Општествениот договор
 Корица од првото издание. | |
| Автор | Жан-Жак Русо |
|---|---|
| Изворен наслов | Du contrat social ou Principes du droit politique |
| Земја | Франција |
| Јазик | Француски |
Издадена | 1762 |
Општествениот договор (француски: Du Contrat Social) — книга од областа на филозофијата на политиката, напишана од Жан-Жак Русо, објавена во 1762. Делото означува голем пресврт за современоста и важи за едно од најважните дела на политичката филозофија. Во него Русо ги продлабочува идеите претходно отпочнати во Расправа за нееднаквоста, каде преку разгледба на некои општествени појави се обидува да даде идеја за подобро општество.
Оваа книга е основа за многу бунтови и револуции во Европа, но и пошироко, особено служела за потпора на идеите на француската револуција. Главната теза не делото е дека монарсите немаат боженствено право да владеат со народот; напротив луѓето требаат и можат да ја преземат власта во свои раце. Особено истакнати се идеите за демократија, еднаквост пред законот, слобода и општа волја.
Пишување[уреди | уреди извор]
Жан-Жак Русо почнал да се интересира за политиката додека бил на престој во Венецијанската република, од јули, 1743 до октомври 1744, како секретар на францускиот амбасадор. Ова кратко искуство му овозможува да се запознае со различен политички режим од францускиот. Ова го тера да отпочне со пишување на книга со име Политички институции (фр. Les Institutions politiques). Во меѓувреме работи и на други проекти. Дури во 1754, го скицира планот на делото во Женева[1].
Во 1755 ја развива идејата на она што ќе биде негова концепција за политиката во статијата „Економска политика“ во Француската енциклопедија преку мислата: „Очигледно е дека луѓето се она што владата прави од нив“; мисла која во 1752 ја формулира на сличен начин во предговорот на делото Нарцис или оној кој се љуби себеси: „пороците не му припаѓаат толку на човекот воопшто, колку на човекот со кој лошо се владее“.
Расправа за потеклото и основите на нееднаквоста помеѓу луѓето е објавена во 1754, а Русо ја пишува за да одговори на прашање поставено од академијата во Дижон во 1753: од каде потекнува нееднаквоста на луѓето и дали произлегува од природниот закон?. Човечката природа, сè додека историјата и општеството не ја променат, за Русо претставува подлога на која може да се зборува за различните типови на владеење или општествено организирање. Русо ја дефинира „природната состојба“, не како „дивјачка состојба“ на волци против волци, туку како филозофска хипотеза на иновација, простор за откривање преку иземање на она што општеството му го донело на човекот. Понатаму пишува за начинот на кој луѓето се организирале во општества преку земјоделството и правото за сопственост. Во расправата Русо разговара за типовите моќ и легитимноста на општествата, што претставуваат политички основи на Општествениот договор.
Во 1756, Русо одново ја бележи намерата да го напише делото на својот список на дела кои треба да ги заврши. Три години подоцна, гледајќи ја големината на задачата, одлучува да се сосредоточи на еден дел од Институциите, а да ги запали останатите страници. На својот лектор му покажува првична верзија од Општествениот договор, тогаш наречен Ракопис од Женева во декември, 1760. Оваа верзија се појавува дури кон крајот на XIX век[1]. Делото онака како што ни е достапно денес Русо конечно го довршува и објавува во 1762.
Содржина[уреди | уреди извор]
Во Општествениот договор, Русо почнува со идејата дека едно праведно општество почива врз договор кој ќе ги гарантира еднаквоста и слободата на сите граѓани. Овој договор се однесува помеѓу сите учесници, односно сите граѓани на општеството. Во овој општествен договор, секој се откажува од својата природна слобода за да се здобие со граѓанска слобода. Народниот суверенитет е главното начело на општествениот договор. Неделивоста на суверенитетот е друго основно начело, преку кое се изрекува дека моќта на суверенот (се мисли на општеството како суверен) нема да биде делена, а не може ниту да се раздели поради некој поединечен интерес, бидејќи поединечните интереси се противречни со општиот интерес, чие исполнување е главната цел на општествениот договор. Русо го гледа договорот како резултат на „природната држава“ во која владее правото на посилниот. За него, правото на посилниот не може да биде водечкото начело на едно општество бидејќи е несомерливо со општиот интерес, а со тоа и со општествениот договор: „најсилниот никогаш не е доволно силен да биде господар, сè додека не ја преобрази својата моќ во право, а потчинетоста во должност“. Отфрлањето на општествениот договор е враќање кон природната состојба која е примитивна, пред-општествена, тиранска и суетна. Она општество кое го крши својот општествен договор престанува да се нарекува општество. Со овие зборови Русо го отвора делото:
Сакам да дознаам дали во граѓанскиот ред, може да постои некакво легитимно и сигурно правило, земајќи ги луѓето предвид такви какви што се, а законите онакви какви што можат да бидат. Ќе си дадам за задача, во ова дело, да го измешам она што правото го дозволува со она што интересот го припишува, сè додека правдата и користа не бидат во целост разделени.
Општествениот договор е филозофско-политички трактат кој се прашува како човекот, откако ќе ја надмине природната состојба и ќе влезе во општествената состојба, може да создаде општествен ред во служба на општиот интерес. Договорот за кој Русо зборува бара секој поединец да се откаже од своите права за да се стекне со правните еднаквости на општеството. За секој човек да се стекне со слобода мора да се отуѓи/алиенира од природата. Легитимноста на договорот почива врз тоа што човекот не се отуѓува во вистинска смисла на зборот (ниту прави размена на природното право ниту го дава на некој друг), туку сознава дека општествениот договор е спротивставен на постоењето на природното право.
Во втората книга Русо ги разгледува легистлативните проблеми: „преку општествениот договор, ние му даваме постоење и живот на политичкото тело: сега треба да му дадеме подвижност и волја преку законодавството“. Сепак, останува прашањето што е закон: „кога народот владее со целиот народ, се зема само себе предвид (...) Така она кое го законодаваме ќе биде општо колку и волјата која законодава. Овој акт го нарекувам закон.“ За се што Русо пишува тој се обидува да напомене дека се е во служба на владеачкиот општ интерес. По ова почнува да ги разработува сите различни органи на политичкото тело, почнувајќи со законодавната власт. Во третата книга Русо пишува за различните видови власт, а во последната, четврта книга Русо зборува за конкретните демократски појави како гласањето.
Прием[уреди | уреди извор]
По издавањето на книгата, таа наидува на бурен прием. Денес таа останува едно од главните дела на политичката филозофија, а нејзиното влијание е присутно насекаде низ светот. Особено се истакнуваат идеите за демократија, така што служи како столб на современите демократии. Очигледна е поврзаноста на Русо и Француската револуција, по чие збиднување идеите на Русо ја преплавуваат Европа. Русо преку општествениот договор сака да ја промени општеството во кое живеел: француската монархија не дозволувала слободно изразување на општата волја ниту пак на поединечната волја. Сепак во ова дело Русо се фокусира само на развојот на општата волја и општиот интерес, занемарувајќи ја волјата на поединецот. Како и да е, во делото Емил, зборува за важноста на личниот развој и нагласокот го става на поединечната волја. На овој начин овие две дела се меѓусебно комплиментарни.
Малку е познато дека идејата на Русо за: „почитувањето на законот кој го следиме е слободата“ има влијаено врз идејата за автономија на субјектот кај Кант. Според многумина, она што Кант го зборува за поединецот и етиката е всушност истото што Русо го зборува за општествениот живот и за граѓанската слобода. Покрај Кант, огромен е бројот на филозофи и мислители воопшто, кои се инспирирале од Русо и токму од ова негово дело. Францускиот филозоф Волтер преку своите текстови го критикува и исмева Русо, но истовремено го брани правото за израз. Во Републикански идеи (1765), реагира на палењето на Општествениот договор во Женева со зборовите: „Фактот што делото е запалено е еднакво одвратно колку фактот што делото е напишано. [...] Да се запали книга со аргументи е исто како да се каже: „Не сме доволно паметни да му одговориме“.[2][3]
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ 1,0 1,1 Raymond Trousson, Jean-Jacques Rousseau, Tallandier,
- ↑ Gay, Peter (1959). Voltaire's Politics: The Poet as Realist. New Jersey: Princeton University Press. стр. 214–219.
- ↑ Davidson, Ian (2004). Voltaire in Exile. Atlantic books. стр. 186–187. ISBN 1843540878.
