Банту митологија
Верувањата кај Банту се систем на верувања и легенди на народите Банту во Африка. Иако Банту народите имаат неколку стотици различни етнички групи, постои голем степен на хомогеност во Банту културите и обичаите, исто како и во банту јазиците.[1] Фразата „митологија на Банту“ обично се однесува на вообичаените, повторливи теми што се наоѓаат во сите или во повеќето Банту култури.[2]
Бог[уреди | уреди извор]
Сите Банту традиционално веруваат во врховен Бог. Природата на Бог честопати е нејасно дефинирана, иако тој може да биде поврзан со Сонцето, или со најстариот од сите предци, или да има други спецификации. Според многу Банту традиции, Бог треба да живее на небото. Постојат и традиции кои го лоцираат Бог на некоја висока планина, на пример планината Кирињага - планината Кенија, за припадниците на народот Кикују.
Постојат неколку митови на Банту кои имаат за цел да го објаснат растојанието помеѓу Бог и луѓето, т.е. небото и земјата. Во многу Банту митови за создавањето небото и земјата порано биле поблиску едни до други и биле разделени од Бог заради некои вознемирувања предизвикани од луѓето. На пример, постои еден мит дека Бог бил вознемирен од аванот и толчникот на жените, и друг каде Бог е навреден од чадот на човечките пожари. Исто така, постојат митови за мажите што се обидуваат да се искачат на божјото место (на пр., на многу високо дрво или нагоре по некакво јаже).
Во традиционалните Банту религии, Бог е високо над земјата. Сите верски обичаи имаат за цел да му служат на Бог. Овој традиционален став на системите на верување Банту е изменет, на различни степени и на различни начини, со доаѓањето на христијанството (или исламот), бидејќи Богот на христијаните и муслиманите е изедначен со врховниот Бог на Банту. Така, Мунгу станал Бог што се грижи за човештвото и имало смисла да му се поклонуваат и да му се молат.[3]
Создавање[уреди | уреди извор]
Во многу Банту митови, првиот човек е роден од растение : на пример, тој потекнува од бамбус (трска) кај народите Зулу, или од дрво "Омумборомбонга" во Хереро митологија. Во други традиции пак првите луѓе излегуваат од пештера или од дупка во земјата. Луѓето кои главно живеат од одгледување на добиток обично веруваат дека луѓето и добитокот се појавиле на земјата заедно.
Смрт[уреди | уреди извор]
Повеќето култури на Банту споделуваат еден заеднички мит за потеклото на смртта, вклучувајќи камелеон. Според овој мит, Бог го испратил камелеонот да им објави на луѓето дека никогаш нема да умрат. Камелеонот отишол на својата мисија, но тој одел полека и застанал на патот за да јаде. Некое време откако ќе замине камелеон, гуштер отишол да им соопшти на луѓето дека ќе умрат. Бидејќи е многу побрз од камелеонот, гуштерот пристигнал прв, со што се утврдила смртната природа на човекот. Како последица на овој мит, и камелеоните и гуштерите честопати се сметаат за лоши предзнаци во културите Банту.
Во зависност од локалните традиции, постојат различни објаснувања за „двојната порака“ на камелеонот и гуштерот. Во некои случаи, Бог ги испраќа и камелеонот и гуштерот, со нивните околности. Во некои други случаи, гуштерот ги прислушува наредбите што Бог му ги дава на камелеонот и од завист одбира да ја донесе спротивната порака. Во други култури пак, откако го испратил камелеонот, Бог се предомислил како последица на лошото однесување на човештвото. Мисионерите честопати го прилагодувале митот за камелеонот за евангелизација на Банту Африканците; камелеонот, кој му носи добра вест за вечен живот на човештвото, така се изедначува со Исус Христос .
Духови[уреди | уреди извор]
Во повеќето африкански култури, вклучително и култури Банту, почитувањето на мртвите игра значајна улога. Духовите на мртвите се верува дека се приближуваат и влијаат врз светот на живите. Ова духовно постоење обично не се смета за вечно; духовите на мртвите живеат сè додека има некој што ги памети. Како последица на тоа, кралевите и хероите, кои се слават со усна традиција, живеат со векови, додека духот на обичните луѓе може да исчезне за време од неколку генерации.
Мртвите комуницираат со живите на различни начини; на пример, тие разговараат со нив во соништа или можат да се обратат преку специјално надарени претскажувачи. Ако имаат видлива форма, тоа е често на некое животно (најверојатно змија, птица или богомолка).
Живите, преку службеници и гатачи, може да им се обратат на мртвите за да добијат совет или да побараат услуги. Ако духот се навредил од нешто направено од живо лице, тој може да предизвика болест или несреќа кај тоа лице; во тој случај, службеникот може да му помогне на тоа лице да ја измени својата грешка и да го смири лутиот мртов. Катастрофи, како глад или војна, може да бидат последица на лошото однесување на целата заедница.
Како што е случај со другите митологии, културите на Банту често го лоцираат светот на мртвите под земја. Многу култури Банту имаат митови и легенди за живи луѓе кои некако успеваат да влезат во светот на мртвите (кузиму на свахили ). Некои легенди се за херои кои спремно влегуваат во подземниот свет во некаква потрага ; примери се Мпобе (во митологијата на Баганда ) и Ункама ( Зулу митологија).
Чудовишта[уреди | уреди извор]
Митологиите на Банту често вклучуваат чудовишта. Во англиските преводи на легендите на Банту, овие зборови честопати се преведуваат како „огар“, бидејќи една од најкарактеристичните црти на таквите чудовишта е дека јадат луѓе. Тие понекогаш можат да земат изглед на луѓе или животни (на пример, Чагата што живеат на Килиманџаро имаат приказни за чудовиште со изглед на леопард), а понекогаш може да фрли магии на луѓето и да ги претвори во животни. Специфичен вид чудовишта е оној на осакатени мртвовци (кои наликуваат на зомбите познати во западната култура), како што се умкову на зулу традицијата и ндондоча на народот Јао.
Басни[уреди | уреди извор]
Традиционалната култура на повеќето народи Банту вклучува неколку басни за персонифицирани, животни што зборуваат.
Најистакнатиот лик на басните Банту е зајакот, симбол на вештина и лукавство. Негов главен антагонист е хиената. Лавот и слонот обично претставуваат брутална сила. Уште поумна од зајакот е желката, која ги победува своите непријатели со својата трпеливост и силна волја. Оваа симбологија е, секако, предмет на локални варијации. Во области каде што зајакот е непознат (на пример, по должината на реката Конго ), неговата улога често ја презема антилопата.
Поврзано[уреди | уреди извор]
- Маасаи митологија
- Зулу митологија
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ See Wernehellooooor, chapt. 1
- ↑ See Lynch, p. xi
- ↑ Mungu is in fact the standard translation of "God" used in Swahili; for example, in Swahili Bible. The anthem of Tanzania is Mungu ibariki Afrika, "God bless Africa".
Литература[уреди | уреди извор]
- Patricia Ann Lynch, African Mythology A to Z, Infobase Publishing.
- Alice Werner, Myths and Legends of the Bantu (1933). Available online here [1].