Магаш
Магаш е презиме кое е широко распространето во Хрватска и другите области населени со Хрвати, во Панонија, на јадранскиот брег и во високите Динариди, и пошироко и во Закарпатија од Украина до Полска, но се среќава и на места од Далечниот исток до Атлантикот. Посебно е присутен во поширокиот задарски регион. Истакнато е, освен во Вињерац (центарот на населбата ) и неговото село Вучјак (патроним Магаши заедно со Жуниќе, Срзентиќе, Ќоже), во Селин (има и посебно село Магаш), Дињишка на Паг (исто така група на куќи во кои живеат Магашани ), Нин, Поседарје (се населиле од Вињерци) и Молат кај Задар.
Во историските документи тие се споменуваат во Задар, Нин, Паг, Врана, Хвар и Пожега. Во Вињерац, колку што досега можело да се истражи, со оглед на тоа што старите матични книги напишани на глаголица од Сливнице Вињерац и Селина се исчезнати или уништени, се споменуваат од средината на 17 век. Во Задар, Паг и Врана се среќава во документи многу порано, во 14 век. и 15-ти век.
Етимологија
[уреди | уреди извор]Бидејќи во подоцнежните познати изрази и значења на ова име (на пр. во хинду кругот magaš, mahaš = голем, душевен, висок /корен од mahā/, на персиски maga/magaš/magas, но и magoš/maguš = мудрец, свештеник, астролог, волшебник, свештеник; на вавилонски магаш/магаш, на хебрејски магаш/магаш/махаш = голем, свештеник, свештеник, мудрец, кој служи, принесува, послужавник, подарок на послужавник, на грчки магос / од староперсискиот магус или Западноперсиски магуш = голем, мудрец, спиритуалист, свештеник, надарен/ т.е. μαγος = мудрец, духовник, научник, свештеник, астролог, волшебник, волшебник, толкувач на соништата, гласник, волшебник ; слично, магеја = магија/; на латински магус, магис, магнус, фино-угрски магаш/магас = голем, висок, достоинствен, свештеник, волшебник, мудрец, волшебник, свештеник; монголски магаш, казахстански магас, арапски магаш/магаш = запален, Лапонија/Саами: магаш = оној кој не се гледа, таинствен, мистичен, тој што стои невидлив пред врата, ингуш магаш/магаш, словенски магаш/магаш /чит. magaš, во Хрватска, Словачка, Украина, Полска, Русија, Србија, Босна и Херцеговина /, Германски magasch /čit. магаш/, француски магаше /цит. magaš/, латвиски magaš, башкирски magaš/magash итн.), нема голема разлика, односно има многу сличности во значењето, логично е да се претпостави дека имаат заедничко античко потекло.
Поврзано и со најчестото значење (трите магии од старото писмо се всушност мудреци, астролози, мислители, научници; мудреците биле свештеници, членови на едно од шесте племиња на Медијците во Антиката ) и кај старите Хрвати, како и другите Словени, магаш или магуш биле научна и свештеничка класа. Оттука и традицијата дека, на пример, Такво презиме можеби имал и Гргур Нински, исто така од Магаш. Индикативно е дека некои од носителите на ова презиме подоцна го носат името Гргур (во Врана, во Вињерац, а една лоза се Гргуричиќите), и тоа токму на просторот на големиот епископски имот на некогашниот Учител (денес. Ислам Латински), постои и село кое го носи името Гргурице.
Не може да се отфрли тезата за истото значење и со самиот грчки збор magus и латинскиот магис, приближно слични по значења (голем, висок, но и мистериозен, мистичен, магичен) или со презимиња во земјите од медитеранскиот круг (Magasche во Франција, Magalhaes во Португалија, во Италија итн.). Со ова се потврдува тезата дека, кога станува збор за Хрватска, тоа е античко хрватско име со оглед на неговото очигледно индоевропско потекло и корен што се појавува и постои од Далечниот Исток до Атлантикот.
Потекло и распространетост
[уреди | уреди извор]Презимето е многу старо и се споменува во постари документи во крајбрежните и континенталните региони на Хрватска, а ги следи Хрватите во сите области низ кои поминале од нивните почетоци во областа Персија, преку Кавказ, денешна Украина, Закарпатија, особено полска Галиција, Чешка и Словачка, Горна Австрија, Панонската Низина до сегашната татковина, но и на одредени други народи. Хрватите го добиле името Магаш од индоевропското лингвистичко наследство што го споделуваат другите народи. Досега најстарата позната, идентична форма на ова име е позната од антиката во третиот век п.н.е.
Со оглед на појавата во широк опсег од Персија и Индија, Монголија и Казахстан, до Грција и Египет, и Хрватска, Австрија, Германија, Ирска, Велика Британија, Украина, Полска (особено Галисија, татковината на белите Хрвати во 4-ти и 5-ти век), Словачка, очигледно станува збор за античко име.
Има и голем број презимиња слични на ова, кои понекогаш можат, но понекогаш не можат да се поврзат во однос на коренот. Некои во Хрватска ова презиме го поврзуваат со грчката колонизација на Јадранот, особено на островите и во крајбрежните градови, некои со брановите на доселеници од Динаридите во времето на протерувањето на Османлиите, некои го припишуваат на унгарско потекло и некои го поврзуваат со автохтони или новодојдени Власи, но најубедливо е дека, во однос на претходно кажаното, е многу постар и попроширен.
Во денешни времиња, со миграцијата презимето се проширило во соседна Словенија, европските земји, Новиот свет, САД, Чиле, Канада, Австралија итн.
Во втората половина од 17 век во Вињерац, веќе споменатиот, можен далечен предок на Гертрудин, Гргур т.н. Јуко (Гиуцо, т.е. Гргур, оп. стр.) Магаш, како воен командант во 1683 г. и главатар на Вињерац и тоа 3. мај 1699 година со синовите Марко и Гргур. Потоа го носат и прекарот Гргуричиќи, по нивниот предок Григориј. Дел од Вињерац Магаш сè уште постоел на крајот на 17 век. Во 18 век се населиле во Вучјак каде што има село Магаши. Традицијата вели дека прв во Вучјак се населил некој Петар познат како Пеље, можеби оној кој со својот син Шимун во 1708 г. се споменати во врска со користењето на воденицата на Башчица. Понекогаш, поврзано со Вињерац, во некои публикации се појавувало и како Магашев и Магашевиќ, но многу ретко. Слична е и деминутивната Магашиќ, која се наоѓа на Крк. Исто така, постои прилично неубедливо тврдење дека Магашите дошле во Вињерац од Селин, каде што ги има и денес и каде што има и посебно селце со тоа име, но не е се исклучува и можноста тие да се доселиле и во Селин и во Вињерац на истото време.
Посебно е индикативно претходното појавување на тоа презиме во 14 век во Задар, и на одредени хрватски острови, во Котар, но и во Пожега. Така, на пример, на Хвар се спомнува тоа презиме на почетокот на XIV век. век, практично во исто време како и во Паг, т.е. во Стар град, а во Врана во 15. век спомнат од феудалците од семејството Магаш. Овие спорадични спомнувања укажуваат дека ова презиме сигурно постоело на тие места и порано, и дека било широко распространето во Хрватска. Досега нерешените дилеми дали Магаши од Вињерц можеби ги населиле Нин, Молат и Дињишка на Паг се подеднакво возможни како и оние што укажуваат на спротивното. На почетокот на 20 век во Вињерац има подружница од Вучијак. кога се населиле во соседното Поседарје.
Во последно време, поради иселувањето од Вињерц, ова презиме особено се раширило во следниве градовиː Задар, Риека, Селци, Цриквеница, Сплит, Шибеник, Трпње, Поседарје, Пригорец кај Иванец, Пијавичин, Карловац, Сењ, Загреб, Книн,и во соседството Дубровник, Словенија, Србија, поради миграцијата презимето може да се забележи и во Германија, САД и од Молат во Загреб, Риека, Чиле, БиХ итн. Сепак, ова презиме го има и околу Копривница, Славонија (Дреновци кај Жупања) итн.
Литература
[уреди | уреди извор]- Magaš, D. (2010): Vineyard-Pag врски и семејните корени на Anđela Serafiina (преподобна Мајка Гертруда) Magaš, Црква и манастир на Бенедиктините од Паг, Зборник на трудови од научно-стручен состанок, Страна 2010 година. , стр. 249–270.