Прејди на содржината

Леќа

Од Википедија — слободната енциклопедија
За други значења на поимот, погл. Леќа (појаснување).
Леќа
Три сорти леќа
Научна класификација
Царство: Растенија
Ред: Бобовидни
Семејство: Бобови
Потсемејство: Глушини
Род: Леќа
Вид: Кујнска леќа
Научен назив
Lens culinaris
Medikus
Леќини растенија пред цветање

Леќа („кујнска леќа“ или „обична леќа“; англиски: Lens culinaris) — грмушесто едногодишно растение од семејството на бобови (Fabaceae) кое нашироко се одгледува како зрнеста култура. Достигнува 40 см во висина и има обично по две сплеснати семки сместени во мешунка.

Човекот ја користи леќата за исхрана уште од предгрнчарскиот период на новото камено време и со тоа е една од првите припитомени растителни култури на Блискиот Исток. Археолошките наоди укажуваат на нејзина употреба пред 9.500 до 13.000 години.[1]

По боја, леќата може да биде жолта, портокалово-црвена, зелена, кафеава или црна.[1] Сортите се разликуваат и по големина и се продаваат со или без лупка, располовени или цели.

Ботаничка илустрација на леќата од 1885 г.

Хранлива вредност и здравствени особини

[уреди | уреди извор]
Леќа, сирова
Хранлива вредност на 100 g (3.5 oz)
Енергија1,477 kJ (353 kcal)
60 г
Шеќери2 г
Влакна3.1 г
1 г
26 г
Витамини и минерали
ВитаминиКоличина
%ПДВ†
Тиамин (Б1)
73%
0.87 mg
Рибофлавин (Б2)
16%
0.211 mg
Ниацин (Б3)
16%
2.605 mg
Пантотенска киселина (Б5)
42%
2.120 mg
Витамин Б6
32%
0.54 mg
Фолат (Б9)
120%
479 μg
Витамин Ц
5%
4.4 mg
МинералиКоличина
%ПДВ†
Калциум
4%
56 mg
Железо
42%
7.54 mg
Магнезиум
29%
122 mg
Фосфор
36%
451 mg
Калиум
32%
955 mg
Натриум
0%
6 mg
Цинк
43%
4.78 mg
Други состојкиКоличина
Вода10.4 г
Хранлива вредност на леќата — USDA
†Процентите се проценети врз основа на препораките во САД за возрасни,[2] освен за калиум, кој се проценува врз основа на експертските препораки на Националните академии.[3]

Со приближно 30% од калориите во белковински облик, леќата го зазема третото место по застапеност на белковини по единица тежина од сите зрнести, оревести и мешункасти плодови, веднаш по сојата и конопот.[4] Во белковините се застапени неопходните аминокиселини изолеуцин и лизин. Како таква, леќата има голема улога како важен извор на белковини кај земјите од Западна Азија и Индискиот Потконтинент кои имаат големо вегетаријанско население.[5] Од друга страна, растението е недостатно на две еденцијални аминокиселини: метионинот и цистеинот.[6]

Леќата содржи и прехранбени влакна, фолна киселина, витамин Б1 и минерали. Црвената (или розова) леќа има пониска концентрација на влакна од зелената (11% наспроти 31%).[7] Важи за мошне добар извор на железо. Една шолја сварена леќа задоволува преку половина од дневната потреба од железо кај човекот.[8]

Бидејќи леќата има мали количества на лесносварлив скроб (5%), а доста бавносварлив скроб (30%), таа е особено погодна за лица со шеќерна болест. Останатите 65% се отпорен скроб од класата RS1,[9] кој е висококвалитетен отпорен скроб со 32% амилоза.

Леќата има и извесни противхранлици чинители, како што се трипсински забавувачи и релативно големата количина на фитати. Трипсинот е ензим со улога во варењето на храната, а фитатите ја намалуваат биорасположивоста на прехранбените минерали.[10] Количеството на фитати може да се намали со чување на леќата во топла вода одвечер.

Производство

[уреди | уреди извор]
Производство на леќа во светот

Растението се одгледува ширум целиот свет и е релативно отпорно на суша. Според Организацијата за исхрана и земјоделство на ООН (ФАО) во 2009 г. во светот се произведени 3,917 милиони тони леќа, од кои најголемиот дел во Канада, Индија, Турција и Австралија.

Во Република Македонија производството на леќа бележи голем пад во последните две децении. Во 2007 г. се произведени 87 тони, споредено со 177 тони во 1999 г. и 254 тони во 1992 г.[11]

Околу една четвртина од леќата во светот се произведува во Индија и речиси сета се троши на домашниот пазар. Канада е најголем извозник на леќа во светот, при што 99% од неа се произведува во Саскачеван.[12] Во сезоната 2009/10 во земјата се произведени рекордни 1,5 милиони тони.[13] Најзастапена сорта е светлокафеавата.[12]

10 најголеми производители на леќа (во тони)
Место Земја 2010 2011 2012
1  Канада 1.947.100 1.531.900 1.493.620
2 Индија Индија 1.031.600 943.800 950.000
3 Австралија Австралија 140.000 379.659 463.000
4  Турција 447.400 405.952 438.000
5  САД 392.675 214.640 240.490
6    Непал 151.757 206.969 208.201
7 Етиопија Етиопија 80.952 128.009 151.500
8 Народна Република Кина НР Кина 125.000 150.000 145.000
9 Сирија Сирија 77.328 112.470 130.229
10 Иран Иран 100.174 71.808 85.000
— Цел свет 4.686.673 4.386.870 4.522.097
Извор: Организација за исхрана и земјоделство на ООН[14]

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 Leah A. Zeldes (16 February 2011). „Eat this! Lentils, a prehistoric foodstuff“. Dining Chicago. Chicago's Restaurant & Entertainment Guide. Архивирано од изворникот на 2015-05-24. Посетено на 4 August 2011.
  2. ↑ United States Food and Drug Administration (2024). „Daily Value on the Nutrition and Supplement Facts Labels“. FDA. Архивирано од изворникот 2024-03-27. Посетено на 2024-03-28.
  3. ↑ „TABLE 4-7 Comparison of Potassium Adequate Intakes Established in This Report to Potassium Adequate Intakes Established in the 2005 DRI Report“. стр. 120. In: Stallings, Virginia A.; Harrison, Meghan; Oria, Maria, уред. (2019). „Potassium: Dietary Reference Intakes for Adequacy“. Dietary Reference Intakes for Sodium and Potassium. стр. 101–124. doi:10.17226/25353. ISBN 978-0-309-48834-1. PMID 30844154. Предлошка:NCBIBook.
  4. ↑ Callaway JC (2004). Hempseed as a nutritional resource: an overview. Euphytica 140:65–72.
  5. ↑ „Essential Amino Acids“. Архивирано од изворникот на 2010-01-25. Посетено на 19 September 2014.
  6. ↑ Randy Sell. „Lentil“. North Dakota State University Department of Agricultural Economics. Архивирано од изворникот 2009-06-21. Посетено на 14 December 2011.
  7. ↑ „База на хранливи вредности на USDA“. Архивирано од изворникот на 2015-03-03. Посетено на 19 септември 2014. (англиски)
  8. ↑ „"Iron: food sources"“. Посетено на 19 September 2014.
  9. ↑ Kawaljit Singh Sandhu, Seung-Taik Lim Digestibility of legume starches as influenced by their physical and structural properties Elsevier, 16 март 2007
  10. ↑ "Effect of processing on some anti-nutritional factors of lentils", J. Agric. Food Chem.
  11. ↑ „Производство на леќа во Република Македонија — податоци од 1992 до 2007 г.“. Организација за исхрана и земјоделство на ООН. Посетено на 9 март 2015. (англиски)
  12. ↑ 12,0 12,1 „Lentil (Lens culinaris)“. Pulse Canada. Архивирано од изворникот на 2015-01-28. Посетено на 24 January 2015.
  13. ↑ „Crops Market Information - Canadian Industry“. Архивирано од изворникот на 2010-07-25. Посетено на 19 September 2014.
  14. ↑ „Производство на леќа по земји“. Организација за исхрана и земјоделство на ООН. 2012. Архивирано од изворникот на 2018-12-26. Посетено на 21 февруари 2014. (англиски)

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Леќа&oldid=5225043“