Лајта
| Лајта Lajta | |
|---|---|
 Лајта кај Клајнволкерсдорф | |
| Местоположба | |
| Земји | Австрија, Унгарија |
| Физички особености | |
| Извор | |
| • место | Ланценкирхен, Виенска Котлина |
| • координати | 47°44′11″N 16°13′49″E / 47.73639° СГШ; 16.23028° ИГД |
| Устие | |
• место | Дунав кај Мошонмаѓаровар |
• координати | 47°52′8″N 17°17′17″E / 47.86889° СГШ; 17.28806° ИГД |
| Должина | 120,8 км [1] |
| Големина на сливот | 2.138 км2 |
| Особености на сливот | |
| Течение | Дунав→ Црно Море |
Лајта (германски: Leitha; унгарски: Lajta или Lajtha, порано Sár(-víz)) или Литава (чешки и словачки: Litava) — река во Австрија и Унгарија, десна притока на Дунав. Долга е 120,8 км (168,5 км ако се вброи изворишната река Шварца).[1] Сливот зафаќа површина од 2.138 км2.[2]
Потекло на името[уреди | уреди извор]
Реката за првпат е спомната во 833 г. како Литаха (Lithaha) во тапија издадена од Лудвиг Германски, син на каролиншкиот цар Лудвиг Побожниот и владетел на племенското војводство Баварија. Старогорногерманското име lît веројатно се однесува на панонскиот (илирски) поим за „кал“, одржан во старото унгарски име Sár (спор. mocsár, „мочуриште“).
Течение[уреди | уреди извор]
Лајта извира во Долна Австрија во спој од изворишните реки Шварца и Пите. Шварца ги одводнува масивите Шнеберг, Ракс и Снежните Алпи (Шнеалпе) во Северните Варовнички Алпи. Помеѓу Ебенфурт и Лајтапродерсдорф, и меѓу Брук на Лајта и Гатендорф,[3] реката ја исцртува границата меѓу покраините Долна Австрија и Градиште. Источно од Никелсдорф преоѓа во Унгарија, а потоа се влева во мосонскиот ракав на Дунав западно од Малиот Житен Остров (Сигеткез) кај Мошонмаѓаровар. Поголеми населени места по течението се Винер Нојштат, Брук и Мошонмаѓаровар.
Големо количество вода од составницата Шварца се пренасочува во Винернојштатскиот Канал и за снабдување на Виена со пивка вода. Од Лајта се двојат уште неколку канали кои некогаш ги напојувале предачниците, а денес напојуваат хидроелектрани. Најголемиот дел од водата помеѓу Зајберсдорф и Хоф на Лајтаберге е пренасочена за таа ел. Оттаму реката обично е пресушена, освен во периоди на необична полноводност. Низводно од Кацелсдорф речното корито исто така е речиси наполно суво.
Историска граница[уреди | уреди извор]
По унгарското освојување на Панонската Низина кон крајот на IX век, маѓарските коњаници се обиделе да се пробијат уште поназапад во соседните западнофранкиски земји, но биле поразени од кралот Отон I во Битката на Лешко Поле (955). Потоа војската на баварскиот војвода Хајнрих Кавгаџијата постепено ги побратиле териториите по Виенската Шума сè до Лајта. Во овие краишта околу 976 г. е основана Маркгрофовијата Австрија (Источна Марка) под водство на бабенберговски маркгроф Леополд I.
На почетокот на II милениум унгарскатата граница одела долж брегот на Лајта, а почнувајќи од 1156 г. ја образувала источната граница Војводството Австрија со тврдини во Винер Нојштат, Брук и Хајнбург. Последниот бабенбершки војвода Фридрих II загинал во Битката кај Лајта 1246 против унгарскиот крал Бела IV. Границата е потврдена во тапија издадена од кралот Сигизмунд во 1411 г. кога ќерка му Елизабета се омажила за хабсбуршкиот војвода Албрехт II. Имињата Цислајтанија, Транслајтанија и Лајтско Банство (Лајтабаншаг) се должат на реката. По Австроунгарската спогодба од 1867 г. со која е создадена Двојната Монархија, Транслајтанија (Transleithanien, „отаде Лајта“) бил разговорен израз во Виена за земјите преку Лајта (т.е. Кралството Унгарија), а со Цислајтанија (Cisleithanien, „одовде Лајта“) се нарекувале австриските земји.[4] Сепак, Лајта не ја образувала целата граница: на пример, Галиција и Буковина, кој биле во Цислајтанија, биле североисточно од Унгарија. Од своја страна, реката Морава ја образувала границата помеѓу цислајтанска Моравија и транслајтанските земји во денешна Словачка (Горна Унгарија).
Со распадот на Австроунгарија по Првата светска војна е потпишан Тријанонски договор (1920) во кој стои дека западната унгарска територија на прогласеното Лајтското Банство влегува во Република Австрија (како Градиште), а течението на реката станало внатрешна австриска граница.
Поврзано[уреди | уреди извор]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 Niederösterreich Atlas (Lower Austria)
- ↑ „Flächenverzeichnis der Flussgebiete: Leitha-, Rabnitz- und Raabgebiet“ (PDF). Beiträge zur Hydrografie Österreichs Heft 63. декември 2014. стр. 39.
- ↑ Потврдено на современ атлас
- ↑ Википедија на германски
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
Лајта на Ризницата ?
. Нова Колиерова енциклопедија. 1921. (англиски)
|