Кралство Албанија (1928–1939)
| Кралство Албанија | ||||||
| Mbretëria Shqiptare (албански) | ||||||
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Гесло "Atdheu mbi te gjitha" "Татковината пред се" | ||||||
| Химна Himni i Flamurit Химна на знамето | ||||||
.svg) Албанското кралство во 1935 година
| ||||||
| Главен град | Тирана | |||||
| Јазици | албански | |||||
| Вероисповед | ислам, Православие, Католицизам | |||||
| Уредување | Унитарна парламентарна уставна монархија (де јуре) Унитарна апсолутна монархија под воена диктатура (де факто)[2] | |||||
| Крал | ||||||
| - | 1928–1939 | Зогу I | ||||
| Премиер | ||||||
| - | 1928–1930 | Костак Кота | ||||
| - | 1930–1935 | Пандели Евангели | ||||
| - | 1935–1936 | Мехди Фрашери | ||||
| - | 1936–1939 | Костак Кота | ||||
| Законодавство | Уставно собрание | |||||
| Историски период | Меѓувоен период | |||||
| - | Основана | 1 септември 1928 | ||||
| - | Италијанска инвазија | 7 април 1939 | ||||
| - | Владата заминала во егзил | 9 април 1939 | ||||
| Валута | Франга | |||||
.svg)
.svg)
Албанското кралство (тоскиски албански: Mbretëria Shqiptare ) — официјалното име на Албанија помеѓу 1928 и 1939 година. Албанија била прогласена за монархија од страна на Уставотворното собрание, а претседателот Ахмед Зогу бил прогласен за крал како Зогу I. Кралството било поддржано од фашистичкиот режим во Италија, а двете земји одржувале блиски односи до ненадејната инвазија на Италија на земјата во 1939 година. Зогу побегнал во егзил и никогаш повеќе не ја видел својата земја. Комунистичката партија на трудот на Албанија ја добила контролата врз земјата кон крајот на Втората светска војна, воспоставила комунистичка влада и формално го симнала Зогу од власт.
Управувањето на Зогу[уреди | уреди извор]
Во 1928 година, претседателот Зогу обезбедил согласност од парламентот за негово распуштање. Новото конститутивно собрание го изменил уставот со што Албанија станала кралство и го трансформирал Зогу во Зог I, како „крал на Албанците“. Меѓународното признание пристигнало веднаш. Новиот устав го укинал албанскиот Сенат и создал еднодомно собрание. Иако номинално бил уставен монарх, во пракса кралот Зог ги задржал диктаторските овластувања што ги имал како претседател. Граѓанските слободи останале повеќе или помалку непостоечки, а политичките противници често биле затворани и убивани. Така, за сите намери и цели, Албанија останала воена диктатура. [3]
Набргу по неговата официјална заклетва како монарх, кралот Зог ја раскинал веридбата со ќерката на Шефќет Верлаџи, а Верлаџи ја откажал поддршката за кралот и почнал да прави заговор против него. Зог со текот на годините собрал голем број непријатели, а албанската традиција на крвна одмазда барала од нив да се обидат да го убијат. Зог се опкружувал со стражари и ретко се појавувал во јавноста. Лојалистите на кралот ги разоружале сите племиња на Албанија, освен неговите племиња Мати и нивните сојузници, Дибра. Сепак, при посетата на Виена во 1931 година, Зог и неговите телохранители се бореле со огнено оружје со потенцијални атентатори на скалите на Операта.
Зог останал чувствителен на постојано растечкото разочарување од доминацијата на Кралство Италија над Албанија. Кралската албанска армија, иако секогаш броела до 15.600 луѓе, ги трошела средствата на земјата, а италијанскиот монопол за обука на вооружените сили го поткопал јавното мислење. Како противтежа, Зог ги задржал британските офицери во кралската албанска жандармерија и покрај силниот италијански притисок да ги отстрани. Во 1931 година, кралот Зог отворено им се спротивставил на Италијанците, одбивајќи да го обнови Првиот договор од Тирана од 1926 година.
За време на кризата од 1929-1933 година, Зог побарал од Италијанците заем од 100 милиони златни франци во 1931 година, а барањето било одобрено од страна на кралската италијанска влада. Во 1932 и 1933 година, Албанија не можеla да ги плаќа каматите на своите заеми од Друштвото за економски развој на Албанија. Како одговор на тоа, Рим го зголемил притисокот, барајќи од Тирана да ги именува Италијанците да ја насочат Жандармеријата, да и се придружат на Италија во царинската унија, да ѝ дадат контрола на Италија врз шеќерот, телеграфот и електричните монополи во земјата, да го учат италијанскиот јазик во сите Албански училишта. Зог го одбил тоа. Наместо тоа, тој наредил да се намали националниот буџет за 30 отсто, да ги отпушти италијанските воени советници и да ги национализира католичките училишта во северниот дел на земјата, управувани од Италија.
До јуни 1934 година, Албанското Кралство потпишало трговски договори со Кралството Југославија и Грција, а Бенито Мусолини ги суспендирал сите плаќања кон Тирана. Италијанскиот обид да ги заплаши Албанците со испраќање флота од воени бродови Регија Марина во Албанија пропаднал бидејќи Албанците им дозволиле на силите да слетаат единствено доколку бидат невооружени..Мусолини потоа се обидел да ги откупи Албанците. Во 1935 година, тој на албанската влада и подарил 3 милиони златни франци како подарок.
Успехот на Зог во поразувањето на двата местни бунтови го убедил Мусолини дека Италијанците мора да постигнат нов договор со албанскиот монарх. Односите со Италија биле подобрени во 1936 година. Владата на млади луѓе предводена од Мехди Фрашери, просветен бекташки администратор, ја добил обврската од Италија да ги исполни финансиските ветувања што Мусолини и ги дал на Албанија и да одобри нови заеми за подобрување на пристаништето во Драч и други проекти што ја задржале кралската албанска влада. Наскоро Италијанците почнале да заземаат позиции во државната служба на Албанија, а на италијанските доселеници им било дозволено да влезат во земјата.
Економија[уреди | уреди извор]
Во 1928 година, бил усвоен Основниот статут, заедно со Граѓанскиот законик и била воведена аграрна реформа, со што била отстранета фереџесa. Исламскиот закон бил заменет со Граѓанскиот законик на Швајцарија, по моделот на Мустафа Кемал Ататурк во Турција. Кралот Зог го поддржал воведувањето на современа архитектура и се обидел да ја подобри благосостојбата, трговскиот биланс и образованието на албанската младина.
Во 1929 година, светот бил зафатен од голема криза предизвикана од хиперпродукција. Нејзините ефекти биле многу штетни за Албанија. Во текот на оваа година, Зог ги увидел првите знаци на криза, главно во финансискиот и монетарниот систем; тие станале почувствителни во 1930 година. Врвот на кризата бил помеѓу 1934 и 1935 година. Повеќето индустрии биле парализирани или банкротирале. Кризата длабоко ги погодило сите кредитни системи. Во тоа време, поради тековниот буџетски дефицит и финансиските потешкотии евидентни во многу области и сектори во земјата, заемите биле земени од западните земји, но мнозинството биле од Италија.
Во 1931 година, албанското земјоделство било погодено од голема суша што предизвикало сериозни последици во националното снабдување со храна. Во 1932 година, како резултат на оваа ситуација, биле увезени 33% повеќе пченица и пченка.
Кризата од 1930-1934 година се разликува на многу начини: процентот на населението што живело со неземјоделско вработување бил намален од 15,9% во 1930 година на 15,4% во 1938 година. Албанскиот извоз пораснал од 2 милиони златни франци на 12 милиони меѓу 1923 и 1931 година, но се намалил на нивоата од 1923 година во следните две години. Тешка ситуација се случиа помеѓу 1935 и 1936 година кога владата била принудена да пренесе итна помош на храна во сиромашните области. Местата што продавале албанска стока поставиле царини за увоз на сирење и путер. Кризата ја погодило сточарската индустрија, која учествувала со 70% од вкупниот национален извоз. Друго значајно влијание било воспоставувањето на таканаречениот „даночен џелепит“, кој се однесувал на грлото/добитокот. Во 1933 година државата ги намалила даноците за 50%.
Селаните земјоделци го сочинувале огромното мнозинство од албанското население. Албанија практично немала индустрија, а потенцијалот на земјата за хидроелектрична енергија бил практично неискористен. Нафтата била главниот извлечен ресурс на земјата. Италијанците ги презеле концесиите за дупчење нафта на сите други странски компании во 1939 година со создавањето на компанијата „Свеја“. Гасоводот помеѓу нафтеното поле Кучово и пристаништето во Валона ги забрзало испораките на сурова нафта до италијанските рафинерии. Оваа компанија се занимавала со природните ресурси на Албанија. Албанија поседувала и: битумен, лигнит, железо, хромит, бакар, боксит, манган и малку злато. Скадар имал фабрика за цемент; Корча, пиварница; и Драч и Скадар, фабрики за цигари кои користеле локално одгледуван тутун.
Во 1934 година цената на житото достигнала најниско ниво, околу 7,5 златни франци. Силниот пад на цените, главно во земјоделската и сточарската индустрија, се одразил врз монетарната и кредитната политика на Националната комерцијална банка. Во годините на кризата банката го намалила количеството на валути во оптек, што ја влошило дефлацијата. Вештачки зголемената вредност на франкот ги намалило цените на производите. Во средината на 1935 година, Албанија влегла во фаза на закрепнување. Индустријата закрепнала, а Зогу создал даночни олеснувања, особено за фабриките за цемент, кои биле ослободени од даноци три години.
Помеѓу 1933 и 1935 година, економскиот развој се појавил и во земјоделството, сточарството и индустрискиот капитал. Започнало изградбата на патишта и мостови, заедно со педесет и три телеграфски врски.
Во поголемиот дел од меѓувоениот период, Италијанците ги извршувале повеќето технички работи во албанската економија. Албанија имала четири пристаништа: Драч, Шенѓин, Валона и Саранда. Главниот извоз на Албанија била нафтата, животински кожи, сирење, добиток и јајца. Примарен увоз бил жито и други прехранбени производи, метални производи и машини. Во 1939 година вредноста на увозот на Албанија бил четири пати поголем од нејзиниот извоз. Околу седумдесет проценти од извозот на Албанија заминувал во Италија. Италијанските фабрики обезбедувале околу четириесет проценти од увозот на Албанија, а италијанската влада го плаќала остатокот.
Во 1938 година дошло до општо активирање на националниот капитал во индустријата. Во овој период бројот на претпријатија достигнал 244, додека бројот на вработени во државната администрација се искачил на 7.435. Индустриското производство пораснало, додека земјоделството опаднало. Во 1938 година, вкупната површина на земјоделско земјиште се проценува на 1,163 хектари, или околу 39,5% од окупираната државна и приватна сопственост, додека малите стопанственици поседувале 60%.
Производството на жито во Албанија не ги задоволувало нејзините потреби. Производството на пченица било проценето на 38.000 тони, додека производството на пченка, 143.000 тони. По кризата, производството на индустриски култури пораснало. Тутунот изнесувал околу 1,100 хектари. Се одгледувале и житни култури. Била засадени околу 1,2 милиони корени за житни култури, 100.000 корени од цитрус, 41,5 милиони корени од лозје и 1,6 милиони корени од маслинки.
Во периодот помеѓу 1936 и 1938 година економијата започнала да закрепнува. Трговијата изнесувала 32,7 милиони златни франци, со раст од 65%. Извозот пораснал за 61,5%, а увозот за 67,3%. Извозот во 1938 година претставувал 66,3% од нивото од 1928 година. Во периодот 1936-1938 година, државниот буџет се зголемил. Периодот на албанското кралство се карактеризира со зголемен број на комунални работи; во 1939 година имало триесет и шест претпријатија во градежната индустрија.
Во овој единаесетгодишен период биле направени сериозни напори да се создаде национална патна мрежа со инвестиција од шеесет милиони златни франци позајмени од Кралство Италија. Во текот на десетгодишниот период помеѓу 1929 и 1939 година биле изградени 850 км главни патишта, 456 км секундарни патишта, 4.062 мали мостови долги 10.250 милји и седумдесет и шест големи мостови во должина од 2.050 милји. Овој период бил воведен и изградба на канализациона мрежа, а за првпат биле вложени пари за изградба на сегменти од патишта во северниот дел на Албанија. Најважните патишта биле: Скадар-Пука, Мат-Епископ мост, Круја-Мат, Тирана-Елбасан, Лушње-Мбростар, Корча-Бурел, Бурел-Дибар, Тирана-Шијак-Драч, Тирана-Ндрок-Драч и Тирана- Краба-Елбасан. За завршување на овие проекти биле ангажирани инженери од Европа. Во 1938 година вредноста на инвестициите достигнала 150 милиони албански леки (цени на валутите од 1961 година). Во предвечерието на фашистичката инвазија, Албанија имала 300 камиони, 20 автобуси и 200 автомобили и пикапи.
Во текот на 1938 година биле превезени 95.000 тони товар, што е еднакво на 1 милион тони на километар. Во истиот период, вкупниот промет на стоки во трговијата на мало изнесувал 3.900 милиони по цени од 1947 година. На 28 ноември 1938 година, радио Тирана, националната радио станица започна да емитува програма. Започнала изградбата на пристаништето Драч. Со почетокот на Втората светска војна (1939–1945) била прекината изградбата на загради, канали за наводнување итн.
Војска[уреди | уреди извор]
Кралската албанска армија била војска на албанското кралство и кралот Зогу од 1928 до 1939 година. Нејзин врховен командант бил кралот Зог; негов командант бил генерал Џемал Аранитаси; Началникот на неговиот штаб бил генерал Густав фон Мирдац. Армијата била финансирана главно од Италија во периодот помеѓу 1936 и 1939 година [4] Армијата имала 15.600 распореден персонал и 29.860 резервен персонал.
Социјални услови[уреди | уреди извор]
Како сиромашна и оддалечена, Албанија останала со децении зад другите балкански земји во образовниот и социјалниот развој. Само околу 13% од населението живеело во градовите. Неписменоста го измачувала речиси целото население. Околу 90% од селаните во земјата практикувале земјоделство за егзистенција, користејќи антички методи и алатки, како што се дрвени плугови. Голем дел од најбогатото обработливо земјиште во земјата лежело под вода во крајбрежните мочуришта заразени со маларија. На Албанија и недостасувал банкарски систем, железница, современо пристаниште, ефикасна војска, универзитет или современо печатница. Албанците имале највисока стапка на наталитет и смртност на новороденчиња во Европа, а животниот век на мажите бил околу триесет и осум години.
Американскиот Црвен крст отворил училишта и болници во Драч и Тирана, а еден работник на Црвениот крст основал албанско поглавје на извидниците во кое сите момчиња меѓу дванаесет и осумнаесет години подоцна биле обврзани да се приклучат со закон. Иако стотици училишта биле отворени низ целата земја, во 1938 година само 36% од сите албански деца на училишна возраст добивале секаков вид образование.
За време на владеењето на Зог, основното образование станало неопходно. И покрај скудните можности за образование, литературата процветала во Албанија меѓу двете светски војни. Бил постигнат значителен напредок во литературните и уметничките издавачки операции. Меѓу познатите писатели се: Фан Стилијан Ноли, Александар Дренова, Есад Мекули, Ндре Мједа, Хаки Стермили, Ласгуш Порадеци, Фаик Коница, Стерјо Спасе, Ндоц Никај, Фоќион Постоли, Миѓени и други. Францисканскиот свештеник и поет, Ѓерѓ Фишта, доминирал на книжевната сцена со неговите песни за истрајноста на Албанците во нивната потрага по слобода. Во овој период биле отворени 600 ноќни училишта во обид да се искорени неписменоста, но во 1939 година 80% од возрасното население сè уште било неписмено.
Во 1939 година Албанија имала 643 основни училишта и 18 средни училишта. Најважните средни училишта биле: Педагошкото училиште во Елбасан, Лицејот во Корча, Гимназијата во Скадар и Трговското училиште во Валона со запишани 5.700 ученици. Оние кои сакале да го продолжат своето образование често оделе во странство во Италија, Австрија, Франција итн. Во 1939 година околу 420 Албанци студирале во странство. Од писменото население 446 луѓе имале високо образование, а 1.773 имале средно образование.
Во овој период започнале да излегуваат и дневни весници, меѓу кои: Demokracia, Liria Kombëtare, Besa, Hylli i Dritës и Leka заедно со голем број педагошки и научни публикации. Организациите како Груја Шќиптаре се обиделе да го модернизираат албанското општество и во 1938 година се емитувала првата национална радио станица. Ова биле првите чекори кон модернизација на земјата, но Албанија останала најнеразвиената нација во Европа во многу аспекти.
Недостигот на економски развој довел до започнување на неколку штрајкови. Во 1936 година, албанските работници кои работеле за странски компании во нафтеното поле Кучово одржале штрајк што го организирал Пуна. Друг штрајк бил одржан во Валона, а во февруари 1936 година бил одржан штрајк на работниците и занаетчиите во Корча, кој прераснал во демонстрации кои биле познати како „Штрајк со глад“. Делата на Миѓени ја опишуваат сиромаштијата и социјалната состојба од тој период. Во 1929 година било формирано комунистичко општество, но не било поддржано од православните, католичките или исламските верници поради неговата атеистичка идеологија.
Религија[уреди | уреди извор]
Првично, под монархијата, верските институции биле ставени под државна контрола. Во 1923 година, албанскиот муслимански конгрес се состанал во Тирана и одлучил да прекине со Калифатот, воспоставувајќи нова форма на молитва (стоење, наместо традиционалниот ритуал на салах), укинување на полигамијата и укинување на задолжителната употреба на превезот (хиџаб) од жените на јавно место, кои за време на окупацијата биле принудени на урбаното население од Османлиите.
Во 1929 година Албанската православна црква била прогласена за автокефална.
Една година подоцна, во 1930 година, бил извршен првиот официјален верски попис. Повторувајќи ги конвенционалните отомански податоци од еден век порано, кои претходно покривале двојно поголема територија и население на новата држава, 50% од населението било групирано како сунитски муслимани, 20% како православни христијани, 20% како бекташи муслимани. а 10% како католички христијани.
Монархијата била одлучена дека религијата повеќе не треба да биде господар ориентиран кон странство што ги дели Албанците, туку национализиран слуга што ги обединува. Токму во тоа време уредниците на весниците почнале да го омаловажуваат речиси универзалното усвојување на муслимански и христијански имиња, предлагајќи наместо тоа на децата да им се даваат неутрални албански имиња.
Насекаде започнале да се појавуваат официјални слогани. „Религијата разделува, патриотизмот обединува. „Ние веќе не сме муслимани, православни, католици, сите сме Албанци. „Нашата религија е албанизмот. Националната химна не ги карактеризира ниту Мухамед ниту Исус Христос, туку кралот Зогу како „Shpëtimtari i Atdheut“ (Спасител на татковината). Химната на знамето го почести војникот што умира за својата земја како „Светец“. Сè повеќе од џамијата и црквата се очекувало да функционираат како државни службеници, патриотското свештенство од сите вери кои го проповедаат евангелието на албанизмот.
Монархијата пропишувала дека државата треба да биде неутрална, без официјална религија и дека слободното практикување на религијата треба да се прошири на сите вери. Ниту во владата, ниту во училишниот систем не треба да се покажува наклоност кон една вера над друга. Албанизмот бил заменет со религијата, а службениците и наставниците биле нарекувани „апостоли“ и „мисионери“. Светите симболи на Албанија веќе не биле крстот и полумесечината, туку знамето и кралот. Химните што ја идеализираат нацијата, Скендербег, воените херои, кралот и знамето доминирале на часовите по музика во државните училишта, со исклучување на речиси секоја друга тема.
Првиот час по читање во основните училишта вовел патриотски катехизам кој започнувал со следната реченица: „Јас сум Албанец. Мојата земја е Албанија“. Потоа следувало во поетска форма „Но самиот човек, што сака во животот?“ „Тој ја сака својата земја. „Каде живее со надеж? Каде сака да умре?" „Во неговата земја. „Каде може да биде среќен и да живее со чест? „Во Албанија“.
Италијанска окупација[уреди | уреди извор]
Како што Германија ја анектирала Австрија и се движела против Чехословачка, Италија се видела себеси како членка од втор ред на Оската. Претстојното раѓање на албанско кралско дете во меѓувреме се заканувало да му даде на Зог трајна династија. Откако Хитлер ја нападнал Чехословачка (15 март 1939 година) без претходно да го извести Мусолини, италијанскиот диктатор решил да продолжи со сопствената анексија на Албанија. Италијанскиот крал Виктор Емануел го критикувал планот Албанија да се земе како непотребен ризик.
Рим, сепак, на Тирана и поставил ултиматум на 25 март 1939 година, барајќи таа да се приклучи на италијанската окупација на Албанија. Зог одбил да прифати пари во замена за потполно италијанско преземање и колонизација на Албанија, а на 7 април 1939 година, силите на Мусолини ја нападнале Албанија. И покрај некои тврдоглави отпори, особено во Драч, Италијанците направиле кратка работа со Албанците.
Несакајќи да стане италијанска марионета, кралот Зог, неговата сопруга, кралицата Џералдина Апоњи и нивниот син Лека побегнале во Грција и на крајот во Лондон. Албанскиот парламент на 12 април гласал за обединување на земјата со Италија. Виктор Емануел III ја зел албанската круна, а Италијанците формирале фашистичка влада под Шефќет Верлаци и набрзо ја апсорбирале воената и дипломатската служба на Албанија во Италија.
Откако германската армија ги поразила Полска, Данска и Франција, се уште љубоморниот Мусолини решил да ја искористи Албанија како отскочна даска за да ја нападне Грција. Италијанците го започнале својот напад на 28 октомври 1940 година, а на состанокот на двајцата фашистички диктатори во Фиренца, Мусолини го запрепастил Хитлер со својата најава дека ќе започне инвазија. Мусолини сметал на брза победа, но грчките борци на отпорот ја запреле италијанската армија на терен и набргу започнале да напредуваат во Албанија. Грците ги зазеле градовите Корча и Ѓирокастро и се заканиле дека ќе ги избркаат Италијанците од пристанишниот град Валона. Присуството на грчките трупи кои се бореле во Албанија го оладил ентузијазмот на Албанците за борба против Италијанците и Грците, а силите на Мусолини набргу воспоставиле стабилен фронт во централна Албанија. Во април 1941 година, Германија и нејзините сојузници ги уништиле и Грција и Југославија, а еден месец подоцна Оската ѝ дала контрола на Албанија над Косово. Така албанските националисти иронично станале сведоци на остварувањето на нивните соништа за обединување на повеќето земји населени со Албанци за време на окупацијата на нивната земја од Оската.
Наследство[уреди | уреди извор]
Зог, кралот на Албанците сè уште бил легитимен монарх на земјата, но тој не сакал да го врати престолот. Комунистичките партизани за време и по војната, поддржани од Југославија и Советскиот Сојуз, ги потиснале албанските националистички движења и воспоставиле сталинистички режим кој траел околу 46 години. На кралот Зог комунистите му забраниле влез во Албанија и живеел во егзил до крајот на својот живот.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ „Fundamental Statute of the Kingdom of Albania of 1 December 1928“.
- ↑ Berend, Ivan T. (2 March 2001). Decades of Crisis: Central and Eastern Europe Before World War II. ISBN 9780520229013.
- ↑ Предлошка:Csref
- ↑ „7 prill 1939, Udhekryqet e mbreti Zog“. pashtriku.beepworld.de. Посетено на 2015-10-09.