Стефан Драгутин

Од Википедија — слободната енциклопедија
Стефан Драгутин
Кралот Драгутин, портрет (фреска) во црквата Свети Ахилиј, насликан за време на неговиот живот (околу 1296 година)
Крал на Срем
На престол1282 - 1316
НаследникСтефан Владислав II од Срем
Крал на Србија
На престол1276-1282
ПретходникСтефан Урош I
НаследникСтефан Урош II Милутин
Почивалиште
Ѓурѓеви Ступови
СопружникКатерина Унгарска
Деца
ДинастијаНемањиќи
ТаткоСтефан Урош I
МајкаЕлена од Анжу
ВероисповедПравославна црква

Стефан Драгутин (унгарски: Dragutin István; околу 1244 – 12 март 1316) бил крал на Србија од 1276 до 1282 година. Од 1282 година, тој владеел со посебно кралство кое ја опфаќало северна Србија, и (од 1284 година) соседните унгарски банати (или погранични провинции), поради што неофицијално бил наречен „Крал на Сирмија“.[1][2][3][4][5]

Тој бил најстариот син на кралот Стефан Урош I од Србија и кралицата Елена. Драгутин се оженил со Катерина од Унгарија, веројатно откако неговиот татко склучил мировен договор со нејзиниот дедо, Бела IV, во 1268 година. До 1271 година, тој ја добиl титулата „млад крал“ како признание за неговото право да го наследи својот татко. Тој се побунил против својот татко и со унгарска помош го принудил да абдицира во 1276 година.

Драгутин ja напуштил централизичката политиката на Урош I и отстапил големи територии на мајка му во апанажа. По несреќа со јавање, тој абдицирал во корист на неговиот брат, Милутин, во 1282 година, но ги задржал северните региони на Србија долж унгарската граница. Две години подоцна, неговиот зет, Ладислав IV од Унгарија, му доделил три банати - Мачва (или Sirmia ulterior), Усора и Соли. Тој бил првиот српски монарх кој владеел со Белград. Со поддршка на неговиот брат, тој го окупирал и Браничево Банат во 1284 или 1285 година.

Теоретски, Драгутин бил вазал и на неговиот брат (за неговите српски територии), и на унгарските монарси (за четирите банати), но во пракса тој управувал со своето царство како независен владетел од 1290-тите. Неговите конфликти со Милутин прераснале во отворена војна во 1301 година, а тој често ги напаѓал соседните унгарски господари од 1307 година. Повеќето српски благородници го поддржувале Драгутин, но тој бил принуден да склучи мир со Милутин откако платениците на Милутин го разбиле во 1311 или 1312 година. Пред смртта влегол во манастир и умрел како монах Теоктист. На списокот на српски светци Драгутин е почитуван на 12 Ноември или 30 Октомври (датуми во стар стил и нов стил).

Ран живот[уреди | уреди извор]

A bearded man puts his left hand on the shoulder of a young boy, both wearing a crown with pendants.
Драгутин и неговиот татко Стефан Урош I (фреска во Сопоќани)

Драгутин бил најстариот син на кралот Стефан Урош I од Србија,[2][3] и Елена од Анжу.[6][7] Местото и датумот на неговото раѓање се непознати.[8] Во 1264 година, монахот Доментијан запишал дека „четвртата генерација“ на потомците на Стефан Немања веќе била доволно стара „да јава коњ и да носи воинско копје“.[8] Бидејќи Доментијан очигледно се осврнува на Драгутин, историчарот Миодраг Пурковиќ заклучил дека Драгутин мора да има дваесет години и да го датира неговото раѓање околу 1244 година.[8]

Не е познат и датумот на брак на Драгутин со Катерина од Унгарија.[2] Неговиот татко и нејзиниот дедо, Бела IV, најверојатно го договориле бракот за време на мировните преговори што следеле по Урошевата инвазија на Мачва во 1268 година,[2][3][9][10] но претходен датум не може да се исклучи.[8] Мачва била унгарска погранична провинција северно од Србија, која била управувана од ќерката на Бела IV, Ана, во име на нејзиниот малолетен син Бела.[2] Урош I покренал грабеж на провинцијата, но тој бил фатен и принуден да бара помирување.[2] Таткото на Катерина, Стефан V, ја носел титулата „помлад крал“ како совладетел и наследник на неговиот татко и истата титула му била доделена на Драгутин како признавање на неговото ексклузивно право да ја наследи Србија од неговиот татко.[9][3] Пресбургскиот мир меѓу Стефан V и кралот Отокар II од Бохемија е најстариот постоечки документ кој го опишува Драгутин како „помлад крал“.[10]

Децении подоцна, Данило II, архиепископот на Србија, запишал дека и унгарските младоженци на Драгутин очекувале дека Урош ќе му отстапи делови од неговото царство на Драгутин за да му дозволи независно да владее со нив.[9][3] Мировниот договор можеби експлицитно ја пропишувал поделбата на Србија меѓу Урош I и Драгутин, според Александар Крстиќ и други историчари.[10][9][3] Откако поминал години за зајакнување на својата централна влада, Урош не сакал да го подели своето кралство со својот син.[9] Драгутин и неговата сопруга живееле во дворот на неговиот татко кога византиски пратеник ја посетил Србија кон крајот на 1260-тите.[2]

Драгутин се кренал против својот татко во 1276 година. [2] Дали сакал да го убеди својот татко да ја сподели власта со него или се плашел да не биде наследен во корист на неговиот помлад брат, Милутин, не може да се утврди.[2] Деверот на Драгутин, Ладислав IV од Унгарија, испратил унгарски и кумански трупи во Србија за да му помогнат.[11] Драгутин го поразил својот татко во близина на Гацко во есента 1276 година.[11] Урош абдицирал без понатамошен отпор и влегол во манастирот Сопоќани каде што умрел една година подоцна.[2]

Владеење[уреди | уреди извор]

Србија[уреди | уреди извор]

Архиепископот на Србија, Јоаникије I, абдицирал по падот на Урош I.[2] Неговата абдикација можеби била во знак на протест против узурпацијата на престолот од страна на Драгутин, или можеби бил принуден да поднесе оставка поради неговата блиска врска со детронизираниот монарх.[2] Набргу по искачувањето на тронот, Драгутин и подарил големи делови од Србија — вклучувајќи ги Зета, Требиње и други крајбрежни територии и Плав — на својата мајка во апанажа.[2] Земјите на апанажата на Елена ги опфаќале основните територии на поранешното Кралство Дукља и се развиле во провинција на наследниците на српскиот престол по нејзината смрт.[3] Милутин ја придружувал нивната мајка во нејзиното царство и се населил во Скадар.[2]

Односите на Србија со Рагушката Република биле напнати во последните години на владеењето на Урош I, иако неговата сопруга тајно ја поддржувала републиката.[2] Драгутин се помирил набргу откако се искачил на тронот.[3] Карло I од Анжу, кралот на Сицилија, сакал да го вклучи Драгутин во коалицијата против Византиската империја.[9] Двајцата кралеви размениле писма за ова прашање во 1279 година.[12]

Драгутин паднал од коњот и ја скршил ногата на почетокот на 1282 година.[9] Неговата повреда била толку тешка, па бил свикан совет во Дежево за да донесе одлуки за управување со Србија.[2] На соборот, Драгутин абдицирал во корист на Милутин,[3] но околностите за неговата абдиција се неизвесни.[9][2] Неколку децении подоцна, Драгутин раскажал дека тој веќе дошол во конфликт со Милутин и дека владата му ја отстапил на Милутин само привремено, додека не закрепне.[9] Архиепископот Данило II напиша дека Драгутин абдицирал затоа што несреќата ја сметал за божја казна за неговите дела против неговиот татко, но Архиепископот се осврнал и на неодредени „сериозни проблеми“ кои придонеле за одлуката на Драгутин.[9] Византискиот историчар, Џорџ Пахимер, бил информиран дека абдикацијата на Драгутин била конечна, но Пахимер, исто така, спомнал договор меѓу двајцата браќа со кој се обезбедува правото на синот на Драгутин (неименуван) да го наследи Милутин.[9]

Sirmia ulterior[уреди | уреди извор]

Map showing Dragutin's realm
Царството на Стефан Драгутин со северните граници на реките Сава и Дунав

Натписите на фреските и дипломатската кореспонденција даваат доказ дека Драгутин бил прогласен за „крал“ по неговата абдикација, но врховната позиција на Милутин е очигледна.[9] Драгутин продолжил да се обликува како крал во неговите повелби и на неговите монети.[10] Драгутин и Милутин носеле кралски обележја видени на фреска во црквата Св. Ахилиј, која била дарба на Драгутин кај Ариље, но Драгутин е прикажан со помалку кралски амблеми.[10] Всушност, Србија била поделена меѓу Драгутин и Милутин при абдикацијата на Драгутин, при што Драгутин го задржал северниот регион долж унгарската граница, вклучувајќи го неодамна отворениот рудник за сребро кај Рудник.[2] Тој, исто така, имал територии во западна Србија на реката Лим,[2] па затоа бил најмоќниот вазал на неговиот брат.[9] Ладислав IV на Унгарија ги доделил Мачва, Усора и Соли на Драгутин во втората половина на 1284.[9] Роднините на Унгарските монарси, неодамна, свекрвата на Драгутин, Елизабета Куманка, ги држела истите територии во апанажа, и Драгутин продолжил да владее со нив како унгарски вазал.[9] Мачва бил познат и како Sirmia ulterior, па оттука современиците на Драгутин често го нарекувале „Сремски крал“.[9] Престојувал во Дебрц на Сава, но редовно престојувал и во Белград. Тој бил првиот српски монарх кој владеел со овој град.[9]

Драгутин управувал со своето царство независно од неговиот брат.[2] Тој ги поддржал мисиите на Францисканците во Босна и дозволил основање на католичка архиепископија во Белград.[2] Двајца кумански или бугарски воени лидери, Дарман и Куделин, го зазеле поранешниот унгарски банат, Банатот Браничево.[2][11] Драгутин го нападнал Браничево со унгарска помош во 1284 или 1285 година, но не можел да ги победи.[2][11] Дарман и Куделин најмиле кумански и татарски трупи и почнале да го напаѓаат царството на Драгутин.[11][13] Драгутин побарал помош од Милутин и двајцата браќа се сретнале во Мачковац.[11] Откако ги здружиле своите сили и ги победиле Дарман и Куделин, Драгутин го зазел Браничево во 1291 или 1292 година. [9][2] Новиот унгарски монарх, Андреј III, исто така ја поддржал нивната воена акција, но слабата позиција на Андреј во Унгарија му овозможи на Драгутин да ја зајакне својата независност.[9]

Bešenovo Monastery a red brick building with an arched entry and a tower
Бешеновскиот манастир во Бешеновачки Прњавор, Сирмија

Снаата на Драгутин, Мери, имала барање за Унгарија по смртта на нејзиниот брат Ладислав IV.[14] Драгутин наводно бил подготвен да ги поддржи неа и нејзиниот син, Чарлс Мартел од Анжу.[9] Чарлс Мартел, кој се сметал себеси за легален крал на Унгарија, му ја доделил Славонија на синот на Драгутин, Владислав, во 1292 година,[9] но повеќето унгарски благородници и прелати останале лојални на Андреј III.[14] Драгутин, исто така, побарал помирување со Андреј, а Владислав се оженил со Констанца, внука на вујкото на Андреј, Албертино Морозини во 1293 година.[9] Драгутин го искористил распаѓањето на Унгарија во последната деценија на 13 век и станал еден од десетината „олигарси“ (или моќни господари) кои владееле со огромни територии независно од монархот.[14][3]

Драгутин ги поддржувал нападите на неговиот брат против византиските територии во Македонија во 1290-тите.[2] Откако Милутин склучил мир со Византиската империја во 1299 година, десетици српски благородници, кои имале корист од војната, се преселиле во царството на Драгутин.[2] Тензиите меѓу двајцата браќа брзо се зголемиле, најверојатно затоа што Милутин сакал да го обезбеди наследството во Србија за своите синови.[2][3] Во 1301 година избувнала отворена војна и Милутин го окупирал Рудник откако го одзел од Драгутин.[9] Според извештаите на Рагузан, бил склучен мировен договор кон крајот на 1302 година, но војниците или сојузниците на Драгутин ги ограбиле сребрените рудници на Милутин во Брсково во 1303 година.[2][9] Вооружениот конфликт траел повеќе од една деценија, но неговите детали се непознати.[9][2] Партиите, наводно, избегнувале да водат битки и Драгутин го задржал своето царство речиси недопрено, иако приходите од рудниците за сребро му овозможиле на Милутин да ангажира платеници.[2]

Синот на Чарлс Мартел, Карло Роберт, дошол во Унгарија за да го потврди своето право на тронот во 1300 година.[9] Неговиот дедо, Чарлс II од Неапол, ги навел Драгутин и сопругата на Драгутин меѓу главните поддржувачи на Карло Роберт.[9] Помеѓу летото 1301 и мај 1304 година, Карло Роберт поминал голем дел од своето време во домени на моќниот Угрин Чак, кои се наоѓале северно од царството на Драгутин, што имплицирало дека односот на Карло Роберт со Драгутин бил срдечен.[9] Од непознати причини, војниците на Драгутин ги ограбиле домовите на Чак во 1307 година, но Чак започнал контранапад и ја победил војската на Драгутин на непознат датум, некаде пред 13 октомври 1307.[9] Драгутин склучил сојуз со противникот на Карло Роберт, Ладислав Кан, кој владеел со Трансилванија во 1300-тите.[9] Православниот син на Драгутин се оженил со ќерката на Кан, за кои папскиот легат, Џентиле Портино да Монтефиоре, го екскомуницирал Кан на крајот на 1309. [9] Историчарот Александар Крстиќ предлага дека Драгутин сакал да обезбеди унгарскиот престол за неговиот постар син, Владислав, а српскиот трон за неговиот помлад син Урошица.[9] Евиденција на уништување што Драгутин и неговите трупи предизвикаа во Валко и округот Серем најверојатно се однесуваат на чести напади Драгутин против територии на Ургин Сак во 1309 и 1310.[9] Тој исто така, запленил имот на архиепископијата Калоча, со што е спречено новоизбраниот архиепископ Димитриј од посета на Рим пред крајот на 1312 година.[9]

Church of St. Achillius, Arilje, built with white stone and having a domed tower
Црквата Свети Ахилиј во Ариље

Неговиот конфликт со Карло Роберт го принудил да се бори на два фронта. Тој би можел да ја продолжи војната против својот брат откако српските благородници се кренале против Милутин во раните 1310-ти.[3][9] Српските прелати му останале лојални на Милутин и му помогнале да ангажира татарски, јаси и турски платеници.[2][11] Откако Милутин му нанел решавачки пораз на Драгутин кон крајот на 1311 или 1312 година, прелатите посредувале за мировен договор меѓу нив најверојатно во 1312 година.[9] Драгутин морал да го признае својот брат како законски крал, но неговата српска апанажа (вклучувајќи го и рудникот за сребро во Рубник) му била целосно вратена.[2][9] Драгутин испратил засилување за да помогне во борбата на неговиот брат против моќниот Бан на Хрватска, Младен II Шубиќ од Брибир, во 1313 година.[2][9] Според Крстиќ, Драгутин очигледно склучил мировен договор со Карло Роберт во Сремска Митровица во февруари 1314 година.[9] Во 1314 или 1316 година, Драгутин ја потпишал повелбата на неговиот брат за грантот за Бањскиот манастир како „поранешен крал“.[9]

Драгутин се замонашил и го усвоил името Теоктист непосредно пред неговата смрт. Според биографијата на архиепископот Данило II,[15] додека тој умирал, изјавил дека не може да се почитува како светец. Тој почина на 12 март 1316 година. Погребан е во манастирот Ѓурѓеви Ступови.[9] Тој се смета за втор основач на манастирот кој бил изграден од неговиот прадедо, Стефан Немања.[9][3] На списокот на српски светци, Драгутин е почитуван на 12 ноември или 30 Октомври (датуми во стар стил и нов стил).[16] Него, во неговите северни домени, го наследил неговиот син Стефан Владислав II.[17][9]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Стефан Драгутин
Починал(а): 12 март 1316
Владејачки титули
Претходник
Урош I 		Крал на Србија
1276–1282 		Наследник
Стефан Милутин
Претходник
нов наслов 		Крал на Срем
1282–1316 		Наследник
Владислав

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Dvornik 1962.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 Fine 1994.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 Ćirković 2004.
  4. ↑ Bataković 2005.
  5. ↑ Curta 2019.
  6. ↑ McDaniel 1984.
  7. ↑ McDaniel 1986.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Purković 1951.
  9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 9,19 9,20 9,21 9,22 9,23 9,24 9,25 9,26 9,27 9,28 9,29 9,30 9,31 9,32 9,33 9,34 9,35 9,36 9,37 9,38 9,39 9,40 9,41 9,42 Krstić 2016.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 Gál 2013.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 Vásáry 2005.
  12. ↑ Setton 1976.
  13. ↑ Uzelac 2011.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Engel 2001.
  15. ↑ Ivanović 2019.
  16. ↑ Thomson 1993.
  17. ↑ Ivanović & Isailović 2015.
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Стефан_Драгутин&oldid=5082334“