Преглед на кодот на Чешка

{{Инфокутија за држава
|native_name                 = {{native name|cs|Česká republika}}
|conventional_long_name      = Чешка Република
|common_name                 = Чешка
|image_flag                  = Flag of the Czech Republic.svg
|image_coat                  = Coat of arms of the Czech Republic.svg
| image_map                  = EU-Czechia.svg
| map_caption                = {{map_caption |location_color=темнозелена |region=Европа |region_color=темносива |subregion=Европската Унија |subregion_color=зелена |legend=EU-Czechia.svg}}
|national_motto              = [[Pravda vítězí]]<br />„[[Вистината преовладува]]“</small>
|national_anthem             = {{vunblist |{{native phrase|cs|[[Kde domov můj?]]|nolink=yes}} |{{raise|0.35em|{{small|''Каде е мојот дом?''}}}} |{{center|[[File:Czech anthem.ogg]]}} }} 
|official_languages          = [[Чешки јазик|Чешки]]
|demonym                     = [[Чеси|Чех]]
|capital                     = [[Прага]]
|latd=50 |latm=05 |latNS=N |longd=14 |longm=28 |longEW=E
|largest_city                = capital
|government_type             = [[Парламентарна република]]
|leader_title1               = [[Претседател на Чешка|Претседател]]
|leader_name1                = [[Петр Павел]]
|leader_title2               = [[Премиер на Чешка|Премиер]]
|leader_name2                = [[Петр Фијала]]
|sovereignty_type            = [[Независност]]
|sovereignty_note            = (~ 870)
|established_event1          = {{nowrap|од [[Австроунгарија]]}}
|established_date1           = [[28 октомври]] [[1918]]
|established_event2          = {{nowrap|[[Чехословачка]]}}
|established_date2           = [[1 јануари]] [[1993]]
|accessionEUdate             = [[1 мај]] [[2004]]
|EUseats                     = 24
|area_rank                   = 117<sup>та</sup>
|area_km2                        = 78.866
|area_sq_mi                     = 30.450
|percent_water               = 2
| population_estimate        = 10,553,443<ref>{{Наведена мрежна страница |title=
Population change – 1st – 2nd quarter of 2015|url=https://www.czso.cz/csu/czso/population-of-the-czech-republic-increased |publisher=[[Czech Statistical Office]] |date=21 March 2016 |accessdate=21 March 2016}}</ref>
| population_census = 10,436,560<ref>[http://www.scitani.cz/sldb2011/eng/redakce.nsf/i/census_2011_basic_final_results/$File/SLDB-ZAKL-CR_en.xls Census of Population and Housing 2011: Basic final results] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20130116234400/http://www.scitani.cz/sldb2011/eng/redakce.nsf/i/census_2011_basic_final_results/$File/SLDB-ZAKL-CR_en.xls |date=2013-01-16 }}. [http://www.czso.cz/eng/redakce.nsf/i/home Czech Statistical Office] {{Семарх|url=https://web.archive.org/web/20110129060510/http://www.czso.cz/eng/redakce.nsf/i/home |date=2011-01-29 }}. Посетено на 19 December 2012.</ref>
| population_estimate_year   = 2015
| population_estimate_rank   = 81ва
| population_census_year     = 2011
| population_density_km2     = 134
| population_density_rank    = 87ма
| population_density_sq_mi   = 341 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
|religion                    = атеисти (59%), католици (26,8%)
|GDP_PPP_year                = 2007
|GDP_PPP                     = $250,057 милијарди<ref name=imf2>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/weorept.aspx?sy=2006&ey=2008&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=935&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=&pr.x=99&pr.y=7 |title=Czech Republic|publisher=International Monetary Fund|accessdate=2008-10-09}}</ref>
|GDP_PPP_rank                = 39<sup>та</sup><!--2007 rank-->
|GDP_PPP_per_capita          = $24,229<ref name=imf2/>
|GDP_PPP_per_capita_rank     = 35<sup>та</sup>       <!--2007 rank-->
|GDP_nominal                 = $174,999 милијарди<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_rank            = 39<sup>та</sup>             <!--2007 rank-->
|GDP_nominal_year            = 2007
|GDP_nominal_per_capita      = $16,956<ref name=imf2/>
|GDP_nominal_per_capita_rank = 36<sup>та</sup>          <!--2007 rank-->
|Gini_year                   = 2012
|Gini_change                 =  <!--increase/decrease/steady-->
|Gini                        = 24.9 <!--number only-->
|Gini_ref                    = <ref name=eurogini>{{Наведена мрежна страница |title=Gini coefficient of equivalised disposable income (source: SILC) |url=http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=ilc_di12 |publisher=Eurostat Data Explorer |accessdate=13 August 2013}}</ref>
|Gini_rank                   =
|HDI_year                    = 2013<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change                 = steady <!--increase/decrease/steady-->
| HDI                        = 0.861 <!--number only-->
| HDI_ref                    = <ref name="HDI">{{Наведена мрежна страница |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr14-report-en-1.pdf |title=Human Development Report 2014 |year=2014 |publisher=United Nations |accessdate=8 август 2015}}</ref>
| HDI_rank                   = 28ма
|currency                    = [[Чешка круна]]
|currency_code               = CZK
|time_zone                   = [[Средноевропско време|СЕВ]]
|utc_offset                  = +1
|time_zone_DST               = [[Средноевропско летно време|СЕЛВ]]
|utc_offset_DST              = +2
|drives_on                    = десно 
|cctld                       = [[.cz]] ²
|calling_code                = +420 <sup>3</sup>
|footnote1                   = [[30 јуни]] [[2008]] (Видете [http://www.czso.cz/eng/csu.nsf/informace/aoby091108.doc Population changes - 1st half of 2008]).
|footnote2                 = Доменот [[.eu]] се користи исто така, бидејќи е заеднички за сите земји-членки на [[Европската Унија]].
|footnote3                   = Ист код со [[Словачка]] (+42) до [[1997]].
}}

'''Чешка Република''' ('''ЧР'''; [[Чешки јазик|чешки]]: ''Česká republika'', ''ČR'') или скратено '''Чешка''' ([[чешки јазик|чешки]]: ''Česko'') или многу ретко '''Чехија'''<ref>''Правопис на македонскиот јазик, стр. 170, Просветно Дело, Скопје, 2007''</ref> — земја без излез на море, која се наоѓа во [[Средна Европа]]. Републиката граничи со [[Полска]] на север, [[Германија]] на северозапад и запад, [[Австрија]] на југ и [[Словачка]] на исток. [[Прага]] ([[чешки]]: Praha), е голема туристичка атракција, главен град на Чешка и нејзин најнаселен град. Чешка се состои од три историски области: [[Чешка (историска област)|Чешка]] (''Čechy'', наречена и „Бохемија“), [[Моравија]] (''Morava'') и [[Чешка Шлеска|Шлеска]] (''Slezsko''), ова тројство е присутно и на државниот грб. Членка е на [[НАТО]], а од [[1 мај]] [[2004]] и на [[Европска Унија|Европската Унија]].

Откако [[Чехословачка]] се распадна во 1992 година, Министерството за надворешни работи на Чешка го предложи англиското име '''Чехија''' во 1993 година, додека Чешката влада го одобри ваквиот предлог дури во 2016 година.<ref>{{cite web|title=Vláda schválila doplnení jednoslovného názvu Cesko v cizích jazycích do databází OSN|date=5 May 2016|url=https://www.mzv.cz/jnp/cz/udalosti_a_media/archiv_zprav/rok_2016/tiskove_zpravy/x_2016_05_02_vlada_schvalila_czechia.html|language=cs|website=Ministerstvo zahraničních věcí České republiky|access-date=28 August 2018|trans-title=|archive-url=https://web.archive.org/web/20180828220431/https://www.mzv.cz/jnp/cz/udalosti_a_media/archiv_zprav/rok_2016/tiskove_zpravy/x_2016_05_02_vlada_schvalila_czechia.html|archive-date=28 August 2018|url-status=live}}</ref>

== Етимологија на име ==

== Историја ==
=== Праисторија ===
[[Податотека:Vestonicka venuse edit.jpg|мини|100п|лево|Вјестоничка Венера, датирана 29,000–25,000 п.н.е.]]
Територијата на денешна Чешка била населувана уште од најстари времиња. Според археолошките истражувања, на овие простори постоел живот уште пред 28.000 години п.н.е. Во 3 век п.н.е. Чешка била населена до [[келти]], а од [[1 век]] [[германи|германските племиња]].

=== Населување на словените ===

Во текот на [[5 век]] и [[6 век]], на територијата на денешна Чешка се населиле [[словени|словенските племиња]]. Во предсловенското населување, на оваа територија постоело [[кнежевството Нитра]], кое заедно со [[Моравија]] ја сочинувале т.н. [[Велика Моравија]]. Таа држава во текот на [[9 век]] го достигнал својот Златен век, во времето на [[Ростислав (кнез)|Ростислав I]]. Во почетокот на [[10 век]] за првпат била создадена чешката држава. Во [[12 век]] Чешка станала кралство во составот на [[Свето Римско Царство|Светото Римско Царство]].

=== Среден век ===

Важни периоди од историјата на Чешка се националното ослободително движење и антикатоличкото движење во првата половина на [[15 век]]. Во [[1526]] година, Чешка била вклучена во составот на [[Хабсбуршка империја|Хабсбуршката империја]], како автономна област. Чешка во [[1867]] година била вклучена во составот на [[Австроунгарија]], а по распаѓањето на [[Австроунгарија]] во [[1918]] година се соединила со [[Словачка]] образувајќи ја [[Чехословачка]].

=== Чехословачка ===
[[File:Czechoslovakia I.png|мини|лево|[[Прва Чехословачка Република|Првата Чехословачка Република]] сочинувала 27% од населението на поранешната Австро-Унгарија и околу 80% од нејзината индустрија.<ref name="Stephen J. Lee. Page 107." />|alt=]]
На почетокот на [[1939]] година, [[Нацистичка Германија]] ја окупирала Чешка, создавајќи ги [[Чешка (историска област)|Чешка]] и [[Моравија]]. На [[9 мај]] [[1945]] година, [[Црвена армија|Црвената армија]] ја окупирала Чешка, и по војната повторно е создадена [[Чехословачка]].

==== 1918–1939 ====

Чехословачка е создадена во октомври [[1918]] година, т.е. по завршувањето на [[Првата светска војна]], на територијата на [[Австроунгарија]]. Денес, таа територија ги опфаќа Чешка и Словачка, како и [[Закарпатска Област|Закарпатската област]] во [[Украина]]. Чехословачка била една од најразвиените земји во [[Европа]] поради фактот што во времето на [[Австроунгарија]] на нејзина територија се наоѓале најразвиените [[Индустрија|индустриски]] области и со тоа таа имала добра [[економија]]. Од своето создавање до Втората светска војна, Чехословачка била [[Демократија|демократска]] земја.

Еден од најголемите проблеми во државата бил етнички проблем. Втората и третата по големина [[етничка група]], [[Германци|Германците]] односно [[Словаците]], не биле задоволни од политичката [[доминација]] на Чесите. Покрај тоа, многу од етничките Германци и [[Унгарци]] во Чехословачка не ја признавале новата држава.

==== 1939–1945 ====
[[Податотека:Prague liberation 1945 konev.jpg|мини|[[Прага]] ослободена од [[Црвената армија]] во мај 1945]]

За време на [[Втората светска војна]], Чехословачка паднала во рацете на [[нацистичка Германија]]. По [[Минхенска конференција|Минхенската конференција]] во 1938 година, војските на [[Хитлер]] ги окупирале пограничните етнички германски области во [[Бохемија]] и [[Моравија]], [[Унгарија во Втората светска војна|Унгарија]] добила територии населени со Унгарци во [[Јужна Словачка]], а останатите територии на Словачка и Закарпатската област добиле статус на [[автономија]]. Чехословачка престанала да постои во [[март]] [[1939]] година, кога Хитлер го окупирал остатокот од Чешка, а Словачка била принудена да прогласи независност.

За време на војната, Бохемија и Моравија биле протекторат на Германија, а новата словачка држава била сојузник на нацистичка Германија. Словачките војски се бореле против Русите до 1944 година кога се свртеле против властите. Ова востание е задушено по неколку месеци од Германија.

==== 1945–1990 ====

По завршувањето на Втората светска војна, Чехословачка е обновена, сите Германци се протерани од земјата, а Закарпатската област е окупирана и подоцна припоена кон [[СССР]]. Во 1948 година [[Чехословачка комунистичка партија|Чехословачката комунистичка партија]] ја презема власта по парламентарни избори, а земјата паѓа под влијание на СССР. Во религиозна смисла, [[атеизмот]] бил официјален во државата. Во 1969 година Чехословачка е трансформирана во федерација составена од [[Чешка Социјалистичка Република|Чешката Социјалистичка Република]] и [[Словачка Социјалистичка Република|Словачката Социјалистичка Република]].

==== 1990–1992 ====

Во [[1989]] година  во Чехословачка повторно бил  воспоставена [[демократија]]та. Со паѓањето на [[комунизам|комунизмот]], во државата повторно се појавил предлог за промена на името на државата во ''Чехословачка република''. Во април [[1990]] година овој предлог бил отфрлен од страна на словачките политичари, бидејќи според нив тоа име недоволно ја изразувала застапеноста на словаците во федерацијата. Подоцна се стигнало до компромис државата да се вика ''Чешка и Словачка федеративна република''. Но во [[1992]] година, парламентот на федерацијата решил таа да биде разделена на два дела од [[1 јануари]] [[1993]] година на Чешка и [[Словачка]], каква е и до ден денес.

=== Чешка Република ===

По падот на [[комунизам|комунизмот]] од [[1989]] година, во [[1993]] година [[Чехословачка]] се распаднала на Чешка и [[Словачка]] и од тоа време, Чешка е суверена држава. Во [[1999]] година била примена во [[НАТО]], а од [[1 мај]] [[2004]] година во [[ЕУ]].

== Географија и клима ==
[[Податотека:Tschechien topo.png|мини|Топографска карта]]
Чешка е земја која се наоѓа во [[Средна Европа]]. Таа нема излез на море. Земјата граничи со [[Полска]] на север, [[Германија]] на северозапад и запад, [[Австрија]] на Југ, и [[Словачка]] на исток. Климата во Чешка е умерено континентална, со топли лета и студени зими. На повисоките места во Чешка, на планините, климата е планинска. Поголемиот дел од дождовните врнежи паѓаат во летниот период. Така, најдождовен е месецот јули, а најсувиот е февруари. Највисока температура која некогаш била измерена во Чешка е +40,2&nbsp;°C, а најниската е -42,2&nbsp;°C.

== Политички систем ==

== Административна поделба ==
[[Податотека:Czech Republic, administrative divisions - mk - colored.svg|мини|десно|300п|Карта на краевите во Чешка.]]
{{Главна|Административна поделба на Чешка}}

Административната поделба на Чешка е остварена преку три нивоа на поделба и тоа:
# [[краеви во Чешка|краеви]]
# [[окрузи во Чешка|окрузи]]
# општини

== Стопанство ==
{{Главна|Економија на Чешка}}
Во 2019 година, [[БДП]] по глава на жител на Чешка изнесувал 23 214 [[долар]]и, со што таа била рангирана на 22. место во однос на [[Европа]] и 41. во светот.<ref>http://statisticstimes.com/economy/european-countries-by-gdp-per-capita.php statisticstimes.com (пристапено на 12.06.2020)</ref> Во 2018 година кефициентот [[Џини]] во Чешка изнесувал: 25,6%.<ref>[https://knoema.com/atlas/ranks/GINI-index knoema.com (пристапено на 13.7.2020)]</ref> Во 2008 година, Чешка го вовела системот на [[рамен данок]], но во 2014 година, тој бил напуштен и заменет со [[прогресивно оданочување]].

== Население, јазик ==
{{Најголеми градови во Чешка}}

== Религија ==

Чешка, заедно со [[Естонија]], е една од најмалку религиозните популации во цела [[Европа]]. Според пописот од [[2001]] година, 59% од земјата се [[Агностизам|агностици]], [[Атеизам|атеисти]] или нерелигиозни, 26,8% се [[Римокатоличка црква|Римокатолици]] и 2.5% се [[Протестантство|протестанти]].<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.czso.cz/csu/2003edicniplan.nsf/o/4110-03--obyvatelstvo_hlasici_se_k_jednotlivym_cirkvim_a_nabozenskym_spolecnostem|title=Obyvatelstvo hlásící se k jednotlivým církvím a náboženským společnostem|language=cs|accessdate=2006-12-19|publisher=Czech Statistical Office|archive-date=2010-11-23|archive-url=https://web.archive.org/web/20101123020414/http://www.czso.cz/csu/2003edicniplan.nsf/o/4110-03--obyvatelstvo_hlasici_se_k_jednotlivym_cirkvim_a_nabozenskym_spolecnostem|url-status=dead}}</ref>

{{bar box
|float=right
|title=Верници во Чешка
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|Атеисти|black|67.8}}
{{Столбен постоток|Католици|yellow|20}}
{{Столбен постоток|Муслимани|green|0.1}}
{{Столбен постоток|Будисти|blue|0.5}}
{{Столбен постоток|Хиндуисти|pink|0.3}}
{{Столбен постоток|Други|orange|2.6}}
}}
Според најновите податоци на [[Евробарометар]] од [[2005]],<ref name=EUROBAROMETER>{{Наведена мрежна страница|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf|title=Eurobarometer on Social Values, Science and technology 2005 - page 11|accessdate=2007-05-05|format=PDF}}</ref> 19% од Чешките граѓаните одговориле дека "тие веруваат дека постои Бог" (втора најниска стапка меѓу земјите на [[ЕУ|Европската Унија]] по Естонија со 16%),<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_225_report_en.pdf|title=Social values, Science and Technology|year=2005|format=PDF|accessdate=2006-12-19|publisher=[[Eurobarometer]]}}</ref>.

== Култура во Чешка ==

== Музика во Чешка ==

== Спорт во Чешка ==

==Чешка како тема во уметноста и во популарната култура==
Чешка се јавува како инспирација или тема во разни гранки на [[уметност]]а и во [[Популарна култура|популарната култура]], како на пример:
* „Есен во Чешка“ - збирка поезија на чешкиот поет [[Јарослав Сајферт]] од [[1937]] година.<ref>„Izabrana bibliografija Jaroslava Sajferta“ во: Jaroslav Sajfert, ''Stub kuge''. Beograd: Mali vrt, 2014, стр. 93-94.</ref>

== Наводи ==
{{наводи|2}}

== Надворешни врски ==

== Поврзано ==

{{Држави на Европскиот континент}}
{{ЕУ}}
{{Словенска Европа}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Чешка|*]]
[[Категорија:Средна Европа]]
[[Категорија:Држави во Европа]]
[[Категорија:Републики]]
[[Категорија:Држави и територии настанати во 1993 година]]