Економија на Босна и Херцеговина

Од Википедија — слободната енциклопедија
Економија на Босна и Херцеговина
ВалутаБосанска конвертибилна марка (BAM)
Фискална годинакалендарска година
Трговски организацииЦЕФТА, СТО
Статистика
БДП
  • ▼ $20.106 милијарди (номинално, 2019.)[1]
  • ▲ $49.794 милијарди (ПКМ, 2019 est.)[1]
Пораст на БДП
  • 3.2% (2017) 3.6% (2018)
  • 3.1% (2019e) 3.4% (2020f)[2][note 1]
БДП/жит.
  • ▼ $5,742 (nominal, 2019 est.)[1]
  • ▲ $14,220 (PPP, 2019 est.)[1]
БДП по сектор
Инфлација1.4% (2020 est.)[1]
Сиромашно население
  • positive decrease 16.9% (2015)[4]
  • 3.9% од $5.50/(2011)[5]
Работна сила
  • ▼ 1,226,600 (30 јуни 2019)[6]
  • ▲ 35.5% стапка на вработеност (април 2019 година)[7]
Стапка на невработеност15.7% (април 2019)[7]
Просечна бруто плата▲ 1,440 BAM / €737.07 / $820.61 (октомври 2019)[8]
Просечна нето плата▲ 932 BAM / €477.12 / $531.22 (October 2019)[8]
Водечки индустриичелик, јаглен, железна руда, олово, цинк, манган, боксит, возила, текстил, производи од тутун, мебел, резервоар, авион, домашни уреди, рафинирање на нафта
Ранг според Индекс на леснотија▼ 90-ти (2020)[9][10]
Надворешност
Извоз$6.92 милјарди (2018)[11]
Извозни добраавтомобилски седишта, електрична енергија, преработено дрво, алуминиум, мебел
Главни извозни партнери
Увоз$10.21 милјарди (2018)[13]
Увозни добрасурова нафта, автомобили, моторно масло, јаглен, брикети
Главни увозни партнери
Странски директни инвестиции
  • ▲ $7.332 милјарди (31 декември 2016 est.)[12]
  • ▬ Abroad: $0 (2014)[12]
Бруто надворешен долгнагативен пораст$10.87 милјарди (31 декември 2017 est.)[12]
Јавни финансии
Јавен долгpositive decrease 39.5% of GDP (2017 est.)[12]
Приходи7.993 милјарди (2017 est.)[12]
Расходи7.607 милјарди (2017 est.)[12]
Кредитен рејтинг
Девизни резерви▲ $6.474 милјарди (31 декември 2017 est.)[12]
Главен извор на податоци: Светска книга на факти на ЦИА
Сите вредности, освен ако не е запишано поинаку, се во ам. долари

Економијата на Босна и Херцеговина — транзициска економија со ограничени реформи во пазарот. Босна и Херцеговина прогласила независност од Социјалистичка Југославија на 1 март 1992 година.

Преглед[уреди | уреди извор]

Босна и Херцеговина е потенцијална земја-кандидат за членство во ЕУ ​​и започнува нов модел на раст во период на бавен раст и глобалната финансиска криза[15]. Босна и Херцеговина има мала, отворена економија, во која доминираат услугите, во кои учествуват со 55% од бруто-домашниот производ (БДП) во 2016 година, со умерено развиен индустриски и преработувачки сектор (23% и 12%, соодветно), и ограничен земјоделски сектор (околу 6% од БДП)[16].

Клучен економски предизвик за Босна и Херцеговина во нерамнотежата на нејзиниот економски модел се јавните политики и стимулациите кои се пренасочуваат кон јавноста, а не кон приватниот сектор, потрошувачката наместо инвестициите и увозот наместо извозот. Земјата треба да се префрли во деловно опкружување што е погодно за приватни инвестиции. Земјата се соочува со двоен проблем за обнова бидејќи беше погодена од крвава војна и воведување на реформите во пазарот на слобода во нејзината економија.

Конвертибилната марка е национална валута воведена во 1998 година и истата е врзана за еврото, а довербата во валутата и банкарскиот сектор е зголемена. Сепак, спроведувањето на приватизацијата се одвивала бавно, а локалните субјекти само неволно поддржуваат институции на национално ниво. Реформите во банкарството се забрзиле во 2001 година кога странските банки, пред сè од Западна Европа, влегле во земјата и денес тие го контролираат најголемиот дел од банкарскиот сектор. Значителниот дефицит и многу високата стапка на невработеност остануваат двата најсериозни економски проблеми. Земјата добива значителни количини на помош за реконструкција и хуманитарна помош од меѓународната заедница, но ќе мора да се подготви за ера на опаѓање на помошта.

Амбасадата на САД во Сараево го издава Country Commercial Guide - годишен извештај кој дава сеопфатен преглед на комерцијалното и економското опкружување на Босна и Херцеговина, користејќи економска и политичка анализа на пазарот.

Кратка економска историја до 1990-тите[уреди | уреди извор]

Стапки на реален раст на БДП во Република Српска и Федерацијата на Босна и Херцеговина

Во времето на Социјалистичката Федеративна Република Југославија (СФРЈ), Босна и Херцеговина била важен центар за преработка на минерали и им обезбедувала на другите републики основни минерални производи во замена за стоки за широка потрошувачка. Додека големи количини на инвестиции во јавниот капитал навлегле во текот на 1970-тите години, нивото на продуктивност останало на ниско ниво, честопати заради ограничениот капацитет на јавните менаџери[16]. Под поранешниот републикански премиер Џемал Биједиќ и југословенскиот претседател Тито, индустријата за метални производи била промовирана во републиката, што резултирало со развој на секторот за метални производи на Југославија.

Соединувањето на малите фирми во поголемите агломерати било вообичаена практика во СФРЈ за зачувување на нивото на вработеност. Како резултат на тоа, со текот на времето се појавиле четири големи конгломерати во Босна и Херцеговина: „Енергоинвест“ (енергетски сектор), „Унис“ (автомобилска и одбранбена индустрија, којашто се здружи со „Фолксваген“ во раните 1970-ти), Шипад (преработка на дрво) и РМК Зеница (челична индустрија, подоцна стекната од ArcelorMittal). Градежништвото и одбраната биле важни индустрии на босанската економија, и покрај нивната ниска ефикасност и, на крајот при распадот на федерацијата, истите биле и вишок. Одбранбената индустрија била особено развиена во јужните области и околу Мостар, со релевантниот металуршки центар Aluminij Mostar. Производството на машини било концентрирано на северот, особено околу Бања Лука. Округот на Тузла бил познат по својата хемиска индустрија. Автомобилската индустрија, која се развила во 1950-тите со производство на компоненти на возила, се проширила подоцна на патнички и комерцијални возила, со погони во Сараево, Мостар и Бања Лука. Земјоделството не било многу развиено, и покрај неговата важност за вработување и присуството на големиот конгломерат Агрокомерц со седиште на северозападната граница со Хрватска[16].

Тито го потикнал развојот на металната индустрија и електроенергетскиот сектор во републиката со цел Босна и Херцеговина да биде домаќин на голем број индустриски фирми. Некои од нив работеа со светски брендови, компании како Кока-Кола, Пепси, Марлборо, Фолксваген и СКФ. Големите компании како „Енергоинвести“, УНИС, Хидроградба, Враница, РМК Зеница, ТАС Сараево, ФАМОС Сараево и БНТ Нови Травник, во тоа време имале годишен приход во милијарди американски долари. Компаниите од градежниот сектор имале големи количини на приход. Невработеноста во тоа време била многу мала. Работната сила била високо квалификувана, со високо професионални, образовани менаџери, инженери, експерти за наука, кои користиле најнови технологии според западниот свет во области од големи размери. Пред војната, југословенскиот премиер Анте Марковиќ, направил некои подготовки за приватизација, во секторот за економија, финансии и индустрија, но поради војната економијата опаднала во голема мера.

Економијата претрпела големи последици од војната во Босна и Херцеговина, со над 200 милијарди евра материјална штета[17] и БДП (со исклучок на услугите) биле намалени за 90% помеѓу 1990 и 1995 година. Денес, повеќето од горенаведените компании се приватизирани. Економијата останува кревка, пред сè потрошувачката е управувана и ранлива на надворешните флуктуации. Ова се видело со светската економска криза, кога Босна и Херцеговина во 2009 и 2012 година имала рецесија и раст на БДП од -3% и -0,8%, како и силните големите во 2014 година, што предизвикало штета од приближно 15% од БДП. Од 2015 година, годишниот раст на БДП се зголемил на повеќе од 3%. Сепак, земјата регистрирала дефицит на тековната сметка од 4,7% од БДП во 2017 година, што претставувало намалување од 5,3% во 2015 година, како резултат на намалувањето на нејзиниот трговски дефицит, кој сепак останал голем (17,4% од БДП во 2017 година)[16].

Кон крајот на 1997 годинае била основана Централна банка на Босна и Херцеговина, а преговорите за долговите се воделе со Лондонскиот клуб во декември 1997 година и со Парискиот клуб во октомври 1998 година, а новата валута, конвертибилната марка на Босна и Херцеговина, била воведена во средината на 1998 година. Во 1999 година, Босанската конвертибилна марка добила пошироко прифаќање, а Централната банка драматично ги зголемила своите резерви. Поради строгиот режим на валутата во Босна, што ја придава босанската марка кон еврото, инфлацијата останала ниска во целата земја.

Производството закрепнало во 1996-99 година со високи процентни стапки од ниска основа; но растот на производството забавило во 2000–2012 година. Земјата добила значителни количини на помош за реконструкција и хуманитарна помош од меѓународната заедница. Поддршката за помош во Источна Европа демократија (СЕЕД) претставува 20% -25% од економскиот раст во Босна и Херцеговина. Сепак, растот е нерамномерен во текот на повоениот период, при што Федерацијата го надминала оној на РС. Според проценките на Светската банка, растот на БДП бил 62% во Федерацијата и 25% во РС во 1996 година, 35% во Федерацијата во 1997 година, а континуиран раст во Федерацијата во 1998 година.

Движењето е бавно, но значителен напредок бил постигнат во економските реформи уште од воспоставувањето на мирот. Реформите во банкарството заостанале, како и спроведувањето на приватизацијата. Многу компании (главно фабрики) кои биле приватизирани се соочиле со големи проблеми, предизвикувајќи сопствениците да ги намалат платите на работниците, а некои од новите сопственици и тајкуни ги уништиле тие фабрики.

Макроекономски показатели[уреди | уреди извор]

Следната табела ги прикажува главните економски индикатори во периодот 1997-2017 година.[18]

Year 1997 2000 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
БДП во $
(PPP) 		14.09 Bln. 19.44 Bln. 27.01 Bln. 29.43 Bln. 32.02 Bln. 34.47 Bln. 34.45 Bln. 35.14 Bln. 36.19 Bln. 36.59 Bln. 36.24 Bln. 39.19 Bln. 40.83 Bln. 42.68 Bln. 44.62 Bln. 47.26

Bln.

52.2

Bln.

БДП во

$

3.672

Bln.

5.506

Bln.

11.23

Bln.

12.87

Bln.

15.78

Bln.

19.11

Bln.

17.61

Bln.

17.18

Bln.

18.64

Bln.

17.23

Bln.

18.18

Bln.

18.56

Bln.

16.21

Bln.

16.91

Bln.

18.17

Bln.

19.88

Bln.

21.343

Bln.

БДП по глава на жител во

$

978 1,461 2,968 3,404 4,180 5,078 4,701 4,614 5,054 4,722 5,042 4,584 4.808 5,180 5,674 5,754 6,101
БДП по глава на жител во $
(PPP) 		3,748 5,161 7,143 7,786 8,483 9,159 9,195 9,440 9,810 10,031 10,557 10,989 11,547 12,136 12,724 13,490 14.163
Раст на БДП
22.9 % 4.4 % 4,2 % 5.7 % 6.0 % 5.6 % −0.8 % 0.8 % 0.9 % −0.7 % 2.4 % 1.2 % 3.1 % 3.2 % 2.7 % 3.5% 3.9%
Инфлација
(во проценти) 		5.7 % 5.0 % 3.6 % 6.1 % 1.5 % 7.4 % −0.4 % 2.1 % 3.7 % 2.0 % −0.1 % −0.9 % −1.1 % −1.1 % −1.3 % 1% 1%
Стапка на невработеност
(во проценти) 		44,6 % 31.1 % 31.1 % 31.1 % 32.4% 34% 35 % 34% 31% 30% 31 % 32 % 35 % 25.4% 20.5% 19.4% 15.7%

Денес[уреди | уреди извор]

Графички приказ на извозот на производи на Босна и Херцеговина во 28 категории во боја.
Извозот на Босна и Херцеговина во текот на 2006 година.

Севкупна вредност на странски директни инвестиции (1999 година–2011):[19]

  • 1999: €166 милиони
  • 2000: €159 милиони
  • 2001: €133 милиони
  • 2002: €282 милиони
  • 2003: €338 милиони
  • 2004: €534 милиони
  • 2005: €421 милиони
  • 2006: €556 милиони
  • 2007: €1.628 милијарди
  • 2008: €1.083 милијарди
  • 2009: €434 милијарди
  • 2010: €359 милијарди
  • 2011: €313 милијарди

Од 1994 до 2011, €6.4 милијарди биле инвестирани во земјата.[20]

Најголеми инвеститори по земја (1994–2007):[19]

  • Австрија (1,294 милиони евра)
  • Србија (773 милиони евра)
  • Хрватска (434 милиони евра)
  • Словенија (427 милиони евра)
  • Швајцарија (337 милиони евра)
  • Германија (270 милиони евра)
  • Италија (94,29 милиони евра)
  • Холандија (63,52 милиони евра)
  • Обединети Арапски Емирати (56,70 милиони евра)
  • Турција (54,81 милиони евра)
  • Сите други земји (892,54 милиони евра)

Странски инвестиции по сектор (1994–2007):[19]

  • 37,7% производство
  • 21% банкарство
  • 4,9% услуги
  • 9,6% трговија
  • 0,30% транспорт
  • 1% туризам

Според некои проценки, сивата економија е 25,5% од БДП[21].

2017[уреди | уреди извор]

Во 2017 година, извозот се зголемил за 17% во однос на претходната година, во износ од 5,65 милијарди евра[22]. Вкупниот обем на надворешно-трговската размена за 2017 година изнесувала 14,97 милијарди евра и се зголемила за 14% во однос на претходната година. Увозот на стоки се зголемил за 12% и изнесувал 9,32 милијарди евра. Покриеноста на увозот со извоз се зголемила за 3% во однос на претходната година и имал 61%. Во 2017 година, Босна и Херцеговина најмногу извезувала седишта за автомобили, електрична енергија, преработено дрво, алуминиум и мебел. Во истата година претежно увезувала сурова нафта, автомобили, моторно масло, јаглен и брикети[23].

Стапката на невработеност во 2017 година била 20,5%, но Виенскиот институт за меѓународни економски студии предвидел пад на стапката на невработеност за следните неколку години. Во 2018 година, невработеноста требало да биде 19,4% и да падне на 18,8% во 2019 година. Во 2020 година стапката на невработеност треба да се спушти на 18,3%[24].

На 31 декември 2017 година, Советот на министри на Босна и Херцеговина го објавил извештајот за јавниот долг на Босна и Херцеговина, во кој се наведува дека јавниот долг бил намален за 389,97 милиони евра, или за повеќе од 6% во однос на 31 декември 2016 година. До крајот на 2017 година, јавниот долг бил 5,92 милијарди евра, што претставувало 35,6 проценти од БДП[25].

Заклучно со 31 декември 2017 година, во земјата имало 32.229 регистрирани компании, кои заедно оствариле приходи од 33.572 милијарди евра истата година[26].

Во 2017 година, земјата добила 397,35 милиони евра странски директни инвестиции, што е еднакво на 2,5% од БДП[27].

Во 2017 година, Босна и Херцеговина се нашла на третото место во светот во однос на бројот на нови работни места создадени од странски инвестиции, во однос на бројот на жители[28][29].

Во 2017 година, 1.307.319 туристи ја посетиле Босна и Херцеговина, што претставува зголемување од 13,7% и имало 2.677.155 ноќевања во текот на ноќта, што претставува зголемување од 12,3% во однос на претходната година. Исто така, 71,5% од туристите потекнувале од странски земји[30]

2018[уреди | уреди извор]

Во 2018 година, Босна и Херцеговина извела стоки во вредност од 11,9 милијарди КМ (6,07 милијарди евра), што било за 7,43% повеќе во однос на истиот период во 2017 година, додека увозот изнесувал 19,27 милијарди КМ (9,83 милијарди евра), што е за 5,47% повисоко[31].

Просечната цена на новите продадени станови во земјата во првите 6 месеци од 2018 година била 1.639 км (886,31 €) за метар квадратен. Ова претставува скок од 3,5% од претходната година[32].

На 30 јуни 2018 година јавниот долг на Босна и Херцеговина изнесувал околу 6,04 милијарди евра, од кои надворешниот долг е 70,56%, додека внатрешниот долг 29,4% од вкупната јавна задолженост. Учеството на јавниот долг во бруто-домашниот производ бил 34,92 проценти[33].

Во 2018 година, 1.465.412 туристи ја посетиле Босна и Херцеговина, што претставува зголемување од 12,1% и имало 3.040.190 ноќевања во текот на ноќта, што претставувало зголемување за 13,5% од претходната година. Исто така, 71,2% од туристите потекнувале од странски земји[34].

Во 2018 година, вкупната вредност на спојувања и аквизиции во Босна и Херцеговина изнесувало 404,6 милиони евра.[35]

Во 2018 година, 99,5 проценти од претпријатијата во Босна и Херцеговина користеле компјутери во својот бизнис, додека 99,3 проценти имале интернет врски, според истражувањето спроведено од Агенцијата за статистика на Босна и Херцеговина[36].

Во 2018 година, Босна и Херцеговина добила 783,4 милиони КМ (400,64 милиони евра) директни странски инвестиции, што било еквивалентно на 2,3% од БДП.[37]

Во 2018 година, Централната банка на Босна и Херцеговина остварила профит од 8.430.875 км (4.306.347 €).[38]

2019[уреди | уреди извор]

Светската банка предвидува дека порастот на економијата ќе порасне за 3,4% во 2019 година[2].

Босна и Херцеговина се нашла на 83-то место на Индексот на економска слобода за 2019 година. Вкупниот рејтинг за Босна и Херцеговина е 61,9. Оваа позиција претставува одреден напредок во однос на 91-то место во 2018 година. Овој резултат е под регионалното ниво, но сепак е над глобалниот просек, со што Босна и Херцеговина е „умерено слободна“ земја[39].

На 31 јануари 2019 година, вкупните депозити во босанските банки изнесувале 21,9 милијарди КМ (11,20 милијарди евра), што претставува 61,15% од номиналниот БДП[40].

Во второто тримесечје од 2019 година просечната цена на продадените нови станови во Босна и Херцеговина изнесувала 1.606 км (821,47 €) за метар квадратен[41].

Во првите шест месеци од 2019 година извозот изнесувал 5,829 милијарди КМ (2,98 милијарди евра), што е за 0,1% помалку во однос на истиот период од 2018 година, додека увозот изнесувал 9,777 милијарди КМ (5,00 милијарди евра), што е за 4,5 % повеќе отколку во истиот период од претходната година[42].

Во првите седум месеци од 2019 година, земјава ја посетиле 906.788 туристи, што претставува скок од 11,7% од претходната година[43].

Во првите шест месеци од 2019 година, странските директни инвестиции изнесувале 650,1 милиони КМ (332,34 милиони евра)[44].

Сараево[уреди | уреди извор]

Централна Банка на Босна и Херцеговина

Производствениот, административниот и туристичкиот сектор, во комбинација со голем неформален пазар[45], го прават градот еден од најсилните економски региони во земјата. Всушност, Сараевскиот кантон генерира речиси 25% од БДП на земјата[46] . По неколку години на војната, економија започнала да се рехабилитира. Централната Банка на Босна и Херцеговина била отворена во Сараево во 1997 година и Сараевската берза започнала со тргување во 2002 година.

Иако Сараево бил голема индустриска база за време на СФРЈ, само неколку постоечки бизниси успеале да се прилагодат на пазарната економија. Сараевската индустрија вклучува производство на тутунски производи, мебел, трикотажа, автомобили и комуникациска опрема[47]. Компании со седиште во Сараево се B&H Airlines, BH Telecom, Bosnalijek, Energopetrol, Sarajevo Tobacco Factory, и Sarajevska Pivara.

Во 2002 година вкупниот извоз за поширокиот регион на Сараево бил во вредност од околу 259,569,000 KM. Најголем дел од извозот на Сараево (28,2%) е наменет за Германија, Велика Британија (16,8%) и Србија и Црна Гора (12,8%). Најголемиот износ на увезената стока е од Германија, со (15,8%). Вредноста на вкупниот увоз е околу 1,322,585,000 KM, според кое вкупниот увоз е речиси 5,1 пати повеќе од вкупниот извоз.

Во 1981 година БДП по глава на жител на Сараево бил 133% од просечниот југословенски БДП[48]. Бруто-платата во Сараево, во февруари 2015 година изнесувала 1.578 КМ или 790 евра, додека нето-плата била 1.020 КМ или 521 евра.[49]. Сараево по Љубљана и Загреб е најбогатиот град во поранешна Југославија и еден од најбогатите градови на Балканот.

Мостар[уреди | уреди извор]

Изградба на најголемиот трговски центар во Херцеговина- „Бродомеркур"

Економијата на Мостар многу се потпира на туризмот, алуминиумската и металната индустрија, банкарските услуги и телекомуникацискиот сектор. Градот е седиште на некои од најголемите корпорации во земјата.

Заедно со Сараево, тој е најголемиот финансиски центар во Босна и Херцеговина, со две од триете најголеми банки во земјата кои имаат седиште во Мостар[50][51]. Босна и Херцеговина има три национални корпорации за електрични, поштенски и телекомуникациски услуги; Овие три компании банки и фабриката за алуминиум прават огромен дел од целокупната економска активност во градот.

Алуминиј е една од највлијателните компании во градот, регионот, но и во земјата. Во однос на тековниот производствен капацитет, тој генерира годишен извоз од над 150 милиони евра. Партнерите со кои работи Алуминиј се реномирани глобални компании, од кои најзначајни се: Venture Coke Company L.L.C. од САД, Гленкор Интернешнл АГ од Швајцарија, Деби Интернешнл, Дајмлер-Крајслер и ВАВ Алуминиум Технологија од Германија, Хидро АСА од Норвешка, Фиат од Италија и ТЛМ-Шибеник од Хрватска. Само подрачјето на Мостар добива приход од 40 милиони евра на годишно ниво од Алуминиј.

Приедор[уреди | уреди извор]

Приедор е шести град по големина во Босна и Херцеговина. Тоа е економски просперитетна општина која е домаќин на широк спектар на индустрии, услуги и образовни институции. Географската местоположба на градот близу до поголемите европски метрополи го направил важен индустриски и трговски центар на национално ниво. Има развиен финансиски сектор, претставен од 11 меѓународни банки и 5 микрокредитни организации со голема основа за развој. Огромниот економски потенцијал на градот е поради стратешката географска локација близу до Загреб, Белград, Будимпешта и Виена, давајќи го еден од најдобрите климатски услови за економска експанзија во Босна и Херцеговина.

Земјоделското земјиште низ градот, суровини и минерали во општината и растот на високо образовано население во градот соодветно, дава уникатна комбинација и од можноста за производство на софистицирани индустриски производи, гранки за храна и услуги.

Компании[уреди | уреди извор]

Градот Зеница денес е домаќин на босанскиот дел на компанијата „АрцелорМиттал“, поранешна РМК Зеница, во која се вработени околу 3000 работници, и е во сопственост на челична компанија од Луксембург со над 320.000 вработени во повеќе од 60 земји. Исто така, има компании специјализирани во хемиската индустрија, како што е Фероров А.Д., произведувајќи железни оксиди-пигменти. БоснаМонтажа А.Д., еден од специјализираните бошњачки производители на челик се наоѓа во градот, и има производство на челична конструкција, цевководи, резервоари, технолошка опрема, кранови и електрани. Други компании како што е хрватската прехранбена компанија Краш има еден од најголемите погони во Босна и Херцеговина во Приедор, произведувајќи кондиторски производи под брендовите на марки МИРА и Краш. Брендовските имиња како „Приједорчанка“ се едни од водечките производители на алкохолен пијалак во Босна, пласирајќи ги своите производи во Босна, Србија и Хрватска. Celpak Prijedor е исто така големо претпријатие за производство на целулоза и хартија за извоз.

Земјоделски сектор[уреди | уреди извор]

Рибник на езерото Саничани

Освен тоа, во градор има овоштарско производство, градинарско производство, производство на земјоделски култури, мелница и пекарници, производство на сточарско производство, преработувачка индустрија и млечна индустрија.

Езерото Саничани, во близина на Приедор, е едно од најголемите комерцијални езера за риболовско производство во Јужна Европа.

Општина Приедор зафаќа 8340,6 хектари (5845.0 приватна сопственост и 2495,6 државен имот). Оревскитее полиња и градини зафаќаат 340.26 хектари, овоштарници 23,86 хектари и лозови насади 5 хектари. Целата култивирана почва зафаќа 402,06 хектари.

Услужен сектор[уреди | уреди извор]

Услужниот сектор во рапидно расте и тоа се одразува на растот на хотелите, продавниците, патиштата, образовните установи и трговските центри што се градат во градот.

Бања Лука[уреди | уреди извор]

Иако самиот град не бил погоден директно од Босанската војна во раните 90-ти, нејзината економија била. За четири години, Бања Лука паднала зад светските градови во клучните области како што е технологијата, што резултирало за прилична стагнација на економијата. Сепак, во последниве години, секторот за финансиски услуги се здобил со важност во градот. Во 2002 година тргувањето започнало на новоформираната Берза на Бања Лука. Бројот на наведени компании, обемот на тргување и бројот на инвеститори значително се зголемил. Голем број на големи компании како „Телеком Српске“, „Рафинерија улjа Модриќа“, „Бањалучка Пивара“ и „Витаминка“ сите се котирани на берзата и редовно се тргуваат. Инвеститорите, освен оние од Словенија, Хрватска и Србија, сега вклучуваат голем број инвестициски фондови од Европската Унија, Норвешка, САД, Јапонија и Кина.

Голем број регулатори на финансиски услуги, како Комисијата за хартии од вредност на Република Српска и Агенцијата за банкарство на РС, се со седиште во Бања Лука. Ова, заедно со фактот што некои од најголемите банки во Босна, Агенцијата за осигурување на депозити и Органот за данок на додадена вредност (ДДВ) се со седиште во градот, му помогна на Бања Лука да се етаблира како голем финансиски центар на земјата.

Во 1981 година БДП за жител на Бања Лука бил 97% од југословенскиот просек.[52]

Туризам[уреди | уреди извор]

Стар мост во Мостар

Туристичкиот сектор закрепнува и помага на економијата во целост во овој процес, со популарни одредишта за зимско скијање и летен туризам во село. Босна и Херцеговина е врвен изведувач во последните години во однос на развојот на туризмот; туристичките пристигнувања пораснале во просек од 24% на годишно ниво од 1995 до 2000 година. Солидниот раст на пристигнувањата во Европскиот регион во 2007 година во значителен дел се должи на силните перформанси на Јужна и Средоземна Европа (+ 7%). Особено, Босна и Херцеговина била меѓу поуспешните земји со раст од 20%[53].

Во 2012 година, Босна и Херцеговина имала 747.827 туристи, и зголемување од 9% и 1.645.521 ноќевања, што претставува зголемување од 9,4% од 2012 година. 58,6% од туристите биле од странски земји[54].

Според проценката на Светската организација за туризам, Босна и Херцеговина ќе ја има третата највисока стапка на раст на туризмот во светот помеѓу 1995 и 2020 година.

Особено забележителна е популацијата на дијаспората која честопати се враќа дома во текот на летните месеци, што доведува до зголемување на малопродажбата и индустријата за услуги со храна.

Во 2017 година, 1.307.319 туристи ја посетиле Босна и Херцеговина, што претставува зголемување од 13,7% и имало 2.677.155 ноќевања, што претставува зголемување од 12,3% во однос на претходната година. Исто така, 71,5% од туристите потекнувале од странски земји[30].

Предизвици за водење бизнис[уреди | уреди извор]

Додека деловните регулативи се со споредлива строгост како во повеќето земји во Средна Европа, сè уште постојат проблеми. Повоениот висок процент на невработеност (19,4%) останува висок[24], а економскиот напредок е многу бавен. Комплицираниот систем на бирократија, сложените процедури и честопати погрешно спроведуваната аудиција и регулирање од страна на јавните службеници, исто така, овозможуваат непостојано и несигурно деловно опкружување, што се смета за голема пречка за странските инвестиции во индустрискиот и производниот потенцијал на земјата.

Работната сила е релативно евтина, со просечна нето плата 450 €[55], и просечна бруто-плата е 657 €[56] (заклучно со мај 2018 година) и добра стручност, особено во секторите присутни во предвоената економија. Како и да е, со бавно, но постојано застареност на знаењето, работната сила со егзодус, голема невработеност и долго просечно време надвор од пазарот на трудот за невработените, треба странски бизнис во инвестиции во секторите индустрија каде земјата може да биде конкурентна.

Во Босна и Херцеговина недостасува добра структура за е-управување, како и добри методи за спроведување на административна одговорност, кои се сметаат за неопходни за попроводлива деловна клима. Денес се потребни 3-5 недели да се регистрира компанија во земјата (и во некои деловни сектори сè уште може да поминат неколку месеци за да се добијат сите потребни дозволи, најмногу заради административна неефикасност) и многу други административни процедури поврзани со деловно работење се исто така згрчени и одземаат многу време.

Политичката корупција е еден од најострите проблеми во Босна и Херцеговина, а заедно со големината на администрацијата и нејзината неефикасност, најголем штета на даночните пари што се трошат таму каде што треба да се потрошат - за услуги на населението и економијата. Босна се подготвува за ера на намалена меѓународна помош. Најпосредна задача на земјата останува економската ревитализација за создавање работни места и приход. По немирите во 2014 година, двете администрации срамежливо ги започнале реформите, кои се занимаваат со некои од многуте проблеми со кои се соочува локалната економија, но целокупниот процес сè уште се смета за бавен и напнат од населението и локалните власти, како и од странските економски аналитичари.

Инфраструктура[уреди | уреди извор]

Автопат помеѓу Сараево и Високо

Босанската влада издала меѓународен тендер за изградба на Коридорот 5c долг 350 км во Босна и Херцеговина кој ќе поминува по трасата Будимпешта-Осијек-Сараево-Пложе. Автопатот долж овој коридор е најзначајниот пат во БиХ и најкраток пат за поврзување помеѓу Средна Европа и Јужниот Јадрански регион. Рутирањето на патот поминува низ централниот дел на земјата во правец север-југ од Доњи Свилај до границата со БиХ, северно од хрватското пристаниште Плоче, по реките Босна и Неретва. Повеќе од 50% од вкупното население и економската активност на Босна и Херцеговина лежи во зоната на влијание по овој пат.

Заклучно со август 2018 година, автопатот е 200 км е завршен[57].

Поради годишен раст од скоро 10%, меѓународниот аеродром во Сараево има план да биде дополнително проширен. Постојниот терминал ќе биде проширен со 7.000 квадратни метри. Ажурираниот аеродром, исто така, ќе биде директно поврзан со трговскиот центар за малопродажба Сараево, аеродромскиот центар Сараево, со што на туристите и патниците им е полесно да го користат времето пред летот за шопинг во последен момент.

Наводи[уреди | уреди извор]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 „World Economic Outlook Database, October 2019“. IMF.org. International Monetary Fund. Посетено на 15 October 2019.
  2. ↑ 2,0 2,1 „Global Economic Prospects, January 2020 : Slow Growth, Policy Challenges“ (PDF). openknowledge.worldbank.org. World Bank. стр. 83. Посетено на 11 January 2020.
  3. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2018-03-15. Посетено на 2020-03-21.
  4. ↑ „Poverty & Equity Data Portal“. Povertydata.worldbank.org. Посетено на 4 January 2018.
  5. ↑ „Poverty headcount ratio at $5.50 a day (2011 PPP) (% of population) - Bosnia and Herzegovina“. data.worldbank.org. World Bank. Посетено на 29 February 2020.
  6. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2019-05-28. Посетено на 2019-05-29.
  7. ↑ 7,0 7,1 http://biznis.ba/stopa-nezaposlenosti-u-bih-157-odsto/
  8. ↑ 8,0 8,1 https://www.fokus.ba/biznis/kazu-da-je-u-bih-prosjecna-plata-932-km/1637032/
  9. ↑ „Ease of Doing Business in Bosnia and Herzegovina“. Doingbusiness.org. Посетено на 2017-11-21.
  10. ↑ https://www.klix.ba/biznis/doing-business-bih-na-89-mjestu-po-lakoci-poslovanja-pala-za-tri-mjesta/181031095
  11. ↑ https://www.klix.ba/biznis/bih-povecala-robni-izvoz-za-7-6-posto/190121093
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 12,8 „CIA World Factbook“. CIA.gov. Central Intelligence Agency. Архивирано од изворникот на 2015-05-30. Посетено на 19 January 2019. Укажано повеќе од еден |accessdate= и |access-date= (help)
  13. ↑ https://www.klix.ba/biznis/privreda/izvoz-iz-bih-u-11-mjeseci-porastao-8-3-posto-uvoz-6-3-posto/181221069
  14. ↑ „Sovereigns rating list“. Standard & Poor's. Посетено на 26 May 2011.
  15. ↑ „Bosnia and Herzegovina“. Worldbank.org. Посетено на 4 January 2018.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 OECD 2019
  17. ↑ http://balkans.aljazeera.net/video/presuda-karadzicu-materijalna-steta-u-ratu-u-bih-200-milijardi-eura
  18. ↑ „Report for Selected Countries and Subjects“ (англиски). Посетено на 2018-09-04.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 „Najveći investitor Srbija sa 707 miliona evra“. Nezavisne.com. Архивирано од изворникот на 16 December 2007. Посетено на 4 January 2018.
  20. ↑ Šajinović, Dejan. „Uloženo 5,3 milijarde evra u BiH – Događaji“. Nezavisne.com. Архивирано од изворникот на 5 February 2009. Посетено на 2009-05-05.
  21. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2018-06-01. Посетено на 2020-03-21.
  22. ↑ „архивска копија“. Архивирано од изворникот на 2018-02-17. Посетено на 2020-03-21.
  23. ↑ https://www.klix.ba/biznis/privreda/izvoz-u-prosloj-godini-premasio-11-milijardi-km-i-povecan-za-17-posto/180328118
  24. ↑ 24,0 24,1 http://www.biznisinfo.ba/nezaposlenost-prvi-put-ide-ispod-20-posto/
  25. ↑ https://www.klix.ba/biznis/finansije/javni-dug-bih-prosle-godine-smanjen-za-744-59-miliona-km/180504091
  26. ↑ https://www.klix.ba/biznis/vise-od-30-000-bh-kompanija-ostvarilo-ukupni-prihod-od-65-milijardi-km/180627065
  27. ↑ https://www.biznisinfo.ba/u-2017-u-bih-investirano-7777-miliona-km/
  28. ↑ „Архивиран примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2019-04-10. Посетено на 2018-09-11.
  29. ↑ https://www.biznisinfo.ba/americki-ibm-bih-treca-u-svijetu-po-stranim-investicijama-prema-broju-stanovnika/
  30. ↑ 30,0 30,1 „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2018-02-17. Посетено на 2020-03-21.
  31. ↑ https://www.biznisinfo.ba/izvoz-iz-bih-u-eu-povecan-za-vise-od-deset-posto/
  32. ↑ https://www.klix.ba/biznis/prosjecna-cijena-prodatih-novih-stanova-u-bih-1-639-km/180822032
  33. ↑ http://www.6yka.com/novosti/javni-dug-bih-oko-118-milijardi-km
  34. ↑ „архивски примерок“. Архивирано од изворникот на 2019-03-23. Посетено на 2020-03-21.
  35. ↑ https://www.biznisinfo.ba/ovo-su-najvece-akvizicije-u-bih-sa-cijenama/
  36. ↑ https://www.klix.ba/biznis/racunar-u-poslovanju-koristi-99-5-posto-firmi-u-bih-a-internet-99-3-posto/190308135
  37. ↑ http://biznis.ba/cbbih-priliv-direktnih-stranih-investicija-u-2018-godini-7834-miliona-km/
  38. ↑ https://www.klix.ba/biznis/proslogodisnja-dobit-centralne-banke-bih-8-4-miliona-km/190408089
  39. ↑ https://www.klix.ba/biznis/privreda/objavljen-indeks-ekonomskih-sloboda-blagi-napredak-bosne-i-hercegovine/190129157
  40. ↑ https://www.biznisinfo.ba/gradjani-ustedjeli-milijardu-km-za-12-mjeseci/
  41. ↑ https://www.klix.ba/biznis/prosjecna-cijena-prodatih-novih-stanova-1-606-km-po-kvadratu/190820100
  42. ↑ https://www.biznisinfo.ba/smanjen-izvoz-iz-bih-u-prvoj-polovini-2019/
  43. ↑ https://www.klix.ba/biznis/privreda/za-sedam-mjeseci-u-bih-vise-od-900-hiljada-turista-ostvareno-1-8-miliona-nocenja/190916052
  44. ↑ https://www.biznisinfo.ba/pojacan-priliv-direktnih-stranih-investicija/
  45. ↑ CIA (2006). Bosnia and Herzegovina Архивирано на 15 март 2018 г. CIA World Factbook. Посетено на 5 August 2006.
  46. ↑ „Sarajevo's economic standpoint in Bosnia and Herzegovina“ (PDF). Canton of Sarajevo. 12 February 2016. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-02-16. Посетено на 12 February 2016.
  47. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Brit.
  48. ↑ Radovinović, Radovan; Bertić, Ivan, уред. (1984). Atlas svijeta: Novi pogled na Zemlju (хрватски) (3. изд.). Zagreb: Sveučilišna naklada Liber.
  49. ↑ „архивски примерок“ (PDF). Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-11-06. Посетено на 2020-03-21.
  50. ↑ „UniCredit Bank“. Unicreditbank.ba. Архивирано од изворникот на 2012-07-31. Посетено на 3 March 2015.
  51. ↑ „Архивиран примерок“. Архивирано од изворникот на 2013-03-30. Посетено на 2013-03-26.
  52. ↑ Грешка во наводот: Погрешна ознака <ref>; нема зададено текст за наводите по име Ref-1.
  53. ↑ „Tourism“ (PDF). Unwto.org. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-28. Посетено на 2010-05-30.
  54. ↑ „Tourism Statistics“ (PDF). Bhas.ba. December 2012. Архивирано од изворникот (PDF) на 2017-11-21. Посетено на 4 January 2018.
  55. ↑ „Plaće - maj 2018“. Bhas.ba. Agencija za statistiku BiH. Посетено на 2018-07-18.
  56. ↑ „Agencija za statistiku - Prosječne bruto plaće zaposlenih V-2018“ (PDF). Bhas.ba. Agencija za statistiku BiH. May 2018. Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-07-18. Посетено на 2018-07-18.
  57. ↑ https://www.klix.ba/biznis/ovim-tempom-gradnje-autoputeva-hrvatsku-cemo-stici-za-84-godine-a-srbiju-za-46/180801024

{{|group=note}}

Надворешни врски[уреди | уреди извор]

Суверени
држави
Делумно
признаени
Зависни
и др. територии
Други целини


Грешка во наводот: Има ознаки <ref> за група именувана како „note“, но нема соодветна ознака <references group="note"/>.

Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Економија_на_Босна_и_Херцеговина&oldid=5175228“