Александар Караѓорѓевиќ (кнез)
| Александар | |
|---|---|
| Кнез Александар | |
 Кнез Александар, слика на Урош Кнежевиќ | |
| Кнез на Србија | |
| На престол | 14 септември 1842 – 23 декември 1858 |
| Претходник | Михајло Обреновиќ III |
| Наследник | Милош Обреновиќ I |
| Роден(а) | 11 октомври 1806 Топола, Србија |
| Починал(а) | 3 мај 1885 (возр. 78) Темишвар, Австроунгарија |
| Почивалиште | |
| Сопружник | Персида Ненадовиќ (в. 1830; d 1873) |
| Деца |
|
| Династија | Караѓорѓевиќ |
| Татко | Караѓорѓе |
| Мајка | Јелена Јовановиќ |
| Вероисповед | Православие |
| Потпис |  |
Александар Караѓорѓевиќ (Топола, 11 октомври 1806 - Темишвар, 3 мај 1885) бил владејачки принц на Србија од 1842 година до 1858 година и син на водачот на Првото српско востание Караѓорѓe Петровиќ.
По пропаѓањето на Првото српско востание, Александар ја напуштил Србија со својот татко и се вратил во неа во 1839 година. станува аѓутант на принцот Михаило Обреновиќ. На тронот го донеле уставобранителите по соборувањето на принцот Михаило Обреновиќ. Неговото владеење било обележано со влијанието на народниот правобранител, поради што целиот период се нарекувал омбудсмански режим. Во овој период биле започнати сериозни реформи во Србија и модернизација на земјата.
Биографија[уреди | уреди извор]
Најмладиот син на Караѓорѓе и Јелена, Александар, е роден во Топола на 11 октомври 1806 година (според новиот календар). Се школувал во Хотин во Бесарабија (Русија), под покровителство на рускиот цар. Се оженил во 1830 година со Персида, ќерка на војводата Јеврем Ненадовиќ и Јованка Миловановиќ . Имале девет деца: ќерките Полексија, Клеопатра, Јелена и Јелисавета и синовите Алексије, Светозара, Андреј (сите тројца починале како деца), Петра и Арсена.
На крајот на 1839 г. по султанскиот декрет со кој се потврдува кнежевското достоинство на кнезот Михаило Обреновиќ, семејството Караѓорѓевиќ се вратило во Србија. Александар стапил на служба во Главниот штаб на српската војска.
По политичките конфликти предизвикани од непочитувањето на таканаречениот „ турски устав “ од 1838 г.[1] и абдикација на Милош, а потоа и на Михајло Обреновиќ, на Народното собрание одржано во Врачар, на 14 септември 1842 година, Александар Караѓорѓевиќ бил избран за принц на Србија. По признавањето на кнежевската титула од Русија и Турција, кнезот Александар се свртел кон реформи и воведување нови институции, со цел да го забрза развојот на српската држава. Донесен бил граѓански законик, воведена била постојана војска, а во Крагуевац е основана тополивница (1853 г.).
Во Унгарската револуција од 1848 година во Војводина, учествувале и чети на доброволци од Србија под команда на Стеван Книќанин, испратени од кнезот Александар Караѓорѓевиќ да им помогнат на Србите во нивната борба за автономија. Како продолжение на национално-политичкото движење во 1848 година, се развила сесловенска идеја за југословенското кралство, која е веднаш до „Начертаније“ Илија Гарашанин, четири години претходно напишана српска политичка програма, придонела за основите на српската надворешна политика.
Во домашната политика, принцот Александар влегол во конфликт со членовите на Државниот совет, што кулминирало со свикувањето на Националното собрание на Свети Андреј во декември 1858 година, што ја принудило неговата абдикација.[2]
По симнувањето од кнежескиот престол, принцот Александар се повлекол во својот имот во близина на Темишвар (денешна Романија). Неговиот мирен живот го нарушило обвинувањето дека обезбедувал пари и оружје за заговорниците во атентатот на принцот Михаило. Убедувањето за делото што не го направил длабоко го повредило. Династичките борби уште повеќе се разгореле и дури тогаш во нив активно учествувал кнезот Александар.
Принцот Александар Караѓорѓевиќ починал во Темишвар на 3 мај 1885 година (според новиот календар), а бил погребан во Виена, каде во 1911 година бил осквернавен неговиот гроб, а черепот му бил украден.[3] Набрзо черепот бил пронајден на гробишта во грмушка, а посмртните останки на Александар и неговата сопруга Персида биле пренесени на 22 декември 1911 година. (според јулијанскиот календар) со дарувањето на кралот Петар I во Опленац.[4][5]
Добитник е на високи отомански одликувања, Орден за достоинство за воени заслуги и Голем орден на слава, како и значка на Маршал, портрет на Падишах и Нишан Имтијаз (Значка на достоинството) од прв степен.[6][7]
Замокот на принцот Александар Караѓорѓевиќ се наоѓа во Брестовачка Бања.
Семејство[уреди | уреди извор]
Сопружник[уреди | уреди извор]
| Име | сликањето | Дата на раѓање | датум на смрт |
|---|---|---|---|
| Принцезата Персида |  |
15 февруари 1813 година | 29 март 1873 година |
Деца[уреди | уреди извор]
| Име | слика | Дата на раѓање | датум на смрт | брачен другар |
|---|---|---|---|---|
| Принцеза Полексија | 1 февруари 1833 година | 5 декември 1914 година | Константин Николајевиќ ; Александар Пречерн | |
| Принцеза Клеопатра | 26 ноември 1835 година | 13 јули 1855 година | Милан Петронијевиќ | |
| Принц Алексиј | 23 март 1836 година | 21 април 1841 година | умрел во детството | |
| принц Светозар | 1841 година | 17 март 1847 година | умрел во детството | |
| Крал Петар I |  |
29 јуни 1844 година | 16 август [1921 година | Зорка Караѓорѓевиќ |
| Принцеза Јелена | 18 октомври 1846 година | 26 јули 1867 година | Ѓорѓе Симиќ | |
| Принц Андреј | 15 септември 1848 година | 12 јули 1864 година | починал во младоста | |
| Принцеза Елизабета | 27 февруари 1850 година | 1 јуни 1850 година | умрел во детството | |
| принц Ѓорѓе | 11 октомври 1856 година | 5 јануари 1889 година | не бил женет, умрел во пристаништето Груж, Дубровник, на бродот на кнезот Никола [8] | |
| Принц Арсен |  |
16 април 1859 година | 19 октомври 1938 година | Грофицата Аурора Павловна Демидова |
Галерија[уреди | уреди извор]
-
Фотографија на принцот Александар Караѓорѓевиќ. -
Фотографија на Александар и Персида Караѓорѓевиќ -
Споменик на принцот Александар Караѓорѓевиќ пред зградата на окружната управа во Горен Милановац во строгиот центар на градот. Автор на скулптурата е вајарот Небојша Савовиќ Нес.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Историја за 7. разред основне школе; Радош Љушић; Завод за уџбенике и наставна средства; Београд; 2008.
- ↑ Jelavich & Jelavich 1986.
- ↑ Цетињски вјесник, Цетиње 21. децембра, број 100, укуцати бр. стр. 405. Цетиње. 1911. Архивирано од изворникот на 2016-04-22. Посетено на 2022-01-28.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
- ↑ Цетињски вјесник, Цетиње 25. децембра, број 101, укуцати бр. стр. 409. Цетиње. 1911. Архивирано од изворникот на 2016-04-22. Посетено на 2022-01-28.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
- ↑ Цетињски вјесник, Једна тужна свечаност, број 20. и 22, укуцати бр. стр. 79, 85. Цетиње. 1912. Архивирано од изворникот на 2016-07-30. Посетено на 2022-01-28.CS1-одржување: бот: непознат статус на изворната URL (link)
- ↑ Acović, Dragomir (2012). Slava i čast: Odlikovanja među Srbima, Srbi među odlikovanjima. Belgrade: Službeni Glasnik. стр. 78.CS1-одржување: ref=harv (link)
- ↑ Acović, Dragomir (2017). „Šest vekova odlikovanja među Srbima“. Politikin zabavnik. 3438: 8.
- ↑ Глас Црногорца, бр. 51 (PDF). Цетиње. 1888. стр. 1.
Литература[уреди | уреди извор]
- Стевановић, Миладин (2008). Кнез Александар Карађорђевић. Службени гласник. стр. 209. ISBN 978-86-7549-631-1.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Јовановић, Небојша (2010). Кнез Александар Карађорђевић - биографија (1806—1885). Албатрос плус. стр. 318. ISBN 978-86-6081-049-8.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Јовановић, Небојша (2010). Двор кнеза Александра Карађорђевић (1842 -1858). Лагуна. стр. 424. ISBN 978-86-521-0526-7.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Антић, Чедомир (2004). Велика Британија, Србија и Кримски рат 1853-1856 - неутралност као независност. Завод за уџбенике. стр. 193. ISBN 978-86-17-12139-4.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Љушић, Радош (1998). Србија 19. века (1—3). Војноиздавачки завод. стр. 1260.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Јовановић, Слободан (1933). Уставобранитељи и њихова влада (1838—1858) (3. испр. и доп.. изд.). Београд: Геца Кон. Архивирано од изворникот на 2020-05-28. Посетено на 2022-01-28.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Милићевић, Милан Ђ. (2006). Кнежевина Србија (репринт издања из 1876). Бук. стр. 1278. ISBN 978-86-7748-030-1.CS1-одржување: ref=harv (link)
- Симић, Василије (1982). Изградња Мајданпека и његово насељавање 1849-1857. Музеј рударства и металургије Бор. стр. 310.CS1-одржување: ref=harv (link)
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Власта и судството во периодот на турскиот устав и народниот правобранител (Политички преглед, Татјана Кондиќ, 2015 година. )
- Белградските имоти на кнезот Александар Караѓорѓевиќ, монументално наследство, Милојко Гордиќ, 2012 година.
- Синот на Караѓорѓ на српскиот трон (Вечерње новости, фељтон, декември 2017) Архивирано на 11 јуни 2020 г.
- Историска библиотека: Синот на водачот ја уценувал главата на принцот Милош
- Судирот на челикот и огнот: Конфликтот за Крим - пред 160 години (Политика за забава бр. 3245, Чедомир Антиќ, 2014 година. )
- Соочување со предизвикот за модернизација: Британски инфраструктурни проекти на Балканот 1851-1852 и Србија (г. Момир Самарџиќ, стр. 255-278 (2011))
- Сè за Телеграф: Како настанал, кој го измислил и како дошол во Србија пред 160 години (Телеграф, 6 април 2015 година. )
- Економска историја на Србија: Тополивница (Културно-уметничка програма на РТС - Официјален канал)
- Економска историја на Србија: телеграф, телефон и електрична енергија (Културно-уметничка програма на РТС - Официјален канал)
- По повод 50-годишнината од Андрејскиот собор - необележан јубилеј (НСПМ, Мирослав Свирчевиќ, 30.07.2009 г.). )
- Соборот на Свети Андреј во извештаите на англиските дипломатски претставници во Белград (Балкански институт, Љубодраг П. Ристиќ, 1991) Архивирано на 7 јули 2021 г.
- Опленац - мавзолеј на династијата Караѓорѓевиќ
- Трибина „Принцот Александар Караѓорѓевиќ - во сенката на големиот татко“
Александар Караѓорѓевиќ (кнез) Роден(а): 11 октомври 1806 Починал(а): 3 мај 1885
| ||
| Владејачки титули | ||
|---|---|---|
| Претходник Михајло Обреновиќ III |
Кнез на Србија 1842–1858 |
Наследник Милош Обреновиќ I |
|