Стефан Владислав

Од Википедија — слободната енциклопедија
Стефан Владислав
Портрет на „ктитор“ во Манастир Милешева (1235)
Крал на Србија
На престол1234–1243
ПретходникСтефан Радослав
НаследникСтефан Урош I
Роден(а)околу 1198
Рашка
Починал(а)по 1264
Зета
Почивалиште
Манастир Милешева (ктитор)
СопружникБелослава од Бугарија
ДинастијаНемањиќи
ТаткоСтефан Првовенчани
МајкаЕудокија Ангелина
ВероисповедСрпска православна црква
ПотписПечат

Стефан Владислав (ок. 1198 – по 1264 година) бил крал на Србија од 1234 до 1243 година. Тој бил среден син на Стефан Првовенчани од династијата Немањиќ, кој владеел со Србија од 1196 до 1228 година. Радослав, најстариот син на Стефан Првовенчани, бил соборен од српското благородништво поради зголеменото влијание на Епирот преку неговиот брачен сојуз со Теодор Комненос Дукас; со што Владислав станал негов наследник. Српската православна црква го слави како Свети Владислав.[1][2][3][4][5]

За време на владеењето на Владислав, неговиот вујко Архиепископот Сава отишол на аџилак и умрел во Бугарија додека се враќал дома. Владислав ги добил посмртните останки и ги погребал во Милешевскиот манастир, кој го изградил за да биде негово гробно место.[6] Србија во тоа време била политички поврзана со Бугарија,[7] бидејќи Владислав бил оженет со Белослава, ќерката на Иван Асен II.[8] Владислав го обезбедил Хум, поморска провинција под напад на унгарските крстоносци.

По смртта на Иван Асен II, во Србија настанале немири. Монголите, предводени од Кадан, ја нападнале Унгарија и го опустошиле Балканот, во тоа време српското благородништво се кренало против Владислав. Во 1243 година, тој абдицирал во корист на својот помлад брат, но останал гувернер на Зета. Српската православна црква го почитува како светец на 24 септември.[9]

Ран живот[уреди | уреди извор]

Владислав е роден околу 1198 година. Негови родители биле кралот Стефан Првовенчани и кралицата Евдокија. Имал двајца полноправни браќа Стефан Радослав (р. 1192) и Предислав (р. 1201) и помлад полубрат, Стефан Урош I (р. 1223). Имал и две сестри, а Комнена е единствената чие име е познато.

Кралот Стефан Првовенчани, кој се разболел, зел монашки завети и умрел во 1227 година, а Радослав, најстариот син, станал крал; бил крунисан во Жича од неговиот вујко, архиепископот Сава.[2] Помладите браќа на Радослав, Владислав и Урош I, добиле апанажи.[2] Сава II (Пердислав) бил поставен за епископ на Хум набргу потоа, а подоцна служел како архиепископ на Србија од 1263 до 1270.[2] Црквата и државата на тој начин биле контролирани од исто семејство, и односите меѓу двете продолжиле.[2]

Пристапување[уреди | уреди извор]

Според монахот и биограф Теодосије Хиландарецот, кралот Радослав на почетокот бил добар владетел, но паднал под влијание на неговата сопруга, кралицата Ана, ќерка на епирскиот владетел Теодор Комненос Дукас (1216–1230). Српското благородништво најверојатно не го сакало Радослав поради ова грчко влијание. Радослав веројатно бил безбеден од домашен бунт сè додека Теодор останал силен.[2]

Во 1230 година, Теодор бил поразен и заробен од императорот Иван Асен II од Бугарија, по што се чини дека позицијата на Радослав била ослабена; дел од неговото благородништво се побуниле во есента 1233 година. Теодосије рече дека благородништвото повеќе не го поддржувало Радослав, туку го поддржува Владислав.[2] Радослав и неговата сопруга побегнале во Дубровник во 1233 година. Тој не можел да го врати царството, но на крајот се врати како монах.[2] Постојат индиции дека Радослав организирал бунтови против Владислав и дека мислел дека ќе го врати тронот. Ова е очигледно од документот од 4 февруари 1234 година, кој ветувал трговски привилегии во Рагуза штом Радослав се вратил во Србија и повторно станал крал. Поради ова, Владислав почнал да и се заканува на Рагуза, која потоа се обратила за помош кај Бан Матеј Нинослав од Босна. Бунтот против Владислав бил неуспешен, а Радослав се приклучил на дворот на епирскиот владетел Мануел во Дирахиум.[3][10]

Архиепископот Сава се обидел да го запре конфликтот. Најверојатно сочувствувал со Радослав, бидејќи тој бил легитимен владетел. Меѓутоа, за да се запре конфликтот, кој би можел да стане посериозен, Владислав бил крунисан за крал по заминувањето на Радослав од Србија. Благодарение на Сава, Владислав се оженил со ќерката на Иван Асен II.[2] Сава потоа абдицирал во корист на неговиот чирак, Арсеније, на крајот на 1233 година.[2] Радослав го контактирал архиепископот Сава, кој го пречекал назад во Србија. Радослав зел монашки завети и го зел името Јован. Според Теодосије, Сава тоа го направил за да го заштити Радослав од Владислав. Во 1235 година, додека бил во посета на бугарскиот двор, Сава умрел додека се враќал дома од аџилак во Светата земја. Со почит бил погребан во храмот Свети четириесет маченици во Трново.[2] Телото на Сава било вратено во Србија по серија барања, [2] и потоа било погребано во манастирот Милешева, изграден од Владислав во 1234 година.[2] Сава бил канонизиран, а неговите мошти се сметале за чудотворни; неговиот култ останал во текот на средниот век и османлиската окупација.[2]

Откако Радослав се вратил во Србија како монах, деталите за неговата врска со Владислав не се целосно познати, но тој најверојатно не го вознемирил Владислав. Некои дури веруваат дека Радослав добил дел од Србија да управува. Во секој случај, Радослав го живеел остатокот од животот во мир.[11][3][10]

Надворешна политика[уреди | уреди извор]

Бугарите ги загубиле Браничево и Белград од Унгарија кон крајот на 1230-тите, а унгарските крстоносци се бореле во Босна помеѓу 1235 и 1241 година.[2] Србија никогаш не била директно нападната од Унгарците. Меѓутоа, унгарските крстоносци директно му се заканија на српскиот Хум; можеби дури и окупирале делови од него.[2] Во 1237 година, Коломан од Галиција-Лодомерија го нападнал Хум, но не е јасно дали тие го нападнале српскиот Хум (Источен) или западниот Хум, помеѓу реките Неретва и Цетина, каде што Србите немале никаква територија во тоа време.[2] Северниот дел, кој го држел роднината на Владислав, Тољен II, брзо паднал, но Владислав испратил војска да го врати регионот. Крстоносците биле турнати до границата, а Владислав ги гонел сè до реката Цетина, но поголеми судири немало. По инцидентот, Србите потврдиле дека го поседуваат регионот Хум, а Владислав на својата титула додал „Хум“.[2]

Овие настани ѝ се заканиле на Србија, која ги прекинала врските со католицизмот и повторно била целосно православна.[2] Брачниот сојуз меѓу Владислав и Иван Асен II може да биде резултат на унгарската закана за двете земји на владетелите.[2] Некои научници шпекулираа дека Владислав ја прифатил бугарската власт, но оваа шпекулација нема докази за да се поткрепи, бидејќи ниту едни современи извори не велат дека Владислав го признал Асен за господар на Србија. Сепак, Асен најверојатно имал најголемо влијание врз политиката на Владислав.[2]

Во 1235 година, Владислав потпишал договор за трговски привилегии со Џовани Дандоло, претставник на Рагуза. Договорот и дал на Рагуза трговски привилегии под услов Рагуза никогаш да не дозволи никаква подготовка за бунт против Србија на нивна територија, бидејќи Рагуза му помогнала на Радослав при неговиот егзил.[12][13]

Крстоносната војна на папата Григориј IX против богумилите во Босна, кои биле сметани за еретици, не донела добри резултати. Централна Босна не била освоена, а босанскиот Бан Матеј Нинослав и неговото благородништво се повлекле во Република Рагуза во 1240 година. Во указот издаден од Нинослав на 22 март 1240 година, Нинослав ветил дека ќе го заштити градот Рагуза (Дубровник) доколку Владислав нападне. Во тоа време, српските сили во регионот на Хум движеле околу Дубровник. Рагузаните можеби се плашеле од Владислав поради претходните спорови со него, или Владислав можеби претставувал вистинска опасност за Рагуза.[2]

Монголска инвазија[уреди | уреди извор]

Котор бил нападнат од силите на Кадан

Иван Асен II бил моќна поддршка на Владислав; кога умрел Асен, имало внатрешни немири, исто така погодени од заканата од Монголите. Помеѓу 1206 и 1227 година, монголскиот водач Џингис Кан освоил територии кои никој пред него не можел да ги освои; неговата империја се прошири низ цела Азија и до Крим. До 1240 година, цела Русија била заробена од Монголите; Подоцна биле заземени Полска, Унгарија и делови од Хрватска, Босна и Србија. Во зимата 1241 година, Монголите го преминале Дунав и влегле во западна Унгарија; Бела IV не успеал да организира никаков отпор. Цела Хрватска била изгорена, а Кадан и Бату Кан (внук на Џингис Кан) го барале Бела IV, кој во тоа време бил во Сплит. Бела наскоро се преселил во Трогир, бидејќи Сплит не бил безбеден. Монголите не го нападнале Сплит, туку неуспешно го нападнале Клис, каде што слушнале дека се крие Бела IV. Бела потоа побегнал на островот Раб. Монголите се обиделе да го освојат островот, но нивните сили биле повредени во поморските битки; тие, исто така, биле принудени да брзаат да се вратат дома за да го изберат новиот Кан по смртта на Огатај. Додека се враќале дома, преминале и ги опустошиле Србија, Босна и Бугарија.[2] Иако српската низина била уништена, монголскиот напад немал големо влијание, бидејќи населението се повлекло во непристапни шуми во кои Монголите немале волја да влезат. Уништени биле српските градови Котор, Дриваст и Свач. Монголската инвазија донела превирања и шокови, но не и некои големи промени; вистинскиот шок дошол кога Асен починал, што го оставило Владислав без значителна поддршка.[2][3]

Соборување[уреди | уреди извор]

Во пролетта 1243 година, востание го соборило Владислав; на престолот бил поставен Стефан Урош I, неговиот трет брат.[2] Научниците тврдат дека бугарското влијание било силно и непопуларно, предизвикувајќи противење што довело до депонирање на Владислав по смртта на Асен.[2]

Револтираното благородништво го избрало Урош за свој кандидат за крал; од 1242 до пролет 1243 година се водела војна за тронот, која завршила со тоа што Владислав бил принуден да се откаже од круната во корист на Урош. Се чини дека Урош го фатил Владислав и го држел во затвор. Главниот отпор против Урош го водела сопругата на Владислав, Белослава, која извесно време поминала во егзил во Рагуза. Дека таа била организатор на отпорот против Урош е познат по указот од летото 1243 година, во кој Рагузаните му се заколнале на кралот Урош дека нема да го поддржат делото на отпорот на Белослава. Воените дејствија не траеле долго, а браќата брзо се населиле. Урош бил љубезен кон Владислав, му ја дал управата на Зета, со живеалиште во Скадар. Починал околу 1269 година, а бил погребан во манастирот Милешева.[12][2][3][8]

Кралско име и титули[уреди | уреди извор]

Фреска од Крушедол, на која се претставени Стефан Немања, Стефан Првовенчани и Владислав (1750).

Името на кралот било Владислав, додека „Стефан“ било име усвоено од сите монарси од династијата Немањиќ. Името потекнува од грчкиот збор Stephanos, што значи „круна“. Традицијата на средновековните српски владетели да го земаат името најверојатно е поврзана со византиската асоцијација на мачеништвото на Свети Стефан. Обичајот започнал веќе со династијата Вукановиќ и го продолжиле Стефан Немања и неговите наследници, до последниот владетел од династијата Немањиќ. Свети Стефан бил заштитник на српската држава и власт; тој бил прикажан на кралските печати и монетите на раните владетели на Немањиќ. Името кај српските владетели повеќе било титула отколку име и имало посебно симболично значење за српската држава.[14]

Во српските средновековни биографии, Владислав бил пофален како „верен“, „богољубив“, „христољубив“, „голем“, „светољубив“.[15][10] Во модерната историографија, тој понекогаш се означува како „Стефан Владислав I“ за да се разликува од подоцнежниот Стефан Владислав II, син на Стефан Драгутин, кој владеел со Срем.[13][16]

Во воведот на повелбата на Владислав се вели: „Стефан Владислав, со помош и милост Божја, се круниса за крал на сите српски и поморски земји“, додека потписот гласи: „Стефан Владислав, по милоста Божја, крал и автократ на сите Српско и поморско земјиште“.[17] Понекогаш на неговиот потпис пишуваше „Стефан Владислав, со помош на Господ, српскиот крал“.[18] Во латинските документи се викал Стефанус Владислав, Србија рекс (1238).[19] Се потпишал и со проширената титула на неговиот татко: „Крал на сите расиски земји, и Диоклетија, и Далмација, и Травунија и Зачумлија“.[20] Стилот „Раскиски земји“ се користел во туторството за време на владеењето на Урош I (р. 1112–1145).[21]

Кога српското кралско семејство било канонизирано, црквата понекогаш ги користела нивните дадени имиња; Примери за ова вклучуваат: Свети Стефан Владислав („Св. Стефан Владислав, краљ српски"), Милутин, Стефан Урош I, Стефан Урош II, Урошица, и други.[22]

Знаме на Србија[уреди | уреди извор]

решение кое се користело во минатото, но денес е напуштено. Знамето на Србија опишано во документот од 1281 година.

Синот на кралот Стефан Владислав, Деса Жупан, испратил делегати од Котор во Рагуза (Дубровник) да ги вратат предметите од кралската ризница; списокот на залихи вклучувал, меѓу другото, „знаме со црвена и сина боја“[23] („vexillum unum de zendato rubeo et blavo “ - знаме направено од црвена и сина ткаенина, зендато или ченда е вид на светлина, свилена ткаенина).[24][25][26] Ова е најстарата постојна информација за боите на српското знаме.[23] Така, најстарото познато српско знаме било црвено и сино.[23] Но, веќе во 1271 година боите на знамето на неговиот син Деса беа црвено-бели.[27] Иако редоследот на боите не е познат, верзијата со хоризонтална црвена и сина понекогаш се користи во настани со средновековна тематика во модерна Србија, претставувајќи го најстарото познато српско знаме.[28]

Семејство[уреди | уреди извор]

Преку бракот со Белослава,[8] ќерката на Иван Асен II од Бугарија, Стефан Владислав ги имал следните деца:

Стефан Владислав
Роден(а): о. 1198 Починал(а): по 1267
Владејачки титули
Претходник
Стефан Радослав 		Крал на Србија
1234–1243 		Наследник
Стефан Урош I

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Dvornik 1962.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 Fine 1994.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Ćirković 2004.
  4. ↑ Curta 2006.
  5. ↑ Curta 2019.
  6. ↑ Mileusnić 1998.
  7. ↑ Maksimović 2010.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Madgearu 2017.
  9. ↑ Thomson 1993.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 Ivanović 2019.
  11. ↑ Polemis 1968.
  12. ↑ 12,0 12,1 Jireček 1911.
  13. ↑ 13,0 13,1 Janićijević 1998.
  14. ↑ Kalavrezou 1997.
  15. ↑ Marjanović-Dušanić 2006.
  16. ↑ Krstić 2016.
  17. ↑ Arhivski vjesnik. 9–12. 1967. стр. 207. »Stefan Vladislav pomoću i milošću božjom venčani kralj svih srpskih zemalja i pomorskih«, a potpis: »Stefan Vladislav po milosti božjoj kralj i samodržac svih srpskih zemalja i pomorskih.«1" To ne znači da vladari u XIII st.
  18. ↑ Popov, Čedomir (2000). Istorija srpske državnosti. стр. 146. Слично је чинио и његов син краљ Владислав, међутим, у неким случајевима он се потписивао као "Стефан Владислав помоћу Божијом краљ српски", па је и у интитулацији истицао да ...
  19. ↑ Diplomatički zbornik kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije. Zavod za povijesne znanosti JAZU. 1906. стр. 624.
  20. ↑ Jovan Jovetić (1985). Odjeci Srpske prošlosti: eseji, govori, polemike. Jovan Jovetić. стр. 174. ... краљ Владислав (1234 — 1243), прихваћа поново опширнију титулу свога оца: "краљ свих рашких земаља и Диоклетије и Далма- ције и Травуније и Захумије." (Види о томе у Историји Југославије од Владимира Ћоровића).
  21. ↑ Вемић, Мирчета (2007). Атлас старе Србије: европске карте Косова и Метохије. ISBN 9788676600557. Владислав (1238) је имао печат са натписом "Стефан Владислав краљ свих рашких земаља". Назив "рашка земља" био је у титулатури и за време Уроша I.
  22. ↑ Srpska Pravoslavna Crkva, Sveti Arhijerejski Sinod (2001). Službeni list Srpske pravoslavne crkve. стр. 55.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Stanoje Stanojević (1934). Iz naše prošlosti. Geca Kon. стр. 78–80.
  24. ↑ Dragana Samardžić (1983). Vojne zastave Srba do 1918. Vojni muzej.
  25. ↑ Marjanović-Dušanić, Smilja; Ćirković, Sima (1994). Vladarske insignije i državna simbolika u Srbiji od XIII do XV veka. University of California, Serbian Academy of Sciences and Arts. стр. 42.
  26. ↑ Blagojević, Miloš (2000). Istorija srpske državnosti, Vol. 3. Serbian Academy of Sciences and Arts. стр. 176.
  27. ↑ Kostić 1960.
  28. ↑ „Nije bila trobojka: Ovako je izgledala najstarija srpska zastava“. B92 (српски). 22 July 2020. Посетено на 14 September 2020.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стефан_Владислав&oldid=5082333“