Апатин

Апатин е градска населба во Србија и седиште на истоимената општина во Западнобачкиот Округ. Според пописот од 2022 година имало 14.613 жители (според пописот од 2011 година имало 17.411 жители).

Географија[уреди | уреди извор]

Апатин се наоѓа во северозападна Бачка, на левиот брег на Дунав, каде што ја формира границата со Хрватска. Територијата на општината зафаќа површина од 333 km², се наоѓа помеѓу општините Сомбор и Оџаци. Други населени места во општината се Купусина, Пригревица, Свилојево и Сонта. Каналот Дунав-Тиса-Дунав ја минува територијата на општината и се приближува до Апатин на три километри. Според својата позиција, општината економски ги гравира Бачка Паланка и Сомбор како стопански и културни центри на регионот.

Апатински рит[уреди | уреди извор]

Областа Апатински рит е површина од над 5.000 хектари што се протега по левиот брег на Дунав, продолжувајќи до Моношторскиот рит, во шумско-блатниот појас создаден од реката Дунав, од Апатин до мостот кај населбата Богојево. Заедно со Моношторски рит, го формира целиот Специјален природен резерват „Горно Подунавје“, денес само дел од некогаш многу поголемата долина на Дунав. За разлика од неговиот „северен“ сосед, кој бил речиси целосно отсечен од Дунав со изградбата на одбранбен насип, Апатинскиот рит сè уште е во најголем дел во зоната на поплава, што го прави еден од ретките преостанати комплетни области каде преовладуваат хидролошки услови кои ја направиле оваа област биолошки толку разновидна. Намалувајќи се и повлекувајќи секоја година, Дунав остава плодна тиња од која повторно се раѓа богатиот жив свет на оваа област. Цели 3.500 хектари од Апатинскиот рит се под директно влијание на водата од втората по големина европска река, периодично, обично во пролет, поплавувани, носејќи со себе големи количества стопен снег од планините.

Поради зачуваната оригиналност на режимот на вода, на овој простор се зачувани карактеристичните ритски обележја, како што се последните големи фрагменти од природните шуми, составени од врби, тополи и дабови, како и бројни водени ракави, мочуришта, бари, кои го сместуваат овој рит меѓу најважните мрестилишта на подрачјето на целиот тек на Дунав. Сместено директно спроти Копачки Рит, односно сливот на Драва во Дунав, тој претставува уникатна и нераскинлива еколошка единица важна за опстанокот на многу видови поврзани со мочуришните живеалишта, особено птиците како што се црн штрк, белоопашести орли и бројни чапји. Освен што е исклучително важно подрачје, Апатински Рит се издвојува и како област каде што се зачувани некои од најубавите традиционални вредности на животот во Подунавјето, како што се столаријата на бродови и риболовот. Иако не до степен до кој некогаш се одвивале овие активности, традицијата на Дунав и изработката на карактеристични чамци и денес е жива.

Слободна зона Апатин[уреди | уреди извор]

Слободната царинска зона, Центарот за товарен транспорт и пристаништето формираат стопански субјект наречен Слободна зона Апатин, односно логистички центар со интермодален терминал, кој зафаќа површина од 160 хектари земјиште покрај реката Дунав, и претставува еден од потенцијално најголемите капитални економски потфати во регионот.

Историја[уреди | уреди извор]

Апатин, еден од најубавите градови во Војводина, се наоѓа во северозападниот дел на пространата бачка рамнина, на левиот брег на Дунав.

Исклучително поволната географска положба, близината на реката и природните ресурси на овој регион (плодна почва, шуми покрај реката, изобилство риби, и дивеч во шумите) отсекогаш ги привлекувале луѓето да се населат овде, така што уште во праисторијата се менувале културите на Сарматите, Келтите, Готите и другите народи.

Во 1 век, за време на римските освојувања, населбата била претворена во воен ров со утврдувања и одиграла значајна улога во одбраната на провинцијата Панонија. Во 6 век, дошле Словените, а во 896 година, Унгарците ја основале својата држава во оваа област, каде што Словените го сочинувале мнозинството од населението.

Апатин за првпат се споменува во пишани документи во 1011 година, а го добила името по опатијата на Калочката епархија.

Во 14 и 15 век на овие простори се наоѓале феудални имоти, чии господари изградиле замоци околу кои живееле рибари, ловци, сплавари, и воденичари. Во 1417 година Апатин се споменува како имот на Стефан Лазаревиќ. Под турска власт паднал во 1541 година, и бил под Турците 140 години. Од 16 до 18 век, на километар од Апатин имало „гусарска населба“, Букчиновац (Бокченовиќи, Богчиновац).^[1]

Дел од доселениците од големата преселба за време на Арсениј Црноевиќ во 1690 г. се населиле во Апатин, Сомбор и Пригревица. Во 1748 година во Апатин стигнале германски колонисти, а српските населби биле присилно раселени, главно во Стапар. Колонисти доаѓале од различни краишта. Собирниот центар бил во Улм, а оттаму биле транспортирани по Дунав до Апатин, кој станал главна база на германската експанзија во Војводина. Недалеку од пристаништето била изградена црква и изграден бил центар со плоштад. Се граделе јавни згради, училишта, риболовни станици, занаетчиски работилници и станбени згради. Дворската комора брзо изградила стопански објекти: 1756 година пиварница и рибарница, а во 1764 г. една од најголемите текстилни работилници во Бачка. Во 1760 година Апатин бил прогласен за град и постојано пазарно место со посебен статус.

На крајот на 18 век катастрофална поплава навлегла во стариот центар, ги уништила сите згради. Новиот центар бил формиран североисточно од Пиварницата, со што се поставени темелите за обликување на градот, кој во голема мерка е зачуван до денес. Во текот на 18 век и првата половина на 19 век, Апатин доживеал силен економски подем, првенствено благодарение на занаетчиството, трговијата и бродоградбата.^[2] Веќе во 1869 г. биле основани банки и штедилници, по што започнал забрзан индустриски развој. Во 1876 година, започнало официјалното мерење на нивото на водата на реката Дунав. Голем број фабрики за тули (36) произведувале тули и ќерамиди, а со нив биле изградени и покриени многу згради во Виена и повеќето во Пешта. Во 1912 година, Апатин е поврзан со железница со Сомбор и Сонтоа. Во 1920 година, било основано бродоградилиште, кое во поново време е модернизирано и опремено со специјален лифт за брзо влечење на бродовите до пристаништето.

Според планот за колонизација, во ноември 1945 г. во Апатин стигнале првите семејства на борците од Лика, со што се изменил националниот состав на градот. До 1953 година, биле населени вкупно 1.061 семејство со 6.258 членови. Градот продолжил да се развива до 1990-ти години. За време на распадот на СФРЈ, градот бил бомбардиран од хрватските сили од десниот брег на Дунав (на почетокот на војната во Хрватска).

Демографија[уреди | уреди извор]

Етнички состав во 1910 година г.^[3][уреди | уреди извор]

	Германци	Унгарци	Евреи	Срби
	11661 година	1061	126	71

Во населбата Апатин живеат 15.639 возрасни лица, а просечната возраст на населението е 40,2 години (38,6 за мажи и 41,7 за жени). Во населбата има 6730 домаќинства, а просечниот број на членови по домаќинство е 2,84.

Оваа населба главно е населена со Срби (според пописот од 2002 година), а забележано е и намалување на бројот на жители.

Етнички состав според пописот од 2011 година во Србија^[4]

Срби	12.830	73,69%
Ромаци	1.013	5,82%
Унгарци	732	4,20%
Хрвати	557	3,20%
Роми	405	2,32%
Германци	163	0,93%
Југословени	126	0,72%
Црногорци	64	0,36%
Македонци	29	0,16%
Буњевци	26	0,15%
Словаци	20	0,11%
Муслимани	17	0,09%
Албанци	13	0,07%
Словенци	8	0,04%
Руси	5	0,03%
Русини	5	0,03%
Бошњаци	3	0,01%
Горанци	3	0,01%
Украинци	2	0,01%
Бугари	1	0,00%
Власи	1	0,00%
останати	49	0,28%
Регионална припадност	184	1,05%
неизјаснети	976	5,60%
непознато	179	1,03%
вкупно: 17.411

Економија[уреди | уреди извор]

Апатин е дом на најголемата српска пиварница, Апатинска пиварница, изградена во 1756 година, која го произведува пивото Јелен.

Приватизација[уреди | уреди извор]

Преку јавно наддавање и тендери, приватизирани биле 10 фирми во општина Апатин. Продажната цена на сите споменати компании била 162.283.000 динари. Вкупниот број на вработени во приватизираните фирми, во моментот на нивната продажба, изнесувал 1.456.

Туризам[уреди | уреди извор]

Апатин е популарна туристичка дестинација со интересен и глобално богат туристички потенцијал поради неговата близина до шумите и Дунав. Секоја година на почетокот на јули се одржуваат „Апатински риболовни вечери“. Тие обично траат седум дена и се одржуваат 47 години, а на кои најатрактивни натпревари во конкуренција на спортски риболовци се Златната рипка и Златниот казан, кој традиционално ја добива најдобриот готвач на рибина чорба.

Советот на општината Апатин во 2010 година ја формирал општинската манифестација Личка олимпијада со цел негување на традиционалните стари спортови, фрлање камен од рамо, влечење јаже, борење со раце, скок во височина и далечина, качување на бандера итн., како и културата, обичаите, фолклорот и спомените на Личаните, нивните потомци и пријатели.

Меѓународна марина[уреди | уреди извор]

На крајот на јули 2009 г. била отворена Меѓународната марина во Апатин, која е една од најмодерните марини на Дунав. Зафаќа површина од 1,4 хектари, капацитетот е околу 400 пловни објекти, од кои 120 се јахти. Приклучоци за електрична енергија, вода и гориво се обезбедени за секој брод што пристигнува во областа на пристаништето на секое понтонско лежиште. Во склоп на марината, била изградена бензинска пумпа со првиот мобилен објект во Србија за полнење на бродови директно на вода. Апатинската марина е единствената на целиот Дунав со понтони од лесен лебдечки бетон, изработени по шведска технологија.

Марината, како заштитен знак, е украсена со бронзена скулптура на божицата Ника со крстот на свети Андреј во едната рака и стилизирано крило наместо другата рака. Скулптурата е висока 8 метри со постаментот, а е дело на Драган Раденовиќ, познат современ српски скулптор од Белград. Во комплексот се наоѓа зградата која е Дом на спортските риболовци, а на крајбрежјето се наоѓа зграда во која има 10 апартмани, 100 кабини и голем број бањи, како и други капацитети за потребите и сместувањето на наутички гости и корисници.

Пристаниште за белата флота[уреди | уреди извор]

Пред повеќе од сто години Апатин имал пристаниште на Дунав, од каде се извезувала пченица за Америка. Во поново време, на само неколку стотини метри од меѓународната марина, било изградено пристаниште за патнички бродови.

Крајбрежниот простор на пристаништето, како заштитен знак има скулптура на сива чапја наречена Ања, дело на Никола Симијановиќ, уметник од Нови Сад. Веднаш по отварањето, австрискиот патнички брод Моцарт и германскиот - Малиот принц запловиле и се закотвиле на пристаништето. Во средината на јануари 2017 година, пристаништето било сериозно оштетено од голема ледена бура, и повеќе не е во функција.

Бања[уреди | уреди извор]

На четири километри од градот Апатин се наоѓа бањата Јунаковиќ, која нуди здравствени услуги за рехабилитација, организирање семинари и симпозиуми, организирано опоравување на работниците и пензионерите и сместување за ловците. Содржи комплекс од отворени базени, терени за мал фудбал, ракомет и тенис, атлетска патека, теретана, внатрешен тераписки базен и две сауни, кои овозможуваат подготовка на спортистите.

Спорт[уреди | уреди извор]

Апатин има долга спортска традиција. Најпознат спортист од овие простори е Жељко Ребрача, иако многу други ги претставуваа Југославија и Србија на меѓународни натпревари. Првиот спортски клуб во Апатин е основан на крајот на 19 век,и тоа било Здружението на лизгачи на мраз. Помеѓу двете светски војни, неколку години во градот постоеле тениски и ватерполо клубови, а во 1928 г. бил основан ФК „Три ѕвезди“. Во два наврати - во 1931 г. и во 1932 г. година - тој клуб ги играл квалификациите за тогашната Прва југословенска фудбалска лига, но не успеал да се квалификува.

Познати личности[уреди | уреди извор]

Милан Лемаиќ (1956), каратист и карате судија
Пал Абрахам (1892—1960), композитор
Адам Беренц (1898—1968), католички свештеник, новинар
Јован Лакатош (*1944), орнитолог
Ѓула Партош (1845—1916), архитект
Ференц Рајхл (1869—1960), архитект
Жељко Ребрача (*1972), кошаркар
Ервин Шинко (1898—1967), писател
Каспар Фишер (1772—1829), градител на оргули
Миодраг Борисављевиќ (1893—1978), книжевник и раскажувач
Лабуд Шкориќ (1943—2012), првак на Југославија во бокс
Зоран М. Мандиќ (1950), поет и книжевени критичар
Горан Чегар (1977), спортист
Мариана Чегар Лукиќ (1979), спортист
Душан Радивојевиќ (1954), поет
Сава Филиповиќ (1951), фудбалер
Душан Хиркс (1964-2013), фудбалер
Ѓорѓе Вукмировиќ (1954), новинар и публицист
Проф. д-р Милорад Ѓукиќ (1953), професор во Нови Сад
Милорад Блануша - Мицин (1949), сликар
Милош Цетина (1950), фудбалер
Д-р Живорад Смиљаниќ (1942—2019), лекар, политичар и претседател на Собранието во Војводина
Проф. д-р Тихомир Вејновиќ (1959), гинеколог, професор на Универзитетот во Нови Сад
Слободан Бурсаќ (1941—1993), диригент
Mара Вуковиќ (1972), писател
Златко Васиќ (1973), писател
Марина Гајчин (2001), ФИДЕ мајстор, седма на рејтинг листата ШСС (2.244 поени)