Голем александар

Од Википедија — слободната енциклопедија
Голем александар
Мажјак
Женка
Научна класификација edit
Царство: Животни
Колено: Хордови
Класа: Птици
Ред: Папагаловидни
Семејство: Папагали
Род: Прстенести папагали
Подвид:
Голем александар
Биномно име
Psittacula eupatria

(Линеј, 1766)
Домороден опсег на големиот александар
Синоними

Psittacus eupatria (Линеј, 1766)

Големиот александар (Psittacula eupatria)[2] ― папагал со средна големина од родот Psittacula од семејството Psittaculidae. Името го носи по Александар Македонски, кој превезол бројни птици од Пенџаб во разни европски и средоземни земји и региони, каде што биле ценети од кралското семејство, благородништвото и војсководците.[3][4]

Големиот александар има воспоставено диво население во Шпанија, Англија, Белгија, Холандија, Германија, Турција, Саудиска Арабија, Бахреин, Катар, Обединетите Арапски Емирати, Иран, Хонгконг каде што живее заедно со диви населенија на неговиот близок роднина, малиот александар (Psittacula krameri).[1][3][5][6][7]

Таксономија и етимологија[уреди | уреди извор]

Слика од голем александар, направена помеѓу 1770 и 1786 година.

Големиот александар за првпат бил опишан од францускиот зоолог Матирен Жак Брисон како Psittaca Ginginiana или „La Perruche de Gingi“ (Ла Перуш де Жанжи; џинџиски папагал) во 1760 година; по градот Џинџи во југоисточна Индија, кој тогаш била француска станица. Сепак, птиците може биле држени таму во заробеништво.[8] Карл Линеј го преопишал големиот александар во 1766 година како Psittacus eupatria.[9]

На родното име Psittacula е деминутив од латинскиот збор Psittacus значи „папагал“, а посебно име eupatria потекнува од старогрчкиот збор еу значејќи „добро“ и патрија значи „потекло“.[10][11][12]

Филогенија[уреди | уреди извор]

Генетската анализа на секвенците на митохондријалниот цитохром б на папагалите Psittacula покажала дека големиот александра се разишол од лозата што ги довела малите александри (Psittacula kramer) и маврицискиот папагал (Psittacula eques) пред околу 5 милиони години.[13]

Опис[уреди | уреди извор]

Големиот александар е еден од најголемите паракити, со димензии од 56 до 62 см од врвот на главата до врвот на опашката и со тежина од 200 до 300 гр. Опашката е со димензии од 28 до 35 см.[3][14] Тоа е претежно зелено со светлосино-сив сјај на образите и тилот (задниот дел на вратот), жолто-зелен стомак, црвена лепенка на рамената и голем црвен клун со жолти врвови. Горната страна на опашката поминува од зелена на врвот до сина подолу и е жолта на врвот. Долната страна на опашката е жолта.[15]

Возрасните се полово диморфни. Возрасните мажјаци имаат црна лента преку долните образи и розова лента на тилот. Возрасните жени немаат и црна лента преку долниот образ и розова лента на тилот. Младите се слични по изглед на возрасни жени, но имаат пократки опашки.[3][16]

Екологија и поведение[уреди | уреди извор]

Женка јадејќи џовар.

Големиот александар живее во шуми, земјоделски земјишта и мангрови шуми на надморска височина до 900 м. Јаде различни диви и одгледувани семиња, пупки, овошја и ореви. Јатата може да предизвикаат огромна штета на зреењето овошје и житни култури како пченка и џовар. Обично живее во мали јата, но создава поголеми групи во области каде што храната има во изобилство или на општествени домови.[3][15]

Големиот александар има разновидни повици, вклучително и ѕвонечки триу, гласен кри-ар или кик, длабок клак-клак-клак-клак и резонантен гр-аак. Неговите повици се обично подлабоки, поостри и позвучни од оние на малите александри. Неговиот глас станува поостар кога е вознемирен и силно вика кога вознемирува грабливци. Стадата повремено возбудено вокализираат заедно. Познато е дека го имитира човечкиот говор во заробеништво.[3][15][16][17]

Авикултура[уреди | уреди извор]

Голем александар во Зоо Скопје.

Големите александри се релативно познати птичји миленичиња поради нивниот долг животен век во заробеништво (25-30 години),[2] разиграно поведение и способност да го имитираат човечкиот говор. За Александар Велики се смета дека чувал еден како домашно милениче. Тие се едни од најбараните птици во кафез на индискиот пазар. Според податоците за трговија на КМТЗВ, најмалку 57,772 големи александри биле увезени во земји надвор од нивниот домороден опсег помеѓу 1981 и 2014 година.[1][4][5][18]

World Parrot Trust препорачува заробените големи александри да се чуваат во метална или заварена решетка со минимална должина од 4,5 метри.[2]

Зачувување[уреди | уреди извор]

Машко (лево) и женско (десно).

Големиот александар е наведен како речиси загрозен од Меѓународниот сојуз за зачувување на природата (МСЗП) поради стрмниот пад на населението во домородниот опсег поради загуба на живеалиштата, прогонства и прекумерно заробување за да се задоволат барањата на нелегалната трговија со диви животни. Спорадичен е во Јужна Индија, невообичаен е во Бангладеш и опаѓа во Северен Бенгал и одредени делови на Шри Ланка. Доживеал најголем пад на населението во покраините Синд и Пенџаб во Пакистан, Лаос, северозападна и југозападна Камбоџа и Тајланд.[1][19][20]

Продажбата на големите александри не е забранета во Пакистан, а може да се најде дека се продаваат отворено на пазарите во Лахор и Равалпинди. Нивната продажба е забранета во Индија, а сепак се продаваат среде бел ден на урбаните пазари на птици, што укажува на тоа дека индиската влада одвојува недоволни ресурси за нивна заштита.[18][20]

Култура[уреди | уреди извор]

Хеленистички мозаичен поден панел од голем александари, направен во акрополата во Пергам (близу модерна Бергама, Турција) во текот на средината на 2 век пр.н.е.

Шри Ланка, Виетнам, Тајланд, Монголија и Иран издадавале поштенски марки на кои е прикажан големиот александар.[21][22][23][24]

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 BirdLife International (2017). „Psittacula eupatria“. Црвен список на загрозени видови. 2017: e.T22685434A110985466. doi:10.2305/IUCN.UK.2017-1.RLTS.T22685434A110985466.en. Посетено на 2 мај 2021.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 „Alexandrine Parakeet (Psittacula eupatria) Parrot Encyclopedia“. World Parrot Trust. Посетено на 2 мај 2021.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 del Hoyo, Josep; Nigel J., Collar; David A., Christie; Andrew, Elliot; Lincoln D.C., Fishpool (2014). HBW and BirdLife International Illustrated Checklist of the Birds of the World. Volume 1: Non-passerines. Барселона: Lynx Edicions. ISBN 978-8496553941.
  4. ↑ 4,0 4,1 Campbell-Johnston, Rachel (13 февруари 2007). „A squawk on the wild side“. The Times. Посетено на 2 мај 2021.
  5. ↑ 5,0 5,1 Ancillotto, Leonardo; Strubbe, Diederik; Menchetti, Mattia; Mori, Emiliano (27 November 2015). „An overlooked invader? Ecological niche, invasion success and range dynamics of the Alexandrine parakeet in the invaded range“ (PDF). Biological Invasions (англиски). 18 (2): 583–595. doi:10.1007/s10530-015-1032-y. ISSN 1387-3547. Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-09-25. Посетено на 2021-05-02.Ancillotto, Leonardo; Strubbe, Diederik; Menchetti, Mattia; Mori, Emiliano (27 November 2015).
  6. ↑ Coughlan, Sean (6 јули 2004). „Wild parrots settle in suburbs“. BBC News. Архивирано од изворникот на 2021-05-02. Посетено на 2 мај 2021.
  7. ↑ Црвен список на загрозени видови. Отсутно или празно |title= (help)
  8. ↑ Brisson, Mathurin Jacques (1760). Ornithologia, sive Synopsis methodica sistens avium divisionem in ordines, sectiones, genera, species, ipsarumque varietates (латински). 4. Paris, Leiden: Bauche. стр. 343.
  9. ↑ Линеј, Карл (1766). Systema Naturae per Regna Tria Naturae, Secundum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, Differentiis, Synonymis, Locis (латински). Том I (12.. изд.). Холмиае: (Laurentii Salvii). стр. 140.
  10. ↑ Gill, Frank; Wright, Minturn (2006). Birds of the World: Recommended English Names. Princeton: Princeton University Press. ISBN 978-0691128276.
  11. ↑ Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). „εὖ“. A Greek–English Lexicon (9. изд.). Oxford: Clarendon Press.
  12. ↑ Liddell, Henry George; Scott, Robert (1940). „πατριά“. A Greek–English Lexicon (9. изд.). Oxford: Clarendon Press.
  13. ↑ Groombridge, Jim J.; Jones, Carl G.; Nichols, Richard A.; Carlton, Mark; Bruford, Michael W. (април 2004). „Molecular phylogeny and morphological change in the Psittacula parakeets“. Molecular Phylogenetics and Evolution. 31 (1): 96–108. doi:10.1016/j.ympev.2003.07.008. ISSN 1055-7903. PMID 15019611.
  14. ↑ Blanford, William Thomas (1895). The Fauna of British India, Including Ceylon and Burma. Birds. 3. Лондон: Taylor and Francis.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Ali, Salim (2003) [1941]. The Book of Indian Birds (13. изд.). Oxford University Press. ISBN 978-0195665239.
  16. ↑ 16,0 16,1 Forshaw, Joseph M.; Knight, Frank (2010). Parrots of the World. Принстон: Princeton University Press. ISBN 978-0643100572.
  17. ↑ Juniper, Tony; Parr, Mike (1998). Parrots: A Guide to the Parrots of the World. Њу Хејвен: Yale University Press. ISBN 978-0300074536.
  18. ↑ 18,0 18,1 „TRAFFIC helps to claw back illegal parrot trade in India“. World Wide Fund for Nature. 15 февруари 2012. Архивирано од изворникот на 4 ноември 2018. Посетено на 2 мај 2021.
  19. ↑ Red List of Bangladesh Volume 3: Birds (PDF). IUCN Bangladesh. Dhaka: International Union for Conservation of Nature. 2015. стр. 375. ISBN 9789843407368. Посетено на 2 мај 2021.
  20. ↑ 20,0 20,1 Ilyas, Faizawork (10 март 2013). „Parrots population declining fast in Sindh and Punjab: survey“. Dawn. Архивирано од изворникот на 20 февруари 2018. Посетено на 2 мај 2021.
  21. ↑ „Alexandrine Parakeet at Bird-Stamps“. Посетено на 2 мај 2021.
  22. ↑ „Birds on Stamps: Thailand“. Посетено на 2 мај 2021.
  23. ↑ „Birds on Stamps: Mongolia“. Посетено на 2 мај 2021.
  24. ↑ „Birds on Stamps: Iran“. Посетено на 2 мај 2021.

Дополнителна книжевност[уреди | уреди извор]

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Голем_александар&oldid=4919116“