Слободна држава (политика)

Слободна држава бил термин кој повремено се користел во официјалните наслови на некои држави ширум светот со различни значења во зависност од контекстот. Во принцип, насловот потврдувал и нагласувал одредена слобода на државата за која станува збор, но тоа не секогаш се одразувал во практиката. Некои држави ја користеле титулата за да потврдат суверенитет или независност од странска доминација, додека други ја користеле за да потврдат автономија во рамките на поголема национална држава. Понекогаш „слободна држава“ се користела како синоним за „ република “.

Републиканската смисла на терминот потекнувала од libera res publica (буквално, „слободна јавна работа/афера“), термин што го користеле латинските историчари за периодот на Римската Република, иако не сите „слободни држави“ биле републики. Историските германски слободни држави и Портокаловата слободна држава на Јужна Африка биле републикански по форма, но слободната држава Конго и Слободната држава Ирска биле управувани под облици на монархија.

Преглед[уреди | уреди извор]

републиканска Англија[уреди | уреди извор]

Англискиот парламент, во актот за формирање на Комонвелтот на Англија од 1649 до 1660 година, објавил дека „ Англија била Комонвелт и слободна држава и отсега ќе се управувала како Комонвелт и слободна држава“.^[1] Комонвелтот имал републикански устав.

Германија[уреди | уреди извор]

Во Германија, терминот слободна држава (на германски, Freistaat) доаѓал од 19 век како германски збор за република. По германската револуција од ноември 1918 година, кога Империјална Германија станала демократска република, повеќето германски покраини во рамките на германскиот Рајх се нарекувале себеси Слободна држава. Други користеле изрази како Republik или Volksstaat (народна држава)-иако непопуларен, бидејќи тој термин бил поврзан со непријателот Франција. Според Версајскиот договор, Данциг бил одвоен од Германија во 1919 година, станувајќи слободен град Данциг.

Откако нацистите стасале на власт, тие го укинале концептот на федерална република и сите држави и ја реорганизирале Германија во Гау, со назначено раководство.

Државите биле повторно воспоставени во намалените германски граници по Втората светска војна; сепак, од 1952 година само Баварија (наследник (но не де јуре) на Кралството Баварија) сè уште се нарекувала себеси Слободна држава и тоа го направил Freistaat синоним за Баварија. По повторното обединување, обновената Саксонија (наследник (но не де јуре) на Кралството Саксонија) повторно го користела името во 1992 година, а Тирингија почнала да го користи за прв пат во 1993 година.

Слободни градови[уреди | уреди извор]

Историски гледано, Германија имала Царски слободни градови, кои биле предмет само на императорот на Светото Римско Царство. Во 1871 година Германија знаела три слободни градови, Хамбург, Бремен и Либек; последниот го загуби статусот во 1937 година. Од 1949 година, Сојузна Република Германија ги има Хамбург (Freie und Hansestadt, Слободен и Ханзеатски град) и Бремен (Freie Hansestadt), како и Берлин, како град кој исто така бил држава. Како и слободните држави, овие три града немалр посебни права во федерацијата.

Африка[уреди | уреди извор]

Во Јужна Африка, терминот слободна држава се користел во насловот на 19-тиот век Портокалова слободна држава (Oranje Vrystaat на африканс) и денес се користел во насловот на нејзиниот наследник, Слободна држава; двата ентитета биле основани како републички по форма.

Спротивно на тоа, Слободната држава Конго настанала помеѓу 1877 и 1884 година како приватно кралство или диктатура на белгискиот крал Леополд II. Во овој случај, терминот слободен ја нагласувал слободата на новата држава од големите колонијални сили и белгискиот парламент, бидејќи со колонијата управувал само кралот.

Ирска слободна држава[уреди | уреди извор]

Ирската слободна држава од 1922 – 1937 година била форма на уставна монархија под британскиот монарх. Терминот слободна држава бил намерно избран како буквален превод на ирскиот збор saorstát. Во времето кога ирските националисти (кои генерално фаворизирале републиканска форма на држава) преговарале за отцепување на поголемиот дел од Ирска од Обединетото Кралство, зборот saorstát бил најчесто користен збор за република на ирски јазик. Британците не сакале да дозволат создавање на ирска република (што би значело прекинување на сите врски со британската круна) и затоа инсистирале буквалниот превод на saorstát да се користел во англискиот наслов на новата држава.^[2] Така, терминот saorstát претставувал компромис во терминологијата: уставните монархисти можеле да го прифатат како помалку експлицитно отфрлање на монархијата отколку самиот термин република, додека републиканците можеле да изберат да го протолкуваат како означување на република со кое било друго име.

Порторико[уреди | уреди извор]

Официјалното шпанско име на Комонвелтот Порторико било Estado Libre Asociado de Puerto Rico, буквално, „Поврзана слободна држава на Порторико“, што изразувало „политички организирана заедница“ или „држава“, која истовремено била поврзана со компактен со поголем политички систем и оттука немало независен и посебен статус. Сепак, според Врховниот суд на Соединетите Држави, Порторико не бил слободен или поврзан; тоа било само држава во општа смисла, а не како состојба на Унијата во уставна смисла на САД. Според конзистентната јуриспруденција на Врховниот суд на САД, Порторико припаѓа, но не бил составен дел (организирана инкорпорирана територија) на Соединетите држави. Згора на тоа, наведената судска практика утврдила дека без оглед на тоа каков номинален или козметички фурнир го придвижувал политичкиот статус на Порторико, тој во суштина бил американска колонијална територија, бидејќи бил под пленарните овластувања на американскиот Конгрес. Најосновно, оваа доктрина на Врховниот суд изразила дека Порторико повеќе бил како сопственост, далеку од слободна управна заедница или нација, а со тоа и „домашна во странска смисла“ (не за преземање или мешање од страна на слободните странски нации), но „странец во домашна смисла“ (не партнер или рамноправен). Во Insular Cases, Судот пресудил дека Уставот на Соединетите Американски Држави не се применувал автоматски во Порторико.