Прва Австриска Република
| Република Австрија | ||||||
| Republik Österreich (германски) | ||||||
| ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||
| Химна Deutschösterreich, du herrliches Land „Германска Австрија, ти прекрасна земјо“ (1920–1929) Sei gesegnet ohne Ende (англиски: „Бидете безкрајно благословени “) (1929–1934) | ||||||
.svg) Прва Австриска Република во 1930 година
| ||||||
| Главен град | Виена | |||||
| Јазици | Германски (австрискогермански) | |||||
| Вероисповед | Христијанство (Католички, Православно, Протестантски), Јудаизам | |||||
| Уредување | Сојузна парламентарна република | |||||
| Претседател | ||||||
| - | 1919–1920 | Карл Зајц | ||||
| - | 1920–1928 | Михаел Хајниш | ||||
| - | 1928–1934 | Вилхелм Миклас | ||||
| Канцелар | ||||||
| - | 1919–1920 (прв) | Карл Ренер | ||||
| - | 1932–1934 (последен) | Енгелберт Долфус | ||||
| Законодавство | ||||||
| Историски период | Меѓувоен период | |||||
| - | Договор од Сен Жермен | 10 септември 1919 | ||||
| - | Јулски бунт | 15 јули 1927 | ||||
| - | Самораспуштање на Австрискиот парламент | 4–15 март 1933 | ||||
| - | Австриска граѓанска војна | 12 февруари 1934 | ||||
| - | Мајски Устав | 1 мај 1934 | ||||
| Валута | Австриска круна (1919–1924) Австриски шилинг (1924–1938) | |||||
| Денес во | Австрија | |||||
.svg)
Дел од темата |
|---|
| Историја на Австрија |
 |
 Портал: „Австрија“ |
Прва Австриска Република (германски: Erste Österreichische Republik), официјално Република Австрија — држава која била создадена по потпишувањето на Договорот од Сен Жермен на 10 септември 1919 година и по завршувањето на Првата светска војна. Со основањето на републиката престанала да постои Република Германска Австрија и 700-годишното владеење на Хабсбурговците. Земјата под ова име се задржала до 1934 година кога била основана австрофашистичката Сојузна Држава Австрија врз основа на диктатурата на Енгелберт Долфус и Татковинскиот фронт во 1934 година. Уставот на Републиката бил донесен на 1 октомври 1920 година и изменет на 7 декември 1929 година. Републиканскиот период сè повеќе бил обележан со насилни судири меѓу оние со левичарски и десничарски ставови, што довело до Јулскиот бунт од 1927 година и Австриската граѓанска војна од 1934 година.
Основање[уреди | уреди извор]
Во септември 1919 година, Германска Австрија - веќе практично сведена на алпските и дунавските круни на Австриското Царство - добила намалени граници според Договорот од Сен Жермен, кој и ги отстапил регионите населени со Германци во Судетската област на Чехословачка, Јужен Тирол до Италија и дел од алпските провинции до Кралството на Србите, Хрватите и Словенците (Краљевина Србија, Хрвата и Словенца, или СХС, исто така позната како Југославија). И покрај австриските протести, овој договор исто така го забранил Аншлус, или унија на Австрија со Германија, без согласност на Друштвото на народите. Сојузниците не биле подготвени да дозволат поразената Германија да ги прошири своите граници со апсорпција на она што останало од Австрија. Со затворањето на оваа рута, Германска Австрија го променила своето официјално име во Република Австрија.
Новата држава успеала да блокира две земјишни побарувања од страна на нејзините соседи. Првиот бил југоисточниот дел на Корушка, кој бил делумно населен со Словенци. Било спречено да биде преземено од новата држава СХС преку референдумот кој се одржал на 10 октомври 1920 година, во кој мнозинството од населението избрало да остане со Австрија. Второто спречено земјишно побарување било барањето на Унгарија за Градиште, кој под името „Западна Унгарија“ бил дел од унгарското кралство од 907 година [1] Било населено претежно со население од германско говорно подрачје, но имало и малцинства што зборувале хрватски и унгарски. Преку Договорот од Сент Жермен станал дел од Австриската Република во 1921 година. Меѓутоа, по референдумот кој бил оспорен од Австрија, главниот град на провинцијата Шопрон (германски: Оденбург) останал во Унгарија.
Договорот од Сен Жермен го налутило германското население во Австрија кое тврдело дека ги прекршило Четиринаесетте точки поставени од американскиот претседател Вудро Вилсон за време на мировните разговори, особено правото на „самоопределување“ на сите нации. Многумина од нив сметале дека со губењето на над 70% од цислајтанската територија на предвоеното царство, Австрија повеќе не е економски и политички одржлива како посебна држава без унија со Германија. Австрија тогаш се нашла како мала, без излез на море, со околу 6,5 милиони жители, со 4 милиони австриски Германци исклучени од новата држава и наместо тоа, ставени против нивната декларирана волја под чехословачка, италијанска и југословенска власт. Виена, со население од речиси 2 милиони, останала како царска престолнина без свое царство кое ќе го храни. Само 17,8 отсто од земјиштето во Австрија било обработливо; огромното мнозинство на обработливо земјиште во поранешната австриска половина на царството станало дел од Чехословачка и Југославија.
Влада и политика, 1920–1934 година[уреди | уреди извор]
Новиот устав создал дводомен законодавен дом со горниот дом - Бундесрат - формиран од претставници од федералните земји и долниот дом - Националрат, каде пратениците биле избирани на универзални избори. Сојузниот претседател бил избран за четиригодишен мандат на целосна седница на двата дома, додека канцеларот бил избран од Националната партија. Бидејќи ниту една политичка партија никогаш не добила парламентарно мнозинство, Австрија била управувана од коалиции на конзервативната Христијанско-социјална партија и десничарската Голема германска народна партија или Ландбунд, кои биле поконзервативни од првата влада на социјалдемократот Карл Ренер од 1919-20 година, која имала воспоставено голем број прогресивни социо-економски политики и трудово законодавство.
По 1920 година, во владата на Австрија доминирала анти-Аншлус [2] Христијанско-социјалната партија која задржала блиски врски со Римокатоличката црква. Првиот канцелар на партијата Игнац Зајпел дошол на власт во мај 1922 година и се обидел да создаде политички сојуз меѓу богатите индустријалци и Римокатоличката црква.
По законодавните избори на 17 октомври 1920 година, социјалдемократите го загубиле парламентарното мнозинство и останале во опозиција до 1934 година, кога биле забранети од Долфус. Христијанските социјалисти освоиле 85, социјалдемократите 69, партијата на Голема Германија 20 и селанската унија 8 места. Мајкл Хајниш бебил ше избран за федерален претседател. По изборите во октомври 1923 година, Игнац Зајпел останал на власт и поднел оставка во ноември 1924 година, кога бил наследен од Рудолф Рамек.
Во декември 1928 година, христијанскиот социјалист Вилхелм Миклас бил избран на функцијата федерален претседател и на 7 декември 1929 година и бил изменет Уставот, намалувајќи ги правата на Парламентот, правејќи го федералниот претседател избран со народно гласање и давајќи му право да ја именува сојузната влада и да издава закони за итни случаи.
По законодавните избори во 1930 година, социјалдемократите се појавиле како најголема партија со 72 места, но христијанско-социјалниот канцелар Ото Ендер создал коалициска влада без нив.
Судири левичари со десничари[уреди | уреди извор]
И покрај тоа што нацијата имала постојана политичка партија на власт, политиката на нацијата била расцепкана и насилна, при што и социјалдемократските (Republikanischer Schutzbund) и десничарските (Хајмвер) политички паравоени сили се судрле едни со други. Земјата била поделена помеѓу конзервативното село и Црвена Виена контролирана од социјалдемократите.
Во 1927 година, за време на политички судир во Шатендорф, еден старец и едно дете биле застрелани и убиени од Хајмвер. На 14 јули 1927 година пукачите биле ослободени и левичарските поддржувачи започнале масовен протест за време на кој била запалена зградата на Министерството за правда. За да воспостави ред, полицијата и војската застрелале и убиле 89 луѓе, а 600 повредиле. Огромниот протест е познат како Јулиски бунт од 1927 година. Социјалдемократите повикале на генерален штрајк кој траел четири дена.
По настаните од 1927 година, конзервативните елементи станале посилни и насилството во Австрија продолжило да ескалира до раните 1930-ти кога Енгелберт Долфус станал канцелар.
Економија[уреди | уреди извор]
Сепак, новата држава била тешко да се контролира, бидејќи голем дел од важните економски региони на поранешното царство биле одземени со основањето на новите национални држави. Работата била дополнително комплицирана со фактот дека голем број од овие нови национални држави сè уште биле зависни од виенските банки, но бизнисот бил попречен од новопоставените граници и тарифи.
Австрија без излез на море едвај можела да се издржува со храна и немала развиена индустриска основа. Покрај тоа, Чехословачка, Унгарија, Југославија и Италија вовеле трговска блокада и одбиле да продаваат храна и јаглен на Австрија, која на крајот била спасена со помош и поддршка од западните сојузници. До 1922 година, еден американски долар вредел 19.000 круни, а половина од населението било невработено.[3]
Во декември 1921 година бил потпишан Договорот од Лана меѓу Австрија и Чехословачка во кој Австрија ги признала новите државни граници и се откажала од претензиите дека ги претставува етничките Германци кои живеат на територијата на новосоздадената Чехословачка. За возврат, Чехословачка обезбедила заем од 500 милиони круни на Австрија.[4]
Во 1922 година, во обид да се справи со повоената инфлација, канцеларот Зејпел побарал странски заеми и вовел политики на штедење. Во октомври 1922 година, Велика Британија, Франција, Италија и Чехословачка дале заем од 650 милиони златни круни, откако Зајпел ветил дека нема да се обиде со Аншлус со Германија во следните 20 години и дозволил Друштвото на народите да ја контролира економијата на Австрија. Во текот на следните две години државниот буџет бил стабилизиран и меѓународниот надзор над финансиите завршил во март 1926 година. Австриската централна банка Oesterreichische Nationalbank била повторно основана во 1923 година, данокот на промет бил воведен во 1923 година, а австрискиот шилинг ја заменил круната во декември 1924 година.
Големата депресија тешко ја погодило Австрија и во мај 1931 година пропаднала најголемата банка во Австрија, Creditanstalt Bank.[5] За да ја подобри својата економија, Австрија сакала да склучи царинска унија со Германија, но во 1931 година тоа било одбиено од Франција и земјите од Малата Антанта.
Австрофашизам[уреди | уреди извор]
Канцеларот Енгелберт Долфус од Христијанско-социјалната партија ја презел власта во Австрија на 20 мај 1932 година и ги придвижил партијата и Австрија кон диктатура, централизација и фашизам, делумно затоа што фашистичка Италија била нејзиниот најсилен меѓународен сојузник против Германија. Во март 1933 година, Долфус го суспендирал парламентот, што му дало можност да воспостави авторитарна влада без парламент. Во мај 1933 година го создал Татковинскиот фронт (германски: Vaterländische Front). Иако надворешно била фашистичка, таа била претежно католичка и под влијание на папската енциклика Quadragesimo anno од 1931 година која ги побила либерализмот и социјализмот во корист на корпоратизмот.
Владата била во конкуренција со растечката Австриска нацистичка партија, која сакала Австрија да се приклучи на Германија. Австрофашизмот на Долфус го поврзал австрискиот идентитет со Римокатоличката црква како аргумент против унијата на Австрија со претежно протестантска Германија.
Политичкото насилство ескалирало во Австриската граѓанска војна од февруари 1934 година, меѓу нацистите, социјалдемократите и владините сили. На 1 мај 1934 година, Долфус создал еднопартиска држава, предводена од Татковинскиот фронт, со прогласувањето на авторитарниот „Мајски устав“. Името на државата било променето од „Република Австрија“ во „Сојузна Држава Австрија“. Променети биле и знамето, грбот и химната.
Федерализмот и контролните овластувања на Федералниот совет биле скратени, додека изборите за Националниот совет биле укинати, неговите членови биле номинирани од четири неизборни, корпоратистички совети - Државниот совет (Staatsrat), Федералниот совет за култура (Bundeskulturrat), Федералниот Економскиот совет (Bundeswirtschaftsrat) и Советот на држави (Länderrat), кои наводно ги даваат своите најдобри мислења за соодветните области. Во пракса, сите закони и назначувања биле спроведени одозгора со декрет на федералниот канцелар и претседателот.
Државата ја презела целосната контрола врз односите работодавач-вработен, познат како Штандестад, и почнала да се бори со симпатизерите на пронацистите и про-германското обединување. Нацистите одговориле со атентат на Енгелберт Долфус за време на јулскиот пуч од 25 јули 1934 година [6]
Овој атентат од страна на австриските нацисти го разбеснил соседот на Австрија, фашистичка Италија под диктаторот Бенито Мусолини. Фашистичка Италија имала добри односи со Австрија за време на Долфус, а Мусолини се сомневал во германската вмешаност и му ветил на австрофашистичкиот режим воена поддршка доколку Германија изврши инвазија, како што нацистите имале претензии за Тирол под италијанска управа. Поддршката на Италија помогнала да се спаси Австрија од потенцијална анексија во 1934 година.
Наследникот на Долфус, Курт Шушниг, ја задржал забраната за нацистичките активности, но ги забранил и националните паравоени сили на Австрија, Хајмвер, во 1936 година.
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Vares, Mari (2008). The question of Western Hungary / Burgenland 1918-1923: a territorial question in the context of national and international policy (PDF). Jyväskylä: University of Jyväskylä. стр. 25. ISBN 978-951-39-3074-5.
- ↑ DIVIDE ON GERMAN AUSTRIA. - Centrists Favor Union, but Strong Influences Oppose It., The New York Times, January 17, 1919 (PDF)
- ↑ Building an Unwanted Nation. ISBN 9780549324867.
- ↑ Jelavich, Barbara (September 25, 1987). Modern Austria: Empire and Republic, 1815-1986. Cambridge University Press. ISBN 9780521316255 – преку Google Books.
- ↑ „1931“. 11 March 2009.
- ↑ „1934 to 1938: Ständestaat in the Name of "God, the Almighty"“. www.wien.gv.at.