Изгубени опери од Клаудио Монтеверди

Од Википедија — слободната енциклопедија
Изгубени опери од Клаудио Монтеверди
Композиторот околу 1640 г

Италијанскиот композитор Клаудио Монтеверди (1567–1643), покрај големата црковна музика и мадригали, пишувал плодно за сцената. Неговите театарски дела биле напишани помеѓу 1604 и 1643 година и вклучувале опери, од кои три - „Орфеј“ (L'Orfeo) (1607), „Враќањето на Одисеј во татковината“ (Il ritorno d'Ulisse in patria) (1640) и „Крунисувањето на Попеја“ (L'incoronazione di Poppea) (1643) - преживеале со нивната музика и либрета непроменети. Во случајот со другите седум опери, музиката исчезнала речиси целосно, иако некои од либретата постојат. Загубата на овие дела, напишани за време на критичниот период од раната оперска историја, била забележана со жалење од коментаторите и музиколозите.

Операта, како музички и театарски жанр, почнала да се појавува во раниот дел од кариерата на Монтеверди, првично како форма на дворска забава. Со други композитори, тој одиграл водечка улога во нејзиниот развој во главната форма на јавниот музички театар. Неговата прва опера, Орфеј (L'Orfeo), напишана во 1607 година за дворот Мантуа, кој го вработил, постигнала голем успех. Во годините што следеле, во Мантуа и во неговото подоцнежно својство како маестро ди капела (директор на музика) во базиликата Свети Марко во Венеција, Монтеверди продолжил да пишува театарска музика во различни жанрови, вклучувајќи опери, танци и интермеди (кратки музички интермедии вметнати во драми). Бидејќи во времето на Монтеверди ретко се мислело дека од сценската музика има голема корист по нејзината првична изведба, голем дел од оваа музика исчезнувала набргу по нејзиното создавање.

Повеќето од достапните информации во врска со седумте изгубени опери се изведени од современите документи, вклучувајќи ги и многуте писма што ги напишал Монтеверди. Овие документи даваат непобитен доказ дека четири од овие дела - Аријадна (L'Arianna), Андромеда (Andromeda), Грабнувањето на Персефона (Proserpina rapita) и Бракот на Енеја и Лавинија (Le nozze d'Enea con Lavinia) - биле завршени и изведени во животот на Монтеверди, но од нивната музика, само познатиот плач од Аријадна и триото од Персефона се знае дека преживеале. Останатите три изгубени опери - „Свадбата на Тетида“ (Le nozze di Tetide), „Лажната луда Ликори“ (La finta pazza Licori) и „Напуштената Армида“ (Armida abbandonata) - биле оставени од Монтеверди пред да бидат завршени, и не се знае колку од нивната музика всушност била напишана.

Позадина[уреди | уреди извор]

Креативниот живот на Монтеверди опфатил повеќе од 50 години. Помеѓу 1590 и 1612 година служел како музичар во дворот Гонзага во Мантуа, а потоа 30 години (1613–43) како маестро ди капела во базиликата Свети Марко во Венеција. Во овој временски период операта се развивала, од нејзините почетоци како ограничена форма на дворска забава, за да стане дел од главниот тек на јавниот музички театар.[1] Пред италијанскиот збор „опера“ - скратено од опера во музиката („музичко дело“) - да влезе во општа употреба околу 1634 година, музичките сценски дела обично се нарекувале музичка басна, музичка драма, или музичка трагедија. Монтеверди ги користел овие и слични описи за многу од неговите рани оперски проекти.[1]

Палацо дел Те, Мантуа, седиште на династијата Гонзага која владеела со градот од 1530 до 1627 година. Монтеверди бил нивниот дворски музичар од 1590 до 1612 година.

Првото дело што сега генерално се смета за опера е Дафне од Јакопо Пери од 1597 година, тесно следено од Евридика (1600), за кое Пери и Џулио Качини напишале посебни музички поставки. Отавио Ринучини бил либретист и за Дафне и за Евридика.[2] Во новиот жанр била раскажана целосна приказна преку ликовите, а покрај рефрените и ансамблите, вокалните делови вклучувале рецитатив, арија и ариозо.[3] Ова бил развој на разни постари форми на музички театар што постоеле уште од најраните години на италијанската ренесанса; таквите форми вклучувале маскера („маска“), бало (танцова забава, често со испеани пасуси), а особено интермедио или интермецо, кратка драматична музичка епизода вметната како пролог или помеѓу чиновите.[4][2] Друг формат во подоцнежниот ренесансен период бил торнео, или „турнир“, стилизиран драмски спектакл во кој главното пеење го изведувал наратор.[4][1] Под-оперските форми на драмска музика продолжиле да напредуваат додека самата опера се развивала; нејасните граници што постоеле многу години помеѓу овие форми и „операта“ довело до дебата за тоа како да се категоризираат некои дела.[1] На пример, прецизниот жанр на „Борбата на Танкреди и Клоринда“ (Il combattimento di Tancredi e Clorinda) (1624) на Монтеверди се покажал особено тешко да се дефинира.[1]

Првата позната опера на Монтеверди е „Орфеј“ (1607). Компонирал, вкупно, 24 дела за сцената. Од нив, десет обично се класифицирани како опери, од кои музиката за седум е изгубена освен неколку фрагменти.[1] Повеќето од она што е познато за исчезнатите дела доаѓа од преживеаните либрета и друга документација, вклучувајќи ја и обемната кореспонденција на Монтеверди. Тим Картер, водечки научник за Монтеверди, сугерира дека високата стапка на загуба е објаснета затоа што, во времето на Монтеверди, „сеќавањата биле кратки и големите музички дела често имале ограничена употреба надвор од нивните непосредни околности“.[1]

За Мантуа[уреди | уреди извор]

Монтеверди напишал шест признати опери за дворот во Мантуа, од кои само „Орфеј“ преживеал со либрето и недопрена музика. Четири од петте изгубени мантуански дела биле напишани откако композиторот ја напуштил службата на Гонзагас во 1612 година и бил сместен во Венеција, но сепак ги задржал контактите со Мантуа. „Аријадна“ и „Андромеда“ биле завршени и изведени, а другите сите биле напуштени или нецелосни.[1]

Аријадна (1607–1608)[уреди | уреди извор]

Дионис и Аријадна, Тицијан

Аријадна (L'Arianna) е составена како празнично дело за свадбата на наследникот на војводството, Франческо Гонзага, со Маргерита од Савој, во мај 1608 година. Монтеверди го добил налогот по успешната премиера „Орфеј“ на дворот, во февруари 1607 година.[3] Либретото за Аријадна било на Ринучини, чии книжевни вештини претходно го импресионирале војводата Винченцо I од Мантуа по изведбата на Евридика.[1] Композицијата на Аријадна станала тешка работа за Монтеверди, бидејќи била само едно од трите дела што војводата ги барал од него за свадбата. Аријадна во голема мера е компонирана во последните два месеци од 1607 година,[5] напор што биографот на Монтеверди, Ханс Редлих, го опишувал како „натчовечки“.[4] Речиси 20 години подоцна, во писмото до секретарот на судот во Мантуа, Алесандро Стриџо Помладиот, Монтеверди напишал дека за малку ќе се убиел додека ја пишувал Аријадна.[6]

Ринучини користел бројни класични извори како основа за неговото либрето, особено делата на Овидиј - Хероидите и Метаморфозите - и песните од Катул.[5] По прологот, главната акција започнува кога Венера му кажува на Купидон дека Аријадна и нејзиниот љубовник Тезеј, бегајќи од Крит по убивањето на Минотаурот, наскоро ќе пристигнат во Наксос. Тезеј, известува таа, потоа ќе ја напушти Аријадна, бидејќи верува дека таа е неприфатлива за жителите на Атина како нивна кралица. Венера планира да ја спои со богот Дионис, и бара Купидон да го договори тоа. Тезеј и Аријадна пристигнуваат; Тезеј се мачи поради неговата одлука да ја напушти, но неговиот советник го советува дека е мудар во својата решителност и заминува. Утрото Аријадна, наоѓајќи се себеси напуштена, залудно го бара Тезеј на брегот, каде што го пее и оплакува. Фанфара укажува на неизбежно пристигнување; Аријадна се надева дека ова е Тезеј што се враќа, но тоа е Дионис и неговата придружба. Јупитер зборува од небото, а среде празничните сцени Дионис ѝ ветува на Аријадна бесмртност со боговите за возврат за нејзината љубов.[1]

Ринучини го продолжи либретото за време на пробите, по поплаките од војвотката дека делото е „премногу суво“; Како резултат на тоа, биле додадени раната сцена помеѓу Венера и Купидон, и благословот на Јупитер од небото.[1][5] Подготовките за изведбата на операта биле прекинати кога, во март 1608 година, водечката сопранистка Катерина Мартинели починала од сипаници.[5] Морало брзо да се најде замена, а насловната улога ѝ припаднала на Вирџинија Андреиди, позната актерка-пејачка која го користела уметничкото име „Ла Флоринда“. Таа, наводно, го научила делот за само шест дена.[3] Во својата анализа на театарските дела на Монтеверди, Картер сугерира дека жалењето можеби е додадено на делото за да се искористи најдоброто од актерските и вокалните способности на Андреиди.[1] Премиерата, на 28 мај 1608 година, била поставена во специјално подигнат привремен театар, кој според тогашните извештаи може да собере неколку илјади публика, а биле потребни 300 мажи за да ракуваат со сценската машинерија.[3] Федерико Фолино, кој го подготвил официјалниот извештај на судот во Мантуа по тој повод, ја пофалил убавината на работата, величественоста на костимите и машините, и сладоста на музиката.[1] Колегата на Монтеверди, Марко да Гаљано, бил подеднакво пофален, бидејќи операта „видливо ја расплакала целата публика“.[4] Можно е дека Аријадна била изведена во Фиренца во 1614 година, а изведбата во Мантуа во мај 1620 година за да го прослави роденденот на војвотката Катерина била откажана од непознати причини.[5] Инаку, нема записи за изведбата на операта пред нејзиното заживување во 1640 година во Театро Сан Мојсе, Венеција. Во својата студија за операта од доцната ренесанса, Гери Томлинсон претпоставува дека ентузијастичкиот прием на делото во Венеција бил значаен фактор во одлуката на Монтеверди да продолжи со оперската композиција во последните години.[7]

Од музиката преживеало само оплакувањето. Било објавено независно од операта во различни форми. Адаптација за пет гласови била вклучена во Шестата книга на Мадригалите на Монтеверди во 1614 година, а две верзии на оригиналното соло биле објавени во 1623 година.[1] Други композитори го имитирале форматот на плачот;[5] Редлих тврди дека иницирал музички поджанр кој траел до крајот на 17 век и понатаму.[4] Либретото е зачувано; верзии биле објавени во Мантуа во 1608 година, а во Венеција во 1622 и 1639 година.[1]

Свадбата на Тетида (1616–1617)[уреди | уреди извор]

Војводата Фердинандо Гонзага, за чии свадбени прослави во 1617 година била нарачана „Свадбата на Тетида“

По смртта на војводата Винченцо во февруари 1612 година, Монтеверди се нашол во немилост на дворот во Мантуан. Наследникот на Винченцо Франческо не го почитувал Монтеверди и го разрешил од функцијата. По ненадејната смрт на Франческо во декември 1612 година, војводството преминало на неговиот брат Фердинандо, но Монтеверди не бил повикан на дворот и бил назначен за маестро ди капела во август 1613 година во Свети Марко, Венеција.[8][9] Сепак, тој останал во контакт со високо поставени дворјани на Гонзага, преку кои можел да обезбеди повремени нарачки за компонирање на театарски дела за дворот Гонзага.[5] Во 1616 година, Монтеверди бил замолен да напише музика за либретото на Скипионе Ањели „Свадбата на Тетида“ (Le nozze di Tetide), како дел од прославите за претстојниот брак на војводата Фердинандо со Катерина де Медичи. Оваа приказна е заснована врз венчавката на митскиот грчки херој Пелеј со морската божица Тетида.[10]

Првично, Монтеверди не бил заинтересиран за „Свадбата на Тетида“ и барал начини да ја избегне или одложи работата на тоа. Сметал дека стиховите што му биле дадени не биле погодни за убава музика, а тешко му било да ја разбере приказната, и мислел дека не може да биде инспириран од неа.[11][6] Во секој случај, тој бил окупиран поголемиот дел од декември со пишување на божиќна миса за Свети Марко. На 29 декември, можеби надевајќи се дека барањето ќе биде повлечено, Монтеверди му рекол на Стриџо дека е подготвен да започне со работа на „Свадбата на Тетида“.[11][6] Меѓутоа, во јануари 1617 година, тој станал поентузијаст кога дознал дека проектот бил намален и сега се проектирал како серија интермеди. Тој го известил Стриџо дека она што прво го сметал за прилично монотоно парче, сега го сметал целосно соодветно за приликата.[11][6] Започнал да работи на рецитативните делови, но војводата се предомислил и ја откажал порачката на Монтеверди.[1] „Свадбата на Тетида“ била напуштена; неговото либрето и која било музика што постоела исчезнале.[3]

Андромеда (1618–1620)[уреди | уреди извор]

Приказ на Андромеда, окована на карпа во согласност со античкиот грчки мит

Следната задача на Монтеверди од Мантуа дошла на почетокот на 1618 година, кога од него било побарано да напише музика за Андромеда (Andromeda), опера базирана врз античкиот грчки мит за принцезата окована во карпа. Либретото го напишал канцеларот на војводата Фердинандо, Ерколе Мариљани, а проектот бил спонзориран од помладиот брат на војводата, дон Винченцо Гонзага.[5][11] Веројатно е дека делото било наменето за изведба на карневалот во Мантуа во март 1618 година, но како што пишува Картер, пристапот на Монтеверди кон порачките од Мантуа често бил разочарувачки и со половина срце;[1] неговата неспособност или неподготвеност да работи на Андромеда ја одложило нејзината изведба, прво до 1619 година, а потоа до 1620 година.[12]

Писмата на Монтеверди за време на периодот 1618–1620, главно до Стриџо, но повремено до Дон Винченцо или Мариљани, нудат различни оправдувања за неговиот недостаток на напредок со Андромеда, вклучувајќи ги неговите должности во Свети Марко, неговото здравје и неговите обврски да обезбедува свечена музика за владетелот на Венеција.[11][6] Во февруари 1619 година, Монтеверди започнал да работи на уште еден мантуански проект, бало (танц со испеани делови) со наслов Аполо.[6] На 9 јануари 1620 година, уште со 400 реда од либретото на Андромеда за музика, Монтеверди му предложил на Стриџо да се напушти целиот оперски проект и да се замени со бало.[11] Оваа идеја била брзо отфрлена. Дон Винченцо наредил веднаш да му се испрати музиката од Андромеда.[6] Последниот сегмент од Андромеда, песна од осум дела, му бил доставен на Мариљани на 15 февруари 1620 година.[6]

Ниеден дел од музиката на Монтеверди за Андромеда не преживеал. Либретото исто така се сметало дека е изгубено, сè до неговото повторно откривање во 1984 година. Како што било вообичаено во времето на Монтеверди, ракописот не го спомнува името на композиторот - либретото честопати биле предмет на бројни поставувања од различни композитори. Предлогот на либретото потврдува дека Андромеда била изведена за време на карневалот во Мантуа, 1-3 март 1620 година.[12] Анализата на неговата содржина открива одредено влијание од либретото на Ринучини за Аријадна, како што е употребата на идентичен метар и должина во пролозите на секое дело и неколку заеднички ликови во соодветните списоци на актерите.[12] Документот останува во приватни раце и не е објавен.[1]

Монтеверди не забележал очигледен интерес за изведбата на Андромеда по карневалот во 1620 година; долгото писмо што тој му го напишал на Стриџо на 13 март 1620 година не се повикува на настанот и главно се занимава со финансиски прашања.[11][6]

Два неуспешни проекти (1627–1628)[уреди | уреди извор]

По Андромеда следел период од неколку години во кој Мантуа малку ги користел услугите на Монтеверди. Војводата Фердинандо починал на 26 октомври 1626 година и бил наследен од Дон Винченцо, кој станал војводата Винченцо II. На почетокот на 1627 година, Стриџо му пришол на Монтеверди со барање за театарска музика, веројатно за свеченостите што ќе го прослават прогласувањето на Винченцо.[5] Монтеверди одговорил нудејќи три опции: прво, „Битката кај Танкред и Клоринда“ (Il combattimento di Tancredi e Clorinda), дел од епската поема на Торквато Тасо „Ослободен Ерусалим“, која била изведена на карневалот во Венеција во 1624 година; второ, друг дел од поемата на Тасо, кој ја опфаќа приказната за волшебничката Армида и нејзиното напуштање од страна на христијанскиот херој Риналдо; трето, тој ја понудил новата драма на Џулио Строци, „Ликори се преправа дека лудо го сака Аминта“ (Licori finta pazza inamorata d'Aminta), за жена која глуми лудило заради љубовта.[6][11] Монтеверди му испратил на Стриџо копија од драмата на Строци на 7 мај 1627 година. На Стриџо му се допаднала и му наложил на Монтеверди да ја започне музиката.[11]

Лажната луда Ликори[уреди | уреди извор]

Строци бил Венецијанец, роден во 1583 година, чии книжевни дела вклучувале драми и поезија, како и оперски либрети. Монтеверди првпат го запознал во 1621 година.[13] Строци ја познавал музиката на Монтеверди и го ценел иновативниот стил на композиторот. На 20 јуни 1627 година, Монтеверди го известил Стриџо дека Строци го проширил и го подредил текстот во пет чина, под новиот наслов „Лажната луда Ликори“ (La finta pazza Licori).[6] Во заплетот на Строци, првиот познат обид за комична опера,[3] жената Ликори првично се маскира во маж, потоа во жена, а потоа се преправа дека е луда, сето тоа како дел од стратегијата да го освои срцето на нејзиниот љубовник, Аминта.[4]

Војводата Винченцо Гонзага II, чиешто назначување било веројатната причина зошто Ликори и Армида биле составени

Монтеверди, барем на почетокот, бил многу зафатен со потенцијалот на заплетот и можностите што ги давало либретото за различни музички ефекти.[1] Монтеверди му ја нагласил на Стриџо важноста да се најде пејач со вистинска актерска способност да ја игра улогата на Ликори, некој способен да глуми маж и жена со соодветни емоции и гестови.[6] Подоцна тој бил воодушевен за можноста да напише балет за секој од петте дела, сите во различни стилови.[11][6] Писмата на Монтеверди продолжиле во текот на летото, но неговиот став полека се менувал, од очигледна посветеност до фрустрација поради доцнењето со либретото. Музикологот Гери Томлинсон, во својата анализа на генезата на операта, сугерира дека Монтеверди можеби имал застој.[14] Во септември Стриџо, откако го добил, прочитал и веројатно не му се допаднало проширеното либрето, нагло ја откажал порачката и повеќе не се слушнало за делото. Наместо тоа, на Монтеверди му било кажано да работи на поставувањето на Армида.[5] [6]

Долги години се претпоставувало дека Монтеверди напишал голем дел од музиката за Ликори пред неговото ненадејно откажување. Редлич вели дека музиката била завршена до 10 септември 1627 година, а Томлинсон сугерира поинаков заклучок: Монтеверди „не бил ни блиску до комплетирање на партитурата“. Многу е веројатно дека престанал да компонира кон крајот на јули. Томлинсон сугерира дека, имајќи го предвид претходното откажување на „Свадбата на Тетида“ од страна на Мантуа, Монтеверди избегнал да се посвети на новиот проект, додека оставал впечаток дека работи на делото. Либретото на Строци исчезнало заедно со која било музика што Монтеверди успеал да ја напише, но Строци напишал второ либрето под истото име, кое било поставено од Франческо Сакрати и изведено во Венеција во 1641 година.[4]

Напуштената Армида[уреди | уреди извор]

Торквато Тасо, од чии поетски дела Монтеверди често наоѓал инспирација

По одбивањето на Ликори, Монтеверди веднаш не го насочил вниманието кон „Напуштената Армида“ (Armida abbandonata). Наместо тоа, тој отишол во Парма, откако добил налог да обезбеди музички забави за брачните прослави на војводата Одоардо Фарнезе од Парма и Маргерита де Медичи.[14][1] Тој поминал неколку недели во Парма работејќи на ова, па сепак, на 18 декември 1627 година, му кажал на Стриџо дека музиката за Армида е завршена и дека се копира.[11][6] Во соодветниот дел од поемата на Тасо, волшебничката Армида го мами благородниот Риналдо на нејзиниот маѓепсан остров. Двајца витези пристигнуваат да го убедат Риналдо да се врати на својата должност, додека Армида го моли да остане, или ако мора да замине, да ѝ дозволи да биде покрај него во битката. Кога тој одбива и ја напушта, Армида го проколнува.[1]

Плановите за изведбата на „Напуштената Армида“ сепак биле откажани кога војводата Винченцо починал кон крајот на декември 1627година.[5] Ниту една трага од музиката не е пронајдена. Иако не постои запис дека Армида некогаш била изведена во Мантуа, Стивенс ја изнел можноста дека можеби била поставена во Венеција во 1628 година, бидејќи одговорот на Монтеверди на февруарското писмо на Стриџо покажува дека делото било во рацете на Џироламо Мочениго, богат покровител на уметноста.[15]

Ликори и Армида биле последните театарски дела на Монтеверди за дворот Мантуан. Смртта на Винченцо II ставило крај на главната линија на Гонзага, а војводството го наследил далечниот роднина, Карло Гонзага, а Мантуа пак, била зафатена во серија конфликти, кои до 1630 година голем дел од градот го претвориле во урнатини. Последното познато писмо на Монтеверди до Стриџо е датирано на 8 јули 1628 година.[4] Стриџо умрел во Венеција на 8 јуни 1630 година, додека ја предводел мисијата барајќи помош против армиите што ја опколувале Мантуа.[5]

За Венеција[уреди | уреди извор]

Помеѓу 1630 и 1643 година Монтеверди напишал четири опери за изведба во Венеција. Сите биле поставени за време на животот на Монтеверди, но зачувани се само „Враќањето на Одисеј во татковината“ (Il ritorno d'Ulisse in patria) и „Крунисувањето на Попеја“ (L'incoronazione di Poppea).[1]

Грабнувањето на Персефона (1630)[уреди | уреди извор]

„Грабнувањето на Персефона“ (Proserpina rapita) било првото од театарските дела што Монтеверди ги напишал специјално за Венеција, под налог на Мочениго за свадбените прослави на неговата ќерка Џустинијана.[1] Либретото било на Строци, и се заснова врз старогрчкиот мит за Плутон и Персефона. Симболичното силување било вообичаена тема во свадбените забави дизајнирани за италијанските дворови, наменети според зборовите на Картер „и да ја прогласат моќта на љубовта и да постават соодветни граници на женското однесување“.[1]

Силувањето на Персефона, Лука Џордано

Во верзијата на приказната на Строци, заљубениот овчар Пачино го повикува на помош на Плутон, владетелот на подземјето, за да ја излечи својата невозвратена опсесија со Персефона. Плутон се обврзува со тоа што го претворил Пачино во планина. Откако ќе го погоди љубовна стрела испукана од Купидон, Плутон се заљубува во Персефона и ја смета за своја кралица. На почетокот таа му се спротивставува, но кога нејзиниот заштитник е претворен од Плутон во извор на вода, таа е совладана. Покорно, таа ветува послушност; силата на нејзината убавина е таква што Плутон омекнува и се обврзува дека во иднина ќе се однесува помалку грубо со љубовниците.[1]

Либретото е објавено во 1630 година, во Венеција, од Евангелиста Деучино. Преживеаните копии покажуваат дека оригиналната сценографија ја создал Џузепе Албарди, а дека танците ги приредил Џироламо Сколари.[1] Операта била поставена на 16 април 1630 година, во салонот на палатата Мочениго. Картер е скептичен дека, во толку ограничено место, изведбата би можела да ги вклучи сите специјални ефекти предвидени со либретото.[1] Сепак, извештајот на еден од присутните покажува дека во таа прилика се приредил значителен спектакл, на чудење и неверување на сите присутни.[5]

Зачуван е еден мал фрагмент од музиката за Грабнувањето на Персефона, песна за три гласа. Ова било објавено постхумно во деветтата Мадригалска книга на Монтеверди (Madrigali e Canzonette a due e tre voci) (1651).[5] Инаку, некои показатели за музичкиот карактер на делото се воочливи од нотите во либретото, кои Фабри ги сугерира, укажуваат на тоа дека делото можеби не се пеело насекаде.[5] Делото содржело најмалку две испеани бали,[1] од кои едното ја завршило операта со зборови кои обезбедувале слабо прикриена почит на композиторот: „Колку во чистиот свет / на зелените аркадиски планини / ќе се пее за тебе?“[5] Повеќе информации за природата на музиката и инструментацијата се вклучени во нотите во објавеното либрето.[1]

Според Картер, „Грабнувањето на Персефона“ е преодно дело. Со својот акцент на танцот и во однос на неговата тематика, тој ги претставува дворските традиции на операта од почетокот на 17 век. Темпераментот на Персефона го антиципира ликот Попеја во подоцнежната опера. Редлих запишал дека во 1644 година, годината по смртта на Монтеверди, „Грабнувањето на Персефона“ била додадена на репертоарот на венецијанскиот Театар Сан Мојзе, но тој не дал детали за изведбите.[4] Второто издание на либретото било објавено во Венеција истата година.[1]

Свадбата на Енеја со Лавинија (1641)[уреди | уреди извор]

Во трите години пред неговата смрт во 1643 година, Монтеверди составил трилогија опери за венецијанските оперски театри по отворањето во 1637 година на Театар Сан Касијано.[3] Две од овие три опери преживеале во целосни, изведливи верзии: „Враќањето на Одисеј во татковината“ (Il ritorno d'Ulisse in patria) (1640), со либрето на Џакомо Бадоаро и „Крунисувањето на Попеја“ (L'incoronazione di Poppea) (1643) за кои Џовани Франческо Бусенело го напишал текстот.[3] Помеѓу нив, Монтеверди ја компонирал „Свадбата на Енеја со Лавинија“ (Le nozze d'Enea con Lavinia), чие либрето посоти во ракопис, но не е пронајдена трага од музиката.[1] Трилогијата опфаќа историска траекторија која се движи низ Троја и раѓањето на Рим до падот на Римската Империја, и укажува на основата и конечната слава на Венецијанската Република.[16] Заедничката тема на трите дела е митската моќ на љубовта, на почетокот корисна, но подоцна деструктивна.[17]

Енеја и Турнус, Лука Џордано

Поради текстуалните и структурните сличности со Одисеј, некогаш се претпоставувало дека Бадоаро го напишал либретото за Свадбата. [4] Сепак, истражувањата на Росанд откриваат дека либретистот е близок пријател на Бадоаро, Микеланџело Торчиљани.[16] Во долгиот предговор Торчиљани ја воведува својата приказна, преземена од епот на Вергилиј Енеида, како трагедија со среќен крај. [5] Тој признава бројни отстапувања од оригиналот, вклучувајќи го и воведувањето на комичниот лик, „Нуманус“. Ова било направено, признал тој, бидејќи „Иро“, аналоген тип на карактер во Одисеј, се покажал популарен кај театарџиите.[3] Текстот бил напишан за да ги исполни барањата на Монтеверди за емоционална разновидност, со што му овозможил, изјавил Торчиљани, да го демонстрира целиот опсег на неговиот музички гениј.[1]

Главната тема на приказната е желбата на Јунона, која се кара со мајката на Енеја, Афродита, да го спречи бракот на Тројанецот Енеја со Лавинија, ќерката на кралот Латино од Латиум. Таа користи зли духови за да предизвика дисхармонија меѓу Тројанците и Латините; кога Тројанската ловечка партија прво ранува елен, а потоа убива латински овчар, Елминио, има повици за војна, кои Латино ги отфрла. Енеја, одмара покрај реката Тибар, не е свесен за овие вознемирувачки инциденти, иако е предупреден од духот на реката. Опасноста пристигнува во личноста на Турнус, кралот на Рутулите, сојузник на Латините чија љубов Лавинија ја отфрлила. Поттикнати од вревата на Турнус за војна, Тројанците и Латините се борат, а Енеја го убива Турнус. Латино го поканува Енеја да ја фати раката на Лавинија, која со задоволство го прифаќа. Во светлината на храброста на Енеја, Јунона го заборава своето поранешно непријателство и се здружува со Венера и Химен за да го благослови бракот. Операта завршува со предвидувања за големината на Рим и далечната идна слава на Венеција.[16]

„Свадбата на Енеја со Лавинија“ била изведена за време на карневалот во Венеција од 1640–1641 година, во Театар Санти Џовани е Паоло, каде што наизменично се менувале со изведувањето на Одисеј.[3] [1] Според Картер, делото било прилично непотребно во однос на неговата постановка, а дејството се одвивало главно на бреговите на Тибар со малку промени во гарнитурата.[1] Не постои запис за одговорот на венецијанската јавност на операта која, тврди Росанд, била јасно насочена кон нивните патриотски импулси, а нејзината последна сцена е прослава на „раѓањето и чудата на градот Венеција“.[16] Во предговорот објавен со либретото, Торчиљани се однесува на „сладоста на музиката на никогаш доволно пофалениот Монтеверде“, но самото либрето не дава конкретни водичи за природата на музиката.[1] Рингер запишува со жалење дека „зборовите се сè што останало од оваа опера на Вирџилија, нудејќи слаби навестувања за изгубените мелодии“.[3]

Последици[уреди | уреди извор]

Многу од изгубените дела на Монтеверди датираат од 1610-тите и 1620-тите години, а ракописите можеби исчезнале во војните што ја совладале Мантуа во 1630 година. [4] Картер како значаен аспект на нивната загуба го наведува степенот до кој тие би можеле да обезбедат музички врски помеѓу раните мантуански дворски опери на композиторот и јавните опери што ги напишал во Венеција кон крајот на својот живот: „Без овие врски ... тешко е да се направи кохерентен приказ за неговиот развој како композитор за сцената“.[1] Во есејот за оперските оркестри од времето на Монверди, Џенет Бит жали што 30-годишниот јаз помеѓу Орфеј и следната опера на Монтеверди што преживела, „Враќањето на Одисеј во татковината“, го попречува проучувањето на тоа како операта се развивала во тие критични години.[11]

Картер, исто така, размислува за интригантната можност, колку и да е далечна, дека откритието во неистражена библиотека еден ден може да извади дел од оваа исчезната музика на виделина.[1] До 2022 година ова не се случило; сепак, поставката на либретото на Ринучини од британскиот композитор Александар Гер била изведена во лондонската Кралска опера на 15 септември 1995 година, под наслов Аријадна. Гер работел според оригиналното сценарио на Ринучини и, како почит кон историската опера, вклучил делови од поставката на Монтеверди, оплакувањето во неговата партитура.[18][19]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 1,19 1,20 1,21 1,22 1,23 1,24 1,25 1,26 1,27 1,28 1,29 1,30 1,31 1,32 1,33 1,34 1,35 1,36 Carter 2002.
  2. ↑ 2,0 2,1 Grout 1971.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 Ringer 2006.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 Redlich 1952.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 Fabbri 1994.
  6. ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 Stevens 1980.
  7. ↑ Tomlinson 1987.
  8. ↑ Carter, Tim (2011). „Monteverdi, Claudio: Mantua“. Oxford Music Online. Посетено на 4 December 2011. (бара претплата)
  9. ↑ Fenlon, Iain (2011). „Orlandi, Santi“. Oxford Music Online. Посетено на 4 December 2011. (бара претплата)
  10. ↑ Chew, Geoffrey (2011). „Monteverdi, Claudio: Works from the Venetian years“. Oxford Music Online. Посетено на 4 December 2011. (бара претплата)
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 Beat 1968.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Rosenthal, Albi (January 1985). „Monteverdi's 'Andromeda': A Lost Libretto Found“. Music & Letters. 66 (1): 1–8. doi:10.1093/ml/66.1.1. JSTOR 855431.
  13. ↑ Whenham, John (2011). „Strozzi, Giulio [Zorzisto, Luigi]“. Oxford Music Online. Посетено на 11 December 2011. (бара претплата)
  14. ↑ 14,0 14,1 Tomlinson, Gary (Summer 1983). „Twice Bitten, Thrice Shy: Monteverdi's 'finta' 'Finta pazza'“. Journal of the American Musicological Society. 36 (2): 303–11. doi:10.1525/jams.1983.36.2.03a00060. JSTOR 831068. (бара претплата)
  15. ↑ Whenham & Wistreich 2007.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Rosand 2007a.
  17. ↑ Rosand 2007b.
  18. ↑ „Royal Opera House Collections: Arianna“. Royal Opera House. Архивирано од изворникот на 2020-12-08. Посетено на 27 January 2012.
  19. ↑ Bujic, Bojan (1999). „Rinuccini the Craftsman; A view of his Arianna“. Early Music History. 18: 75–117. doi:10.1017/S0261127900001844. JSTOR 853825. (бара претплата)

Извори[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Изгубени_опери_од_Клаудио_Монтеверди&oldid=5151012“