Белоруска азбука
| Белоруска азбука | |
|---|---|
| Тип | |
Период | 1918 до денес |
| Јазици | Белоруски |
| Сродни писма | |
Матични системи | Кирилица
|
Сродни системи | Белоруска латиница Белоруска арабица Руска Украинска |
| ISO 15924 | |
| Уникод | |
| подмножество на Кирилица (U+0400...U+04F0) | |
| Белоруски јазик Беларуская мова |
|---|
|
Белоруската азбука (белоруски: Беларускі алфавіт) е кирилична азбука која води потекло од старословенската азбука. Во денешниот современ облик постои од 1918 година и се состои од 33 букви. Се користи за пишување на белорускиот јазик, јазик од групата на источнословенски јазици.
Букви[уреди | уреди извор]
| Буква | Назив со мак. изгов. | Макед. транскр. | МФА | мак. еквив. |
|---|---|---|---|---|
| А а | а (а) | а | /a/ | авион |
| Б б | бэ (бе) | б | /b/ | бура |
| В в | вэ (ве) | в | /v/ | воз |
| Г г | гэ (ге) | г | /ɣ/ | нема, грлен глас |
| Д д | дэ (де) | д | /d/ | два |
| Е е | е (је) | је | /je, /ʲe/ | Јемен |
| Ё ё | ё (јо) | јо | /jo/, /ʲo/ | јорган |
| Ж ж | жэ (же) | ж | /ʒ/ | жаба |
| З з | зэ (зе) | з | /z/ | зима |
| І і | і (и) | и | /i/, /ʲi/, /ji/ | игла, земји |
| Й й | і нескладовае (и кратко) | ј | /j/ | јама |
| К к | ка (ка) | к | /k/ | кула |
| Л л | эл (ел) | л | /l/ | лесно |
| М м | эм (ем) | м | /m/ | мајка |
| Н н | эн (ен) | н | /n/ | нос |
| О о | о (о) | о | /o/ | овес |
| П п | пэ (пе) | п | /p/ | пес |
| Р р | эр (ер) | р | /r/ | рис |
| С с | эс (ес) | с | /s/ | сила |
| Т т | тэ (те) | т | /t/ | тиква |
| У у | у (у) | у | /u/ | убав |
| Ў ў | у нескладовае / у кароткае (у неслогово) / (у кратко) |
в | /w/ | нема, англиско w |
| Ф ф | эф (еф) | ф | /f/ | фино |
| Х х | ха (ха) | х | /x/ | храна |
| Ц ц | цэ (це) | ц | /ts/ | црква |
| Ч ч | чэ (че) | ч | /tʃ/ | череп |
| Ш ш | ша (ша) | ш | /ʃ/ | шина |
| Ы ы | ы (’и) | и | /ɪ/ | нема |
| Ь ь | мяккі знак (мек знак) |
ј | /ʲ/ | |
| Э э | э (е) | е | /e/ | елен |
| Ю ю | ю (ју) | ју | /ju/, /ʲu/ | јунак |
| Я я | я (ја) | ја | /ja/, /ʲa/ | јазик |
| ’ | апостраф (апостроф) |
’ |
Подробности[уреди | уреди извор]
Официјално, буквата <г> се чита и како /ɣ/ и како /ɡ/, иако втората варијанта се среќава само во заемки и мимеза. Буквата „ґ“ некои ја користат за вториот глас, но таа никогаш немала место во стандардната кодификација на велоруската азбука.
Комбинациите „дж“ и „дз“ се совпаѓаат со гласовите на македонските букви „џ“ и „ѕ“.
„Ў“ не е засебна фонема, туку неутрализација на „в“ и „л“ кога не се проследени од самогласка, како да речеме пред согласка или на крајот на зборот.
Палатализацијата на согласките главно се означува со избор на самогласна буква, како што може да се види подолу во примерот за /p/ и /pʲ/, кои обете се пишуваат со буквата „п“:
Палатализација /p/ /pʲ/ крајна п пь пред а па пя пред е пэ пе пред и пы пі пред о по пё пред у пу пю
Кога согласката не е палатализирана и му претходи на гласот „ј“, тогаш се користи апостроф (’) за одвојување на јотираната самогласка: „п’я“, „п’е“, „п’і“, „п’ё“, „п’ю“ (пја, пје, пи, пјо, пју) („І“ е палатизирана верзија на „ы“ и претставува една едиствена фонема). Апострофот не се смета за буква, па така не се користи при азбучни редења.
Историја[уреди | уреди извор]
Средновековната кирилица (XI век) имала 43 букви. За време на еволуирањето на белоруската азбука биле исфрлени 15 букви, од кои последните четири биле исфрлени со воведувањето на официјалната белоруска граматика во 1918. Биле додадени 4 букви, и така била создадена денешната белоруска азбука.
Додадените букви биле:
- „э“, која се појавила во белоруските текстови кон крајот на XV век.
- „й“, која еволуирала од „и“, комбинирана со дијакритички знак кон крајот на XVI век (споредба: во руската азбука од 1735).
- „ё“, која била преземена од руската азбука кон средината на XIX век (споредба: во руската азбука од 1797).
- „ў“ („кратко у“), по предлог на рускиот јазичар Петар Александрович Бессонов во 1870 г.
Наводи[уреди | уреди извор]
- Да рэформы беларускай азбукі. // Працы акадэмічнае канферэнцыі па рэформе беларускага правапісу і азбукі. – Мн. : [б. м.], 1927.
- Ян Станкевіч. Які мае быць парадак літараў беларускае абэцады [1962] // Ян Станкевіч. Збор твораў у двух тамах. Т. 2. - Мн.: Энцыклапедыкс, 2002. ISBN 985-6599-46-6
- Б. Тарашкевіч. Беларуская граматыка для школ. - Вільня : Беларуская друкарня ім. Фр. Скарыны, 1929 ; Мн. : <Народная асвета>, 1991 [факсімільн.]. - Выданьне пятае пераробленае і пашыранае.
- Што трэба ведаць кожнаму беларусу. Выданне „Вольнае Беларусі“. - Менск : друк-ня А. Я. Грынблята, 1918 ; Менск : Беларускае коопэрацыйна-выдавецкае таварыства ″Адраджэньне″, 1991 [факсімільн.]. - Зборнік артыкулау розных аутарау: М. Міцкевіча, Я. Лёсіка, В. Ластоўскаго, М. Багдановіча, Пётр[?] з Арленят і інш.
Поврзано[уреди | уреди извор]
- Тарашкиевица
- Белоруски јазик
- Белоруска латиница
- Белоруска арабица
- Македонска транскрипција на белорускиот јазик
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- Вовед во белоруската азбука Архивирано на 27 септември 2006 г. (англиски)
- Вовед во белоруската латиница Архивирано на 27 септември 2006 г. (англиски)
- Белоруски јазик пишуван со арабица Архивирано на 30 август 2002 г. (англиски)
- Честота на буквите во белорускиот и рускиот јазик Архивирано на 27 септември 2006 г. (англиски)
- Белоруската азбука Архивирано на 27 март 2008 г. (белоруски)
 | Оваа статија за писмо е никулец. Можете да помогнете со тоа што ќе ја проширите. |
| ||||||||||||||||||