Теории за претколумбовски прекуокеански контакт

Од Википедија — слободната енциклопедија
Историска реконструкција на викиншкото истоварување во Ланс о Медоуз

Теории за претколумбовски прекуокеански контакт — шпекулативни теории што посочуваат на можни посети на Америка и/или можни контакти со американските староседелци што биле направени од луѓе од Африка, Азија, Европа и Океанија пред првото патување на Кристофер Колумбо до Карибите во 1492 година, т.е. за време на претколумбовскиот период.[1] Проучувањата помеѓу 2004 и 2009 година укажуваат на можноста дека најраните човечки преселби во Америка веројатно биле направени со брод од Берингија и продолжиле надолу долж брегот на Тихиот Океан за време на или пред копнените преселби преку беринговиот копнен мост,[2] којшто за време на леденото доба ги поврзувал подрачјата на денешен Сибир и Аљаска. Дали имало прекуокеански патувања низ историјата коишто довеле до претколумбовски контакт меѓу американските староседелци и патниците од други континенти е предмет на жестока дебата.

Само неколку примери на претколумбовски контакт се општо прифатени од страна на водечките научници и истражувачи. Јупиците и Алеутите, коишто живеат од двете страни на Беринговиот Проток, имале чести меѓусебни контакти, а евроазиски трговски добра биле откриени во археолошките наоѓалишта во Аљаска.[3] Поморските истражувања на нордиските народи од Скандинавија во текот на 10. век довеле до нордиско населување на Гренланд и базниот камп Ланс о Медоуз[4] во Њуфаундленд,[5] што му претходи на Колумбовото патување до Америка за околу 500 години. Скорешните генетски проучувања укажуваат дека некои источни полинезиски народи имаат генетски примеси од крајбрежните народи во западните делови на Јужна Америка со проценет период на контакт околу 1200 година.[6]

Научните и истражувачките реакции на другите тврдења за попраисториски, претколумбовски прекуокеански контакт се различни. Некои од овие тврдења се разгледани во угледни научно-истражувачки извори. Многу други тврдења се засноваат само на случајно или двосмислено толкување на археолошки докази, откритие на наводни неумесни артефакти, површни културолошки споредби, коментари во историски документи или раскажувачки записи. Ваквите тврдења биле отфрлени како гранична наука, псевдоархеологија или псевдоисторија.[7]

Тврдења за австронезиски контакт[уреди | уреди извор]

Човечка генетика[уреди | уреди извор]

Помеѓу 2007 и 2009 година, генетичарот Ерик Торсби со свои колеги објавил две студии во списанието „Tissue Antigens“ во коишто се наведува дека има докази за американски староседелски генетски придонес во населението на Велигденскиот Остров и дека веројатно настанал пред откривањето на островот од страна на Европејците.[8][9] Во 2014 година, генетичарката Ана-Сапфо Маласпинас од Центарот за геогенетика на Копенхашкиот универзитет објавила студија во списанието „Current Biology“ којашто открива човечки генетски докази за контакт меѓу населението на Велигденскиот Остров и Јужна Америка пред околу 600 години (1400 ± 100 години).[10] Во 2017 година, сеопфатна геномна студија открила дека нема американски староседелски примеси во лицата со коишто бил остварен контакт пред и по откривањето на островот од страна на Европејците.[11]

Во истражување објавено во 2013 година, два остатока од народот „Ботокудо“, што е поим којшто се користи за означување на американските староседелци коишто живеат во внатрешноста на Бразил коишто говорат јазици од семејството Макроже, било откриено дека се дел од хаплокрупата на мтДНК B4a1a1, којашто обично се среќава меѓу Полинезијците и другите подгрупи на Австронезијци. Овој наод е заснован врз анализа на четиринаесет черепи. Два од нив припаѓале на хаплогрупата B4a1a1, а останатите дванаесет припаѓале на поткладови на хаплогрупата C1 којашто е типична за американските староседелци. Истражувачкиот тим испитал различни сценарија, но ниедно од нив не можеле со сигурност да кажат дека е точно. Тие отфрлиле сценарио за директен праисториски контакт меѓу Полинезија и Бразил како „премногу неизгледно за да биде сериозно сфатено“. Иако B4a1a1 исто така се среќава меѓу Малагашите на Мадагаскар, каде што имало значителни австронезиски преселби во праисторијата, тврдењето дека присуството на B4a1a1 кај народот Ботокудо потекнува од трговија со африкански робови (вклучително и од Мадагаскар) авторите го опишале како „нереални“ предлози.[12] Студија од 2020 година силно ја преиспитала претпоставката на трудот затоа што наводно се темели врз застарени расни поделби.[13]

Во 2020 година, студија во списанието „Nature“ открила дека населението на Мангарева, Маркиските Острови, Пализерските Острови и Велигденскиот Остров имале генетски примес од староседелското население во Јужна Америка, којшто бил најблизок до ДНК на денешните припадници на народот Сену од тихоокеанскиот брег на Колумбија. Авторите укажуваат дека генетските белези веројатно се последица на единечен древен контакт. Тие укажале дека настанало мешање меѓу домородните Јужноамериканци и Полинезијците од источна Полинезија помеѓу 1150 и 1230 година, како и подоцнежно мешање на Велигденскиот Остров околу 1300 година,[6] но посочиле и други можни сценарија за контакт (на пример, полинезиски патувања до Јужна Америка проследени со враќање на Полинезијците во Полинезија со Јужноамериканци или пренос на јужноамерикански гени).[14] Некои истражувачи коишто не биле вклучени во студијата укажале дека контактот е поверојатно дека настанал во Јужна Америка.[15][16][17]

Растителна генетика[уреди | уреди извор]

Генетиката на неколку растителни видови исто така била искористена за поткрепа на претколумбовскиот контакт преку Тихиот Океан. На пример, на западниот брег на Јужна Америка има генетски различна потпопулација на кокоси. Ова се наведува како доказ за воведување од страна на австронезиски морепловци. [18]

Сладок компир[уреди | уреди извор]

Карта на светот којашто ја покажува распространетоста на слаткиот компир.
Распространетост на слаткиот компир. Црвените линии ја покажуваат веројатната распространетост благодарение на Полинезијците.

Слаткиот компир како зеленчук којшто потекнува од Америка бил распространет во Полинезија пред европските истражувачи да стигнат до Пацификот. Со помош на радиојаглеродно датирање, присуството на слаткиот компир на Куковите Острови било проценето околу 1000 година. Современото сфаќање е дека бил однесен во средна Полинезија околу 700 година и распространет низ останатите делови од Полинезија оттаму.[19] Се наведува дека бил однесен од Полинезијци кои патувале преку Тихиот Океан до Јужна Америка и назад или дека Јужноамериканци го однеле во Полинезија.[20]Исто така, можно е билката да пловела по океанот откако била исфрлена од товарен брод.[21] Според „тристраната хипотеза“, филогенетската анализа укажува дека слаткиот компир од Јужна Америка бил воведен во Полинезија на најмалку два начина, од коишто едниот бил пред и другиот по контактот со Европејците.[22] Сепак, други истражувачи тврдат дека слаткиот компир бил присутен во Полинезија пред околу 100.000 години, што е многу пред луѓето да го населат тој дел од светот.[23]

Слатки компири наменети за продажба во Темза, Нов Зеланд. Називот „кумара“ во новозеландскиот англиски навлегол од маорскиот и има широка употреба.

Холандските јазичари и стручњаци за американски староседелски јазици Вилем Аделар и Питер Мускен укажале дека поимот е заеднички за полинезиските јазици и јазиците во Јужна Америка. Праполинезискиот збор *кумала[24] (за споредба, кумара на рапанујски, ’уала на хавајски, кумара на маорски; иако праобликот погоре е реконструиран, когнатите надвор од источнополинезиското јазично семејство се или заемки од источнополинезиските јазици или неправилни, што го доведува под знак прашалник праполинезиското потекло и периодот) можеби се поврзани со дијалектните кечуански и ајмарски зборови кумар ~ кумара; највеќе кечуански дијалекти всушност го корситат поимот апичу, но комал бил сретнат во изумрениот кањарски јазик на брегот на денешен Еквадор во 1582 година.

Аделар и Мускен тврдат дека сличностса во зборот за сладок компир скоро претставува доказ за случаен контакт меѓу мештани од подрачјето на Андите и јужниот Пацифик. Авторите наведуваат дека присуството на поимот за сладок компир посочува на редот контакт меѓу Полинезија и Јужна Америка, но не нужно на преселби.[25]

Пилешка трева[уреди | уреди извор]

Пилешката трева (науч. Ageratum conyzoides) потекнува од тропските предели на Америка и била пронајдена на Хаваите од страна на Вилијам Хилебранд во 1888 година, кој сметал дека растела таму уште пред посетата на Џејмс Кук во 1778 година. Како поткрепа на преткуковото поткрепа се наведуваат староседелскиот назив меје парари или меј роре, воспоставената медицинска употреба на билката, како и употребата како мирис и во изработката на ѓерданот леи.[26][27]

Куркума[уреди | уреди извор]

Куркумата (науч. Curcuma longa) потекнува од Азија, а постојат јазични и посредни докази за распространетоста и употребата на куркумата од страна на австронезиските народи во Океанија и на Мадагаскар. Гинтер Тесман во 1930 година (300 години по контактот со Европејците) објавил дека видот Curcuma бил одгледуван од племето Амахуака источно од горното течение на реката Укајали во Перу и дека се работело за обоена билка користена за бојадисување на телото, а соседниот народ Уитото го користел за бојадисување на лицето за свечени танци. [28][29] Во 1950 година, Дејвид Софер забележал дека доказите за предевропско, прекутихоокеанско воведување на билката од страна на луѓе изгледаат доста цврсти.[30]

Физичка антропологија[уреди | уреди извор]

Островот Моча покрај брегот на Арауканскиот Полуостров во Чиле

Во декември 2007 година, неколку човечки черепи биле пронајдени во музеј во Консепсион. Овие черепи потекнуваат од островот Моча, којшто се наоѓа во непосредна близина на тихоокеанскиот брег на Чиле и во минатото бил населен од народот Мапуче. Според Лиза Матисо-Смит од универзитетот во Отаго и Хозе Мигел Рамирез Алијага од универзитетот во Валпараисо, краниометриската анализа на черепите укажува дека черепите има „полинезиски одлики“, како што се петоаголниот облик кога се гледаат одзади и заоблените вилици.[31]

Заоблени вилици исто така биле пронајдени при ископување предводено од Хозе Мигел Рамирез во крајбрежната месност Тункен во средишниот дел на Чиле.[32] Местото на ископувањето соодветствува на подрачје со претшпански гробови и купови школки (шпански: conchal).[32] Глобален преглед на заоблените вилици меѓу различни популации покажува дека заоблените вилици, иако не се карактеристични единствено за Полинезијците, реткоста на заоблена вилица кај јужноамериканското староседелско население го поддржува гледиштето за полинезиски патници коишто отпатувале до западниот брег на Јужна Америка.[33]

Спорни докази[уреди | уреди извор]

Араукански кокошки[уреди | уреди извор]

Во 2007 година, се појавиле докази коишто посочуваат на можноста за претколумбовски контакт помеѓу народот Мапуче (Арауканци) од јужно-средишните делови на Чиле и Полинезијци. Коските на арауканските кокошки пронајдени во наоѓалиштето Ел Аренал на Арауканскиот Полуостров, што е подрачје населено со Мапуче, поддржуваат претколумбовско воведување на видови приспособени на јужнопацифичките острови во Јужна Америка.[34] Со помош на радиојаглеродно датирање, коските пронајдени во Чиле било проценето дека потекнуваат помеѓу 1304 и 1424 година, што е пред патувањата на Шпанците. ДНК-низите на кокошките биле поврзани со оние на кокошки од Американска Самоа и Тонга, и било утврдено дека се разликуваат во споредба со оние на европските кокошки.[35][36]

Меѓутоа, овој наод бил оспорен во студија од 2008 година којашто под знак прашалник ја доведува методологијата и наведува дека неговите заклучоци се погрешни, иако теоријата којашто разработува можеби е вистинита.[37] Отфрлањето на тврдењето било поткрепено со друга студија од 2014 година, којашто укажува дека клучната грешка е во првобитното истражување: анализата на древните и современите примероци открива единствен полинезиски генетски белег и дека претходно објавената врска меѓу предевропските јужноамерикански и полинезиски кокошки најверојатно потекнува од загадување со современа ДНК и дека овој проблем веројатно ги соборува старите студии на кокошкина ДНК со низи на хаплогрупата E.[38]

Сепак, во студија од 2013 година, првобитните автори ги прошириле и образложиле своите наоди, заклучувајќи го следното:[39]

„ Овој сеопфатен пристап покажува дека испитувањето на современите кокошкини ДНК-низи не придонесува кон нашето разбирање за потеклото на најраните кокошки во Чиле. Толкувањата засновани врз недоволно поткрепени и документирани современи популации на кокошки, одвоени од археолошките и историски докази, не одолеваат на проверка. Напротив, овој проширен извештај ќе го потврди претколумбовското потекло на остатоците од Ел Аренал и дава поддршка на нашата првобитна хипотеза дека нивната појава во Јужна Америка е најверојатно поради полинезиски контакт со Америка во праисторијата. “

Студија на јужноамериканските кокошки од 2019 година октрила непозната генетска состојка којашто е главно присутна во популацијата од Велигденскиот Остров и исто така е присутна во месните популации на кокошки од јужноамериканскиот пацифички крај“[40] Генетската блискост на кокошките од Велигденскиот Остров со јужноамериканската континентална живина може да се објасни со фактот што обете популации не биле сврстени со широкораспространети пасмини и поради тоа останува поблиска до изворната популација од којашто потекнуваат.[40] Генетската блискост исто така може да посочува на заедничко потекло на овие две популации.[40]

Калифорниски кануа[уреди | уреди извор]

Ељевун — реконструирано чумашко кану

Истражувачи, меѓу кои Катрин Клар и Тери Џонс, предложиле теорија за контакт помеѓу Хавајците и Чумашите од Јужна Калифорнија помеѓу 400 и 800 година. Кануата со прицврстени талпи изработени од Чумашите и соседните Тонгванци се единствени меѓу староседелските народи во Северна Америка, но имаат сличен изглед со поголемите кануа користени од страна на Полинезијците и Малезијците за долги поморски патувања. Чумашкиот збор за изработка на такви кануа томоло можеби потекнува од тумулау/кумулау, што е хавајски поим за трупците од коишто бродоградителите ги сечеле талпите коишто требало да се прицврстат на кануата.[41][42][43][44] Сличниот тонгвански збор тијат не е сроден. Ако не се случел, овој контакт не би оставил генетски докази во Калифорнија или Хаваи. Оваа теорија привлекла ограничено медиумско влијание во Калифорнија, но најголемиот дел археолози од тонгванските и чумашките култури ја отфрлаат со образложение дека независната изработка на кануа со прицврстени талпи во период од неколку века се среќава често во материјалните докази.[45][46][47]

Клавски палки и зборови за секири[уреди | уреди извор]

Археолошките артефакти познати како „клавски палки“ (од шпански clava со значење палка) пронајдени во Арауканија и околните подрачја многу наликуваат на вахаика во Нов Зеланд.[48] Клавските палки исто така се споменуваат и во шпански списи коишто потекнуваат од периодот на освојувањето на Чиле.[48] Според Грет Мостни, клавските палки изгледа пристигнале на западниот брег на Јужна Америка од Пацфикот.[48] Полинезиските палки од Чатамските Острови се смета дека се најслични на оние од Чиле.[49] Клавската палка е еден од различните познати аракуански артефакти коишто наликуваат на полинезиски.[49]

Можни јазични докази за австронезиско-американски контакт се пронајдени во зборовите за секири.[50][51][52] На Велигденскиот Остров, зборот којшто се користи за камена секира е токи; а кај новозеландските Маори, зборот токи означува тесла. Слични зборови се среќаваат и во Америка: во арауканскиот јазик во Чиле и Аргентина, зборот којшто се користи за камена секира е токи; а подаелку во Колумбија, јурумангискиот збор за секира е тотоки.[25]

Камените тесли често имале свечена вредност и биле носени од страна на маорските поглавари.[53] Арауканскиот збор токи исто така може да означува "поглавар" и на тој начин да е поврзан со кечуанскиот збор токе со значење „воен поглавар“ и со ајмарскиот збор токуени со значење „личност со одлично расудување“.[54] Според Родриго Мулијан, Марија Катрилео и Пабло Ландео, можните јужноамерикански врски ги усложнуваат работите во врска со значењето на зборот токи затоа што укажуваат на полинезиски контакт.[54]

Тврдења за источноазиски контакт[уреди | уреди извор]

Тврдења за контакт со Еквадор[уреди | уреди извор]

Генетска студија од 2013 година укажала на можноста за контакт меѓу Еквадор и Источна Азија, којшто можеби се случил не порано од пред 6000 години (4000 години п.н.е.) по пат на прекуокеанска или подоцнежна крајбрежна преселба којашто не оставила генетски белези во Северна Америка.[55] Понатамошното истражување не го поддржало ова тврдење, туку навело дека било случај на ретка почетна еволуциона линија којашто наоколу била изгубена како последица на поместување.[56]

Тврдења за кинески контакт[уреди | уреди извор]

Жадева олмечка маска од Средна Америка. Археологот и куратор во Американскиот природонаучен музеј Гордон Екхолм укажал дека олмечкиот уметнички стил можеби потекнува од Кина во бронзеното време.[57]

Некои истражувачи истакнале дека олмечката цивилизација се појавила со помош на кинески бегалци, особено на крајот од владеењето на династијата Шанг.[58] Во 1975 година, Бети Мегерс од Смитсоновскиот институт истакнал дека олмечката цивилизација потекнува од околу 1200 година п.н.е. поради влијанија од кинеската династија Шанг.[59] Во книга од 1996 година, Мајк Сју со помош на Чен Ханпинг тврдел дека келтите од Ла Вента имаат кинески обележја.[60][61] Овие тврдења не се поддржани од водечките мезоамерикански истражувачи.[62]

Изнесени биле и други тврдења за ран кинески контакт со Северна Америка. Во 1882 година, приближно 30 веројатно нанижени месингови монети биле наводно пронајдени во подрачјето на Касијарската Околија, во близина на Дисовиот Поток, каде што преовладувале кинески рудари на злато. Во современ запис го пишува следното: [63]

„Летото 1882 година, рудар на Дефовиот (Деорсовиот?) Поток, Касијарска Окололија, Британска Колумбија пронашол триесет кинески монети во златоносниот песок, дваесет и пет стапки под површината. Тие личеле дека се нанижени, но при подигањето рударот ги издвоил. Земјата над и околу нив била подеднакво густа како и наоколу. Една од монетите ја испитував во продавницата на Чу Чунг во Викторија. Ни во металот ни во ознаките, монетата не наликувала на современите, туку по знаците повеќе наликувала на ацтечки календар. Онолку колку што можам да заклучам од ознаките е дека се работи за кинески хронолошки круг од шеесет години, измислен од царот Хуанг Ди, 2637 година п.н.е., и бил во оптек во овој облик за неговите луѓе да можат да го запомнат кругот.“

Кураторот по археологија при Кралскиот музеј на Британска Колумбија Грант Кеди утврдил дека се работи за златни храмски жетони на среќа коишто биле исковани во 19. век. Тој верувал дека тврдењата дека монетите биле многу стари ги направиле познати и запишал:[64]

„Храмските монети се појавиле пред многу луѓе и различни верзии на приказни во врска со нивното откритие и старост коишто се појавиле низ провинцијата биле отпечатени и често менувани од повеќе автори во последните 100 години.“

Група кинески будистички мисионери преводени од Хуеј Шен пред 500 година тврделе дека посетиле месност наречена Фусанг. Иако кинеските картографи оваа територија ја сместуваат на азискиот брег, други укажале уште во 1800-тите години[65] дека Фусанг можеби се наоѓал во Северна Америка, што се должи на согледаните сличности помеѓу делови од калифорнискиот брег и Фусанг како што е опишан во азиските извори.[66]

Во својата книга насловена „1421: Годината во којашто Кина го откри светот“, британскиот автор Гавин Мензис тврдел дека патувањата на адмиралот Џенг Хе во време на династијата Минг завршиле во Америка во 1421 година.[67] Професионалните историчари наместо тоа тврдат дека Џенг Хе пристигнал на источниот брег на Африка и ја отфрлаат хипотезата на Мензис како целосно без доказ.[68][69][70][71]

Во 1973 и 1075 година, камења во облик на крофна коишто потсеќаат на камени сидра користени од кинеските рибари биле откриени во близина на брегот на Калифорнија. Овие камења (понекогаш нарекувани „зелени камени стапчиња“) првично се сметало дека се стари до 1500 години и поради тоа се сметало дека се доказ за претколумбовски контакт на кинеските морепловци. Подоцнежните геолошки истражувања покажале дека камењата биле изработени од месна карпа којашто е позната како Монтерејска Образба и се верува дека биле користени од кинеските доселеници коишто ловеле риба покрај брегот за време на 19. век.[72]

Тврдења за јапонски контакт[уреди | уреди извор]

Јапонскиот бродоломец Отокичи во Америка во 1834 година, насликан во 1849 година.

Археологот Емилио Естрада заедно со соработниците запишал дека грнињата коишто се поврзуваат со валдивиската култура на еквадорското крајбрежје и биле датирани од 3000 до 1500 година п.н.е. содржат сличности со грнињата изработени за време на периодот Ѓомон во Јапонија, наведувајќи дека сличностите би можеле да се објаснат со контакт меѓу двете култури.[73][74] Хронолошките и другите проблеми довеле најголемиот број археолози да ја отфрлат оваа идеја како неуверлива.[75][76] Било укажано дека сличностите, коишто не се целосни, се едноставно поради ограничениот број на можни дизајни при украсувањето на глината.

Аљасканската антропологинка Ненси Јо Дејвис тврди дека народот Зуни во Ново Мексико се одликува со јазични и културни сличности со Јапонците.[77] Имено, зуни е изолиран јазик и Дејвис наведува дека културата се разликува од онаа на околните староседелски народи во поглед на крвната група, ендемските болести и религијата. Дејвис шпекулира дека будистичките свештеници или неуморните овчари од Јапонија можеби го препловиле Тихиот Океан во 13. век, патувајќи до американскиот Југозапад, и влијаеле врз заедницата на Зуните.[77]

Во 1890-тите години, правникот и политичар Џејмс Викершем[78] тврдел дека претколумбовски контакт меѓу јапонски морнари и американски староседелци бил многу веројатен со оглед на тоа што од раниот 17. век до средината на 19. век неколку десетици јапонски бродови е познат дека биле однесени од Азија до Северна Америка со помош на моќната морска струја Курошио. Јапонските бродови се закотвиле на места меѓу Алеутските Острови на север и Мексико на југ, превезувајќи вкупно 293 лица во 23 случаи во коишто биле наведени такви бројки во историските записи. Во најголемиот број случаи, јапонските морнари постепено се враќале дома на трговски бродови. Во 1834 година, обезјарболен јапонски брод без кормилар бил уништен во бродолом во близина на ‘ртот Флетери во Пацифичкиот северозапад. Тројца бродоломци биле заробени од Макахите пред да бидат ослободени од членови на претпријатието Хадсон Беј.[79][80] Викершем пишува дека друг јапонски брод впловил околу 1850 година во близина на устието на реката Колумбија и дека морнарите биле асимилирани во месното американско староседелско население. Иако признал дека нема конечен доказ за претколумбовски контакт меѓу Јапонците и американските староседелци, Викершем сметал дека е неуверливо гореспоменатите контакти да се случиле откако Европејците пристигнале во Северна Америка и започнале да ги документираат.

Тврдења за индиски контакт[уреди | уреди извор]

Соманатпхурските фигури од страните во рацете држат предмети во облик на пченка

Во 1879 година, Александар Канингем ги опишал гравурите на ступите во Бхархут во средна Индија, коишто датираат од околу 200 година п.н.е. и меѓу коишто забележал приказ на шеќерно јаболко (науч. Annona squamosa).[81] Канингем првично не бил запознаен дека ова растение, автохтоно за тропските подрачја во Новиот Свет, било воведено во Индија по откривањето на поморскиот пат од страна на Васко да Гама во 1498 година и овој проблем му бил предочен. Во студија од 2009 година било наведено дека се пронајдени јаглеродни остатоци коишто датираат 2000 години п.н.е. и се чини дека се семиња од шеќерни јаболка.[82]

Смит тврдел дека копанската скулптура B претставува слонови

Графтон Елиот Смит тврдел дека некои мотиви прикажани на гравурите на мајанските скулптури во Копан претставувале азиски слон и во 1924 година на темата напишал книга со наслов „Слонови и етнолози“. Современите археолози укажале дека приказите скоро сигурно биле на автохтониот тапир, така што Смитовите укажувања главно биле отфрлени од последователните истражувања.[83]

Некои предмети прикажани на гравури од Карнатака, коишто датираат од 12 век и наликуваат на листови од пченкаobjects depicted in carvings from Karnataka, dating from the 12th century, that resemble ears of maize — автохтоно растение во Новиот Свет — биле протолкувани од страна на Карл Јоханесен во 1989 година како доказ за претколумбовски контакт. [84] Овие укажувања биле отфрлени од повеќе индиски истражувачи врз основа на неколку докази. Некои тврделе дека предметот всушност претставува „муктапхала“ — замислено овошје украсено со бисери.[85][86]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ Riley, Carroll L.; Kelley, John Charles; Pennington, Campbell W.; Rands, Robert L. (2014). Man Across the Sea: Problems of Pre-Columbian Contacts. University of Texas Press. стр. 9. doi:10.7560/701175. ISBN 9781477304778. JSTOR 10.7560/701175. OCLC 1301929527.
  2. ↑ Wade, Lizzie (August 10, 2017). „Most archaeologists think the first Americans arrived by boat. Now, they're beginning to prove it“. Science.
  3. ↑ Kunz, Michael L.; Mills, Robin O. (April 2021). „A Precolumbian Presence of Venetian Glass Trade Beads in Arctic Alaska“. American Antiquity (англиски). 86 (2): 395–412. doi:10.1017/aaq.2020.100. ISSN 0002-7316. OCLC 9008993516. S2CID 233337921 Проверете ја вредноста |s2cid= (help).
  4. ↑ Kuitems, Margot; Wallace, Birgitta Linderoth; Lindsay, Charles; Scifo, Andrea; Doeve, Petra; Jenkins, Kevin; Lindauer, Susanne; Erdil, Pınar; Ledger, Paul M.; Forbes, Véronique; Vermeeren, Caroline; Friedrich, Ronny; Dee, Michael W. (January 2022). „Evidence for European presence in the Americas in ad 1021“. Nature (англиски). 601 (7893): 388–391. Bibcode:2022Natur.601..388K. doi:10.1038/s41586-021-03972-8. ISSN 0028-0836. OCLC 9389057830. PMC 8770119 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 34671168 Проверете ја вредноста |pmid= (help).
  5. ↑ Linda S. Cordell; Kent Lightfoot; Francis McManamon; George Milner (2008). Archaeology in America: An Encyclopedia [4 volumes]: An Encyclopedia. ABC-CLIO. стр. 82–83. ISBN 978-0-313-02189-3.
  6. ↑ 6,0 6,1 Ioannidis, Alexander G.; Blanco-Portillo, Javier; Sandoval, Karla; Hagelberg, Erika; Miquel-Poblete, Juan Francisco; Moreno-Mayar, J. Víctor; Rodríguez-Rodríguez, Juan Esteban; Quinto-Cortés, Consuelo D.; Auckland, Kathryn; Parks, Tom; Robson, Kathryn (2020-07-08). „Native American gene flow into Polynesia predating Easter Island settlement“. Nature (англиски). 583 (7817): 572–577. Bibcode:2020Natur.583..572I. doi:10.1038/s41586-020-2487-2. ISSN 0028-0836. PMC 8939867 Проверете ја вредноста |pmc= (help). PMID 32641827. S2CID 220420232.
  7. ↑ Fagan, Garrett G. (2006). „Diagnosing pseudoarchaeology“. Во Fagan, Garrett G. (уред.). Archaeological Fantasies: How Pseudoarchaeology Misrepresents the Past and Misleads the Public. Psychology Press. стр. 405. ISBN 978-0-415-30592-1.
  8. ↑ Lie, B. A.; Dupuy, B. M.; Spurkland, A.; Fernández-Viña, M. A.; Hagelberg, E.; Thorsby, E. (2007). „Molecular genetic studies of natives on Easter Island: evidence of an early European and Amerindian contribution to the Polynesian gene pool“. Tissue Antigens. 69 (1): 10–18. doi:10.1111/j.1399-0039.2006.00717.x. PMID 17212703.
  9. ↑ Thorsby, E.; Flåm, S. T.; Woldseth, B.; Dupuy, B. M.; Sanchez-Mazas, A.; Fernandez-Vina, M. A. (2009). „Further evidence of an Amerindian contribution to the Polynesian gene pool on Easter Island“. Tissue Antigens. 73 (6): 582–5. doi:10.1111/j.1399-0039.2009.01233.x. PMID 19493235.
  10. ↑ Westerholm, Russell (October 24, 2014). „Easter Island Was Not Populated Solely by the Polynesians, According to New Genetic Study“. University Herald. Посетено на December 24, 2014.
  11. ↑ Fehren-Schmitz, Lars; Jarman, Catrine L.; Harkins, Kelly M.; Kayser, Manfred; Popp, Brian N.; Skoglund, Pontus (2017). „Genetic Ancestry of Rapanui before and after European Contact“. Current Biology. Elsevier BV. 27 (20): 3209–3215.e6. doi:10.1016/j.cub.2017.09.029. ISSN 0960-9822. PMID 29033334. S2CID 21693208.
  12. ↑ Vanessa Faria Gonçalves; Jesper Stenderup; Cláudia Rodrigues-Carvalho; Hilton P. Silva; Higgor Gonçalves-Dornelas; Andersen Líryo; Toomas Kivisild; Anna-Sapfo Malaspinas; Paula F. Campos; Morten Rasmussen; Eske Willerslev; Sergio Danilo J. Pena (2013). „Identification of Polynesian mtDNA haplogroups in remains of Botocudo Amerindians from Brazil“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 110 (16): 6465–6469. Bibcode:2013PNAS..110.6465G. doi:10.1073/pnas.1217905110. PMC 3631640. PMID 23576724.
  13. ↑ Santos, Ricardo Ventura; Douglas, Bronwen (April 2020). „'Polynesians' in the Brazilian hinterland? Sociohistorical perspectives on skulls, genomics, identity, and nationhood“. History of the Human Sciences (англиски). 33 (2): 22–47. doi:10.1177/0952695119891044. ISSN 0952-6951. S2CID 214400797.
  14. ↑ Wallin, Paul (2020-07-08). „Native South Americans were early inhabitants of Polynesia“. Nature. 583 (7817): 524–525. Bibcode:2020Natur.583..524W. doi:10.1038/d41586-020-01983-5. PMID 32641787. S2CID 220436442.
  15. ↑ Gannon, Megan (2020-07-08). „DNA reveals Native American presence in Polynesia centuries before Europeans arrived“. National Geographic (англиски). Архивирано од изворникот на July 9, 2020. Посетено на 2020-07-09.
  16. ↑ Wade, Lizzie (2020-07-08). „Polynesians steering by the stars met Native Americans long before Europeans arrived“. Science | AAAS (англиски). Посетено на 2020-07-09.
  17. ↑ Zimmer, Carl (2020-07-08). „Some Polynesians Carry DNA of Ancient Native Americans, New Study Finds“. The New York Times (англиски). ISSN 0362-4331. Посетено на 2020-07-09.
  18. ↑ Baudouin, Luc; Lebrun, Patricia (2009-03-01). „Coconut (Cocos nucifera L.) DNA studies support the hypothesis of an ancient Austronesian migration from Southeast Asia to America“. Genetic Resources and Crop Evolution (англиски). 56 (2): 257–262. doi:10.1007/s10722-008-9362-6. ISSN 1573-5109.
  19. ↑ Van Tilburg, Jo Anne. 1994. Easter Island: Archaeology, Ecology and Culture. Washington D.C.: Smithsonian Institution Press
  20. ↑ Langdon, Robert (2001). „The Bamboo Raft as a Key to the Introduction of the Sweet Potato in Prehistoric Polynesia“. The Journal of Pacific History. 36 (1): 51–76. doi:10.1080/00223340123312.
  21. ↑ Montenegro, Álvaro; Avis, Chris; Weaver, Andrew (2008). „Modeling the prehistoric arrival of the sweet potato in Polynesia“. Journal of Archaeological Science. 35 (2): 355–367. doi:10.1016/j.jas.2007.04.004.
  22. ↑ Roullier, Caroline; и др. (January 22, 2013), „Historical collections reveal patterns of diffusion of sweet potato in Oceania obscured by modern plant movements and recombination“, PNAS, 110 (6), стр. 2205–2210, Bibcode:2013PNAS..110.2205R, doi:10.1073/pnas.1211049110, PMC 3568323, PMID 23341603
  23. ↑ Muñoz-Rodríguez, Pablo; Carruthers, Tom; Wood, John R.I.; Williams, Bethany R.M.; Weitemier, Kevin; Kronmiller, Brent; Ellis, David; Anglin, Noelle L.; Longway, Lucas; Harris, Stephen A.; Rausher, Mark D.; Kelly, Steven; Liston, Aaron; Scotland, Robert W. (2018). „Reconciling Conflicting Phylogenies in the Origin of Sweet Potato and Dispersal to Polynesia“. Current Biology. Elsevier BV. 28 (8): 1246–1256.e12. doi:10.1016/j.cub.2018.03.020. ISSN 0960-9822. PMID 29657119. S2CID 4885252.
  24. ↑ Greenhill, Simon J.; Clark, Ross; Biggs, Bruce (2010). „Entries for KUMALA.1 [LO] Sweet Potato (Ipomoea)“. POLLEX-Online: The Polynesian Lexicon Project Online. Архивирано од изворникот на 8 February 2013. Посетено на July 16, 2013.
  25. ↑ 25,0 25,1 Willem F. H. Adelaar; Pieter C. Muysekn (2004). „Genetic relations of South American Indian languages“. The Languages of the Andes. Cambridge University Press. стр. 41. ISBN 978-1-139-45112-3.
  26. ↑ Hillebrand, William (1888). Flora of the Hawaiian Islands. London: Williams and Norgate.
  27. ↑ Brown, Forest B. H. (1935). „Flora of Southeastern Polynesia, III. Dicotyledons“. Bishop Museum Bulletin, Honolulu. 130.
  28. ↑ Tessman, Günter (1930). Die Indianer Nordost-Perus. Hamburg: Friederichsen, de Gruyter, & Co. стр. 161, 324.
  29. ↑ Tessman, Günter (1928). Menschen ohne Gott : ein Besuch bei den Indianern des Ucayali. Stuttgart: Strecker und Schroder.
  30. ↑ Sopher, David E. (1950). Turmeric in the Color Symbolism of Southern Asia and the Pacific Islands. Berkeley California: M.A. Thesis, University of California, Berkeley. стр. 88.
  31. ↑ Lawler, Andrew (June 11, 2010). „Beyond Kon-Tiki: Did Polynesians Sail to South America?“. Science. 328 (5984): 1344–1347. Bibcode:2010Sci...328.1344L. doi:10.1126/science.328.5984.1344. PMID 20538927.
  32. ↑ 32,0 32,1 „De la Polinesia a Tunquén: Evidencias de mestizaje con población local“. Playa Ancha Noticias (Spanish). University of Playa Ancha. Архивирано од изворникот на November 1, 2018. Посетено на 2022-05-02.CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
  33. ↑ Scott, Richard; Stull, Kyra E.; Sbei, Andrea N.; McKinney, Mason; Scarlett R., Boling; Irish, Joal D. (2021). „Rocker jaw: global context for a Polynesian characteristic“ (PDF). The Anatomical Record. 304 (8): 1776–1791. doi:10.1002/ar.24566. PMID 33159494 Проверете ја вредноста |pmid= (help). S2CID 226276081.
  34. ↑ Storey, A. A.; Ramirez, J. M.; Quiroz, D.; Burley, D. V.; Addison, D. J.; Walter, R.; Anderson, A. J.; Hunt, T. L.; Athens, J. S.; Huynen, L.; Matisoo-Smith, E. A. (2007). „Radiocarbon and DNA evidence for a pre-Columbian introduction of Polynesian chickens to Chile“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 104 (25): 10335–10339. Bibcode:2007PNAS..10410335S. doi:10.1073/pnas.0703993104. PMC 1965514. PMID 17556540.
  35. ↑ Whipps, Heather (June 4, 2007). „Chicken Bones Suggest Polynesians Found Americas Before Columbus“. Live Science. Посетено на June 5, 2007.
  36. ↑ „Top 10 Discoveries of 2007 – Polynesian Chickens in Chile – Archaeology Magazine Archive“. archaeology.org.
  37. ↑ Gongora, J.; Rawlence, N. J.; Mobegi, V. A.; Jianlin, H.; Alcalde, J. A.; Matus, J. T.; Hanotte, O.; Moran, C.; Austin, J. J.; Ulm, S.; Anderson, A. J.; Larson, G.; Cooper, A. (2008). „Indo-European and Asian origins for Chilean and Pacific chickens revealed by mtDNA“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 105 (30): 10308–10313. Bibcode:2008PNAS..10510308G. doi:10.1073/pnas.0801991105. PMC 2492461. PMID 18663216.
  38. ↑ Thomson, Vicki A; Lebrasseur, Ophélie; Austin, Jeremy J.; Hunt, Terry L.; Burney, David A.; Denham, Tim; Rawlence, Nicolas J.; Wood, Jamie R.; Gongor, Jaime; Flink, Linus Girdland; Linderholm, Anna; Dobney, Keith; Larson, Greger; Cooper, Alan (April 1, 2014). „Using ancient DNA to study the origins and dispersal of ancestral Polynesian chickens across the Pacific“. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 111 (13): 4826–4831. Bibcode:2014PNAS..111.4826T. doi:10.1073/pnas.1320412111. PMC 3977275. PMID 24639505.
  39. ↑ Storey, Alice A.; Quiroz, Daniel; Beavan, Nancy; Matisoo-Smith, Elizabeth (2013). „Polynesian Chickens in the New World: a detailed application of a commensal approach“. Archaeology in Oceania. 48 (2): 101–119. doi:10.1002/arco.5007.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Luzuriaga-Neira, Agusto; Pérez-Pardal, Lucía; O’Rourke, Sean M.; Villacís-Rivas, Gustavo; Cueva-Castillo, Freddy; Escudero-Sánchez, Galo; Aguirre-Pabón, Juan Carlos; Ulloa-Núñez, Amarilis; Rubilar-Quezada, Makarena; Vallinoto, Marcelo; Miller, Michael R.; Beja-Pereira, Albano (2019). „The Local South American Chicken Populations Are a Melting-Pot of Genomic Diversity“. Frontiers in Genetics. 10: 1172. doi:10.3389/fgene.2019.01172. PMC 6877731. PMID 31803242.
  41. ↑ „Did ancient Polynesians visit California? Maybe so“. San Francisco Chronicle. 20 June 2005. Посетено на 31 January 2022.
  42. ↑ Jones, Terry L.; Kathryn A. Klar (June 3, 2005). „Diffusionism Reconsidered: Linguistic and Archaeological Evidence for Prehistoric Polynesian Contact with Southern California“. American Antiquity. 70 (3): 457–484. doi:10.2307/40035309. JSTOR 40035309. S2CID 161301055. Архивирано од изворникот на September 27, 2006. Посетено на March 6, 2008.
  43. ↑ Adams, James D.; Cecilia Garcia; Eric J. Lien (јануари 23, 2008). „A Comparison of Chinese and American Indian (Chumash) Medicine“. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 7 (2): 219–25. doi:10.1093/ecam/nem188. PMC 2862936. PMID 18955312.
  44. ↑ Terry Jones's homepage Архивирано на 11 мај 2008 г., California Polytechnic State University.
  45. ↑ За аргументот против чумашко-полинезискиот контакт, повеќе во Arnold, J.E. (2007). „Credit Where Credit is Due: The History of the Chumash Oceangoing Plank Canoe“. American Antiquity. 72 (2): 196–209. doi:10.2307/40035811. JSTOR 40035811. S2CID 145274737.
  46. ↑ Arnold, Jeanne E. (ed.) 2001. The Origins of a Pacific Coast Chiefdom: The Chumash of the Channel Islands. Salt Lake City: University of Utah Press.
  47. ↑ Gamble, Lynn H. (2002). „Archaeological Evidence for the Origin of the Plank Canoe in North America“. American Antiquity. 67 (2): 301–315. doi:10.2307/2694568. JSTOR 2694568. S2CID 163616908.
  48. ↑ 48,0 48,1 48,2 Mostny, Grete (1983). „Período agroalfarero“. Prehistoria de Chile (Spanish) (6th. изд.). Santiago de Chile: Editorial Universitaria. стр. 146–148. Занемарен непознатиот параметар |orig-date= (help)CS1-одржување: непрепознаен јазик (link)
  49. ↑ 49,0 49,1 Ramírez-Aliaga, José-Miguel (2010). „The Polynesian-Mapuche connection: Soft and Hard Evidence and New Ideas“. Rapa Nui Journal. 24 (1): 29–33.
  50. ↑ Emory, Kenneth P. (1942). „OCEANIAN INFLUENCE ON AMERICAN INDIAN CULTURE. Nordenskiold's View“. The Journal of the Polynesian Society. 51 (2): 126–135. ISSN 0032-4000. JSTOR 20702896.
  51. ↑ Neiburger, E. J. (2020). „Did Polynesians Visit the Prehistoric Americas?“. Central States Archaeological Journal. 67 (1): 36–43.
  52. ↑ Jones, Terry L.; Storey, Alice A.; Matisoo-Smith, Elizabeth A.; Ramírez-Aliaga, José Miguel (2011-01-16). Polynesians in America: Pre-Columbian Contacts with the New World (англиски). Rowman Altamira. стр. 103–106. ISBN 978-0-7591-2006-8.
  53. ↑ Lillios, Katina T. (1999-09-01). „Objects of Memory: The Ethnography and Archaeology of Heirlooms“. Journal of Archaeological Method and Theory (англиски). 6 (3): 235–262. doi:10.1023/A:1021999319447. ISSN 1573-7764.
  54. ↑ 54,0 54,1 Moulian, Rodrígo; Catrileo, María; Landeo, Pablo (2015). „Afines quechua en el vocabulario mapuche de Luis de Valdivia“ [Akins Quechua words in the Mapuche vocabulary of Luis de Valdivia]. Revista de lingüística teórica y aplicada (шпански). 53 (2): 73–96. doi:10.4067/S0718-48832015000200004. Посетено на January 13, 2019.
  55. ↑ Roewer, Lutz; Nothnagel, Michael; Gusmão, Leonor; Gomes, Veronica; González, Miguel; Corach, Daniel; Sala, Andrea; Alechine, Evguenia; Palha, Teresinha; Santos, Ney; Ribeiro-Dos-Santos, Andrea; Geppert, Maria; Willuweit, Sascha; Nagy, Marion; Zweynert, Sarah; Baeta, Miriam; Núñez, Carolina; Martínez-Jarreta, Begoña; González-Andrade, Fabricio; Fagundes De Carvalho, Elizeu; Da Silva, Dayse Aparecida; Builes, Juan José; Turbón, Daniel; Lopez Parra, Ana Maria; Arroyo-Pardo, Eduardo; Toscanini, Ulises; Borjas, Lisbeth; Barletta, Claudia; Ewart, Elizabeth; и др. (2013). „Continent-Wide Decoupling of Y-Chromosomal Genetic Variation from Language and Geography in Native South Americans“. PLOS Genetics. 9 (4): e1003460. doi:10.1371/journal.pgen.1003460. PMC 3623769. PMID 23593040.
  56. ↑ Kivisild, Toomas (1 May 2017). „The study of human Y chromosome variation through ancient DNA“. Human Genetics (англиски). 136 (5): 529–546. doi:10.1007/s00439-017-1773-z. ISSN 1432-1203. PMC 5418327. PMID 28260210.
  57. ↑ Pool, p. 92, who cites Gordon Ekholm (1964) "Transpacific Contacts" in Prehistoric Man in the New World JD Jennings and E. Norbeck, eds., Chicago: University of Chicago, pp. 489–510.
  58. ↑ Оваа теорија е спомената во историската книга „Подемот на Западот: Историја на човечката заедница“ (1963) од Вилијам Харди Мекнил.
  59. ↑ Meggers.
  60. ↑ Xu, Origin of the Olmec civilization.
  61. ↑ Dr. Mike Xu's Transpacific website Архивирано на 2 август 2001 г., comparing Olmec and Chinese Shang period artifacts.
  62. ↑ David C. Grove (1976) "Olmec origins and transpacific diffusion: reply to Meggers" [1]
  63. ↑ Dean, James (January 1884). „Anthropology“. The American Naturalist. 18 (1): 98–99. doi:10.1086/273578. JSTOR 2450831.
  64. ↑ Keddie, Grant (1990). „The Question of Asiatic Objects on the North Pacific Coast of North America: Historic or Prehistoric?“ (PDF). Contributions to Human History. Royal British Columbia Museum (3). ISSN 0832-8609. Посетено на February 8, 2020.
  65. ↑ Anonymous (1892). "The Land of Fu-Sang,' Science 20:148; reprinted in William R. Corliss, ed. (1978) Ancient Man: A Handbook of Puzzling Artifacts, Glen Arm, Maryland: Sourcebook Project, ISBN 0-915554-03-8 p. 767
  66. ↑ Feder, Kenneth L. (1999). Frauds, Myths and Mysteries (Third. изд.). Mayfield. стр. 103–104. ISBN 978-0-7674-0459-4.
  67. ↑ Menzies, Gavin. 1421: The Year China Discovered the World (Transworld Publishers, 2003).
  68. ↑ „The 1421 myth exposed“. Архивирано од изворникот на March 18, 2018. Посетено на March 22, 2007.
  69. ↑ „Zheng He in the Americas and Other Unlikely Tales of Exploration and Discovery“. Архивирано од изворникот на March 17, 2007. Посетено на March 22, 2007.
  70. ↑ „1421: The Year China Discovered the World by Gavin Menzies“. Архивирано од изворникот на July 5, 2003. Посетено на March 22, 2007.
  71. ↑ Finlay, Robert (2004). „How Not to (Re)Write World History: Gavin Menzies and the Chinese Discovery of America“ (PDF). Journal of World History. 15 (2): 229–242. doi:10.1353/jwh.2004.0018. S2CID 144478854. Архивирано од изворникот (PDF) на November 9, 2013.
  72. ↑ Feder, Kenneth L. (2010). Encyclopedia of Dubious Archaeology: From Atlantis to the Walam Olum. Westport, CN: Greenwood. p. 209. ISBN 978-0-313-37919-2
  73. ↑ Estrada, E; Meggers, BJ; Evans, C (1962). „Possible Transpacific Contact on the Coast of Ecuador“. Science. 135 (3501): 371–2. Bibcode:1962Sci...135..371E. doi:10.1126/science.135.3501.371. PMID 17782632. S2CID 33126483.
  74. ↑ Evans, Clifford; Meggers, Betty (January 1966). „A Transpacific Contact in 3000BC“. Scientific American. 214 (1): 28. Bibcode:1966SciAm.214a..28M. doi:10.1038/scientificamerican0166-28.
  75. ↑ Valdivia, Jomon Fishermen, and the Nature of the North Pacific: Some Nautical Problems with Meggers, Evans, and Estrada's (1965) Transoceanic Contact Thesis Gordon F. McEwan, D. Bruce Dickson American Antiquity, Vol. 43, No. 3 (July 1978), pp. 362–371.
  76. ↑ Prehistory of the Americas By Stuart J. Fiedel pp 188–189.
  77. ↑ 77,0 77,1 Davis, Nancy Yaw (200). The Zuni Enigma. W. W. Norton & Company. ISBN 978-0-393-32230-9
  78. ↑ Wickersham, James (1892). "Origin of the Indians--The Polynesian Route." American Antiquarian, 16:323-335, partly reprinted in William R. Corliss, ed. (1978) Ancient Man: A Handbook of Puzzling Artifacts, Glen Arm, Maryland: Sourcebook Project, ISBN 0-915554-03-8 pp. 705–709
  79. ↑ „Japanese Castaways of 1834: The Three Kichis“. www.historylink.org. Посетено на January 30, 2018.
  80. ↑ Banse, Tom. „Japanese Retrace Path Of History-Making Castaways, 180 Years Later“ (англиски). Посетено на January 30, 2018.
  81. ↑ Cunningham, Alexander (1879). The Stupa of Bharhut. London: W.H.Allen. стр. 47.
  82. ↑ Pokharia, Anil Kumar; Sekar, B.; Pal, Jagannath; Srivastava, Alka (2009). „Possible evidence of pre-Columbian transoceanic voyages based on conventional LSC and AMS 14C dating of associated charcoal and a carbonized seed of custard apple (Annona squamosa L.)“. Radiocarbon. 51 (3): 923–930. doi:10.1017/S0033822200033993.
  83. ↑ Yetts, W. Perceval (1924). „Elephants and Maya Art“. The Burlington Magazine for Connoisseurs. 45 (261): 262–265, 268–269. JSTOR 862358.
  84. ↑ Johannessen, Carl L.; Parker, Anne Z. (1989). „Maize ears sculptured in 12th and 13th century A.D. India as indicators of pre-columbian diffusion“. Economic Botany. 43 (2): 164–180. doi:10.1007/bf02859857. S2CID 27633077.
  85. ↑ Payak, M.M.; Sachan, J.K.S (1993). „Maize ears not sculpted in 13th century Somnathpur temple in India“. Economic Botany. 47 (2): 202–205. doi:10.1007/BF02862023. S2CID 21225997.
  86. ↑ Veena, T.; Sigamani, N. (1991). „Do objects in friezes of Somnathpur temple (1286 AD) in South India represent maize ears?“ (PDF). Current Science. 61 (6): 395–397.

Литература[уреди | уреди извор]

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Теории_за_претколумбовски_прекуокеански_контакт&oldid=5171076“