Ромео и Јулија

„Ромео и Јулија“ — сцената на балконот од Форд Медокс Браун (1870)

„Ромео и Јулија“ (англ. Romeo and Juliet) — трагедија на Вилијам Шекспир во која се работи за двајца млади љубовници чија предвремена смрт засекогаш ги обединува нивните скарани семејства. „Ромео и Јулија“, заедно со „Хамлет“, се вбројува меѓу најпознатите Шекспирови дела, а двајцата главни ликови се сметаат за архетип на млади љубовници. „Ромео и Јулија“ спаѓа во родот на антички љубовни трагедии. Заплетот во трагедијата е заснован на италијанска приказна, препеана во стихови во делото „Трагичната историја на Ромео и Јулија“ на Артур Брук (Arthur Brook) во 1562 г., а потоа преработена во проза во делото „Палатата на задоволствата” на Вилијам Пејнтер во 1582 г. Шекспир, главно ја пишувал трагедијата врз основа на двете дела, но додал и споредни ликови, како Меркуцио и Париз, со цел да го прошири заплетот. Трагедијата е напишана меѓу 1591 и 1595 г.,а за првпат била објавена во кварто верзија во 1597 г. Оваа верзија била со лош квалитет, но подоцна со поновите верзии таа сè повеќе наликувала на Шекспировиот оригинален текст. Шекспировата драматична структура, особено ефектите со помош на кои преминувал од комедија во трагедија до зголемена тензија, поголемата застапеност на споредните ликови, и споредните заплети и дејствија со цел да ја разубави приказната, сето тоа претставувало ран знак за неговата неверојатна драматична вештина. Драмата содржи различни поетски форми за различните карактери, понекогаш и формите се менуваат како што се развиваат ликовите. Ромео и Јулија е изведувана повеќепати на сцена, и адаптирана за мјузикл и опера.

Ликови

Дејствието во драмата се одвива во Верона, а во драмата се појавуваат следниве ликови:

Куќата на Капулети

• Грофот Капулети - глава на семејството Капулети
• г-ѓа Капулети - жена на гродот Капулети
• Јулија (Џулиета) - ќерка на Капулети и главен женски лик
• Тибалт - роднина на Јулија и внук на г-ѓата Капулети
• Дадилката - дадилка и доверливо лице на Јулија
• Петар, Самсон и Грегорио - слуги во домот на Капулетите

Видни луѓе во Верона

• принцот Ескалус - принцот од Верона
• гроф Парис - роднина Ескалус, кој сака да се ожени со Јулија
• Меркуцио - сонародник на Ескалус и пријател на Ромео.

Куќата на Монтеки

• Грофот Монтеки - глава на семејството Монтеки
• г-ѓа Монтеки - жена на грофот Монтеки
• Ромео - син на Монтеки и главен машки лик
• Бенволио - роднина и пријател на Ромео.
• Аврам (Абрахам) и Балтазар - слуги во домот на Монтеки

Други

• Старецот — роднина на грофот Капулети
• Отец Лоренцо (Лаврентиј) - францискански монах и доверливо лице на Ромео.
• Хор - го пее прологот на првиот и на вториот чин.
• фратарот Џовани (Јован) - францискански монах кој не успева да му го однесе на Ромео писмото од фратарот Лаврентиј.
• Аптекарот - неволно му го продава отровот на Ромео.
• Розалина - лик кој не се појавува во драмата, во кој е вљубен Ромео пред да ја сретне Јулија.
• Други ликови: тројца музичари, пажот на Парис, уште еден паж, офицер, граѓани, роднини на Капулети и на Монтеки, луѓе под маски, чувари, стражари, слуги и придружници.

Ромео, иако е многу млад, зад себе има едно горчливо „љубовно искуство“ (невозвратената љубов кон Розалина), но поседува и завидна вештина на мечувалец (штом толку лесно го прободува Тибалт). Младоста се огледува во неговото неодговорно држење и дрскоста со која оди маскиран на забавата кај смртниот семеен непријател. Кога првпат ја здогледува Јулија, тој започнува духовит разговор и го дава првиот залог на љубовта (бакнежот). Истовремено, по првата тага поради невозвратената љубов од Розалина, средбата со Јулија кај него предизвикува уште поголемо страдање, кое подоцна се претвора во трагедија: барајќи излез од безизлезната состојба, со помош на монахот, Ромео започнува многу ризична игра во која тој е готов да прифати сè. Притоа, активниот Ромео е носител на несреќата: активно се залага за помирување на Тибалт и Меркуцио и тогаш Меркуцио е убиен поради него, а едне миг подоцна, тој го убива Тибалта. По тој настан, Ромео се повлекува во пасивност, исчекувајќи го исходот од активностите на другите. А кога повторно ќе се активира, најпрвин го убива Парис (иако воопшто не ја посакува неговата смрт), а потоа се убива себеси, со што ја убива и својата сакана.

Јулија, која има само 14 години, зачудува со својата зрелост: таа искажува неверојатно длабоки размислувања и се одликува се духовита елоквентност, семантички игри и поезија „над нивото“ на нејзината возраст. Инаку, постои мислење дека, погрешно читајќи го бројот XVI како XIV, Шекспир ја подмладил Јулија за две години. Во секој случај, иако е дете, неа ја подготвуваат за мажење. Првата вест за нејзината мажачка со Парис, таа ја прима без никаква возбуда и токму затоа толку просто ја прифаќа првата игра со маскираниот Ромео, а кога дознава дека тој е синот на нивниот семеен непријател, тоа само ја зголемува нејзината љубов кон него. Притоа, Јулија станува второто јас на Ромео и готова е да се откаже од својот род само да биде негова. Наспроти младоста, Јулија изненадува со својата дарежливост кон Ромео и во својата решителност веднаш да побара брак. Потоа, таа се повлекува во пасивност, препуштајќи се во рацете на Ромео и на отецот Лаврентиј од кого очекува спас за својата положба. Нејзината верба во Ромео е поколебана само за миг, кога дознава за смртта на Тибалт, но тоа трае многу кратко, зашто таа сфаќа дека станала дел од битието на Ромео.

Во однос на другите ликови, Парис е само епизода во животот на Јулија, зашто тој е повеќе присутен само поради инсистирањето на грофот Капулети. Меѓутоа, колку и да се случајна неговата љубов кон Јулија, на прв поглед тој погинува за неа, но всушност погинува поради својата суета — да не му го отстапи правото на другиот. Отецот Лаврентиј се впушта во деликатна игра со најблагородна намера, но на крајот, токму тој е виновник за смртта на двајцата млади љубовници. Сепак, којзнае дали и без неговата замисла, љубовта меѓу Ромео и Јулија би можела да заврши поинаку, имајќи предвид дека тие не наидувата на разбирање кај никого. Интересен е и ликот на дадилката која не е ни вистинска слугинка ни вистински член на семејството. Но, таа не е оној ренесансен тип кој е носител на заплетите и расплетите. Таа е присутна за да ја одржува конспиративноста, да прави помали услуги, но од неа не може да се очекува помош. Покрај другите споренди ликови (слугите Самсон, Петар итн.), дадилката е носителка на хумористичните реплики во драмата. Меркуцио е немирен дух, типичен претставник на ренесансен, разуздан млад човек кој е секогаш подготвен за борба и затоа паѓа убиен од раката на Тибалт. Бенволио е помирољубив од почит кон својот пријател Ромео или поради строгата заповед на кнезот. Тибалт е лик кој потекнува од мрачното феудално минато, олицетворение на дрскост, па и на подлост и подмолност поради што е „предопределен“ да биде негативец до самиот крај. Иако е малку присутен во дејствието, тој е најнепомирливиот човек во состојбите кога би требало да се смируваат страстите. Тој не е плашливец, но не бира средства како ќе го уништи својот противник.

Кратка содржина

„Последниот бакнеж на Ромео и Јулија“ од Франческо Ајец (1823)

Во прологот, хорот раскажува дека во Верона живеат две стари и угледни семејства кои долго време се во непријателски односи чии деца се заљубуваат меѓусебно, но нивната љубов завршува со смртен крај.

Прв чин

Дејствието започнува со улична расправија меѓу Монтеките и Капулетите. Доаѓа принцот од Верона и им вели дека доколку продолжат да го кршат законот ќе бидат казнети со смртна казна. Подоцна, грофот Парис го прашува г-динот Капулети дали ќе му ја даде неговата ќерка за жена, но тој се двоуми бидејќи Јулија има само тринаесет години. Го моли грофот да почека уште две години и го поканува на бал „под маски” кој ќе се одржи во неговиот дом. Г-ѓата Капулети и дадилката ја убедуваат Јулија да го прифати додворувањето на грофот Парис. По завршувањето на уличната расправија, Бенволио разговара со неговиот роднина Ромео, синот на г-динот Монтеки, за неговата тага. Причина за Ромеовата депресија е невозвратената љубов од девојка по име Розалина, една од внуките на г-динот Капулети. Ромео, наговорен од Бенволио и Меркуцио, оди на балот во домот на Капулетите со надеж дека ќе ја види Розалина. Меѓутоа, таму, Ромео ја здогледува Јулија, ја бакнува и двајцата веднаш се заљубуваат еден во друг.

Втор чин

По завршувањето на балот, настапува таканаречената „сцена на балконот”, при што Ромео се прикрадува во дворот на Капулетите и ја гледа Јулија на балконот, која му се колне на вечна љубов и покрај омразата која што постои меѓу нивните семејства. Тогаш, Ромео и Јулија одлучуваат да се венчаат. Утредента, тие се среќаваат во црквата каде што треба да ги венча фратарот Лоренцо, кој се надева дека ќе ги помири двете семејства преку венчавката на нивните деца.

Трет чин

Роднината на Јулија, Тибалт, го предизвикува Ромео на двобој, но тој одбива да се бори. Меркуцио му се лути на Тибалта за неговата дрскост, како и на Ромео за неговото толку лесно предавање, и тој го прифаќа двобојот на Тибалт. Меркуцио е тешко ранет и набргу умира, а Ромео, потресен од пријателовата смрт и бесен на себеси, го убива Тибалта. На местото на борбата пристигаат кнезот и група граѓани и кнезот го протерува Ромео од Верона поради убиството, заканувајќи се дека доколку се врати во градот, тој ќе биде убиен. Дадилката ја известува Јулија за смртта на Тибалт и за прогонството на Ромео. Во меѓувреме, тој се крие кај отецот Лоренцо, кој му ја соопштува пресудата на кнезот. Ромео е очаен бидејќи казната ќе го раздели од саканата и сака да се убие, но отецот и дадилката го спречуваат. Лаврентиј го советува да ја мине ноќта заедно со Јулија и изутрината да побегне во Мантова, каде ќе се крие додека не се објави веста за неговиот брак со Јулија. Во таа прилика, дадилката му го дава прстенот што му го подарува Јулија. За тоа време, Парис го посетува грофот Капулети, кој, не земајќи ја предвид болката на Јулија, му дава дозвола да ја земе за жена и ја закажува венчавката за неколку дена. Ромео и Јулија тајно ја минуваат ноќта заедно и се разделуваат во зората. Кога родителите ѝ ја соопштуваат одлуката да ја омажат за Парис, Јулија одбива, а татко ѝ се заканува дека ќе се одрече од неа, ако не го прифати бракот. Јулија ја моли мајка си да го одложи бракот, но и таа ја одбива, а, исто така, и дадилката ја советува да го заборави Ромео и да се омажи за Парис. Без поддршка од најблиските, Јулија решава да побара совет од отецот Лоренцо.

Четврти чин

Следниот ден, Парис го посетува отецот Лоренцо за да се договорат за венчавката, а тогаш доаѓа и Јулија која бара помош од отецот, заканувајќи се дека ќе се убие, ако ја омажат за Парис. Отецот ѝ предлага да ѝ даде отровна напивка која привремено ќе ја успие, па сите ќе помислат дека е мртва, а потоа, тој и Ромео ќе ја извадат од гробницата и таа ќе му се придружи на Ромео во Мантова. Јулија се согласува со планот и го известува татко си дека прифаќа да се омажи со Парис, а тогаш, грофот ја закажува свадбата за еден ден порано од предвиденото. Ноќта пред венчавката, Јулија ја испива напивката, а изутрината, дадилката и родителите помислуваат дека е мртва и ја погребуваат во семејната гробница.

Петти чин

Слугата Балтазар го известува Ромео за смртта на Јулија. Скршен од болка, Ромео купува отров од еден аптекар и веднаш заминува кај гробницата на Капулетите. Во меѓувреме, отецот Лоренцо испратил писмо до Ромео, известувајќи го за вистината, но писмото не стигнува до него. Ноќта, Парис го посетува гробот на Јулија со намера да ја оплакува и тогаш таму пристигаат Ромео и Балтазар. Воден од мислата дека Ромео сака да го сквернави телото на Тибалт, Парис сака да го уапси Ромео. Така, меѓу нив започнува борба во која Ромео го убива Парис и неговото тело го погребува во семејната гробница на Капулетите. Таму, го здогледува телото на Јулија и, мислејќи дека е мртва, го испива отровот и умира. Тогаш, кај гробницата доаѓа отецот Лоренцо, а во меѓувреме, Балтазар заспал скриен во близината и мисли дека сонувал за борбата меѓу Ромео и Парис. Тогаш се буди Јулија и ги здогледува мртвите тела на Парис и на Ромео. Отецот Лоренцо ѝ кажува што се случило и ја убедува да се замонаши. Слушајќи дека доаѓаат стражарите, отецот бега од гробиштата, а Јулија го бакнува Ромео и се убива со неговиот нож. Стражарите ги фаќаат Балтазар и отецот Лоренцо, а наскоро пристигаат кнезот, родителите на Јулија и татко му на Ромео (претходната ноќ, мајка му на Ромео умрела од преголема тага). Отецот Лоренцо, Балтазар и слугата на Парис сведочат, а кнезот го чита последното писмо на Ромео упатено до татко му и така се разоткрива вистината за трагичната случка. Драмата завршува со помирувањето на семејствата Капулети и Монтеки.

Извори

Предната страна на делото на Артур Брук- Ромео и Јулија

Меѓу првите љубовни приказни била онаа на Пирам и Тизба („Метаморфози“ на Овидиј) којашто е слична со приказната на Шекспир: родителите на љубовниците се мразат, а Пирам, исто така, верува дека неговата љубов Тизба е мртва. Приказната за Антија и Хавроком од Ксенофонт од Ефес, напишана во третиот век, исто така содржи слични елементи со драмата „Ромео и Јулија“, како што е разделбата на љубовниците и напивката која предизвикува лажна смрт. Првата верзија на приказната за Ромео и Јулија е приказната за Марјото (Mariotto) и Џаноца (Gianozza) од Мазучо Салернитано (Masuccio Salernitano), која е 33. приказна од неговата книга раскази „Мали раскази“ (Il Novellino), објавена во 1476г. Дејството на приказната на Салернитано се случува во Сиена, во 13 век, при што инсистирал настаните да се одвиваат токму во овој век во кој и самиот тој живеел и творел. Неговата верзија на приказната ја опфаќа тајната венчавка, фратарот којшто им помага на љубовниците, сцената во која угледен граѓанин умира, прогонството на Марјото, присилниот брак на Џаноца, сцената со отровот и загубеното писмо. Во оваа верзија, Марјото е пронајден и смртно казнет (со отсекување на главата), а Џаноза умира од тага.

Лујџи да Порто (Luigi da Porto) ја преработил оваа приказна како „Џулиета и Ромео“ (Giulietta e Romeo) и ја сврстува во неговата книга „Новопронајдената историја на двајца благородни љубовници“ (Historia novellamente ritrovata di due Nobili Amanti“), објавена во 1530г. При пишувањето на приказната, Да Порто искористил и делови од „Пирам и Тизба“ и од „Декамерон“ на Бокачо. На самата љубовна приказна ѝ дал модерна форма, почнувајќи од имињата на семејствата Монтеки и Капулети, како и на самата локација - Верона. Исто така, тој вовел и ликови кои ќе соодвестуваат на оние на Шекспир: Меркуцио, Тибалт и Париз. Приказната на Да Порто се потпира на историски факти, односно се смета дека дејството се одвивало за време на владеењето на кралот на Верона, Бартоломео дела Скала (Bartolomeo II della Scala), т.е. еден век пред Салернитано. Монтеките и Капулетите биле две различни политички фракции во 13 век, коишто делумно се спомнуваат во Дантеовото „Чистилиште“ како пример за несогласувањата меѓу луѓето. Според верзијата на Да Порто, Ромео го испива отровот, а Јулија се прободува со неговиот нож.

Во 1554г., Матео Бандело (Matteo Bandello) ја објавил својата верзија на Ромео и Јулија. Бандело става нагласок на првичната Ромеова депресија и на омразата меѓу семејствата, и ги воведува ликовите на Дадилката и Бенволио. Приказната на Бандело е преведена на француски јазик од страна на Пјер Боестуо (Pierre Boaistuau) во 1559г., во неговата книга „Трагични приказни“ (Histories Tragiques). Во тоа време постоел тренд на објавување на дела врз основа на италијанските приказни (novelles) кои биле многу популарни и интересни за редовните посетители на театарот, па затоа се смета дека Шекспир се идентификувал со збирката приказни насловена како „Палатата на задоволствата“ од Вилијам Пејнтер (William Painter) од 1567г. Оваа збирка содржи и верзија на Ромео и Јулија во проза, под наслов „Убавата приказна за вистинската и вечна љубов на Ромео и Јулија“ (The goodly History of the true and constant love of Rhomeo and Julietta). Неговата верзија на Ромео и Јулија е драматизација на преводот на Артур Брук со наслов „Трагичната историја на Ромеус и Џулиета“ при што Шекспир строго се придржувал до поемата, но додал детали и за главните и за споредните ликови (особено за Дадилката и Меркуцио).

Датум и текст

Насловна страна на второто кварто издание на Ромео и Јулија објавено во 1599г.

Не е познато кога Шекспир точно ја напишал „Ромео и Јулија”. Во неа, дадилката на Јулија се осврнува на еден земјотрес за кој вели дека се случил пред 11 години. Земјотрес се случил во Англија во 1580г., при што се смета дека авторот ги издал првите изданија во 1591 год., иако други земјотреси (и во Англија и во Верона) се случиле и на други датуми, различни од 1591г. Но, стилските сличности со драмата „Сон на една летна ноќ“ (A Midsummer Night's Dream) и другите драми напишани во периодот меѓу 1594-95г, само ја потврдуваат претпоставката дека можеби „Ромео и Јулија“ била напишана во истиот тој период. За првпат, драмата била изведена во 1596 или 1597 година, кога била отпечатена во Лондон, но без името на авторот. Една од претпоставките е дека Шекспир ја започнал драмата во 1591г. при што подоцна ја завршил во 1595г.

Шекспировата „Ромео и Јулија“ била издадена во две кварто изданија, исто како и збирката под наслов „Прво фолио” (First folio) од истиот автор во 1623г. Двете изданија исто така се познати и како Q1 и Q2. Првото издание- Q1 се појавило во раната 1597г. испечатено од Џон Дантер (John Danter). Но бидејќи текстот доста се разликувал од подоцнежните изданија, означен е како „лош кварто”, и самиот Т. Џ. Б Спенсер (T. J.B. Spencer) – издавач од 20 век го опишал како одвратен текст, дека најверојатно претставува реконструкција на драма врз основа на лошата меморија на еден или двајца глумци, а воедно и дека текстот бил нелегално испечатен. Дополнително објаснување за недостатоците на Q1 е тоа дека драмата (како и многу други од тоа време) веќе била издадена пред јавно да биде изведена на сцена од страна на драмската компанија. Како и да е, текстот се појавува во раната 1597г, па затоа се смета дека драмата можеби е напишана во 1596 година.

Подобреното Q2 издание било насловено како „Прекрасната и жална трагедија на Ромео и Јулија“ (The Most Excellent and Lamentable Tragedie of Romeo and Juliet). Изданието е печатено во 1599г, од Томас Крид (Thomas Creede), а објавено од Катберт Бурби (Cuthbert Burby). Изданието Q2 има 800 редови повеќе за разлика од изданието Q1. На неговата насловна страна пишува „преправено, додадено и прегледано”. Всушност, сите подоцнежни кварто и фолио изданија на „Ромео и Јулија“ се засновани на второто Q2 издание, и сите тие се модерни изданија и кои било отстапувања од Q2 во наредните изданија (без разлика дали се добри или лоши) им се препишуваат на издавачите и композиторите, а не на Шекспир.

Теми и мотиви

Делото „ Ромео и Јулија ” нема некоја специфична тема. Според некои предлози главната тема би можела да го опфаќа откритието на ликовите дека луѓето не се ни лоши ни добри, но се на некој начин слични, кои се будат од сонот и се наоѓаат во реалноста, каде што постои опасност од непромислена постапка, или доживување на трагична судбина. Никој од овие предлози не бил целосно поддржан во светот. Како и да е, иако не постои главна тема јасно е дека драмата содржи неколку мали тематски елементи коишто се испреплетуваат на различни начини. За некои од тие елементи разговараат академиците и се објаснети подолу:

Љубов

Вечната љубов меѓу двајвата љубовници е една од главните елементи во Ромео и Јулија. Ромео и Јулија претставуваат симбол за млада и забранета љубов. Голем број академици го проучувале јазикот и историскиот контекст на трагичната љубов. На првата средба, Ромео и Јулија употребуваат вид на комуникација- метафора, којашто ја употребувале голем број на автори за време периодот во кој живеел Шекспир. Употребувајќи метафори за зборовите „ светец ” и „ грев ”, Ромео сакал да знае што всушност Јулија чувствува за него. Оваа метода, на употреба на метафори е воведена од Балдасар Кастиглион ( Baldassare Castglione )- чии дела биле преведени на англиски јазик. Тој истакнува дека ако момчето употрби метафора со што ја поканува девојката, таа може да се преправа дека не го разбрала, а тој да се обиде уште еднаш и притоа да не го изгуби своето достоинство. Во овој случај, Јулија учествува во овој вид на комуникација, употребувајќи метафори. Религиозните метафори како што се „ свето место ”, „ поклоник ” и „ светец ” често се употребувале во поезијата во тоа време со значење на љубов, а не на безбожност- термин кој го поврзувале со католицизмот неколку години пред делото да биде напишано. Во сцената на балконот, според Шекспир, Ромео случајно го слуша монологот на Јулија, но според верзијата на приказната на Брук, монологот на Јулија никој не го слуша. По правило, девојката треб ада биде скромна и срамежлива за да провери дали нејзиниот додворувач е искрен, но со кршење на ова правило се забрзува заплетот во драмата. Љубовниците го прескокнуваат долгиот процес на додворување, и веднаш разговараат за врска и брак иако се познаваат само една ноќ. Последната сцена со самоубиството, всушност е контрадикторна- според Католичката религија, самоубиствата претставуваат грев кој се казнува во пеколот, додека пак во драмата оној којшто се самоубива за да биде со својата љубов на некој начин се искупува за својот грев и оди во рајот за да биде заедно со својот сакан. Од друга страна пак, иако љубовта на Ромео и Јулија е страсна тие одлучуваат да ја консумираат во својот брак со што не ја губат наклонетоста на публиката. Во драмата љубовта и сексот се споредуваат со смртта. Низ целото дејство во драмата, Ромео и Јулија заедно со останатите ликови, фантазираат за „ образот на смртта ”, којшто е синоним за „ љубовник ”.Јулија еротски го споредува Ромео со смртта. Веднаш пред нејзиното самоубиство го грабнува ножот на Ромео и вели: „О среќен ножу! Еве ти ја канијата. Овде рѓосувај и пушти ме да умрам”.

Судбина и шанса

„О, јас сум шутот на судбината!” - Ромео

Мислењата на критичарите се поделени во однос на улогата на судбината во драмата. Не постои консензус во врска со тоа, дали судбината на ликовите им била да умрат заедно, или пак тоа се случило поради серија несреќни околности.

Светлина и темнина

Во целата драма на Шекспир, „Ромео и Јулија” доаѓа до израз контрастот светло-темно. Caroline Spurgeon ја споредува светлината со природната убавина на младата љубов. На пример, Ромео и Јулија се светлите ликови во темната позадина. Ромео ја споредува Јулија со сонцето, што повеќе свети и од факелот, со дијамант кој светка во ноќта, и светол ангел меѓу темните, црни облаци. И додека лежи навидум мртва во гробницата Ромео вели: „убавината нејзина, го осветлува нејзиниот гроб”. Јулија го опишува Ромео како „ ден во ноќ ” и „побел од снег качен на грбот на гавранот црн”. Овој контраст на светло- темно претставува и симбол на љубовта и омразата, младоста и староста на метафоричен начин. Понекогаш овие вкрстени метафори создаваат драмска иронија. На пример, љубовта на Ромео и Јулија е светлина во среде темната омраза околу нив, но сите нивни дејствија се случуваат во ноќ и темнина, а расправиите на сред „бел ден”. Овој парадокс наметнува атмосфера на морална дилема за љубовниците: дали да бидат верни на семејството или на љубовта. На крајот се си доаѓа на своето место, благодарение на љубовта меѓу Ромео и Јулија.

Критика и толкување

„Ромео и Јулија“ е едно од најдобрите дела на Шекспир, и покрај многубројните недостатоци забележани од критичарите. Првиот критичар на делото бил Семјуел Пипс (Samuel Pepys) кој во 1662 година напишал дека „ова е најлошото дело до сега”. Во XVIII и XIX век, критиката се однесувала на моралната порака во драмата. Глумецот и драмскиот автор Дејвид Гарик (David Garrick) во неговата адаптација на драмата од 1748 година го исклучува ликот на Розалина велејќи: „Ромео е превртлив и безобѕирен, заменувајќи ја Розалина со Јулија“. Критичарите како Чарлс Дибдин (Charles Dibdin) сметаат дека исклучувањето на ликот на Розалина од драмата е намерно направено за да се покаже безобѕирноста на главниот лик, и дека тоа е причината за неговиот трагичен крај.

„Ромео и Јулија“ е најпознатата драма посветена на љубовта, а нејзините ликови се стекнале со бесмртна слава во светската книжевност. Делото станало популарно веднаш по првата изведба, а подоцна тоа служело како пример за останатите драмски писатели од елизабетанската ера. Во делото се опева идеалната љубов која е повредна дури и од животот. Под дејството на љубовта, во рок од пет дена (колку што трае дејствието во драмата), Ромео созрева во херој, а девојчето Јулија созрева во девојка која знае што сака и бестрашно се стреми кон својата цел. И споредните ликови придонесуваат за силната атмосфера на драмата со тоа што заземаат определен став кон љубовта: Меркуцио ја истакнува комичната страна на љубовта, сметајќи дека главата е постара од срцето; татко ѝ на Јулија смета дека родителот е господар на детското срце; мајка ѝ смета дека бракот се склучува со определена сметка, за Парис, љубовта е плитка и сентиментална; за дадилката, љубовта е само задоволување на полните нагони; а отецот Лоренцо гледа на љубовта од аспект на манастирската атмосфера и го советува Ромео „да сака умерено“.

Иако Шекспир не е првиот автор кој раскажува за трагичната љубов на Ромео и Јулија, тој е првиот автор кој приказната ја поставил на сцената, давајќи ѝ драмска форма. И додека во претходните верзии се видливи трагите на мрачна баладичност, Шекспир го крева текстот на нивото на најсуптилна лиричност. Поради тоа, Шекспир ги предава на неизвесност ликовите кои се вмешани во судбината на двајцата љубовници, како што се отецот Лоренцо (кој во делото на Брук станува испосник и така умира), дадилката (која кај Брук е прогонета како казна за тоа што не ја открила мажачката на Јулија) и аптекарот (кој во делото на Брук е обесен како казна за тоа што му го продал отровот на Ромео). Понатаму, Шекспир не се впушта во потрага на причината за непријателството на семејствата Капулети и Монтеки, туку нивната постоечка омраза тој ја зема како факт. Во секој случај, во борбата меѓу двете семејства учествуваат и родницните и слугите, а паѓаат и жртви, како што е случајот со Тибалт кого го убива Ромео. Меѓутоа, токму преку таа омраза и преку смртта се раѓа величенствена љубов, која пак е прекината под дејство на истата омраза. Така се раѓа спиралата на омразата, смртта, љубовта, омразата, љубовта, смртта...

Ромео и Јулија претставуваат метафора на идеалната љубов — за сите времиња, но не по платонската чистота, туку по големината на љубовта во која тие се жртвуваат себеси. Ни едниот ни другиот не се чишени од човечките недостатоци,н о како спој претставуваат идеја на универзалноста, универазални протагонисти на неуштивата љубов. Нивната смрт како да не е залудна, зашто таа стануав залог за мирот меѓу две непријателски семејства. На тој начин, Ромео и Јулија се големи не само поради својата љубов, туку и со жртвата со која се става крај не едно недогледно крвопролевање. Во основата, „Ромео и Јулија“ е лирска драма и лириката е нејзиното основно обележје, а епското лежи во смртта и во жртвата, но не во нивниот опис, туку во длабоката содржина. Големи во љубота, Ромео и Јулија се поголеми во смртта и уште поголеми во запирањето на омразата. Мразејќи, Ромео се вљубува, а љубејќи, тој и Јулија горат, но не како жртви на својата љубов, туку на омразата.

Драмска структура

Во драмата „Ромео и Јулија“, Шекспир употребува неколку драмски техники (ненадејната промена од комедија во трагедија) за кои добил пофалба од критичарите. Така, до смртта на Меркуцио во третиот чин, делото е комедија. По неговата смрт, драмата одеднаш станува сериозна и добива трагичен тон. Откако Ромео е прогонет, а не погубен, и фратарот Лоренс ѝ нуди план на Јулија за да повторно се соедини со својот сакан, публиката може сè уште да се надева на среќен крај. Неизвесноста трае до отворањето на завесата и до последната сцена во гробницата. Ако Ромео го дочекаше писмото, можеби и ќе имаше надеж тој и Јулија да бидат спасени. Овие промени од надеж во очај, спас и повторно надевање, ја потенцираат трагедијата кога и последната надеж умира и двајцата љубовници умираат на крајот. Шекспир, исто така, употребува и споредни дејствија со цел да се добие појасна слика за дејството на главните ликови.

Преводи и изведби на македонски јазик

• Издание од 1988 година: Во 1988 година, драмата (со наслов „Ромео и Џулиета“) е објавена на македонски јазик како заедничко издание на издавачките куќи Македонска книга, Мисла и Култура, а во рамките на библиотеката „Странски и југословенски автори“. Преводот го направила Таска Дубровска, додека препевот е дело на Георги Сталев. Ликовното уредување е дело на Коста Бојаџиевски, а книгата е испечатена во Печат БГЗ — ООЗТ Печатница „К. Дандаро“ во Битола. Книгата, со димензии од 21 сантиметар и со обем од 191 страница, е каталогизирана во Народната и универзитетска библиотека „Климент Охридски“, Скопје, но ја нема меѓународната ознака ISBN.

Ромео и Јулија како мотив во уметноста и во популарната култура

Ромео и Јулија како мотив во книжевноста

Драмата „Ромео и Јулија“ извршила големо влијание врз подоцнежната литература, а мотивот на забранетата љубов меѓу момче и девојка од две непријателски семејства се среќава во поголем број книжевни дела. Така, во расказот „Ромео и Јулија в село“ на швајцарскиот писател Готфрид Келер се опишува љубовта на синот и ќерката на двајца селани во Швајцарија, кои се мразат меѓусебно поради една нива. Исто така, во расказот „Ромео и Јулија од нашата улица“ на македонската писателка Христина Аслимоска се опишува љубовта на две деца.

Ромео и Јулија во филмот и телевизијата

„Ромео и Јулија“ е можеби една од најприкажуваните драми на сите времиња. Најзначајните филмски изданија се оние на Џорџ Цукор, чија верзија од 1936 година била номинирана за наградата „Оскар“, верзијата на Франко Зафирели од 1968 година и верзијата на Баз Лурман во 1996 година. „Ромео и Јулија“ за првпат била пренесена на филмското платно во ерата на немите филмови од Џорџ Мелис, но денес филмот се смета за изгубен. Драмата за првпат беше видена на филм во 1929 година, кога Џон Гилберт ја повторил сцената на балконот заедно со Норма Сирер. Сирер и Лесли Хауард, со заедничка возраст од над 75 години, ги играле двајцата млади љубовници во верзијата на Џорџ Цукор, која ниту критиката ниту публиката не ја прифатиле со воодушевување. Кинематографите сметале дека филмот е премногу кичест. Ренато Кастелани ја освоил главната награда на Венецијанскиот филмски фестивал за неговиот филм „Ромео и Јулија“ од 1954 година. Неговиот Ромео веќе бил искусен филмски глумец, а спротивно на него, Сузан Сентал, која ја играла Јулија била секретарка, откриена од режисерот во еден лондонски бар и била избрана поради нејзината „слатка бледа кожа и медена руса коса”. Во 1960 година била снимена сценската пародија за студената војна „Романоф и Јулија“ (Romanoff and Juliet). Во 2006 година, во Дизниевиот филм „Средношколски мјузикл” било употребено дејството на „Ромео и Јулија“, сместувајќи ги двајцата млади љубовници во соперничко средно училиште наместо во скарани семејства.

Ромео и Јулија како тема во музиката

• „Капулети и Монтеки“ — опера на италијанскиот композитор Винченцо Белини.
• „Ромео и Јулија“ — опера на францускиот композитор Шарл Гуно од 1867 година.
• „Ромео и Јулија“ — балет на рускиот композитор Сергеј Прокофјев од 1935 (1940) година.
• „Ромео и Јулија“ (англиски: Romeo & Juliet) — песна на американската рок-група Мајкл анд д Месинџерс (Michael & The Messengers).
• „Ромео ја имаше Јулија“ (англиски: Romeo Had Juliette) — песна на американсиот рок-музичар Лу Рид (Lou Reed) од 1989 година.

Надворешни врски

• Romeo and Juliet Архивирано на 18 септември 2009 г. Text with notes, line numbers, and search function
• Romeo and Juliet - Проект Гутенберг
• Romeo and Juliet Архивирано на 22 април 2021 г. HTML version at MIT
• Romeo and Juliet Архивирано на 7 септември 2008 г. Full text with audio.
• Romeo and Juliet Scene-indexed and searchable version of the play.
• Arthur Brooke's Romeus and Juliet Архивирано на 1 октомври 2009 г.
• Essay: How Romeus Became Romeo Comparing Brooke's work with Shakespeare's