Играчка

Детски книги од збирката на Педагошкиот музеј во Белград

Разновидни традиционални дрвени играчки од Индија

Играчки — сите средства што децата ги користат во игра. Овој поим обично се поврзува со деца или домашни миленици, иако и возрасните и животните во природата понекогаш користат играчки. Тие можат да бидат направени од дрво, пластика, метал и други материјали. Покрај фабричките играчки, во игра често се користат и предмети со друга основна намена. Играчките се важни за развојот на децата, бидејќи преку игра тие ги развиваат моторните вештини, координацијата и учат и стекнуваат различни вештини и знаења.

Играчката е материјален елемент за игра што со своите својства значително влијае на нејзиниот тек и содржина. Играчката е неопходен придружник на играта, дури и кога всушност не е присутна во неа, бидејќи постои во памтењето, имагинација и претставите на детето. Многу игри се изведуваат со помош на материјали кои не се специјално направени за оваа намена. Еден од најомилените прибори за игра е кујнскиот прибор, потоа некои апарати или нивни делови, стари лименки... Играчките, во потесна смисла на зборот, се предмети што се произведени занаетчисски или индустриски за да се користат за игра. Играчката има воспитно-образовна вредност доколку задоволува една од автентичните потреби на детето и му овозможува со своите особини, активности кои придонесуваат за негов развој и учење. Играчките се користеле уште од праисторијата. Тоа го потврдуваат разни предмети пронајдени при археолошките ископувања.

Функции на играчките

Неопходно е на децата да им се дадат на располагање функционални играчки, лесни за ракување и безопасни материјали од секојдневната стварност или нивни стилизирани копии. На децата им требаат играчки за да учествуваат во обичниот животните, подражавани или замислени ситуации, т.е. игри, а сето тоа ја гради детската личност и развива способности и подготвува за голем број функции што ги очекуваат во животот. Играчките му овозможуваат на детето да научи за сопствените можности и да го изрази она што го замислил, му служат за имагинација, невоздржано изразување на чувства, за воспоставување односи со други деца, за размена на идеи и позитивни емоции. Сето тоа е неопходно за стекнување на потребното искуство во целиот подоцнежен живот и развојот на неговата личност. Играчките се предуслов за богата, плодна, имагинативна, привлечна и развојно потикнувачка игра. Функционалната вредност на играчката се гледа во тоа што детето може да прави со неа или на неа. Преку играчките, детето доаѓа во допир со работи со кои инаку не може да ракува во светот на возрасните и успева на одреден начин да им се доближи, за што е многу побудено. Играчките во различни видови игри имаат и различни намени. Во игрите со имагинација и играње улоги, тие помагаат да се создаде замислената ситуација. Во подвижните игри, тие служат како реквизити. Во конструкторските игри како материјал за остварување на замислите. Во игрите на маса, печатени како шема, според која или на која се одвива играта. Дидактички игри наменети да го подобрат детското искуство и учење - лото, квизови; што е од големо значење за когнитивниот развој... Формативната вредност на играчките е важна особено за социо-емоционалниот развој на децата.

Видови играчки

Постојат неколку критериуми според кои може да се класифицираат играчките. Доколку една играчка може да се класифицира според повеќе индикатори, поголеми се можностите за нејзино користење, како и нејзината образовна вредност. Критериумите според кои е можно да се класифицираат играчките се како што следува:

• Намена во играта (содржина, материјали и цели на играта);
• Возраст во која играчката се користи;
• Материјалот од кој се направени играчките (дрво, метал, пластика, гума, разни ткаенини, кожа..)
• Степен на обликуваност (готови, полупроизводи и играчки материјали)
• Годишното време во кое се користат (летни, зимски, итн.)
• Местото каде што се користат (во просторија, на под, на маса, на игралиште...)
• Бројот на играчи што се вклучени;
• Потекло (природен материјал, вештачки материјали, купени играчки)
• Намена (за рекреација, за терапија, за деца кои се развиваат во нормални граници, за деца со пречки во развојот);
• Подвижност (стационарни-неподвижни: тобоган, песочник...)
• Начинот на кој се покренуваат (рачно влечење со туркање; механички на навивање, со електромотор...)
• Облик и големина.

Возраста како критериум за класификација на играчките

Возраста влијае на улогата на играчките во детската игра. Има играчки за сите возрасти (топки) , но начинот на кој се користат се разликува во различни периоди од животот на детето. Помалите деца, под впечаток на новитетот, поминуваат повеќе време за да ја запознаат играчката со која првпат се среќаваат, додека постарите деца по краток увид преминуваат на нејзино побрзо систематско испитување. Соочени со неколку нови предмети, помалите деца избираат еден од нив, занемарувајќи ги другите, додека поголемите деца систематски ги гледаат и ги пробуваат сите. Постаро дете ќе стави кукла во обична кутија замислувајќи дека е кревет, додека помладите сакаат вистински кревет за кукла, смалена копија од вистински кревет. Тоа значи дека играта на имагинација се развива во насока на зголемување на оддалеченоста од видената ситуација кон замислена, мисловна ситуација, кога самата активност сè повеќе се одвојува од предметите што се потребни за неа. Кај постарите возрасти може да сретнеме и игри без материјално потпирање на играчките.

Тргнувајќи од споменатите особини на детската игра, нејзината намена и потребите на децата на различни возрасти, направена е следната поделба на играчки препорачани за одредени возрасти во предучилишното детство:

• 3-4 години:

Сликовници, кукли и облека за нив, креветче или лулка за кукла, додатоци за „перење“ и „пеглање“ облека за кукли, „садови и прибор за готвење“, кујнски мебел, телефон, прибор за песок и вода, бои и поголеми четки, хартија, поголеми восочни боички, тесто, глина, топчиња со различна големина, коњче за лулање, кутии... Поголеми дрвени играчки на тркала кои може да се влечат. Едноставни алатки за сечење и лепење (ножици со заоблен врв), илустрирани списанија и постери за сечење, поголеми дрвени блокови и парчиња штици, автомобилски гуми, дрвени авиони и возила, тобоган, поедноставна облека за преправање (маскирање).

• 4-5 години:

Истите играчки, кои се користат во пораната возраст. Потоа, обрач, додатоци за игри на лекари, готвачи... Со повеќе облека за преправање (маскирање), јажиња за скокање и качување, патеки за автомобили, покомплицирани сложувалки, сложувалки и мозаици, кукли џинџол, многу различни додатоци за сликање, цртање, лепило, колаж хартија, мониста за жици, пластелин, шатор и куќа...

• 5-6 години:

Домино

Истите играчки, кои се користат во порана возраст. Со уште повеќе материјали за сликање, цртање и моделирање, конструкторски материјали со посложена структура и со ситни елементи, мозаици, многу облека и реквизити за облекување и преправање (маскирање), печатени игри за на маса, домино, картички, сложувалки, велосипед, шраф, шипка, фудбалска топка, разни материјали за драмски игри - Семејства и продавници... потоа кукли и мебел за нив, играчки со животински фигури, автомобили...

• 6-7 години:

Истите играчки користени на порана возраст. Реквизити за бадминтон, играчки за погодување, змеј, топки од разни видови, кукли кои се способни да изведуваат разни дејствија и соодветна опрема, компјутерски игри, уште повеќе материјали за разни видови креативност, играчки кои ги подготвуваат децата за училиште (работни листови по математика, природа и општество, кои практикуваат графомоторни вештини), дидактички игри, стратешки игри...

Возраста не е особено прецизен критериум за одредување кога на детето ќе му се понуди која играчка. Сè зависи од индивидуалните склоности на детето, степенот на неговиот развој, искуството, склоностите. Наставникот може да направи грешка со тоа што ќе му понуди на детето играчка со која не може да ја разбере или да ракува со неа. Ако на детето му се даде играчка премногу рано, тоа ќе биде обесхрабрено од неговата неспособност да ја користи правилно и веројатно ќе ја фрли, губејќи го трпението во залудните обиди да ја надмине.

Играчки за перцептивно-моторни активности

Кошаркарска топка

Тоа се активности во кои детето дејствува и го постигнува она што го сака првенствено користејќи ги своите сетила и мускули. Тие се посветени на стекнување на вештина за сетилна контрола на движењето, координација на големи мускулни групи и фина мускулна координација. Во нив детето учи да ги прави оние движења на телото кои се неопходни за да се прилагоди на барањата на просторот и времето и предметите наредени во нив.

• Крупна моторика (глобални движења на телото, рацете и нозете, нивна координација, одржување рамнотежа: скутери, велосипеди, обрачи, прескокнување јажиња, змејови, топки, лизгалки, играчки за плажа, играчки кои поттикнуваат влечење, туркање и носење, сите спортски играчки...
• Фина моторика (фина координација на мускулите, усогласување на окото и раката, прецизна употреба на мали мускулни групи): сложувалки, чепкалки за заби, играчки што може да се составуваат и расклопуваат...

Играчки и развој на друштвеност

Играчките придонесуваат за социјализација на децата. Тие овозможуваат развој на општествените особини преку идентификација, имитација, проширување на социјалното искуство на детето, со што се образуваат основни знаења за луѓето, како и општествените односи. Тоа може да бидат натпреварувачки игри, како и сите други игри со правила кои развиваат социјална интелигенција, социјализирано однесување и негуваат позитивни и конструктивни емоции... Играчки кои придонесуваат за развој на дружељубивоста, меѓу другото, се: кукли, меки играчки и други играчки за гушкање, мазни и бушави играчки, телефон, гарнитури за мебел, прибор за готвење и јадење, опрема за одредени работни места и професии - лекар, полицаец, трговец... Комеплети играчки од кои се составуваат фарма, гаража... Куќарка за кукли со прибор, автомобилчиња, колички, чамци, багери, кранови, придвижувани на различни начини... Карти, игри како - Не лути се човече -, игри со бројки и букви.

Играчки кои придонесуваат за развој на интелигенцијата и за учење

Шаховски фигури

Игрите со овие играчки се одликуваат со тоа што се измислени, кои вклучуваат планирање и употреба на шеми и модели, вклучувајќи процеси како расудување, увидување и изумување. Тоа најдобро може да се илустрира со решавање на игровни проблеми. Играчките, благодарение на кои се развива интелигенцијата и децата учат, се склопувалки, конструктори за редење и градење, дидактички играчки, едноставни механизми што можат да се склопат, комплети за експериментирање, игри со прашања и одговори, игри кои бараат набљудување, памтење и размислување, откривање законитости. Стратешки игри на табла: домино, парни слики, играчки од типот Црн Петар, лото, шах, дама, глувци, лавиринти и слично.

Играчки кои придонесуваат за развој на комуникација и творештво

Најобемни активности се игрите со имагинација или игри со улоги во кои децата изведуваат симболични имитации, имитираат гестови, подражаваат ситуации, се поистоветуваат со различни личности и прикажуваат улоги во настани чија суштина е преземена од секојдневниот живот. Омилени на децата стануваат кукли или плишани животни. Детето треба да ги изразува своите искуства и чувства во различни облици, како на пример тридимензионално претставување (изработка на модели од разни материјали), како и дводимензионално претставување (обликување шари, сликање и цртање)... Играчките што го постигнуваат ова се различни структурирани или неструктурирани материјали: песок, глина, пластелин... Потоа разни мозаици, колажи, мониста за жици, градителски прибор, реквизити потребни за преправање (маскирање) и театарски реквизити.

Историја

Мал коњ на тркала, детска играчка од Стара Грција, пронајден во гробница од периодот 950-900 г.пр.н.е., Археолошки музеј Керамеикос, Атина

Играчки се откриени на места на древни цивилизации. Тие се запишани во некои од најстарите книжевни дела. Играчки ископани од областа на цивилизацијата на долината Инд (3010–1500 г.пр.н.е.) вклучуваат мали коли, свирчиња во облик на птици и играчки во вид на мајмуни кои можат да се лизгаат по јаже.

Најраните играчки биле направени од материјали пронајдени во природата, како што се камења, стапови и глина. Пред илјадници години, египетските деца си играле со кукли кои имале крилја и подвижни екстремитети, а биле направени од камен, керамика и дрво. Во Стара Грција и Стар Рим, децата си играле со кукли направени од восок или теракота, стапови, лакови и стрели и јо-јо. Кога грчките деца, особено девојчињата, ќе достигнеле одредена возраст, било вообичаено да ги жртвуваат своите детски играчки на боговите. Спроти нивното венчавање, млади девојки на возраст од околу четиринаесет години ги нудат своите кукли во храмот како обред на премин во возрасна доба.

Најстарата позната механичка сложувалка исто така доаѓа од Грција и се појавила во 3 век пр.н.е. Играта се состоела од квадрат поделен на 14 парчиња, а целта била да се создадат различни облици од овие парчиња. Во Иран се пронајдени антички „брави сложувалки“.

Просветителско раздобје

Играчките станале пошироко распространети со промените во ставовите кон децата што ги предизвикала добата на просветителството. Децата почнале да се гледаат како луѓе сами по себе, наспроти од продолжување на нивното домаќинство и да имаат право да цветаат и да уживаат во своето детство. Разновидноста и бројот на играчки кои биле произведени во текот на 18 век постојано расте; Џон Спилсбери ја измислил првата сложувалка во 1767 година. да им помогне на децата да научат географија. Тој создал сложувалки на осум теми - свет, Европа, Азија, Африка, Америка, Англија и Велс, Ирска и Шкотска. Коњче за лулање (на лакови) билло развиено во исто време во Англија и било особено распространето во побогатите класи на општеството, се сметало дека развива рамнотежа кај децата неопходна за јавање вистински коњи.

Момче со обрач. Обрачите долго време се популарна играчка во многу различни култури.

Дувањето меурчиња од преостанатиот сапун за перење станало популарна забава, како што е прикажано на сликата Меур од сапуница (1739) на уметникот Жан-Батист Симеон Шарден. Други популарни играчки биле обрачи, колички, змејови, тркала за вртење и марионети. Првите друштвени игри биле произведени од Џон Џефрис во 1750-тите, меѓу нив и „Патување низ Европа“. Играта била многу слична на модерните друштвени игри; играчите се движеле по патеката со фрлање коцка (всушност се користела четиристрана вртимушка за коцкање) и застанувањето на различни места или ќе му помогнело или ќе го попречело играчот.

Во деветнаесеттиот век, нагласок бил ставен на играчки кои имале образовни цели, како што се сложувалки, книги, карти и игри на табла. Исто така популарни биле играчките со религиозна тематика, вклучително и модел на Ноевата арка со минијатурни животни и предмети од други библиски сцени. Со растечкиот просперитет кај средната класа, децата имале повеќе слободно време, што довело до примена на индустриски методи во производството на играчки.

Биле измислени посложени механички и оптички играчки. Карпентер и Вестли започнале со масовно производство на калеидоскопот, измислен од сер Дејвид Брустер во 1817 година и преку 200.000 примероци биле продадени во рок од три месеци во Лондон и Париз. Оваа компанија, исто така, масовно произведувала волшебни светилки за употреба во фантазмагорија и галантски претстави (пантомима произведена со фрлање на сенките на куклените фигури на екран или ѕид), благодарение на тоа што бил развиен за масовно производство со користење на процес на печатење на бакарни плочи. Популарните слики на светилките биле кралското семејство, флора и фауна и географски/вештачки структури од целиот свет. Модерниот зоотроп бил измислен во 1833 година од британскиот математичар Вилијам Џорџ Хорнер и бил популаризиран во текот на 1860-тите. Дрвени и порцелански кукли во минијатурни куќички за кукли биле популарни кај девојките од средната класа, додека момчињата си играле со џамлии и детски возови.

Масовен пазар

Патентот на Френк Хорнби од 1901 година. () за играчката која подоцна станаla позната како Мекано

Златната доба на развојот на играчките бил крајот на 20 век. Стварните плати постојано растеле во западниот свет, дозволувајќи им на семејствата од работничката класа да си дозволат играчки за своите деца, а индустриските техники на прецизно инженерство и масовно производство биле во можност да обезбедат понуда за да се задоволи постојано зголемената побарувачка. Интелектуалниот акцент сè повеќе се ставал на важноста на здраво и среќно детство за идниот развој на децата. Вилијам Харбут, англиски сликар, го измислил пластелинот во 1897 година, а индустриското производство на овој материјал како играчка за деца започнало во 1900 година. Френк Хорнби бил визионер во развојот и производството на играчки и бил одговорен за пронаоѓањето и производството на три од најпопуларните линии на играчки засновани на инженерските начела на дваесеттиот век: Мекано, Хорнбиев модел на железница и Играчки Динки.

Мекано бил модел на конструктивен систем кој се состоел од повеќекратно употребливи метални ленти, плочи, аголни профили, носачи, тркала, оски и запченици, со навртки и завртки за поврзување на деловите и овозможување на изградба на работни модели и механички уреди. Играчките Динки го отвориле патот за производство на играчки излеани во облик на автомобили, возови, бродови и модели на железници кои станале популарни во 1920-тите. Компанијата Бритен направила револуционерен напредок во производството на војници-играчки со пронајдокот на процесот на лиење со перманенте калап од олово во 1893 година. Производите на оваа компанија се индустриски стандард многу години.

Многу популарни станале и сложувалките. Во 1893 година, англискиот адвокат Анџело Џон Луис, пишувајќи под псевдонимот професор Хофман, ја напишал книгата Сложувалки стари и нови. Содржела, меѓу другото, повеќе од 40 описи на сложувалки со тајни механизми за отворање. Оваа книга станала референтно дело за игри со загатки и била многу популарна во тоа време. Сложувалката Танграм, по потекло од Кина, се проширила во Европа и Америка во 19 век.

За време на Втората светска војна, некои видови играчки биле создадени со случајни иновации. Откако се обидел да создаде замена за синтетичка гума, Американецот Ерл Л. Ворвик случајно го измислил „нати пути“ за време на војната. Подоцна, Питер Хоџсон препознал потенцијална апликација во облик на детска играчка и се родила интелигентен пластелин. Слично на тоа, Play-Dow првично бил создаден како средство за чистење на тапети. Во 1943 година, Ричард Џејмс експериментирал со пружини како дел од военото истражување кога забележал дека една се отпуштила и пандалаопушти и ќе падне на подот. Бил заинтригиран од начинот на кој пружината отскокна преку подот. Тој потроши неколку години дотерувајќи го дизајнот за да го најде најдобриот сооднос меѓу челик и серпентина; резултатот бил Slinky, кој се продавал во продавниците низ САД.

По Втората светска војна, како што општеството станало побогато и како што новите технологии и материјали (пластика) станале достапни за производство на играчки, тие станале евтини и сеприсутни во домаќинствата низ западниот свет. Меѓу најпознатите производи од 1950-тите биле линијата на шарени испреплетени пластични цигли на данската компанија Лего, Рубиковата коцка, Мистер Глава компир, Барби и Екшен мен Во денешно време, постојат компјутеризирани кукли кои можат да препознаат и идентификуваат предмети, гласот на нивниот сопственик и да изберат од стотици однапред програмирани фрази за нивните одговори. Материјалите од кои се направени играчките се сменија, се промени она што играчките можат да го прават, но тоа дека децата си играат со играчките не се промени.

Играчките како мотив во популарната култура

• Кукли-играчки (англиски: Toy Dolls) — англиска панк-рок група, однована во 1979 година.
• „Радоста на играчката“ (англиски: Joy Of A Toy) — песна на англиската рок-џез група Софт машин (Soft Machine) од 1968 година.
• „Приказна за играчките“ (англиски: Toy Story) — американски компјутерско-анимиран филм од 1995 година.
• „Приказна за играчките 2“ (англиски: Toy Story 2) — американски анимиран филм од 1999 година, во режија на Џон Ласетер и Еш Бренон.
• „Приказна за играчките 3“ (англиски: Toy Story 3) — американски анимиран филм од 2010 година, во режија на Ли Ункрич.
• „Приказна за играчките 4“ (англиски: Toy Story 4) — Приказна за играчките 4 (англиски: Toy Story 4) — американски анимиран филм од 2019 година, во режија на Џон Ласетер и Еш Бренон.

Галерија

• 
  Лимена играчка на навивање
• 
  Лимена играчка на навивање
• 
  Лимена играчка на навивање
• 
  Лимена играчка на навивање
• 
  Дечки касички
• 
  Метална вртимушка
• 
  Автомобил на педали
• 
  Плишано мече
• 
  Куклички од лисната обвивка на пченка