Имиња на ромскиот народ

Од Википедија — слободната енциклопедија
Распространетост на Ромите низ Европа врз основа на самоопределување.

Ромите, или Цигани, ― народ кој е познат и по разни други имиња; на англиски како gypsies или gipsies, и Roma; на грчки како γύφτοι (gíftoi) или τσιγγάνοι (цигани), во Средна и Источна Европа како Цингани (и варијанти); во Франција како gitans (житанс) покрај другите датирани поими bohémiens (боемиенс) и manouches (манушес); во Италија како rom и sinti покрај датираните поими zingari, zigani и gitani (хитани); во Шпанија како gitanos (хитанос); а во Португалија како ciganos (сиганос).

Самоопределбата исто така варира: во Средна и Источна Европа, поимот Роми (ромски: Roma) е чест. Ромите од Англија се нарекуваат себе си (на англоромански) Романичал (Romanichal), оние од Скандинавија (на скандинавскоромски дијалект) романисел (Romanisæl). Во Европа во германското говорно подрачје, самоопределбата е Синти, во Франција Мануш, додека групите Шпанија, Велс и Финска користат Кало/Кале (од кало што значи „црно“ на ромски јазик). Постојат бројни подгрупи и кланови со свои самоопределувања, како што се Калдераш, Мачваја, Бојаш, Ловари, Модијар, Ксораксаи, Лаутари итн.

Во англискиот јазик (според Оксфорфскиот англиски речник), Rom е именка (со множина Romá или Roms) и придавка, додека Romany е исто така именка (со множина Romanies) и придавка. И Rom и Romany се во употреба на англискиот јазик од 19 век како алтернатива за Циганите. Romany се пишува и Romani, или Romani.[1][2][3][4][5]

Понекогаш, rom и romani се пишуваат со двојно r, т.е. rrom и romani, особено во Романија за да се разликува од романскиот ендоним ( români ), со кој нема врска. Ова е добро утврдено во самиот ромски, бидејќи претставува фонема (/ʀ/ напишана и како ř и rh ) која во некои ромски дијалекти останала различна од онаа што се пишува со единечно r.[6]

Роми е термин кој првенствено се користи во политички контекст за да се однесува на ромскиот народ како целина.[7][8] Сепак, некои подгрупи Роми не се самоидентификуваат како Роми, затоа некои изучувачи избегнуваат да го користат поимот Роми (Roma) бидејќи не сите ромски подгрупи го прифаќаат поимот.[9]

Бидејќи сите Роми го користат зборот Romani како придавка, поимот почнал да биде користен како именка за целата етничка група.[10]

Денес, поимот Romani го користат некои организации, вклучувајќи ги Обединетите нации и Библиотеката на Конгресот на САД.[6] Сепак, Советот на Европа и другите организации го користат терминот Roma за да се однесуваат на Ромите ширум светот и препорачале зборот Romani да се однесува на јазикот и културата: ромски јазик (Romani language), ромска култура (Romani culture).[11][12]

Етимологија[уреди | уреди извор]

Демонимите на Ромите, Ломците и Домците го делат истото етимолошко потекло,[13][14] отсликувајќи го санскритскиот ḍoma „човек од ниска каста, кој живее со пеење и музика“.[15]

Конечното потекло на санскритскиот поимḍoma (можеби од мундскиот или Дравидскиот) е несигурено.[16] Коренот на зборот, ḍom, е поврзан со свирење на тапани, којшто е поврзан со санскритскиот вербален корен ḍam- „да звучи (како тапан)“, можеби позајмица од дравидскиот, на пр. Канада ḍamāra „пар тапани за котел“ и телугу ṭamaṭama „тапан, томтом “.[17]

Циган[уреди | уреди извор]

Парламентарното истражување на Комитетот на британскиот Дом на општините, како што е опишано во нивниот извештај „Справување со нееднаквостите со кои се соочуваат заедниците на Ромите, калајџиите и чергарите“ (објавено 2019),[18] изјавиле за нивните наоди во Обединетото Кралство дека: „Прашавме многу членови на циганските, ромските и чергарските заедници како тие претпочитаат да се опишат себеси. Додека некои сметаат дека поимот „Циган“ е навредлив, многу засегнати страни и сведоци биле горди што се поврзуваат со овој поим и затоа решиле дека е правилно да го користат, онаму каде што е соодветно, во текот на извештајот“.

Оксфордскиот англиски речник наведува дека „циган“ е а

припадник на скитничка раса (самонаречени Роми (Romany)), од Индиско потекло, која првпат се појавила во Англија околу почетокот на 16 век.


Според Оксфордскиот англски речник, зборот првпат бил употребен на англиски јазик во 1514 година, со уште неколку употреби во истиот век, а и Едмунд Спенсер и Вилијам Шекспир го користеле овој збор.[19]

Овој егзоним понекогаш е пишуван со голема буква, за да се покаже дека означува етничка група.[20] Шпанскиот термин gitano, францускиот термин gitan и баскискиот поим ijito имаат исто потекло.[21]

Во текот на 16-тиот и 17-тиот век, името било напишано на различни начини: Egipcian, Egypcian, 'gypcian. Англискиот збор gipsy/gypsy потекнува од правописот што ја изгубил почетната голема буква Е, и тоа е една од причините што често се пишува со почетната g со мала буква.[22] Како што поминувало времето, поимот gipsy/gypsy се менувал за да вклучи други поврзани стереотипи како што се номадизмот и егзотизмот.[23] Џон Метјус во Светскиот атлас на дивинација ги нарекува циганите како „мудри жени“.[24] Разговорично, gipsy/gypsy се користи за секое лице кое говорникот го смета за соодветно на циганските стереотипи.[25]

Употреба во англиското право[уреди | уреди извор]

Gipsy има неколку развојни и преклопувачки значења според англискиот закон. Според Законот за каравански места и контрола на развојот од 1960 година, циганите се дефинирани како „личности со номадска животна навика, без оглед на нивната раса или потекло, но не вклучуваат членови на организирана група на патувачки шоумени, или лица ангажирани во патувачки циркуси, патувања заедно како такви“.[26] Дефиницијата вклучува такви групи како што се патниците од Њу Ејџ, како и Ирски чергари и Роми.[27][28]

Циганите од ромско потекло се призната етничка група за целите на Законот за расни односи од 1976 година од Комисијата за расна еднаквост против Датон 1989 г. во Северна Ирска во 1997 година).[27][28][29]

Список на имиња[уреди | уреди извор]

Цигани (Tsinganoi)[уреди | уреди извор]

Во поголемиот дел од континентална Европа, Ромите се познати по имиња поврзани со грчкиот поим τσιγγάνοι (цигани):

словенски јазици германски јазици романски јазици Други индоевропски

Името потекнува од средновековниот грчки ἀτσίγγανοι (ацингани; латински adsincani, адсинкани) или ἀθίγγανοι (атингани, буквално „недопирливи“), поимкој се применува на сектата на Мелхиседехијците.[32][33][34] Адсинчаните се појавуваат во ракопис од 11 век зачуван во Света Гора, Житието на Свети Георгиј Атонит (напишан на грузиски јазик), како „самарјански народ, потомци на Симон Магионичарот, по име Адсинкани, кои биле познати волшебници и негативци.“ Во текстот, императорот Константин Мономахос ги вработува Адсинчаните да истребат диви животни, кои го уништувале дивечот во царскиот парк Филопација.[35]

Боемци (Bohémiens)[уреди | уреди извор]

Бидејќи многу Роми кои живееле во Франција дошле преку Бохемија, тие биле нарекувани Bohémiens (Боемци).[36] Овој поим подоцна ќе биде прилагоден од Французите за да се однесува на одреден уметнички и осиромашен начин на живот на поединецот, познат како боемство.

Роми (Roma)[уреди | уреди извор]

Други[уреди | уреди извор]

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Definition at dictionary.cambridge.org
  2. ↑ Definition at Longman Dictionary of Contemporary English
  3. ↑ Definition at oxforddictionaries.com
  4. ↑ Definition at merriam-webster.com
  5. ↑ Definition at collinsdictionary.com
  6. ↑ 6,0 6,1 Hancock, Ian F (2002). We Are the Romani People, Pg XXI. ISBN 978-1-902806-19-8. Посетено на 2008-07-31. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „We-Are-the-Romani-People-Pg-XXI“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  7. ↑ p. 13 in Illona Klimova-Alexander's The Romani Voice in World Politics: The United Nations and Non-State Actors (2005, Burlington, VT.: Ashgate
  8. ↑ Rothéa, Xavier. „Les Roms, une nation sans territoire?“ (француски). Посетено на 2008-07-31.
  9. ↑ p. 52 in Elena Marushiakova and Vesselin Popov's "Historical and ethnographic background; Gypsies, Roma, Sinti" in Will Guy [ed.] Between Past and Future: The Roma of Central and Eastern Europe [with a Foreword by Dr. Ian Hancock], 2001, UK: University of Hertfordshire Press
  10. ↑ Hancock, Ian F (2002). We Are the Romani People, Pg XX. ISBN 978-1-902806-19-8. Посетено на 8 април 2023.
  11. ↑ Hancock, Ian F (2002). We Are the Romani People, Pg XIX. ISBN 978-1-902806-19-8. Посетено на 31 јули 2008.
  12. ↑ Nicolae, Valeriu; Slavik, Hannah (2007-07-01). Roma diplomacy, Pg 16. ISBN 978-1-932716-33-7. Посетено на 8 април 2023.
  13. ↑ The Institute for Middle East Understanding Архивирано на 23 мај 2007 г.
  14. ↑ Online Etymology Dictionary - Douglas Harper
  15. ↑ Monier-Williams, Sanskrit-English Dictionary (1899)
  16. ↑ Abhijit Ghosh, Non-Aryan linguistic elements in the Atharvaveda: a study of some words of Austric origin, Sanskrit Pustak Bhandar, 2000, p. 10, 76.
  17. ↑ T. Burrow and M.B. Emeneau, A Dravidian Etymological Dictionary 2nd ed. (Oxford: Clarendon Press, 1984), p. 257, entry #2949.
  18. ↑ House of Commons Women & Equalities Committee (5 April 2019). „Tackling inequalities faced by Gypsy, Roma and Traveller communities“. UK Parliament. Посетено на 8 април 2023.
  19. ↑ Oxford English Dictionary 2nd Edition 1989. "Gipsy, gypsy, n."
  20. ↑ Hancock, Ian (1995). A Handbook of Vlax Romani. Slavica Publishers. стр. 17. ISBN 978-0-89357-258-7.
  21. ↑ „gitan“ (француски). Dictionnaire de l'Académie française. Архивирано од изворникот на 2007-08-07. Посетено на 8 април 2023. Emprunté de l'espagnol gitano, gitana, altération de Egiptano, proprement « Égyptien », car on attribuait aux bohémiens une origine égyptienne.
  22. ↑ Hancock, Ian F. (2002). We are the Romani people. Univ of Hertfordshire Press. стр. xxi. ISBN 978-1-902806-19-8.
  23. ↑ „Hancock, Ian The 'Gypsy' stereotype and the sexualisation of Romani women“. Архивирано од изворникот на 2011-07-17. Посетено на 8 април 2023.
  24. ↑ Matthews, John (6 October 1994). „9“. The world atlas of divination: the systems, where they originate, how they work. Headline Book Publishing. стр. 81. ISBN 978-0-7472-7928-0.
  25. ↑ Hancock, Ian. „PERSPECTIVES The Struggle for the Control of Identity“. Roma Participation Program. стр. 1–8. Архивирано од изворникот на 2009-04-09. Посетено на 8 април 2023.
  26. ↑ Caravan Sites and Control of Development Act 1960 (c.62) The UK Statute Law Database.
  27. ↑ 27,0 27,1 Ravi Low-Beer Challenging Gypsy planning policies occasional discussion paper number 1, Traveller Law Research Unit, Cardiff Law School, P O Box 427, Cardiff CF1 1XD. Retrieved 8 април 2023. Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Low-Beer“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  28. ↑ 28,0 28,1 Thomas Acton. Human Rights as a Perspective on Entitlements: The Debate over 'Gypsy Fairs' in England Архивирано на 25 август 2011., Essex Human Rights Review Архивирано на 23 април 2010. Vol. 1 No. 1 јули 2004, pp. 18-28, ISSN 1756-1957. See footnote 5 page 19 (page 2 of the PDF document). Грешка во наводот: Неважечка ознака <ref>; називот „Acton“ е зададен повеќепати со различна содржина.
  29. ↑ Traveller Law Research Unit, Cardiff University, (From March 1995 to December 2002). Посетено на 8 април 2023. Archived from original 2008
  30. ↑ Royal Galician Academy "cigano"
  31. ↑ Royal Galician Academy "cíngaro"
  32. ↑ White, Karin (1999). „Metal-workers, agriculturists, acrobats, military-people and fortune-tellers: Roma (Gypsies) in and around the Byzantine empire“. Golden Horn. 7 (2). Архивирано од изворникот на 2014-09-20. Посетено на 8 април 2023.
  33. ↑ Bates, Karina. „A Brief History of the Rom“. Архивирано од изворникот на 2010-06-15. Посетено на 8 април 2023.
  34. ↑ „Book Reviews“ (PDF). Population Studies. 48 (2): 365–372. July 1994. doi:10.1080/0032472031000147856. Архивирано од изворникот (PDF) на 2009-09-14.
  35. ↑ P. Peeters, 'Histoire monastiques géorgiennes', Analecta Bollandiana, 36-37, 1917-19.
  36. ↑ Achim, Viorel (2004). The Roma in Romanian History. Budapest: Central European University Press. стр. 11. ISBN 978-963-9241-84-8. OCLC 54529869.
  37. ↑ „ijito - Orotariko Euskal Hiztegia bilaketa“. www.euskaltzaindia.eus.
  38. ↑ „ijito - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa“. www1.euskadi.net.
  39. ↑ „buhame - Orotariko Euskal Hiztegia bilaketa“. www.euskaltzaindia.eus.
  40. ↑ „buhame - Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa“. www1.euskadi.net.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Имиња_на_ромскиот_народ&oldid=4962926“