Банска Штјавница

Од Википедија — слободната енциклопедија
Банска Штјавница
Град
Плоштадот на Светото Тројство (Námestie Svätej Trojice) во Банска Штјавница
Плоштадот на Светото Тројство (Námestie Svätej Trojice) во Банска Штјавница
Грб на Банска Штјавница
Грб
ДржаваСловачка
РегионБанскобистрички крај
ОбластБанска Штјавница (округ)
Првпат споменат1156
Управа
 • ГрадоначалникNadežda Babiaková
Површина
 • Вкупна46,378 км2 (17,907 ми2)
Надм. вис.&10000000000000600000000600 м
Население (2017-12-31)
 • Вкупно10.097
 • Густина0,22/км2 (0,56/ми2)
Часовен појасCET (UTC+1)
 • Лете (ЛСВ)CEST (UTC+2)
Поштенски код969 01
Повик. бр.+421-45
Регистарски табличкиBS
Мреж. местоwww.banskastiavnica.sk
Светско наследство на УНЕСКО
Службен називИсториски град Банска Штјавница и техничките споменици во околината
Критериумiv, v
Навод618
Запис1993 (XVII заседание)

Банска Штјавница (словачки: Banská Štiavnica; германски: Schemnitz; унгарски: Selmecbánya (Selmec)) — град во централна Словачка кој се наоѓа во средина на огромна калдера, создадена по колапсот на стар вулкан. Поради својата големина калдерата е позната под името Штијавнички Планини. Самиот град има околу 10.000 жители. Тој е целосно сочуван средновековен град. Поради својата историска вредност, градот со околината бил прогласен за светско наследство од УНЕСКО на 11 декември 1993 година.

Историја[уреди | уреди извор]

Градот своето основање и местоположбата ја должи на рудниците, посебно на рудниците на сребро. Според доказите од археолошките ископувања, местото било населено уште во младото камено време.

Првата рударска населба била основана од Келтите, во 3 век п.н.е. Веројатно била основана од келтското племе Котини, кои живееле во денешна централна Словачка, сѐ додека не биле депортирани во Панонија за време на Маркоманските војни, познати и како Германска војна (Bellum Germanicum) на Римјаните против германските племиња. Местото подоцна било населено од Словените. Во 10 и 11 век, била изградена утврдена населба од страна на Старите Словаци, кои местото го нарекле Terra banensium (земја на рударите) уште во 1156 година. Населбата во долината, од месното население била нарекувана Штјавница (кисел поток), а населбата погоре на ридот кој се викал Ligotavá hora, или Glanzenberg (во превод значи сјајна планина), ја нарекувале Бана (рудник). Заедничкото име Schebnyzbana за првпат било документирано во 1255 година.[1] На локалното словенско население им се придружиле германски доселеници, кои почнале на пристигнуваат во 13 век. Со нивното доаѓање името се променило во германското име Шемниц (Schemnitz). Банска Штјавница го добила статусот кралски град во 1238 година, како еден од првите градови во Кралството Унгарија.

Во текот на средниот век, градот бил главен произведувач на сребро и злато во Кралството Унгарија. За време на Османлиските војни во Европа, Турците направиле големи напори да ги освојат богатите рударски градови во Горна Унгарија (Банска Штјавница, Банска Бистрица, Кремница), поради што во Банска Штјавница биле изградени моќни утврдувања, вклучувајќи и два замка во 16 век. Градот бил и еден од центрите на протестантската реформација, и ѝ припаѓал на т.н. протестантска „Лига на седумте рударски градови“ заедно со Банска Бела, Банска Бистрица, Кремница, Нова Бања, Љубјетова и Пуканец.

Училишни згради во Банска Штјавница, од крајот на 19 век и почетокот на 20 век.
Меморијална плоча на Академијата за рударство и шумарство.

Градот бил и водечки центар за иновации во рударската индустрија. Тој бил меѓу првите градови во светот, по францускиот град Ле Тио, кој го користел барутот во рудниците во 1627 година. Кога во 1722 година, рудниците биле поплавени, водата ја испумпувале со помош на парни машини, што била прва употреба на парни машини надвор од Обединетото Кралство. За да се исцеди водата од поплавените рудници бил изграден софистициран систем на резервоари за вода и канали, познати како тајхи, а бил изграден од локалните научници Јозеф Карол Хел, Максимилијан Хел и Самуел Миковини во XVIII век. Тајхи системот не само што ги спасил рудниците од затворање, туку со него се обезбедувала енергија за раната индустријализација.

Првото рударско училиште во Кралството Унгарија било основано во 1735 година од страна на Самуел Миковини. Со поддршка на кралицата Марија Терезија, училиштето било трансформирано во Академија за рударство. Во 1807 година, бил основан Шумарски институт со одлука на царот Франц Јосиф, а во 1848 година, училиштето било преименувано во Академија за рударство и шумарство, кој бил првиот технички универзитет во светот. Во 1919 година, по создавањето на државата Чехословачка, Академијата за рударство и шумарство била преместена во градот Шопрон, во Унгарија. Некогашната академија денес има наследници во Универзитетот во Мишколц, Словачкиот универзитет за технологија во Братислава[2] и колеџите во Шопрон, Секешфехервар и Дунаујварош.

Во 1782 година, Банска Штјавница била трет по големина град во Кралството Унгарија, по Позсони (денешна Братислава) и Дебрецин. Градот броел 23.192 жители, а со предградијата имал околу 40.000 жители. Бидејќи развојот на градот бил условен од рударската активност, со нејзиното намалување во втората половина на XIX век, градот полека згаснувал. Денес, Банска Штјавница е важен центар за рекреација и туризам, со оглед на богатото историско наследство.

Во текот на Втората светска војна градот бил освоен од Советската 53 армија, на 7 март 1945 година.

Знаменитости[уреди | уреди извор]

Градот гледан од Плоштад на Светото тројство.

Поради особено добро сочуваните средновековни архитектонски градби, градот на 11 декември 1993 година бил запишан од УНЕСКО во списокот на светското културно наследство. Во центарот на градот се наоѓа историскиот Плоштад на Светото тројство (словачки: Trojičné námestie), во кој доминира кружниот пил. На плоштадот се наоѓаат и Градското собрание и Минеролошкиот музеј, во кој често се одржуваат културни манифестации.

Готското градско собрание од 14 век било реновирано меѓу 1507–1679 година во ренесансен стил, бил споен со капелата Света Ана, која била срушена во 18 век, а на нејзино место била ставена скулптурата на Света Богородица. Двата дворци, стариот (словачки: Starý zámok) и новиот (словачки: Nový zámok), биле претворени во музеи. Во Музејот за рударство има и подземен ходник долг два километра, по кој се прави обиколка на рудникот за сребро од 17 век, а уште постариот рудник Гланценберг, кој се наоѓа под центарот на градот, бил посетуван од туристи уште од времето на царот Франц Јосиф.

Денес како зона за рекреација, служат и каналите тајхи, кои имаат мрежа со должина од стотина километри.

Цркви[уреди | уреди извор]

Во Калварија Банска Штјавница (словачки: Banskoštiavnická Kalvária) постои комплекс на цркви и капели кои се наоѓаат во близина на Остри врх, кој бил изграден во 18 век од страна на Језуитите.

Демографија[уреди | уреди извор]

Банска Штјавница има население од 10.674 (во декември 2005 година). Според пописот од 2001 година, 93,9% од жителите биле Словаци и 2% Роми. Многу луѓе се потомци на Карпатските Германци, кои играле многу важна улога во средновековната историја на градот. Според религиозна припадност има 65% римокатолици, 18,9% лица без верска припадност и 7,6% лутеранци.

Меѓународни односи[уреди | уреди извор]

Поглед кон Банска Штјавница од планината Ситно

Збратимени градови[уреди | уреди извор]

Банска Штјавница е збратимена со градовите:

Познати луѓе[уреди | уреди извор]

Стариот замок

Поврзано[уреди | уреди извор]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ „Banská Štiavnica - Stredovek“. www.banskastiavnica.sk. Архивирано од изворникот на 2019-04-11. Посетено на 2019-04-05.
  2. ↑ Bratislava, S. T. U. „The history - Slovak University of Technology in Bratislava (STU)“. www.stuba.sk (англиски). Посетено на 2019-04-05.
  3. ↑ Bozsoki, Agnes. „Partnervárosok Névsora Partner és Testvérvárosok Névsora“ [Partner and Twin Cities List]. City of Székesfehérvár (унгарски). Архивирано од изворникот на 2012-12-08. Посетено на 2013-08-05.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Нормативна контрола
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Банска_Штјавница&oldid=5071499“