Парсифал

Од Википедија — слободната енциклопедија
Парсифал
Parsifal
Музичка драма од Рихард Вагнер
ЛибретистРихард Вагнер
ЈазикГермански
Засновано наПарзивал од Волфрам фон Ешенбах
Премиера
26 јули 1882 (1882-07-26)
Бајројтски фестивал

Парсифал (германски: Parsifal) — опера на германскиот композитор Рихард Вагнер. Вагнер ја дефинирал како „“ - претстава за осветување на сцената. Првично била наменета да се изведува исклучиво во неговата оперска куќа во Бајројт во близина на Минхен. Таа била неговата последна опера, премиерно изведена на 26 јули 1882 година. Диригирал Херман Леви, пријател на Вагнер со еврејско потекло.

„Парсифал“ е заснован на средновековната легенда за Парсифал, витез на тркалезната маса. За него пишувале големите средновековни поети Кретјен де Троа и Волфрам фон Ешенбах (Вагнер го користел делото на Ешенбах како извор, кое го прочитал во 1845 година). Парсифал бил татко на уште еден легендарен витез, Лоенгрин, кого Вагнер го избрал за протагонист на неговата претходна опера.

Операта е напишана под исклучително влијание на филозофот Артур Шопенхауер и преку него, под влијание на будизмот. На овој начин во „Парсифал“ се појавуваат мотиви на самооткажување, сочувство и реинкарнација. Вагнер доста порано ја напишал скицата за операта „Победници“ (германски: Die Sieger), која за тема требало да го има животот на Буда. Опстанала и скица на опера со слична тематика, „Исус од Назарет“ (германски: Jesus von Nazareth). „Парсифал“ е и најконтроверзната опера на Вагнер, бидејќи некои автори (по Втората светска војна) сугерираат дека содржи скриени пораки на расизам и антисемитизам.

Желбата на Вагнер била „Парсифал“ да не се изведува надвор од Бајројт, не неколку десетлетија по неговата смрт од срцев удар во Венеција, на 13 февруари 1883 година, изведбата на делото престанала да биде исклучиво поврзана со Бајројт. Исто така, Вагнер ја замоли публиката да не ракоплеска на крајот од првиот чин од почит кон Светиот грал, што во раните изведби доведувало до комични ситуации, кога збунетата публика не била сигурна дали им е дозволено да ракоплескаат на крајот. на операта, па дури и го замолкнувала Вагнер, кој се обидувал со своето „Браво! “ да даде знак за аплауз.

Конечно, „Парсифал“, како последно Вагнерово дело, е и негов музички и филозофски тестамент и завештание.

Лица[уреди | уреди извор]

  • Парсифал, тенор.
  • Кундри, сопран/мецосопран.
  • Гурнеманц, стар витез на Гралот, бас.
  • Амфортас, владетел на кралството на Светиот грал, баритон.
  • Клингзор, волшебник, бас.
  • Титурел, татко на Амфортас, бас.
  • Двајца витези на Светиот грал, тенор и бас.
  • Четворица штитоносци, тенори и сопрани.
  • Шест девојки-цвеќа, три сопрани и три контраалта, или шест сопрани.
  • Еден глас, контраалт.
  • Витези на Светиот грал, момчиња, девојки-цвеќа.

Синопсис[уреди | уреди извор]

Првиот и третиот чин се случуваат во земјата на Светиот грал, Монсалват. Вториот чин се одвива во Клингсоровиот волшебен замок.

Прв чин[уреди | уреди извор]

Парсифал, слика на Херман Хендрих.

Утро. Остарениот витез Гурнеманц и двајцата штитоносци се будат во шумата во близина на замокот каде што се чува Светиот грал, чашата од која пиел Исус Христос на Тајната вечера. Се приближува група витезикоја го води кралот на Светиот грал, Амфортас, на капење во езерото. Еден од витезите му кажува на Гурнеманц дека кралот многу страдал во текот на ноќта од неговите рани. Штитоносците го прашуваат Гурнеманц како може да се излечи кралот, но пред да може да одговори, пристигнува дивата Кундри и му носи мелем на кралот. Откако кажала дека донела мелем од Арабија, Кундри исцрпена паѓа на земја.

Витезите на носилки го носат ранетиот Амфортас. Амфортас прашува каде е витезот Гавејн. Кога тие одговараат дека Гавејн, штом слушнал дека лекот што му го донел на кралот не помага, отишол да бара други решенија без дозвола, Амфортас налутено вели дека таквата избрзаност е виновна за неговото ранување и пропаст во Клингсоровотот царство. Гурнеманц му дава мелем, а Амфортас ѝ се заблагодарува на Кундри, која го побрзува да оди на капење.

Штитносците се недоверливи кон Кундри и ја сметаат за вештерка и незнабожец. По заминувањето на кралот, Гурнеманц им објаснува како Кундри често им помагала на витезите, па потоа таа наеднаш заминувала. Кога ја прашува зошто не останува да помага, Кундри одговара дека никогаш не помага. Штитоносците дофрлаат дека, кога е толку корисна, зошто не го врати изгубеното Свето копје, со кое Исус бил прободен на крстот, а кое до неодамна го чувал Амфортас? Гурнеманц им објаснува дека оваа задача е наменета за некој друг. Тој им кажува како Амфортас отишол во земјата на волшебникот Клингсор со намера да го победи, но таму го завела жена со пеколна убавина. Тогаш се појавил Клинсор и земајќи го Светото копје, му задал на кралот рана која никогаш нема да зарасне.

Двајцата штитоносци се враќаат од езерото и го информираат Гурнеменц дека мелемот на Кундри за миг ги ублажила болките на кралот. Потоа бараат да им ја раскаже приказната за Клингсор. Тој им кажува како Светото копје и Светиот грал му биле дадени на Титурел, таткото на Амфортас, кој го изградил замокот Монсалват. Тогаш, самиот Клингсор се стремел да стане витез, но не успеал да ги достигне нивните стандарди. Имено, Клингсор не можел да ја победи својата страст, па се кастрирал - што другите витези го осудиле и го избркале од нивното друштво. Клинсор потоа се свртел против нив и им се препуштил на мрачните уметности, создавајќи замок полн со прекрасни искушувачи, „девојки-цвеќа“ (), кои би ги искушувале витезите и на тој начин ги уништувале. Сега Клинсор го има Светото копје и го сака Гралот. Амфортас, откако бил ранет, добил визија во кое небесен глас му рекол да чека „чиста будала, просветлена преку сочувство“ (германски: Durch Mitleid wissend, der reine Tor, harre sein, den ich erkor), што ќе го избави.

Во тој миг се слушаат извиците на витезите кои биле со кралот покрај езерото. Лебед, кој летал преку езерото, бил погоден од стрела. Еден од витезите му кажува на Гурнеманц дека лебедот бил погоден токму кога кралот го поздравил како добар знак. Витезите го доведуваат млад човек со лак. Гурнеманц го прашал дали го застрелал лебедот, а младиот човек гордо одговорил дека го направил тоа и дека може да погоди сè во лет. Гурнеманц го кара, велејќи дека тие животни се свети, и дали лебедот некогаш му направил некаква штета, што го убил. Момчето е совладано од каење, па го крши лакот. Гурнеманц го прашал кој е неговиот татко, како дошол во земјата на Гралот и како се вика. Момчето на секое од прашањата одговара со „не знам“. Кога Гурнеманц го прашува што знае, тој одговара дека има мајка Херцелида (буквално преведено името значи „болка во срцето“) и дека самиот си направил лак за да ги избрка орлите од шумата каде што го одгледала неговата мајка.

Младиот човек раскажува како еден ден видел витези и сакал да биде како нив, но не можел да ги стигне бидејќи јавале. Тој победил многу бандити и џинови додека патувал, при што Кундри изјавува дека злите се плашат од него. Во тој миг момчето се праша: „Кој е добар? “, што покажува дека тој сè уште е во состојба на непознавање на доброто и злото како Адам пред протерувањето од Еден. Кога Гурнеманц одговара дека е добра мајка која тој ја напуштил, Кундри открива како, доаѓајќи во земјата на Светиот грал, ја видела Херцелида како умира од тага, на што младиот човек беснее и се обидува да ја задави, но потоа речиси се онесвестува од каење. Гурнеманц го запира и го прекорува за насилството. Се чини дека Кундри одеднаш ја обзема тежок замор и таа исчезнува зад грмушка во потрага по одмор.

Гурнеманц го поканува момчето да присуствува на ритуалот на откривање на Гралот во Монсалват. Момчето го прашало: „Кој е Гралот? “, на што Гурнеманц одговара дека ова знаење ќе му биде подарено доколку биде повикан да му служи на Гралот. Кога заминуваат за Монсалват, момчето забележува дека едвај направил неколку чекори, а веќе му се чини дека изминал долг пат. Гурнеманц му објаснува како во земјата на Гралот времето станува простор.

Тие пристигнуваат во замокот на Гралот, каде што витезите се собираат на причест. Се слуша гласот на Титурел, како од гробница, кој бара од Амфортас да ја изврши службата. Амфортас, кој е измачуван од вина и срам поради неговата грешност, бара од својот татко тој да ја изврши службата. Титурел вели дека живее во гробот по милоста на Спасителот, но дека нема сила да му служи на Гралот и дека самиот чека Амфортас да го открие Гралот, бидејќи тоа го одржува во живот, како и други витези кои, откако ќе се причестат од Светиот грал, можат уште долго да преживеат без храна. Амфортас моли за милост, но на крајот е принуден да ја изврши својата должност и да го открие Гралот.

На крајот од ритуалот, Гурнеманц го прашал момчето дали разбира што видел, но тој, видно трогнат, не можел да одговори, па Гурнеманц го избркал, предупредувајќи го да не ги убива лебедите.

Од небото се слуша глас кој ги повторува зборовите „чиста будала, просветлена преку сочувство“.

Втор чин[уреди | уреди извор]

Кундри и Парсифал, разгледница од почетокот на 20 век

Чинот започнува во Клингсоровиот волшебен замок, каде што волшебникот ја повикува својата слугинка, нарекувајќи ја ародијада, Гундригија и, конечно, Кундри, која се појавува, повеќе не облечена како дивјачка, туку како убавата жена што го заведе Амфортас. Клингсор ѝ наредува да го уништи момчето, кое залутало од земјата на Гралот и стигнало до Клингсоровото Царство. Кундри на почетокот одбива, но на крајот е принудена да го заведе момчето кога ќе пристигне.

Клингзор ги повикува витезите кои живеат во неговиот замок да се борат против дојденецот. Овие витези некогаш му служеле на Гралот, но не му одолеале на искушението, Клингсоровите заводнички, со кои останале да живеат. Момчето, сепак, успева да ги совлада витезите и влегува во дворот на замокот, каде што има волшебна градина каде тагуваат за загубата на своите љубовници. Момчето е опчинето од нивната убавина и се нуди да си игра со нив, наместо љубовниците кои им ги убил. Тие се обидуваат да го заведат, прекорувајќи го дека ги убива нивните љубовници и се борат меѓу себе за себе. Најпосле се слуша гласот на Кундри која довикува „Парсифале! “.

Момчето го препознава ова име како името со кое мајка му го викала во неговите соништа. Девојките го нарекуваат будала и си заминуваат, оставајќи го сам со Кундри. Парсифал ја праша дали сето тоа е само сон и од каде го знае неговото име. Таа му открива дека Херцелида, која многу го сакала Парсифал и се плашела да не тргне по стапките на татко му Гамурет, кој загинал во битка, му го кажала неговото име. Затоа го израснала во шума, далеку од војна и насилство. Кога Парсифал конечно залутал и повеќе не се вратил, срцето на Херцелида се скршило од тага за нејзиниот изгубен син. Парсифал чувствува силно каење, па се прекорува дека е будала и дека ја заборавил мајка си. Кундри му вели дека ова е првиот чекор кон разбирање и му нуди бакнеж за подобро да ја разбере љубовта на неговата мајка. Додека се бакнуваат, Парсифал болно ја оттурнува и вика по Амфортас. Бакнувајќи ја Кундри, Парсифал го разбра судењето и страдањето на Амфортас и ја почувствува болката од неговата рана. Сочувствувајќи со Амфортас, тој ја одбива Кундри.

Кундри гневно бара од Парсифал, бидејќи тој веќе сочувствува со Амфортас, да сочувствува и со неа. Таа е проколната со векови затоа што се насмевнала кога го видела Спасителот на крстот. Од тој момент, таа никогаш не може да плаче, само да се смее и живее да заведува како робинка на Клингсор. Парсифал ја одбива. Таа повторно го моли да помине само еден час со неа, а потоа ќе го однесе во Амфортас. Парсифал повторно ја одбива, објаснувајќи и дека после еден час заедно ќе бидат вечно проклети. Разгневена, Кундри го проколнува никогаш да не го најде патот до Монсалват и го повикува Клинсор на помош.

Клингзор се појавува на ѕидините и го фрла копјето кон Парсифал, но копјето чудесно застанува во воздухот над Парсифал. Тој го зема копјето и со него прави знак на крст, протерувајќи ги Клингсоровите враџби. Замокот се урива. Пред да замине со копјето, Парсифал ѝ кажува на Кундри дека знае каде да ја најде.

Трет чин[уреди | уреди извор]

Плакат за премиерата на Парсифал, 1882

Третиот чин се случува во земјата на Гралот, многу години подоцна. Гурнеманц, кој сега е многу стар и живее во колиба во шумата, слуша чуден вресок надвор и ја наоѓа Кундри, која изгледа како да спие, облечена во бела, покајничка одора. Користејќи вода од свет извор, тој ја буди, но таа го зборува само зборот „служи“. Гурнеманц се прашува дали има причина зошто се појавила на тој посебен ден. Доаѓа човек целосно покриен со оклоп. Гурнеманц не може да види кој е поради шлемот, а човекот ништо не зборува. Дури кога ќе го извади шлемот, Гурнеманц го препознава како момчето што го уби лебедот, а потоа ентузијастички го препознава Светото копје во неговите раце.

Парсифал раскажува како го барал патот до Амфортас и замокот на Светиот грал, но не можел да го најде. Гурнеманц одговара дека проклетството што го оддалечило од тоа место исчезнало. Парсифал продолжува да раскажува како во текот на годините на патување честопати бил во прилика кога морал да се бори, но никогаш не го користел копјето во битка.

Гурнеманц му раскажува на Парсифал како, во текот на годините што поминале од неговото заминување, Амфортас одбил да го открие Светиот грал, кој ги принудил витезите да живеат како пустиници во шумата и да се хранат со разни билки и корења, а самиот Титурел, кого покриениот Грал не го одржувал во живот, умрел. Парсифал се проколнува себеси за оваа состојба на работите. Гурнеманц му кажува дека тој ден, поради смртта на неговиот татко, Амфортас имал намера уште еднаш да го открие Гралот - за последен пат - и да ја изврши службата, и му кажува на Парсифал дека тој ден мора да изврши голема задача.

Кундри му ги мие нозете на Парсифал со вода од свет извор, а Гурнеманц го помазува со масло и, препознавајќи го како пророкуваниот будала, го прогласува за нов крал на братството витези. Потоа, Парсифал ја забележува чудесната убавина на ливадите тој ден, а стариот витез одговара дека тоа е затоа што тој ден е Велики петок, кога од солзите на покајаните растат цвеќиња. Парсифал ја крсти Кундри во христијанска вера, а таа, обземена од емоции, горко плаче.

Повторно тие се упатуваат кон замокот Монсалват, каде што витезите се собираат за да присуствуваат на службата. Амфортас е донесен на носилки пред гралот и ковчегот на Титурел. Амфортас почнува да му се обраќа на својот мртов татко и ја изразува својата желба самиот да умре. Тој не сака да го открие Гралот, бидејќи тоа не му дозволува да умре. Витезите бараат да го стори тоа, но Амфортас полудува, вели дека никогаш повеќе нема да го открие Гралот и им наредува на преплашените витези да го убијат.

Во тој момент влегуваат Парсифал, Гурнеманц и Кундри. Парсифал изјавува дека само едно оружје може да помогне: со врвот на Светото копје ја допира раната на Амфортас и ја лечи. Восхитените витези гледаат како тој екстатично го крева копјето над нив, а потоа го зема Гралот и паѓа на колена во молитва. Во Гралот се појавува нежна светлина, а бел гулаб се спушта од врвот на куполата и застанува над Парсифал. Амфортас, Гурнеманц и сите други витези се поклонуваат пред Парсифал, додека Кундри, искупена, безживотно паѓа на земја. Завесата паѓа додека Парсифал замавнува со Гралот пред другите витези.

Толкувања[уреди | уреди извор]

Уште од својата премиера, „Парсифал“ предизвикува противречни толкувања: самата премиера била многу поуспешна од премиерата на „Прстенот“. Можеби е многу помалку обемна од џиновската тетралогија, но е исто толку богата со симболи, ако не и побогата. Во своите писма и изјави до Козима, Вагнер ја остава отворена можноста делото да содржи тајни.

Најраспространето толкување (кое, на крајот на краиштата, најмногу се согласува со скиците на Вагнер и со дневниците на Козима) е дека тоа е чисто шопенхауерско дело за откажување од светот и негација на волјата со нагласено страдање и сомилост за сè што живее: во прашање е значи, една шопенхауерска, псевдобудистичка драма во христијанско руво (бидејќи Вагнер, на крајот на краиштата, пишувал за европска публика). Токму како таква, најпрвин била критикувана: Фридрих Ниче (кој никогаш не го слушнал целиот „Парсифал“ затоа што Бајројт, по раскинувањето со Вагнер, му бил недостапен, но го прочитал либретото што му го испратил Вагнер) во своите подоцнежни есеи против Вагнер, ја осудува како дело на најголемиот можен нихилизам и бодлерова декаденција (нешто за кое може сосема оправдано да се расправа), но во писмата до неговата сестра тој признава дека, откако ја слушнал увертирата на концертот неколку години по смртта на Вагнер, таа оставила траен и длабок впечаток врз него („Дали Вагнер некогаш напишал нешто подобро?“).

Ниче не е единствениот што го критикувал „Парсифал“ врз основа на идеологијата. Џон Рансиман, еден од раните Вагнерови биографи, кој ги воздигнува сите дела на Вагнер до небото, ја отфрла оваа последна музичка драма, ја нарекува гадна и болна и го завршува поглавјето за неа со изјавата дека повеќе не сака да разговара на оваа тема.[1] Факт е дека „Парсифал“ е дело на старец кому му недостига херојската моќ на неговите претходни опери, но, и покрај тоа, секако е едно од најистакнатите дела на Вагнер на музички план, а драматично најкомпактно. Густав Малер и Антон Брукнер исто така биле воодушевени од последното дело на Вагнер.

Освен шопенхауерско-будистичкото толкување, има и автори кои се обидуваат да го протолкуваат делото со чисто христијанска симболика, како Луси Бекет или оние кои го толкуваат јунговски, како Роберт Донингтон. Враќањето на Светото копје (машки симбол) во доменот на Гралот (женски симбол) може да се каже дека го претставува обединувањето на мажот и жената (како во скицата на Вагнеровите „Победниците“, каде Буда, како дел од неговото последно просветлување, ѝ овозможува на жената пристап до неговата чисто машка верска заедница); исто така, може да го симболизира спојувањето на поезијата (машки елемент) и музиката (женски елемент) во целокупното уметничко дело (gesamtkunstverk).

Расизам[уреди | уреди извор]

Освен овие теории (кои се само најраспространетите), по Втората светска војна се појавило и толкувањето на Роберт Гатман, кој тврдел дека „Парсифал“ застапува расизам, хомосексуалност и вегетаријанство[2]. Своето објаснување погрешно го заснова на влијанието на францускиот гроф Артур де Гобино, еден од основачите на научниот расизам, врз либретото на „Парсифал“: Дневниците на Козима покажале дека, не само што Вагнер не ја прифатил теоријата на Гобино (како таква), но тој често и се карал со него. Впрочем, Вагнер го прочитал неговиот „Есеј за нееднаквоста на човечките раси“ дури откако го завршил либретото за „Парсифал“[3].

Гатман тврди дека „Парсифал“ е ариевскиот Христос (кој, за разлика од семитскиот, не мора да умре за да се искупи), и дека Вагнер во првиот чин на сцената буквално изведува „црна миса“. Кундри е вечен Евреин кој е осуден да талка без смисла, но на крајот го постигнува искупувањето преку смртта, а раната на Амфортас претставува „расна криза“ во Монсалват и е резултат на сексуален однос со нижа раса, отелотворена во Кундри. Парсифал е исто така и стерилен, вегетаријански хомосексуалец кој, одбивајќи го бакнежот на Кундри, го извикува името на Амфортас.

Ниту една од скиците на Вагнер не ја поддржува оваа теорија[3]. Што се однесува до еврејството на Кундри, кое се заснова на фактот дека таа била Херодијада во еден од нејзините претходни животи, таа теорија се распаѓа кога ќе се земе предвид дека таа не била Еврејка, што секако го знаел Вагнер, кој го прочитал Исусовиот животопис на Ренан.

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ [1] на проектот Гутенбер
  2. ↑ Robert Gutman,, , 1990
  3. ↑ 3,0 3,1 [2] Архивирано на 19 март 2012 г., Пристапено 17. 4. 2013.

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Опери
Рихард Вагнер
Рихард Вагнер
Неоперска музика
Пишани дела
Бајројтски фестивал
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Парсифал&oldid=5154054“