрена од Советот за безбедност на ОН. На состанокот на министрите за надворешни работи во јануари 2006 година, Контакт групата понатаму изјавила дека решението „треба, меѓу другото, да биде прифатливо за народот на Косово“ и ја нагласила потребата решението да ги реши грижите на етничките малцинства на Косово.[25][57] Рускиот претседател Владимир Путин во септември 2006 година изјавил дека светот мора да ги применува истите стандарди за сепаратистичките грузиски региони Јужна Осетија и Абхазија, како што ги применува и за српската покраина Косово, каде што многумина бараат независност. Тој, исто така, додал дека Русија нема да поддржи ниту една резолуција на Советот за безбедност на ОН за која смета дека ги загрозува овие права.[58][59]
  • Во извештајот на НАТО за прашањето за статусот на Косово се наведува дека еден регион може да има право на отцепување во случај на странска окупација или ако регионот е колонија на друга нација. Извештајот на НАТО тврди, додека се споменува несогласување за толкувањето, дека постои трет услов кога „народ чие право на внатрешно самоопределување е темелно прекршено од влада која не го претставува народот“ и сугерира дека Косово се квалификува под овој услов. Заклучува, иако постои случај во корист на правото на отцепување на Косово, го отфрла правото на отцепување во случаи кога регионите се отворени за демократски механизми.[60]

Декларација на независност

[уреди | уреди извор]
Карта на Република Косово, прогласена во 2008 г

И покрај официјалното неодобрување на ОН и Русија, САД, Обединетото Кралство и Франција се сметало дека ќе ја признаат независноста на Косово [61] доколку таа била прогласена на 28 ноември 2007 година или на 10 декември 2007 година, крајниот рок за договор меѓу Косово и Србија, поставен од Генералниот секретар Бан Ки Мун .[62] Во февруари 2008 година, Хашим Тачи изјавил дека околу 100 земји се подготвени веднаш да ја признаат независноста на Косово по прогласувањето.[63]

На 17 февруари 2008 година, Косово прогласила независност. Уставниот суд на Република Србија го оценил овој акт за незаконски тврдејќи дека не е во координација со Повелбата на ОН, Уставот на Србија, завршниот акт на Хелсинки, Резолуцијата 1244 на Советот за безбедност на ОН (вклучувајќи ги и претходните резолуции) и Бадентеровата комисија .[64] На 18 февруари 2008 година, Народното собрание на Република Србија го прогласил прогласувањето на независноста на Косово како ништовно и неважечко по предлог на Владата на Република Србија.

Уставот на Косово бил прогласен на 15 јуни 2008 година, а Србија веднаш го осудил како незаконски.[65]

Преглед на Меѓународниот суд на правдата

[уреди | уреди извор]

На 27 март 2008 година, српскиот министер за надворешни работи, Вук Јеремиќ, изјавил дека Србија ќе побара од Меѓународниот суд на правдата да ја разгледа законитоста на прогласувањето независност на Косово.[66] На 8 октомври 2008 година, Генералното собрание на ОН ја усвоил резолуцијата на Србија со која се бара од Меѓународниот суд на правдата да ја оцени законитоста на прогласувањето независност на Косово.[67] Генералното собрание на Обединетите нации го усвоил овој предлог на 8 октомври 2008 година со 77 гласови за, 6 гласа против и 74 воздржани.[68] На 22 јули 2010 година, судот пресудил дека декларацијата не го прекршува меѓународното право, бидејќи општо меѓународното право не се занимава со декларации за независност и затоа што во овој конкретен случај декларацијата не е издадена од Собранието на Косово, Привремените институции за самостојна Владата, или кој било друг официјален орган, а со тоа и авторите, кои се именуваат како „претставници на народот на Косово“ не биле обврзани со Уставната рамка (прогласена од Мисијата на привремената администрација на Обединетите нации во Косово (УНМИК)) или со Резолуцијата 1244 на СССР. адресирано само до земјите-членки на Обединетите нации и органите на Обединетите нации.[69] Пред објавувањето, Хашим Тачи изјавил дека нема да има „победници или губитници“ и дека „очекувам ова да биде правилна одлука, според волјата на граѓаните на Косово. Косово ќе го почитува советодавното мислење“. Претседателот на Србија, Борис Тадиќ, од своја страна, предупредил дека „ако Меѓународниот суд на правдата постави нов принцип, тоа ќе предизвика процес кој ќе создаде неколку нови земји и ќе дестабилизира бројни региони во светот“.[70]

Преговори Белград-Приштина

[уреди | уреди извор]

Бриселски договор (2013)

[уреди | уреди извор]

По шестмесечни преговори меѓу Србија и Косово, предводени од Европската Унија, бил постигнат договор на 19 април 2013 година. Во замена за ограничени автономни овластувања за српскиот север, Србија се согласила да не го блокира патот на Косово кон евентуалното членство во ЕУ.[71]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 „Kosovo Full Coverage on Yahoo! News“. Архивирано од изворникот на 23 June 2009. Посетено на 28 April 2010.
  2. ↑ „ICJ delivers advisory opinion on the accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo“. Peace.ax. Архивирано од изворникот на 2016-03-04. Посетено на 2016-02-28.
  3. ↑ „ACCORDANCE WITH INTERNATIONAL LAW OF THE UNILATERAL DECLARATION OF INDEPENDENCE IN RESPECT OF KOSOVO“ (PDF). Icj-cij.org. Архивирано од изворникот (PDF) на 21 August 2010. Посетено на 2016-02-28.
  4. ↑ Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919-1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902.
  5. ↑ „The Constitution of the Kingdom of Yugoslavia (1931)“. Архивирано од изворникот на 21 October 2009. Посетено на 2013-06-15.
  6. ↑ „CONSTITUTION OF THE FEDERATIVE PEOPLE'S REPUBLIC OF YUGOSLAVIA (1946)“ (TXT). Worldstatesmen.org. Посетено на 2016-02-28.
  7. ↑ „CONSTITUTION OF THE SOCIALIST FEDERAL REPUBLIC OF YUGOSLAVIA“ (DOC). Worldstatesmen.org. Посетено на 2016-02-28.
  8. ↑ „The Prosecutor of the Tribunal against Slobodan Milosevic et al“. United Nations. 2001-10-16. Архивирано од изворникот на 28 May 2005. Посетено на 2016-02-28.
  9. ↑ „Transcript of Vukasin Jokanovic testimony“. United Nations. 2004-12-01. Посетено на 2016-02-28.
  10. ↑ Suzanne N. Lalonde, Determining Boundaries in a Conflicted World: The Role of Uti Possidetis, p. 176 (McGill-Queen's Press, 2002)
  11. ↑ „Statement by the Chairman on the conclusion of the meeting of the G-8 Foreign Ministers held at the Petersberg Centre on 6 May 1999“. Nato.int. Посетено на 2010-04-28.
  12. ↑ A.R. Groom & Paul Taylor, "The United Nations system and the Kosovo crisis", p.303, in Kosovo and the Challenge of Humanitarian Intervention, eds. Albrecht Schnabel, Ramesh Chandra Thakur. (United Nations University Press, 2000)
  13. ↑ „NATO & Kosovo : UN Resolution 1244 (1999) - 10 June 1999“. Nato.int. Посетено на 2013-06-15.
  14. ↑ „Обраќање на југословенскиот претседател Слободан Милошевиќ до нацијата“, „Борба“, 10 јуни 1999 година; цитиран во Стивен Т Хосмер, „Конфликтот за Косово: Зошто Милошевиќ реши да се реши кога го реши“, стр. 118 (Ранд корпорација, 2001)
  15. ↑ Ylber Hysa, "Kosovo: a permanent international protectorate?", p. 288 in The UN Role in Promoting Democracy: Between Ideals and Reality, eds. Edward Newman, Roland Rich (United Nations University Press, 2004)
  16. ↑ William G O'Neill, Kosovo: An Unfinished Peace, p. 35. (Lynne Rienner Publishers, 2001)
  17. ↑ [1] Архивирано на 30 декември 2006 г.
  18. ↑ 18,0 18,1 Joachim Rücker, Special Representative of the Secretary-General and head of UNMIK. Record of the 5522nd meeting Архивирано на 26 септември 2007 г., Wednesday, 13 September 2006
  19. ↑ Hækkerup, Hans. Kosovos mange ansigter Lindhart og Ringhof, 2002
  20. ↑ „UNMIK Establishes Two New PISG Ministries and the Kosovo Judicial Council“ (PDF). UNMIK Press Release. 20 December 2005. Архивирано од изворникот (PDF document) на 26 June 2008. Посетено на 28 January 2008.
  21. ↑ „Constitutional Charter of the State Union of Serbia and Montenegro“ (PDF). Worldstatesmen.org. Посетено на 2016-02-28.
  22. ↑ „Europe | Serbian PM plans new Kosovo law“. BBC News. 2006-09-12. Посетено на 2016-02-28.
  23. ↑ „United Nations Office of the Special Envoy for Kosovo“. UNOSEK. 2007-08-01. Архивирано од изворникот на 2011-07-23. Посетено на 2010-04-28.
  24. ↑ "Appointment of Ambassador Frank G. Wisner As The Special Representative of the Secretary of State to the Kosovo Status Talks ", by Condoleezza Rice, Washington, DC, 19 December 2005.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 Negotiations on status of Kosovo still under way ", by Blerta Foniqi-Kabashi, Southeast European Times, Pristina, 15 December 2006.
  26. ↑ 26,0 26,1 "No breakthrough at Kosovo talks ", BBC News, 24 July 2006.
  27. ↑ "Serbian, Kosovo Albanian talks fail to reach breakthrough on future status Архивирано на 30 септември 2007 г. " Agence France-Presse (AFP), Vienna, 24 July 2006.
  28. ↑ Kosovo Contact Group Ministerial Statement, New York, 20 September 2006.
  29. ↑ "Kosovo's status - the wheels grind on", The Economist, 6 October 2005.
  30. ↑ "Negotiations Lean Toward Independence", Der Spiegel, 20 February 2006.
  31. ↑ „Russia Might Veto Kosovo Independence Proposal - U.S. Likes the Plan“. Un.org. Посетено на 2010-04-28.
  32. ↑ „Russia threatens veto over Kosovo“. BBC News. 2007-04-24. Посетено на 2010-04-28.
  33. ↑ "UN Resolution on Kosovo Circulated", AP, 11 May 2007.
  34. ↑ „/ World - Russia rejects plan for Kosovo“. Ft.com. 2007-07-13. Посетено на 2010-04-28.
  35. ↑ „/ World - EU and the US introduce Kosovo resolution“. Ft.com. 2007-10-14. Посетено на 2010-04-28.
  36. ↑ „Kosovo pushes independence after UN action fails“. News.yahoo.com. Посетено на 2010-04-28.
  37. ↑ „Europe | UN frustrated by Kosovo deadlock“. BBC News. 2006-10-09. Посетено на 2016-02-28.
  38. ↑ Hawton, Nick (2006-08-01). „Europe | Analysis: Kosovo's anxious wait“. BBC News. Посетено на 2016-02-28.
  39. ↑ „Europe | Serbia rejects Kosovo trade-off“. BBC News. 2006-07-31. Посетено на 2016-02-28.
  40. ↑ "Ahtisaari press conference Архивирано на 17 јануари 2016 г. ", UNOSEK website, New York, 8 February 2007.
  41. ↑ „Russia reportedly rejects fourth draft resolution on Kosovo status“. SETimes.com. 2007-06-29. Посетено на 2010-04-28.
  42. ↑ Presentation of Kosovo Status Proposal to the Parties, Sean McCormack, U.S. Department of State spokesman, Washington, DC, 2 February 2007.
  43. ↑ EU Presidency Statement on the Kosovo status proposals to be presented today by Martti Ahtisaari in Belgrade and Pristina Архивирано на 8 февруари 2007 г., 2 February 2007.
  44. ↑ „UN Security Council remains divided on Kosovo“. SETimes.com. Посетено на 2010-04-28.
  45. ↑ "UN Envoy Presents Kosovo Plan, Serbia Quickly Rejects It Архивирано на {{{2}}}. ", by Barry Wood, Voice of America (VOA), Washington, 2 February 2007.
  46. ↑ "Ahtisaari's proposal unacceptable and illegitimate for Serbia", Government of the Republic of Serbia website, Belgrade, 7 February 2007.
  47. ↑ "Serbian leaders warn UN plan for Kosovo could destabilize Balkans", International Herald Tribune, Belgrade, 7 February 2007.
  48. ↑ BalkanInsight.com (2008-11-07). „EU accepts Belgrade's conditions for EULEX“. Sofiaecho.com. Посетено на 2010-04-28.
  49. ↑ „Serbia backs draft constitution“. BBC. 30 October 2006. Посетено на 2006-10-30.
  50. ↑ „Compromise by way of "One Country-Two Systems" formula“. Mfa.gov.rs. Посетено на 2010-04-28.
  51. ↑ „RTHK“. RTHK. 2006-06-29. Архивирано од изворникот на 2011-06-05. Посетено на 2010-04-28.
  52. ↑ AFP (6 November 2007). „Kosovo rejects Hong Kong model proposed by Serbia“. The Times of India. Архивирано од изворникот на 20 December 2007. Посетено на 2010-04-28.
  53. ↑ "Serbs accuse UN of violation of law over Kosovo independence ", by Ewen MacAskill, The Guardian (UK), 25 October 2005.
  54. ↑ "Succeeding in Kosovo ", by Agim Çeku, The Washington Post, 12 December 2006.
  55. ↑ Guiding principles of the Contact Group for a settlement of the status of Kosovo Архивирано на {{{2}}}., November 2005 (.pdf file).
  56. ↑ Contact Group's Guiding Principles for a Settlement of Kosovo's Status Архивирано на {{{2}}}., November 2005 (.html).
  57. ↑ "Statement by the Contact Group on the Future of Kosovo ", Washington, DC, 31 January 2006.
  58. ↑ Putin says world should regard Kosovo, separatist Georgian regions on equal footing, Associated Press, 13 September 2006.
  59. ↑ Koštunica talks to Putin Архивирано на {{{2}}}. B92. 15 January 2007.
  60. ↑ „The Kosovo Crisis in an International Law Perspective: Self-determination, Territorial Integrity and the NATO Intervention“ (PDF). NATO.
  61. ↑ Simon Tisdall (13 November 2007). „Bosnian nightmare returns to haunt EU“. The Guardian. London. Посетено на 2010-04-28.
  62. ↑ Wood, Nicholas (2 October 2007). „Momentum Seems to Build for an Independent Kosovo“. The New York Times. Посетено на 22 May 2010.
  63. ↑ „Kosovo expects quick recognition by "100 countries"“. Reuters. 2008-02-08. Посетено на 2008-02-14.
  64. ↑ „Decision of the National Assembly of the Republic of Serbia regarding the Confirmation of the Decision of the Government of the Republic of Serbia regarding the Abolition of Illegal Acts of the Provisional Institutions of Self-Government in Kosovo and Metohia in regards to the unilateral Declaration of Independence“. Архивирано од изворникот на 11 December 2008. Посетено на 7 April 2009.
  65. ↑ „Newly independent Kosovo's constitution enters force“. 15 June 2008. Архивирано од изворникот на 20 May 2011.
  66. ↑ „Serbia to seek World Court opinion about Kosovo's declaration of independence“. International Herald Tribune. 2008-03-27. Посетено на 2008-03-27.
  67. ↑ „UN General Assembly backs Serbia's initiative on Kosovo“. SETimes.com. Посетено на 2010-04-28.
  68. ↑ „UN seeks World Court Kosovo view“. BBC. 2008-10-08. Посетено на 2008-10-08.
  69. ↑ „Accordance with international law of the unilateral declaration of independence in respect of Kosovo“. Nspm.rs. Посетено на 2010-07-24.
  70. ↑ „ICJ rules on Kosovo statehood - Europe“. Al Jazeera English. Посетено на 2012-11-09.
  71. ↑ Vasovic, Aleksandar (2013-04-19). „EU brokers historic Kosovo deal, door opens to Serbia accession“. Reuters. Посетено на 2013-06-15.

Дополнителна литература

[уреди | уреди извор]
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Политички_статус_на_Косово&oldid=5275373“