Прејди на содржината

Писменост

Ова е избрана статија. Стиснете тука за повеќе информации.
Од Википедија — слободната енциклопедија
Стапката на писменост по држава во 2015 година (2015 CIA World Factbook). Сиво = нема податоци.
Светската неписменост преполовена помеѓу 1970 и 2015 година.
Мозочните области кои се вклучени во стекнувањето на писменоста.

Писменост — поим што традиционално се определува како способност за читање и пишување.[1] Денес значењето е проширено да вклучува и способност да се користат јазикот, бројките, сликите, сметачите и други основни начини за разбирање, општење, стекнување со корисни знаења, решавање на математички проблеми и употреба на доминантните симболски системи на културата.[2] Концептот за писменост се проширил во земјите-членки на ОЕЦД, така што вклучува и вештини за пристап до знаење преку технологијата и способност за проценка на комплексни контексти. Лице кое патува и престојува во странска земја, но не е во можност да чита или пишува на јазикот на месното население во земјата исто така би се сметало од страна на месното население за неписмено.

Клучот за писменоста е развојот на читањето, унапредување на вештините кое што започнува со способноста да се разберат изговорените зборови и декодираат напишаните зборови и кулминира во длабоко разбирање на текстот. Развојот на читањето вклучува голем спектар на комплексни јазични основи вклучувајќи свест за говорни звуци (фонологија), правописни модели (правопис), значењето на зборот (семантиката), граматика (синтакса) и модели на формирање на зборови (морфологија), чија севкупност ја обезбедува потребната платформа за разбирање при читањето.

Откако овие вештини се стекнати, читателот може да стекне целосна јазична писменост, која вклучува способности да се аплицира на печатениот материјал критичка анализа, оценка и синтеза; да се пишува со точност и кохерентност; и за да се користат информацијата и увидот од текстот како основа за информирани одлуки и креативна мисла.[3] Неможноста да се направи ова се нарекува неписменост или аналфабетизам.[4]

Организацијата за образование, наука и култура на ООН (УНЕСКО) ја дефинира писменоста како „способност да се идентификува, разбере, толкува, твори, општи и да се пресметува користејќи печатени и писмени материјали кои се поврзани со различни контексти. Писменоста вклучува континуитет во учењето со цел овозможување на поединците да ги постигнат своите цели, да ги развијат своите знаења и потенцијали и да учествуваат целосно во нивната заедница и поширокото општество“.[5]

Историја

[уреди | уреди извор]
Стапка на неписменост во Франција во XVIII и XIX век.

Праисториска писменост

[уреди | уреди извор]

Потеклото на писменоста

[уреди | уреди извор]

Се смета дека писменоста за првпат се има појавено со развојот на нумеричноста околу почетокот на 8 000 година пр.н.е. Писмото се има развиено самостојно најмалку четири пати во историјата на човештвото во Месопотамија, Египет, низинска Мезоамерика и Кина.[6]

Сметка за продажба на машки роб и зграда во Шурупак, сумерска таблета, околу 2600 година пр.н.е.

Најраните форми на писмено општење потекнуваат од Сумер во Јужна Месопотамија околу 3500—3000 година пр.н.е. За време на оваа ера, писменоста била „во голема мера функционално прашање, издигната од потребата за справување со нови количини на информации и нов тип на владеење создаден од страна на трговијата и производството од голем обем“.[7] Системите на пишување во Месопотамија првично се појавиле од систем за протоколирање во кои луѓето користеле токенски ознаки за менаџирање со трговијата и земјоделското производство.[8] Токенскиот систем служел како предвесник за почетокот на клинестото пишување откако луѓето почнале да запишуваат информации на глинени табли. Протоклинестите текстови покажуваат не само бројчени знаци, но исто така и идеограми кои прикажуваат објекти како се сметаат.

Египетските хиероглифи се појавиле околу 3300—3100 година пр.н.е. и прикажувале кралска иконографија која ја потенцирала моќта на елитите. Египетскиот хиероглифски систем на пишување бил првиот систем на нотација кој имал фонетски вредности.

Пишувањето во низинска Мезоамерика за првпат се појавило во цивилизациите на Олмек и Запотек во 900—400 година пр.н.е. Овие цивилизации го користеле глифското пишување и системи на бројчена нотација за цели поврзани со кралската иконографија и календарските системи.

Најраните пишани нотации во Кина датираат од династијата Шанг околу 1200 година пр.н.е. Овие систематски нотации биле пронајдени напишани на коски и евидентирани направени жртви, примени трибути и уловени животни, кои биле активности на елитата. Овие натписи на коски претходеле на современото кинескo писмо и содржеле логосилабично писмо и нумерали.

Овие примери покажуваат дека раните дела на писменост биле тесно врзани за моќта и главно се користеле за менаџмент, а можеби и помалку од 1 % од населението било писмено бидејќи тоа било ограничено на многу мала владејачка елита.

Потеклото на азбуката

[уреди | уреди извор]

Според социјалниот антрополог Џек Гуди постојат две толкувања во однос на потеклото на писмото. Многу класични научници, како што се историчарот Игнациј Гелб, ги кредитираат Старите Грци за создавањето на првиот азбучен систем (околу 750 година пр.н.е.) кои користеле дистинктивни знаци за согласки и самогласки. Но Гуди се спротивставува, „значењето на грчката култура на следната историја на западна Европа доведе до надакцент, од страна на класичарите и другите, на додавањето на одредени знаци на самогласки во прилог на тие на согласките развиени претходно во Западна Азија“.[9]

Така, многу научници тврдат дека древните семитски луѓе од Северен Ханан (денешна Сирија) ја измислиле согласната азбука околу почетокот на 1500 година пр.н.е. За голем дел од развојот на оваа теорија бил заслужен англискиот археолог Флиндерс Петри кој во 1905 година пронашол серија на ханански натписи кои се наоѓале во тиркизни рудници во Серабит ел-Кадем. Десет години подоцна, англискиот египтолог Алан Гардинер резонирал дека овие букви содржат писмо, како и препораки за хананската божица Ашерах. Во 1948 година, Вилијам Ф. Албрајт го дешифрирал текстот користејќи дополнителни докази кои биле откриени по наодите на Гуди. Ова вклучувало серија на натписи од Угарит откриени во 1929 година од страна на францускиот археолог Клод Ф. A. Шефер. Некои од овие натписи биле митолошки текстови (напишани во раниот ханански дијалект) што се состоеле од клинеста согласна азбука од 32 букви.

Друго значајно откритие е направено во 1953 година кога биле откриени три глави на стрели, секоја содржејќи идентични ханански натписи од дванаесеттиот век пр.н.е. Според Френк Мур Крос, овие натписи се состоеле од азбучни знаци кои се појавиле во текот на транзицијата и развојот од пиктографската скрипта во линеарната азбука. Тој дополнително тврди дека „Овие натписи исто така даваат индиции за проширување на дешифрирањата на порани и подоцнежни азбучни текстови“.[10]

Согласниот систем на хананското писмо го инспирирале азбучниот развој во следните системи. За време на доцното бронзено време, наследничките азбуки се појавиле низ средоземниот регион и биле користени за феникиското, хебрејското и арамејското писмо.

Според Гуди, можно е овие клинести писма да имале влијание врз развојот на грчката азбука неколку векови подоцна. Историски гледано, Грците навеле дека нивниот систем на пишување бил обликуван по пример на феникискиот. Сепак, многу од семитските научници сега веруваат дека старогрчкиот е повеќе во согласност со раната форма на хананскиот што се користела околу 1100 година пр.н.е. Додека постарите грчки натписи се од околу VIII век пр.н.е., епиграфски споредби со протохананскиот укажуваат на тоа дека е можно Грците да ја усвоиле согласната азбука при почетокот на 1100 година пр.н.е., а подоцна „додале пет букви кои претставувале самогласки“.[11]

Феникискиот јазик, за кој се смета дека го содржел првото „линеарно писмо", брзо се проширил во градовите на средоземното пристаниште во северниот дел на Ханан.[10] Некои археолози веруваат дека феникиското писмото имало и одредено влијание врз развојот на хебрејската и арамејската азбука врз основа на фактот што овие јазици се развиле во текот на истиот период, имале слични одлики и најчесто се категоризираат во иста јазична група.[12]

Кога Израелците се преселиле во Ханан помеѓу 1200 и 1001 година пр.н.е., тие исто така усвоиле варијација на хананската азбука. Пророкот Варух, писарот на Еремија, ја користел оваа азбука при создавањето на подоцнежните скрипти на Стариот завет. Првобитната хебрејска азбука била истакната во Медитеранот сè додека халдејските вавилонски владетели не ги истерале Евреите од Вавилон во шестиот век пр.н.е. Тогаш новата скрипта („коцкест хебрејски") се појавила и постарата верзија брзо изумрела.[11]

Арамејската азбука исто така се појавила некаде помеѓу 1200 и 1001 година пр.н.е. Со падот на бронзеното доба, Арамејците се преселиле во Ханан и на феникиски територии и ги донеле нивните скрипти со нив. Иако раните докази за ова писмо се ретки, археолозите откриле широк спектар на подоцнежни арамејски текстови напишани околу почетокот на седмиот век пр.н.е. Поради својата долговечност и распространетост во регионот, археменидските владетели го усвоиле како „дипломатски јазик“.[13] Современата арамејска азбука брзо се проширила на исток кон Царството на Набатеја, а потоа на Синај и на Арапскиот Полуостров, достигнувајќи дури до Африка. Арамејските трговци ги донеле постарите варијанти на јазикот сè до  Индија, каде што подоцна влијаеле на развојот на Брамското свето писмо. Тоа исто така доведе до развој на арапскиот, Пахлави (иранска адаптација) „како и за голем број на азбуки кои се користеле од страна на турски и монголски племиња во Сибир, Монголија и Туркестан“.[14] Писменоста во овој период се ширила со трговците и е можно да пораснала на околу 15—20 % од вкупното население.

Арамејскиот јазик изумрел со ширењето на исламот и со тоа, неговото влијание врз арапскиот.

Античка и посткласична писменост

[уреди | уреди извор]

До неодамна се сметало дека мнозинството од населението во античките времиња било неписмено. Сепак, доста нови истражувања се спротивставуваат на оваа перцепција.[15] Ентони ДиРензо тврди дека римското општество било „цивилизација заснована на книгата и регистарот" и „никој, ни слободен човек ни роб, не можел да си дозволи да биде неписмен“. Слично на ова Дипон укажува, „пишаниот збор бил насекаде околу нив, во приватниот и јавниот живот: закони, календари, прописи во светилиштата и погребните епитафи биле врежани во камен или бронза. Републиката собрала огромна архива на извештаи за секој аспект на јавниот живот“.[16]

По падот на Западното Римско Царство, писменоста станала одлика на елитата и вештините на општење биле од политичка важност. Дури и покрај тоа, во предмодерните времиња веројатно писменоста постоела во повеќе од околу 30–40 % од населението.[17]

При крајот на четвртиот век Пустинскиот татко Пахомиј барал писменост од кандидатите за прием на неговите манастири:

ќе му дадат дваесет псалми или две од посланијата на апостолите или некој друг дел од светото писмо. И ако тој е неписмен, тој ќе оди во првиот, третиот и шестиот час кај некој кој може да го научи и е назначен за него. Тој ќе стои пред него и ќе учи многу студиозно и со сета благодарност. Основите на слоговите, глаголите и именките сите ќе бидат напишани за него, па дури и ако тој не сака тој ќе биде принуден да чита.[18]

Модерна писменост

[уреди | уреди извор]

Ширењето на писменоста од средината на XX век

[уреди | уреди извор]
Стапките на возрасната писменост континуирано се зголемувале од 1950 година.

Податоци за писменостa објавени од страна на УНЕСКО покажуваат дека од 1950 година, писменоста на возрасните на светско ниво е зголемена за 5 процентни бодови секоја деценија во просек, од 55,7 проценти во 1950 година до 86,2 проценти во 2015 година. Сепак, за четири децении растот на населението било толку брзо што бројот на неписмени возрасни се зголемувал, од 700 милиони во 1950 година до 878 милиони во 1990 година. Оттогаш, бројот паднал значително на 745 милиони во 2015 година, иако останува повисок отколку во 1950 година и покрај децении на политики за универзално образование, интервенции за писменост и ширењето на печатените материјали и информатичката и комуникациската технологија (ИКТ). Сепак, овие движења биле далеку од униформни помеѓу регионите.

Регионални разлики

[уреди | уреди извор]

Меѓудржавните споредби на стапките на писменост се несовршени со оглед на тоа што различни земји ја дефинираат писменоста на различни начини.[19] Сепак, на располагање се глобални податоци кои покажуваат значителни варијации во стапките на писменост помеѓу светските региони. Северна Америка, Европа, Западна Азија и Средна Азија имаат постигнато скоро целосна писменост на возрасните (поединци над 15 годишна возраст) и за мажите и за жените. Повеќето земји во Источна Азија и Тихиот Океан, како и Латинска Америка и Карибите, имаат стапка на писменост над 90 % за возрасните.[20] Неписменоста опстојува во поголема мера во други региони: податоци од Институтот за статистика (UIS) на УНЕСКО од 2013 година укажуваат на стапките на возрасната писменост и тоа само 67,55 % во Јужна Азија и Северна Африка 59,76 % во потсахарска Африка.[21]

Писменоста брзо се проширила во повеќе региони во текот на последните 25 години.

Во голем дел од светот, високите стапки на писменост меѓу младите укажуваат на тоа дека неписменоста ќе стане помалку и помалку вообичаена како што помладите генерации со високи нивоа на образовни постигнувања ги заменуваат постарите генерации.[22] Сепак, во потсахарска Африка и Јужна Азија, каде што поголемиот дел од неписмените млади живеат, пониските универзитетски уписи подразбираат дека неписменоста ќе истрае до поголем степен.[23] Според податоците на UIS од 2013 година, стапката на писменост кај младите (лица на возраст од 15 до 24 години) е 84,03 % во Јужна Азија и Северна Африка и 70,06 % во потсахарска Африка.

Покрај ова, писменоста брзо се проширила во повеќе региони во последните 25 години.

Полови разлики

[уреди | уреди извор]
Индекси за полова рамноправност во однос на писменоста меѓу младите според регион, 1990-2015. Напредокот кон половата рамноправност во однос на писменоста започна по 1990 година.

На светско ниво, неписменоста несразмерно влијае врз жените.[24] Според податоците од 2015 од UIS собрани од страна на Институтот за статистика на УНЕСКО, околу две третини (63 %) од светското неписмено возрасно население се жени. Оваа нееднаквост била дури и подрастична во претходните децении: од 1970 до 2000 година, глобалниот полов јаз во однос на писменоста се намалила за околу 50 %.[25] Сепак, во последниве години и овој напредок стагнира, со што останатиот полов јаз се одржува речиси постојано во текот на последните две децении. Во принцип, половиот јаз во однос на писменоста не е истакнат како и регионалниот јаз; т.е. разликите помеѓу земјите во однос на општата писменост често се поголеми од половите разлики во рамките на земјите.[26] Меѓутоа, јазот меѓу мажите и жените се смалил од 1990 година наваму, по зголемувањето на машката возрасна писменост на 80 проценти (податоци на сликата).[27]

Потсахарска Африка e регионот со најниски стапки на вкупна писменост и исто така го има најширокиот полов јаз: само 52 % од возрасните жени се образувани, а 68 % од возрасните мажи. Слична половата нееднаквост опстојува во други два региона, Северна Африка (86 % возрасна машка писменост, 70 % возрасна женска писменост) и Јужна Азија (77 % возрасна машка писменост, 58 % возрасна женска писменост).[20]

Во 1990 година, Светската конференција за образование за сите, која се одржа во Џомтиен, Тајланд, го насочи вниманието на половиот јаз во однос на писменоста и поттикна многу земји во развој да ѝ дадат приоритет на женската писменост.[28] Во изминатата деценија, агендите за глобалниот развој сè повеќе посветуваат внимание на прашањето за женската писменост. На пример, генералниот секретар Бан Ки Мун го центрирал неговиот говор за Меѓународниот ден на писменоста околу темата: „Воздигнувањето на жените преку писменоста нѐ воздигнува сите" осврнувајќи се на широкиот општествен напредок кој може да биде промовиран од повисоките стапки на женска писменост.[24]

Во многу контексти, женската неписменост постои паралелно со други аспекти на половата нееднаквост. Марта Нусбаум смета дека неписмените жени имаат поголеми шанси да станат заробени во насилен брак, со оглед на тоа дека неписменоста им ги ограничува можностите за вработување и им ја влошува позицијата во нивното интра-домаќинско преговарање. Нусбаум дополнително ја поврзува писменоста со потенцијалот на жените делотворно да општат и да соработуваат една со друга со цел „да учествуваат во поголемо движење за политички промени."[29]

Предизвиците при зголемувањето на женската писменост

[уреди | уреди извор]

Социјалните бариери спречуваат проширување на писменоста кај жените и девојчињата. Правејќи ги часовите за писменост достапни може да биде неефикасно кога тие се косат со користењето на вредното ограничено време на жените и девојчињата.[30] Девојчињата од училишна возраст во многу контексти се соочуваат со построги очекувања од нивните машки колеги во однос на задачите поврзани со домаќинството и грижата за помладите браќа и сестри. Генерациската динамика исто така може да ги овековечи овие разлики: неписмените родители не можат безрезервно да ја ценат вредноста на писменоста за нивните ќерки, особено во традиционалните, рурални општества со очекувања дека девојчињата ќе останат дома.[31]

Прегледот од Светската банка и Меѓународниот центар за истражување на жените од 2015 година на академската литература заклучи дека детскиот брак, кој предоминантно влијание врз девојчињата, има тенденција да ги намали нивоата на писменост.[32] Анализа на ова прашање од 2008 во Бангладеш најде дека за секоја дополнителна година на одложување на бракот на девојчето, нејзината веројатноста за развој на писменоста се зголемува за 5,6 %.[33] Слично на ова, студија од 2014 покажа дека во потсахарска Африка раниот брак значително ја намалува веројатноста на девојчето за описменување. Преглед на литературата за детскиот брак од 2015 година затоа препорачува одложување на бракот како дел од стратегијата за зголемување на нивоата на образовните постигнувања и особено женската писменост.[34]

Половиот јаз во развиените земји

[уреди | уреди извор]

Додека жените и девојчињата го сочинуваат поголемиот дел од глобалното неписмено население, во многу развиени земји половиот јаз во однос на писменоста постои во спротивна насока. Податоците од Програмата за меѓународно оценувањето на студентите (PISA) постојано укажува на недостатоците во однос на писменоста кај момчињата во рамките на земјите-членки на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД).[35] Во поглед на таквите наоди, многу образовни специјалисти препорачуваат промени со цел отстранување на сите полови стереотипи кои можат да создадат перцепција за читањето и пишувањето како немашка активност.[36][37]

Социо-економски влијанија

[уреди | уреди извор]

Многу политички аналитичари ги сметаат стапките на писменост за клучна мерка во однос на вредноста на човечкиот капитал на регионот. На пример, писмените луѓе можат да бидат полесно обучени од неписмените луѓе и генерално имаат повисок социоекономски статус;[38] на тој начин тие уживаат подобро здравје и шанси за вработување. Меѓународната заедница почна да ја смета писменоста за клучен олеснувач и цел на развојот.[39] Во однос на Целите за одржлив развој усвоени од страна на ОН во 2015 година, Институтот за доживотно учење на УНЕСКО ја има истакнато „централната улога на писменоста при одговарајќи на предизвиците за одржливиот развој како што се здравјето, социјалната еднаквост, економското зајакнување и одржливоста на животната средина."[40]

Здравствени влијанија

[уреди | уреди извор]

Неписмените луѓе генерално имаат помалку знаење за хигиената и практиките при исхраната, незнаење кое може да влоши широк спектар на здравствени проблеми.[41] Особено во земјите во развој, стапките на писменост исто така имаат импликации за морталитетот на децата; во овие контексти, децата на писмените мајки имаат 50 % поголеми шанси да живеат над возраст од 5 години од децата на неписмените жени.[42] Истражувањето на јавното здравство се има загрижено повеќе за потенцијалот на писменоста при овозможувањето на жените поуспешен пристап до здравствените системи и со тоа олеснување пристап до придобивките во однос на детското здравје.[43]

На пример, дескриптивен истражувачки проект од 2014 година прави корелација на нивоата на писменост со социо-економскиот статус на жените во Ојо, Нигерија. Студијата тврди дека развојот на писменоста во оваа област ќе придонесе за „економско зајакнување и ќе ги охрабри жените во руралните средини да практикуваат хигиена, што ќе доведе до намалување на стапките на раѓањето и смртта."[44]

Економски влијанија

[уреди | уреди извор]

Писменоста може да ги зголеми можностите за вработување и пристапот до високото образование. Во 2009 година, Националната агенција за возрасната писменост (NALA) во Ирска овласти анализа на трошоци и придобивки на обуката за писменост на возрасните. Таа заклучи дека имало економски придобивки за поединците, за компаниите за кои тие работиле, како и за стопанството и за државата како целина—на пример, при зголемување на бруто-домашниот производ.[45] Коротаев и соавторите откриле прилично значајна корелација помеѓу степенот на писменост во почетокот на XIX век и успешната модернизација и економските откритија во доцниот XX век, така што „образуваните луѓе можеле да се одликуваат со поголемо ниво на иновативна активност, која обезбедува можности за модернизација, развој и економски раст“.[46]

Напори за промоција на писменоста

[уреди | уреди извор]

Додека неформалното учење во рамките на домот може да игра важна улога во развојот на писменоста, добивките во детската писменост често се јавуваат во рамките на основното училиште. Продолжувањето на глобалната експанзија на јавното образование е чест фокус на поддржувачите на писменоста.[47] Овие видови на широки подобрувања во образованието често бараат централизирани напори преземени од страна на националните влади; алтернативно, локалните проекти за писменост спроведени од страна на невладините организации можат да играат важна улога, особено во руралните средини.[48]

Финансирањето на програмите за писменост често доаѓа од големите меѓународни организации за развој. УСАИД, на пример, ги раководи дарителите како Фондацијата на Бил и Мелинда Гејтс и Глобалното партнерство за образование кон прашањето на детската писменост преку развивање на Проценката на читањето во првите одделенија Архивирано на 31 август 2018 г..[49] Групите за застапување, како што е Националниот институт за континуирана возрасна едукација често ги повикува меѓународните организации како што се УНЕСКО, Меѓународната организација на трудот, Светската здравствена организација и Светската банка, да дадат приоритет на поддршката на возрасната женска писменост.[50] Напорите да се зголеми писменоста на возрасните често предвидува и други развојни приоритети; на пример, иницијативите во Етиопија, Мароко и Индија ги комбинираат програмите за писменост на возрасните со обука за стручни вештини со цел да се поттикне запишувањето и решавањето на комплексните потреби на жените и другите маргинализирани групи кои немаат економски можности.[51]

Во 2013 година, Институтот за доживотно учење на УНЕСКО објави сет на студии на случаи[52] на програми кои успешно ги подобриле стапките на женската писменост. Извештајот вклучува земји од различни региони и со различни нивоа на приходи, како одраз на општиот глобален консензус за „потребата за издигнување на жените преку стекнувањето на писменост."[53] Дел од поттикот за фокусот на УНЕСКО врз писменоста е дел од еден поширок напор да се одговори на глобализацијата и „промената кон општествата засновани на знаење" што ги има произведено.[54] Додека глобализацијата презентира нови предизвици, исто така обезбедува нови можности: многу специјалисти за едукација и развој се надеваат дека новите информациски и комуникациски технологии (ICTs) ќе имаат потенцијал да ги прошират можностите за учење и описменување на децата и на возрасните, дури и во оние земјите кои имаат историски тешкотии при подобрувањето на стапките на писменост преку поконвенционални начини.[55]

Писменоста како индикатор за развој

[уреди | уреди извор]

Индексот за човековиот развој, произведен од страна на Програмата за развој на ООН (УНДП), го користи образованието како една од своите три индикатори; оригинално, писменоста на возрасните претставувала две третини од мерилото за овој образовен индекс. Во 2010 година, сепак, УНДП ја замени мерката за возрасната писменост со просечните години на школување. Истражувачки труд на УНДП од 2011 година ја претставил оваа промена како начин да се „осигура актуелна релевантност," тврдејќи дека придобивките во глобалната писменост веќе постигнати помеѓу 1970 и од 2010 година значеле дека стапката на писменост „веројатно нема да биде толку информативна за иднината."[56] Други научници, сепак, оттогаш предупредуваат против игнорирањето на важноста на писменоста како показател и цел на развојот, особено за маргинализираните групи како што се жените и руралното население.[57]

Писменоста како човеково право

[уреди | уреди извор]

Писменоста е човеково право од суштинско значење за доживотното учење и социјалните промени. Ова е поддржано од Извештајот на меѓународната комисија за образование за XXI век од 1996 година и од Хамбуршката изјава од 1997 година: 'Писменоста, широко замислена како основното знаење и вештина која е потребна за сите поради брзото менување на светот, е фундаментално човеково право. (...) Постојат милиони, од кои мнозинството се жени, кои немаат можности да научат или кои имаат недоволно вештини за да бидат во можност да го добијат ова право. Предизвик е да им се овозможи да го сторат тоа. Ова често ќе значи создавање на предуслови за учење преку подигнувањето на свеста. Писменоста е исто така катализатор за учество во социјални, културни, политички и економски активности и за учењето во текот на животот'.[58][59]

Пошироки и комплементарни дефиниции

[уреди | уреди извор]

Традиционално, писменоста претставувала способност за користење на писмен јазик, активно и пасивно; една дефиниција на писменоста е способноста да се „чита, пишува, слуша и зборува“.[60] Од 1980-тите, некои тврдат дека писменоста е идеолошка, што значи дека писменоста секогаш постоела во контекст, во тандем со вредности поврзани со тој контекст.[61][62] Раните дела ја гледаат писменоста како нешто самостојно.[63][64][65][66]

Некои тврдат дека дефиницијата на писменоста треба да се прошири. На пример во САД Националниот совет на наставници по англиски јазик и Меѓународното здружение за читање додале „нагледно претставување“ во традиционалната список на компетенции. Слично на ова, во Шкотска писменоста е дефинирана како: „способност да се чита, пишува и користи нумералност, да се справува со информации, да се даваат идеи и мислења, да се донесуваат одлуки и решаваат проблеми, како членови на семејството, работници, граѓани и доживотни ученици“.[67] Се тврди дека писменоста вклучува културни, политички и историски контексти на заедницата во која комуникацијата се одвива.[68][69]

Основниот стандард за писменост во многу места е способноста да се чита весник. Сè повеќе комуникацијата во трговијата и генерално има потреба од способност за користење на сметачи и други дигитални технологии. Од 1990-тите години, кога семрежјето стана во широка употреба во САД, некои тврдат дека дефиницијата на писменоста треба да вклучува и способност да се користат алатки како што се прелистувачите, програмите за обработка и текстуалните пораки. Слични проширени сетови биле наречени мултимедијална писменост, сметачка писменост, информатичка писменост и технолошка писменост.[70][71] Некои научници ја предложуваат идејата на мултиписменост која вклучува функционална писменост, критичка писменост и реторичка писменост.[72]

Програми за „уметничка писменост3 постојат во некои места во САД.[73] Визуелната писменост исто така вклучува способност да се разберат визуелните форми на комуникација како што е јазикот на телото, слики, мапи и видеа.[74] Некои дефиниции на писменоста често ги вклучуваат сите симболски системи релевантни за одредена заедница.

Други жанрови под студија од страна на академијата ги вклучуваат критичката писменост, медиумската писменост, еколошката писменост и здравствената писменост[75] Со зголемениот акцент врз доказно-заснованото донесување на одлуки, како и употребата на статистичка графика и информации, статистичката писменост стана многу важен аспект на писменоста во целина. Меѓународниот статистички проект за писменост е посветен на промоцијата на статистичката писменост кај сите членови на општеството.

Со оглед на тоа што голем дел од придобивките во однос на писменоста се благодарение на имањето пристап до писмено лице во домаќинството, поновата литература од областа на економијата, отпочнувајќи со делата на Кушик Басу и Џејмс Фостер, прави разлика помеѓу „проксимално неписмени“ и „изолирано неписмени“. Првиот вид се однесува на неписмено лице кое живее во домаќинство со писмени лица, а вториот на неписмено лице кое живее во домаќинство на неписмени. Она што е актуелно е тоа дека многу луѓе во сиромашните земји не се само неписмени но изолирани неписмени.

Писменоста според континентот

[уреди | уреди извор]

Писменоста во Европа

[уреди | уреди извор]

Обединето Кралство

[уреди | уреди извор]
Англија
[уреди | уреди извор]

Писменоста е првично документирана во подрачјето на модерна Англија, на 25 септември 54 година пр.н.е., на ден кога Јулиј Цезар и Квнит Цицерон напишале до Марко Цицерон „од најблискиот брег на Велика Британија“.[76] Писменоста била широко распространета под римската власт, но стана многу ретка и ограничена речиси во целост од црковниците по падот на Западното Римско Царство. Во XII и XIII век во Англија, со способноста да се рецитира од Библијата на латински обвинетиот доби т.н. корист од свештенството—односно судење пред црковниот суд каде казните биле доста ниски наместо во секуларен суд каде што висина на казната била огромна. Неписмените често ги памтеле псалмите кои се користеле како тест за писменост и добиле корист од свештенството.[77] И покрај недостатокот на систем за бесплатно и задолжително основно образование, Англија успеала брзо да достигне универзална писменост во XIX век како резултат на заедничките, неформални системи на учење од членовите на семејството, колегите, работниците и слично. Дури со скоро целосна универзална писменост, јазот меѓу стапките на машката и женската писменост продолжиле до почетокот на дваесеттиот век. Многу женски читатели на Западот во текот на XIX век можеле да читаат, но не можеле да пишуваат.[78]

Велс
[уреди | уреди извор]

Формалното високо образование за науките и уметностите во Велс од средниот век до XVIII век било само за богатите и за свештенството. Како и во Англија, велшката историја и археолошките наоди датираат уште од бронзеното време и откриваат не само способност за читање и пишување, но исто така и алхемија, ботаника, напредна математика и наука. По римската окупација и освојувањето од Англите, образованието во Велс било на многу ниско ниво во почетокот на модерниот период, особено во однос на формалното образование кое било достапно само на англиски јазик, додека поголемиот дел од населението зборувало само на велшки. Првите модерни граматички училишта биле воспоставени во велшките градови како што се Рутин, Брекон и Каубриџ. Еден од првите модерни национални методи на образование кои го користеле мајчиниот велшки јазик бил започнат од страна на Грифит Џонс во 1731. Џонс бил ректор на Ландоурор од 1716 и тој останал таму целиот негов живот. Тој организирал и вовел образовен систем на велшка медиумска циркулација, која била привлечна и делотворна за говорниците на велшкиот јазик кои исто така го изучувале и англискиот јазик кој им даде пристап до пошироки образовни извори. Циркулаторните училишта го научиле половина од вкупното население во Велс да чита. Стапките на писменост во Велс од средината на XVIII век биле едни од највисоките.

Холандски учител и деца, 1662

Континентална Европа

[уреди | уреди извор]

Способноста за читање не морала да подразбира и способност за пишување. Црквниот закон од 1686 (kyrkolagen) на Кралството на Шведска (која во тоа време ја вклучувала целината на модерна Шведска, како и Финска, Латвија и Естонија) спроведувала часови за писменост на луѓето и од 1800 способноста за читање била блиску до 100 %. Ова било директно зависно од потребата да се прочитаат религиозни текстови во лутеранската вера во Шведска и Финска. Како резултат на ова, населението во овие земји било склоно кон читање, конкретно.[79] Но дури до XIX век многу Швеѓани и особено жените не можеле да пишуваат. Исклучок од ова биле мажите и жените од Исланд кои постигнале високо ниво на писменост без формално образование, библиотеки или печатени книги преку неформалното школување од страна на верските водачи и селските учители.[79] Ситуацијата во Англија била далеку полоша отколку во Скандинавија, Франција и Прусија: дури до 1841 година 33 % од сите Англичани и 44 % од англиските жени потпишувале сертификати за брак со нивниот знак бидејќи не биле во можност да го напишат своето име (јавна едукација финансирана од владата не била достапна во Англија до 1870 година и дури потоа била ограничена).

Историчарот Ернест Гелнер тврди дека континенталните европски земји биле далеку поуспешни во спроведувањето на реформите на образованието токму поради нивните влади кои биле поподготвени да инвестираат во населението во целина.[80] Надзорот од владата им дозволи на земјите да ја стандардизираат наставната програма и да се обезбеди финансирање преку законодавството на тој начин овозможувајќи им на образовните програми пошироко да достигнат.[81]

Иако денешните концепти на писменост се доста поврзани со пронајдокот на подвижниот тип на машина за печатење од XV век, сè до Индустриската револуција во средината на XIX век хартијата и книгите не станале достапни за сите класи на индустриското општество. Дотогаш, само мал процент од населението било образувано бидејќи само богатите поединци и институции можеле да си ги дозволат овие материјали. Дури и денес, трошоците за хартија и книги се пречка за универзална писменост во некои помалку развиени нации.

Од друга страна, историчарот Харви Граф тврди дека воведувањето на масовното школување било во одредена мера обид да се контролира видот на писменост до која работничката класа имала пристап. Според Граф, описменувањето се зголемило надвор од формалните поставки (како што се училишта) и ова неконтролирано, потенцијално критичко читање можело да доведе до зголемување на радикализацијата на населението. Според неговото гледиште, масовното школување требало да ја смири и контролира писменоста, не да ја шири.[82] Граф исто така укажува, користејќи го примерот на Шведска, дека масовната писменост може да се постигне без формално образование или настава.

Писменоста во Северна Америка

[уреди | уреди извор]

Канада

[уреди | уреди извор]

Во неговите истражувања за стапките на писменост на мажите и жените во Нова Франција, Трудел утврдил дека во 1663 од 1.224 лица во Нова Франција кои биле на брак, 59 % од мажите и 46 % од жените ги потпишале нивните имиња, но сепак од колонијата на 3000-плус жители, помалку од 40 % биле домородци.[83] Стапките на потписи затоа веројатно повеќе ги претставувале стапките на писменост само меѓу француските имигранти. Истражувањето на Магнусон (1985) открил тренд: стапките на потписи за периодот од 1680-1699 биле 42 % за мажите и 30 % за жените; во 1657-1715, тие биле 45 % за мажите и 43 % за жените; во 1745-1754, тие беа повисоки за жените отколку за мажите. Тој верува дека овој нагорен тренд во однос на стапките на жените и нивната способност да потпишат документи во голема мера може да се припише на поголемиот број на женски религиозни одредби, како и пропорционално поактивната улога на жените во здравствената заштита и образованието, додека улогите на машките религиозни одредби во голема мера биле да служат како парохиски свештеници, мисионери, воени капелани и истражувачи. Од 1752 година првиот весник на Канада— Halifax Весник— почнал со објавување.[84]

Канада ја спровела својата прва анкета за писменост во 1987 година, која открила дека имало повеќе од пет милиони функционално неписмени возрасни лица во Канада или 24 % од возрасната популација. Статистика Канада потоа спроведе три национални и меѓународни истражувања за писменоста на возрасната популација — првото во 1989 година, овластено од страна на одделот на Човечките ресурси и вештини за развој на Канада (HRSDC).

Мексико

[уреди | уреди извор]

Во последните 40 години, стапката на неписменост во Мексико континуирано се намалувала. Стапката на неписменост за жените во последниот попис била 8,1 % во споредба со 5,6 % за мажите. Стапките исто така се разликуваат и според регионите и државите. Во Чијапас, Гереро и Оаксака, земјите со највисока стапка на сиромаштија, стапката на неписменост била над 15 % во 2010 година (17,8 %, 16,7 % и 16,3 соодветно). Спротивно на тоа, во Федералниот округ (Мексико Сити) и во некои северни држави, како Нуево Леон, Долна Калифорнија и Коахила биле под 3 % во 2010 (2,1 %, 2,2 % и 2,6 %, соодветно).[85]

САД

[уреди | уреди извор]
Училиште со една соба во Алабама околу 1935 година.

Пред XX век, неписменоста меѓу белците не била невообичаена и многу од државите со робови легално забраниле да се научи роб да чита.[86] До 1900 ситуацијата била малку подобрена, но 44 % од црнците останале неписмени. Имало значителни подобрувања за Афроамериканците и за другите раси потомци на поранешните робови во почетокот на XX век кои немале образовни можности, пораснале во периодот по Граѓанската војна и често имале некои шанси да се здобијат со основно образование. Јазот во однос на неписменоста меѓу белите и црните возрасни личности продолжил низ XX век, а во 1979 стапките биле слични.[87]

Целосно прозно познавање,[88] што ја мери способноста за обработка на доста комплексен материјал со кој може да се соочи поединецот во секојдневниот живот, имало околу 13 % од општото, 17 % од белото и 2 % од афроамериканското население.[89][90] Сепак 86 % од општата популација имала основно или повисоко прозно познавање во 2003 година.[91][92]

Писменоста во Јужна Америка

[уреди | уреди извор]

Во 1964 година во Бразил, Паоло Фреире бил уапсен и истеран бидејќи им предавал на селаните и ги учел да читаат. Откако демократијата се вратила во Бразил, сепак немало постојан пораст на процентот на образувани луѓе. По враќањето на демократијата во Бразил, стапката на писменост бележела постојан раст.[93] Едукаторите работејќи со проектот Аксе во градот Салвадор се обидувале да ги подобрат стапките на писменоста меѓу урбаните млади, особено младите кои живееле на улиците преку употреба на музика и танцови од локалната култура. Тие биле охрабрувани да продолжат да се образуваат и да станат професионалци.[94]

Писменоста во Африка

[уреди | уреди извор]

Стапките на писменост во Африка се разликуваат значително меѓу земјите. Највисоката регистрирана стапка на писменост во регионот е во Екваторска Гвинеја и Либија (94,2 %), а најниска стапка на писменост има во Јужен Судан (27%).[95] Посиромашните млади во потсахарска Африка имаат помалку образовни можности да станат писмени во споредба со побогатите семејства. Тие често мораат да го напуштат училиштето бидејќи се потребни во домот на фармата или за грижа на роднините.[94]

Повеќето неписмени лица денес живеат во Јужна Азија или потсахарска Африка.

Од 775 милиони неписмени возрасни лица во светот во 2010 година, повеќе од една петтина се во потсахарска Африка – со други зборови, 20 % од возрасната популација.[96] Земјите со најниска стапка на писменост во светот исто така се концентрирани во овој регион. Овие земји се Нигер (28,7 %), Буркина Фасо (28,7 %), Мали (33,4 %), Чад (35,4 %) и Етиопија (39 %), каде стапките на писменост на возрасните се под 50 %. Сепак, постојат одредени исклучоци, како Екваторска Гвинеја, со стапка на писменост од 94 %.[97]

Писменоста во Азија

[уреди | уреди извор]
Земја Стапката на писменост на возрасните Стапката на писменост на младите

(15-24 години)

Шри Ланка 92,63 % (2015)[98] 98 % (2015)[99]
Индија 74,04 % (2011)'[100] 89,6 % (2015)'[101]
Бангладеш 71,1 % (2013)[102] 83,2 % (2015)[103]
Непал 67,5 % (2007) 89,9 % (2015)'[104]
Пакистан 65,2 % (2015)[105] 75,6 % (2015)[106]

Писменоста во Океанија

[уреди | уреди извор]

Австралија

[уреди | уреди извор]

Околу 56 % од Австралијците на возраст од 15 до 74 години постигнуваат ниво 3 на писменост или повисоко според Австралиско биро за статистика од 2011-2012 и петгодишните деца се на пат да развијат добри јазични и когнитивни вештини. Во 2012-2013 година, Австралија имала 1515 јавни библиотечни сервисни центри, позајмувајќи речиси 174 милиони предмети на 10 милиони австралиски членови на австралиските јавни библиотечни услуги, со просечна цена по глава на жител од само AU$45 според Статистиките за австралиските јавни библиотеки од 2012-2013 Архивирано на 6 јануари 2015 г..

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ "Literate." Merriam-Webster.com. Merriam-Webster, n.d. Web. 19 August 2014. <http://www.merriam-webster.com/dictionary/literate>.
  2. ↑ UNESCO. „Education for All: A Global Monitoring Report“ (PDF). UNESCO. UNESCO. стр. 150.
  3. ↑ Margie Gillis, Ed.D., President, Literacy How, Inc., and Research Affiliate, Haskins Laboratories at Yale University; Sally Grimes, Ed.M., Executive Director, Literate Nation and Founder, Grimes Reading Institute; Cinthia Haan, Author and Chair, The Haan Foundation for Children and President, Power4Kids Reading Initiative; Peggy McCardle, Ph.D., M.P.H., Chief, Child Development and Behavior Branch, National Institute of Child Health and Human Development; Louisa Moats, Ed.D., President, Moats Associates Consulting, Inc.; Anthony Pedriana, Author and retired urban schoolteacher and principal; Susan Smartt, Ph.D., Senior Research Associate, National Comprehensive Center for Teacher Quality, Vanderbilt University; Catherine Snow, Ph.D., Author, Researcher and Professor of Education, Harvard Graduate School of Education, Harvard University; Cheryl Ward, M.S.M., C.A.L.P., Co-founder of Wisconsin Reading Coalition and academic language practitioner; Maryanne Wolf, Ed.D., Author and Director, Center for Reading and Language Research, Tufts University.
  4. ↑ „analphabetism | Definition of analphabetism in English by Oxford Dictionaries“. Oxford Dictionaries | English. Архивирано од изворникот на 2017-10-22. Посетено на 18 September 2017.
  5. ↑ „The Plurality of Literacy and its implications for Policies and Programs“ (PDF). UNESCO Education Sector Position Paper: 13. 2004.
  6. ↑ Chrisomalis, Stephen (2009), "The Origins and Coevolution of Literacy and Numeracy", in Olsen, D. & Torrance, N. (Eds.), The Cambridge Handbook of Literacy (pp. 59-74). Cambridge: Cambridge University Press.
  7. ↑ Easton, P. (in press). "History and spread of literacy", Excerpted from Sustaining Literacy in Africa: Developing a Literate Environment, Paris: UNESCO Press pp. 46-56.
  8. ↑ Schmandt-Besserat, D (1978). „The earliest precursor of writing“. Scientific American. 238 (6): 38–47.
  9. ↑ Goody, Jack (1987). The Interface Between The Written and the Oral. Cambridge, UK: Cambridge University Press, p. 40-41. ISBN 0-521-33268-0.
  10. ↑ 10,0 10,1 Cross, Frank Moore, "Newly Found Inscriptions in Old Canaanite and Early Phoenician Scripts", Bulletin of the American Schools of Oriental Research, No. 238 (Spring, 1980) p. 1-20.
  11. ↑ 11,0 11,1 Goody, Jack (1987). The Interface Between The Written and the Oral. Cambridge, UK: Cambridge University Press, p. 40-49. ISBN 0-521-33268-0
  12. ↑ McCarter, P. Kyle. "The Early Diffusion of the Alphabet", The Biblical Archaeologist 37, No. 3 (Sep. 1974): 59-61.
  13. ↑ Goody, Jack (1987). The Interface Between The Written and the Oral. Cambridge, UK: Cambridge University Press, p. 50. ISBN 0-521-33268-0
  14. ↑ Goody, Jack (1987). The Interface Between The Written and the Oral. Cambridge, UK: Cambridge University Press, p. 49-51. ISBN 0-521-33268-0
  15. ↑ See Brian J. Wright, "Ancient Literacy in New Testament Research: Incorporating a Few More Lines of Enquiry," TrinJ 36 (2015): 161-189. https://www.academia.edu/13211795/_Ancient_Literacy_in_New_Testament_Research_Incorporating_a_Few_More_Lines_of_Enquiry_TrinJ_36_2015_161-189
  16. ↑ Dupont, Florence. (1989) Daily Life in Ancient Rome Tr. Christopher Woodall. Oxford: Blackwell; p. 223
  17. ↑ This connection is pursued in Alan K. Bowman and Greg Woolf, eds., Literacy and Power in the Ancient World, (Cambridge) 1994.
  18. ↑ Pachomius, Rule 139.
  19. ↑ Mitra, Aniruddha; Bang, James T.; Biswas, Arnab (2 January 2015). „Gender Equality and Economic Growth: Is it Equality of Opportunity or Equality of Outcomes?“. Feminist Economics. 21 (1): 110–135. doi:10.1080/13545701.2014.930163. ISSN 1354-5701.
  20. ↑ 20,0 20,1 UNESCO Institute for Statistics (September 2015). „Adult and Youth Literacy“ (PDF). UIS Fact Sheet. No. 32. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-03-15. Посетено на 2 May 2016.
  21. ↑ UIS. „Education : Literacy rate“. data.uis.unesco.org. Посетено на 22 May 2016.
  22. ↑ Wagner, Daniel A., Fatima Tuz Zahra, and Jinsol Lee. (2016). Literacy Development: Global Research and Policy Perspectives. In Childhood and Adolescence: Cross-Cultural Perspectives and Applications. Ed. Uwe P. Gielen and Jaipaul L. Roopnarine. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 105. ISBN 978-1-4408-3223-9.
  23. ↑ Wagner, Daniel A., Fatima Tuz Zahra, and Jinsol Lee. (2016). "Literacy Development: Global Research and Policy Perspectives." In Childhood and Adolescence: Cross-Cultural Perspectives and Applications. Ed. Uwe P. Gielen and Jaipaul L. Roopnarine. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 106. ISBN 978-1-4408-3223-9.
  24. ↑ 24,0 24,1 Oyitso, Mabel; Olomukoro, C. O. (3 August 2012). „Enhancing Women's Development through Literacy Education in Nigeria“. Review of European Studies (англиски). 4 (4): 66. doi:10.5539/res.v4n4p66. ISSN 1918-7181.
  25. ↑ Dorius, Shawn F.; Firebaugh, Glenn (1 July 2010). „Trends in Global Gender Inequality“. Social Forces (англиски). 88 (5): 1941–1968. doi:10.1353/sof.2010.0040. ISSN 0037-7732. PMC 3107548. PMID 21643494.
  26. ↑ The World Bank. (2012). "Education and Health: Where do Gender Differences Really Matter?" in Gender Equality and Development: World Development Report 2012. Washington, D.C: The World Bank: 114.
  27. ↑ UNESCO (2017). Reading the past, writing the future: Fifty years of promoting literacy (PDF). Paris, UNESCO. стр. 21–23, 26. ISBN 978-92-3-100214-4.
  28. ↑ Agnaou, Fatima (1 January 2004). Gender, Literacy, and Empowerment in Morocco (англиски). Routledge. ISBN 9780415947657.
  29. ↑ Nussbaum, Martha C. (1 January 2004). „Women's Education: A Global Challenge“. Signs: Journal of Women in Culture and Society. 29 (2): 332–333. doi:10.1086/378571. ISSN 0097-9740.
  30. ↑ Hill, M. Anne; King, Elizabeth (1 July 1995). „Women's education and economic well-being“. Feminist Economics. 1 (2): 21–46. doi:10.1080/714042230. ISSN 1354-5701.
  31. ↑ Al-Mekhlafy, Tawfiq A. (2008). "Strategies for Gender Equality in Basic and Secondary Education: A Comprehensive and Integrated Approach in the Republic of Yemen." In Girls’ Education in the 21st Century: Gender Equality, Empowerment, and Economic Growth, ed. Mercy Tembon and Lucia Fort. Washington D.C.: The World Bank.
  32. ↑ Wodon, Quentin, et al. "Child Marriage and the 2030 Agenda: Selected Findings from Early Research." (September 2015). The Economic Impacts of Child Marriage. http://www.costsofchildmarriage.org/publication/child-marriage-and-2030-agenda
  33. ↑ Field, Erica; Ambrus, Attila (1 October 2008). „Early Marriage, Age of Menarche, and Female Schooling Attainment in Bangladesh“. Journal of Political Economy. 116 (5): 881–930. CiteSeerX 10.1.1.662.7231. doi:10.1086/593333. ISSN 0022-3808.
  34. ↑ Parsons, Jennifer; Edmeades, Jeffrey; Kes, Aslihan; Petroni, Suzanne; Sexton, Maggie; Wodon, Quentin (3 July 2015). „Economic Impacts of Child Marriage: A Review of the Literature“. The Review of Faith & International Affairs. 13 (3): 12–22. doi:10.1080/15570274.2015.1075757. ISSN 1557-0274.
  35. ↑ Watson, Anne; Kehler, Michael; Martino, Wayne (1 February 2010). „The Problem of Boys' Literacy Underachievement: Raising Some Questions“. Journal of Adolescent & Adult Literacy (англиски). 53 (5): 356–361. doi:10.1598/JAAL.53.5.1. ISSN 1936-2706.
  36. ↑ Senn, Nicole (1 November 2012). „Effective Approaches to Motivate and Engage Reluctant Boys in Literacy“. The Reading Teacher (англиски). 66 (3): 211–220. doi:10.1002/TRTR.01107. ISSN 1936-2714.
  37. ↑ Manitoba Education; Citizenship and Youth (January 2006). Me Read? No Way!: A Practical Guide to Improving Boys' Literacy Skills (англиски). Government of Manitoba. ISBN 9780771135064.
  38. ↑ „Phonics. It's Profitable“. The Phonics Page. Посетено на 11 December 2007. Надворешна врска во |publisher= (help)
  39. ↑ Rao, Vasudeva; S, B.; Gupta, P. Viswanadha. „Low Female Literacy: Factors and Strategies“. Australian Journal of Adult Learning (англиски). 46 (1): 84–95. ISSN 1443-1394.
  40. ↑ Hanemann, Ulrike. Transforming Our World: Literacy for Sustainable Development (англиски). UNESCO Institute for Lifelong Learning. стр. 7. ISBN 9789282012000.
  41. ↑ Puchner, Laurel D. (1 July 1995). „Literacy links: Issues in the relationship between early childhood development, health, women, families, and literacy“. International Journal of Educational Development. 15 (3): 307–319. doi:10.1016/0738-0593(94)00041-M.
  42. ↑ „The Economic and Social Cost of Illiteracy: A Snapshot of Illiteracy in a Global Context“ (PDF). World Literacy Foundation. 24 August 2015. Посетено на 2 May 2016.
  43. ↑ LeVine, Robert A.; Rowe, Meredith L. „Maternal Literacy and Child Health in Less-Developed Countries: Evidence, Processes, and Limitations“. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics. 30 (4): 340–349. doi:10.1097/dbp.0b013e3181b0eeff. Архивирано од изворникот на 2019-12-13. Посетено на 2018-02-25.
  44. ↑ OKOJI, O. F., & LADEJI, O. O. (2014). Influence of Adult Literacy Education on Socio-Economic Empowerment of Rural Women in Oyo State, Nigeria. Gender & Behaviour, 12(3), 6016-6026.
  45. ↑ „nala.ie“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 23 јули 2011. Посетено на 23 ноември 2011.
  46. ↑ Korotayev, Andrey; Zinkina, Julia; Bogevolnov, Justislav; Malkov, Artemy (2011). „Global Unconditional Convergence among Larger Economies after 1998?“. Journal of Globalization Studies. 2 (2).
  47. ↑ Wagner, Daniel A., Fatima Tuz Zahra, and Jinsol Lee. (2016). "Literacy Development: Global Research and Policy Perspectives." In Childhood and Adolescence: Cross-Cultural Perspectives and Applications. Ed. Uwe P. Gielen and Jaipaul L. Roopnarine. Santa Barbara: ABC-CLIO. pp. 103-104. ISBN 978-1-4408-3223-9.
  48. ↑ Beckman, Paula J.; Gallo, Jessica (October 2015). „Rural Education in a Global Context“. Global Education Review (англиски). 2 (4): 7. ISSN 2325-663X.
  49. ↑ Bartlett, Lesley and Julia Frazier (2015). "Literacy and Development." In Routledge Handbook of International Education and Development. Edited by Simon McGrath and Qing Gu. ISBN 1317752236.
  50. ↑ National Institute of Adult Continuing Education (2012). Women's Right to Literacy: Advocating Women's Right to Access Learning Literacy through International Development Архивирано на 1 јули 2016 г.. Leicester: NIACE.
  51. ↑ UNESCO Institute for Lifelong Learning (2013). "Literacy Programmes with a Focus on Women to Reduce Gender Disparities." Hamburg: UIL.
  52. ↑ unesdoc.unesco.org/images/0022/002225/222588e.pdf
  53. ↑ UNESCO Institute for Lifelong Learning (2013). "Literacy Programmes with a Focus on Women to Reduce Gender Disparities." Hamburg: UIL. p. 7.
  54. ↑ UNESCO (2006). "Mapping the Global Literacy Challenge." In Education for All Global Monitoring Report. p. 187.
  55. ↑ Wagner, Daniel A., Fatima Tuz Zahra, and Jinsol Lee. (2016). "Literacy Development: Global Research and Policy Perspectives." In Childhood and Adolescence: Cross-Cultural Perspectives and Applications. Ed. Uwe P. Gielen and Jaipaul L. Roopnarine. Santa Barbara: ABC-CLIO. p. 112. ISBN 978-1-4408-3223-9.
  56. ↑ Klugman, Jeni, Francisco Rodriguez, and Hyung-Jin Choi. (April 2011). "The HDI 2010: New Controversies, Old Critiques." United Nations Development Programme. p. 19.
  57. ↑ Stromquist, Nelly. „Adult Literacy and Women: A Present Account“. Dialogues in Social Justice: An Adult Education Journal (англиски). 1 (1).
  58. ↑ UNESCO 1997. The Hamburg Declaration on Adult Learning, The Agenda for the Future, the Fifth International Conference on Adult Education (CONFINTEA V).
  59. ↑ UNESCO (2015). Mobile phones and literacy: Empowerment in Women's Hands; A Cross-Case Analysis of Nine Experiences (PDF). UNESCO. стр. 22–23. ISBN 978-92-3-100123-9.
  60. ↑ Moats, Louisa (2000). Speech to print: language essentials for teachers. Baltimore, MD: Paul H. Brookes Pub. ISBN 1-55766-387-4.
  61. ↑ Goody, Jack (1986). The logic of writing and the organization of society. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-33962-6.
  62. ↑ Jack Goody (1986). The Logic of Writing and the Organization of Society. Overview. Google Books. ISBN 978-0-521-33962-9.
  63. ↑ Brian V. Street (1984). Literacy in theory and practice. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-28961-0.
  64. ↑ Brian V. Street (1984). „Overview“. Literacy in Theory and Practice. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-28961-0.
  65. ↑ Brian V. Street (1984). „The 'Autonomous' Model I“. Literacy in theory and practice. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-28961-0.
  66. ↑ Brian V. Street (1984). „The 'Autonomous' Model II“. Literacy in theory and practice. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-28961-0.
  67. ↑ "Adult Literacy and Numeracy in Scotland" (2001)
  68. ↑ Michele Knobel (1999). Everyday Literacies: Students, Discourse, and Social Practice, New York: Lang
  69. ↑ Gee, J. P. (1996). Social Linguistics and Literacies: Ideologies in Discourses Philadelphia: Falmer.
  70. ↑ Kress, Gunther R. (2003). Literacy in the new media age. New York: Routledge. ISBN 0-415-25356-X.
  71. ↑ „Literacy in the New Media Age“. Архивирано од изворникот на 2010-07-07. Посетено на 2018-02-25.
  72. ↑ Stuart Selber (2004). Multiliteracies for a Digital Age. Carbondale: Southern Illinois University Press. ISBN 0-8093-2551-9.
  73. ↑ McKenna, Michael C.; Richards, Janet C. (2003). Integrating multiple literacies in K-8 classrooms: cases, commentaries, and practical applications. Hillsdale, NJ: L. Erlbaum Associates. ISBN 0-8058-3945-3.
  74. ↑ An inability to "read" body language is one of the features of autism.
  75. ↑ Zarcadoolas, C., Pleasant, A., & Greer, D. (2006). Advancing health literacy: A framework for understanding and action. Jossey-Bass: San Francisco, CA.
  76. ↑ R.S.O. Tomlin. Writing and Communication. In Artefacts in Roman Britain, their purpose and use. Lindsay Allason-Jones ed. Cambridge University Press 2011. page 133. ISBN 978-0-521-86012-3
  77. ↑ Baker, John R. (2002). An Introduction to English Legal History. London: Butterworths LexisNexis. ISBN 0-406-93053-8.
  78. ↑ Lyons, Martyn (2011). Books: A Living History (2. изд.). Los Angeles: Getty Publications. стр. 98. ISBN 9781606060834.
  79. ↑ 79,0 79,1 Lyons, Martyn (2011). Books: A Living History (2. изд.). Los Angeles: Getty Publications. стр. 97. ISBN 9781606060834.
  80. ↑ Ernest Gellner (1983). Nations and Nationalism. Ithaca, NY: Cornell University Press. ISBN 0-8014-9263-7.
  81. ↑ Houston, Rab (2014). Literacy in early modern Europe : culture and education, 1500-1800 (2-ро. изд.). Oxfordshire, England: Routledge. ISBN 9780582368101. OCLC 884586117.
  82. ↑ Graff, Harvey J. (1991). The literacy myth: cultural integration and social structure in the nineteenth century. Transaction Publishers. стр. xxvi. ISBN 978-0-88738-884-2.
  83. ↑ Magnuson, Roger (1985). „Two myths in New France education“. McGill Journal of Education. 20 (3). Архивирано од изворникот на 2013-02-04. Посетено на 23 October 2012.
  84. ↑ „Newspapers“. The Canadian Encyclopedia. Historica-Dominion Institute. Архивирано од изворникот на 2013-10-14. Посетено на 2018-02-25.
  85. ↑ „Analfabetismo. Cuéntame de México“. cuentame.inegi.org.mx.
  86. ↑ Acts against the education of slaves South Carolina, 1740 and Virginia, 1819 Slavery Experience, PBS
  87. ↑ „National Assessment of Adult Literacy“. Nces.ed.gov. Посетено на 23 November 2011.
  88. ↑ NCES NAAL defines "below basic", "basic", "intermediate", and (fully) "proficient".
  89. ↑ „NAAL web site graphic“. National Center for Education Statistics. Посетено на 23 November 2011.
  90. ↑ „Average scores increase for Blacks and Asians, Decrease for Hispanics“ (PDF). Посетено на 23 November 2011.
  91. ↑ „SAT reading scores drop to lowest point in decades“. Washington Post. 14 September 2011. Посетено на 23 November 2011.
  92. ↑ Students Bombed the SAT This Year, in Four Charts bloomberg.com Sept 2015
  93. ↑ Baer, Werner (2007). The Brazilian economy : growth and development (6. изд.). Boulder, CO: L. Rienner Publishers. стр. 7. ISBN 978-1-58826-475-6.
  94. ↑ 94,0 94,1 Bernhardt, Anna Caroline; Yorozu, Rika; Medel-Añonuevo, Carolyn (2014). „Literacy and life skills education for vulnerable youth: What policy makers can do“. International Review of Education. 60 (2): 279–299. doi:10.1007/s11159-014-9419-z.
  95. ↑ „World“. CIA Factbook. Архивирано од изворникот на 2016-11-24. Посетено на 2018-02-25.
  96. ↑ UNESCO, Information bulletin: School and teaching resources in sub-Saharan Africa, 2012, http://www.uis.unesco.org/Education/Documents/ib9-regional-education-africa-2012-en-v5.pdf Архивирано на 29 март 2017 г.
  97. ↑ UNESCO (2015). Digital Services for Education in Africa (PDF). UNESCO. стр. 17.
  98. ↑ „Annual Report 2010“ (PDF). Ministry of Finance – Sri Lanka. 2011. Архивирано од изворникот (PDF) на 1 December 2011. Посетено на 15 July 2014.
  99. ↑ „Sri Lanka – literacy rate“. indexmundi.com.
  100. ↑ Census of India | url= http://www.censusindia.gov.in/2011-prov-results/indiaatglance.html
  101. ↑ „UNESCO Institute for Statistics“. Stats.uis.unesco.org. Архивирано од изворникот на 2015-10-18. Посетено на 17 September 2015.
  102. ↑ http://cri.org.bd/publication/2015/Bangladesh%20Education%20for%20All/#/6/
  103. ↑ „UNESCO Institute for Statistics“. Stats.uis.unesco.org. Посетено на 17 September 2015.
  104. ↑ „UNESCO Institute for Statistics“. Stats.uis.unesco.org. Архивирано од изворникот на 2016-01-17. Посетено на 17 September 2015.
  105. ↑ „- Human Development Reports“ (PDF). hdr.undp.org.
  106. ↑ „UNESCO Institute for Statistics“. Stats.uis.unesco.org. Архивирано од изворникот на 2018-12-25. Посетено на 17 September 2015.
Нормативна контрола
Статијата „Писменост“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Писменост&oldid=5263324“