Гдањск
| |||||||||||||||||
| Управа | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Полска | |||||||||||||||||
| Поморско | |||||||||||||||||
| Град-општина | |||||||||||||||||
| Гдањск | |||||||||||||||||
| Александра Дулкјевич | |||||||||||||||||
| Географија | |||||||||||||||||
| 262 км2 | |||||||||||||||||
| 0 m | |||||||||||||||||
| Население | |||||||||||||||||
| 464 829 (2018)[1] | |||||||||||||||||
| 1763 ж./км2 | |||||||||||||||||
| Општи податоци | |||||||||||||||||
| 80-008 до 80-958 | |||||||||||||||||
| +48 58 | |||||||||||||||||
|
Автомобилска ознака |
GD | ||||||||||||||||
|
Официјална страница |
www.gdansk.pl | ||||||||||||||||
Гдањск (полски: Gdańsk, германски: Danzig, кашупски: Gduńsk) — шести град по големина во Полска и служи како главно пристаниште на Балтичкото Море, како и седиште на Поморското Војводство.
Помеѓу двете светски војни бил слободен град под покровителство на Лигата на народите, а неговиот статус помеѓу Германија и Полска бил еден од причините за избувнување на Втората светска војна.
Историја[уреди | уреди извор]
Етимологија[уреди | уреди извор]
Првото спомнување на Гдањск доаѓа од Животот на Свети Војчех напишана на латински јазик во 999 година. Тој ја опишува посетата на епископот Војчех во пролетта 997 година, а овој датум често се припишува како почеток на историјата на градот, иако овде постоела рибарска населба уште во VII век. Во овој документ, Јан Канапариуш го напишал името на Гдањск во латинизирана форма од urbe Gyddanyzc [2]. Градот под латинското име Гданчк се споменува во латински документ издаден во Лубин во 1281 година, потпишан од поморскиот принц Mściwoj II
Паралелна теорија за потеклото на името Гдањск даваат и славистите Александар Брукнер, Фридрих Лоренц, Витолд Ташицки од балтичкото име * gud што значи шума како и слично со пруското gudde - шума. Оттука, со додавање на наставката -isk на коренот * gudan, што значи шумски луѓе, значењето на името би било шумска населба, населба на шумски луѓе[3].
Среден век[уреди | уреди извор]
Не е познато каде постоела првата утврдена населба изградена од Пјастите, бидејќи упориштето на сливот на реките Мотлава и Висла било изградено дури во 50-60-тите години XI век. Неговата површина била од околу 2,27 хектари со проценка на археолозите околу 250 куќи и 1000 жители. Во 997 година, на пат кон Прусија Свети Војчех се задржал во градот. Во 60-тите години на XI век била изградена утврдена населба на устието на реката Мотлава до реката Висла. По победничката војна со Поморјаните, Болеслав III Пјаст ја вратил цела Западна Померанија (Поморје) кон Полска и ја освоил Предна Померанија. Во 1217 и 1227 година, се одржале померански експедиции на Лешек Белиот и бил потврдено владеењето на Полска со Гдањск. Откако Швиетопелк II ја презел власта во Гдањск, настапил период на независност на регионот. Во 1263 година градот ги добил градските права по примерот на уставот на Либек. Во 1271 година Бранденбурговците го зазеле градот. Мшчивој II, благодарение на помошта на Болеслав Побожниот, го вратил градот во 1272 година. На 15 Февруари 1282 година, како резултат на договорот во Кепно, владетелот на Голема Полска, Пшемишл II, завладеал и со Гдањск Померанија.
Во август 1308 година, Бранденбуржаните го заземаат градот, но без упориштето, кое го бранел судијата Богуша. Тевтонските витези, повикани од Локиетек да помогнат во отстранувањето на Бранденбургерите, зазеле дел од замокот во октомври и го нападнале градот по засилувањата. На 13 Ноември 1308 година, по повлекувањето на Бранденбургерите, Тевтонските витези ги истребиле жителите. Во 1343 година, како резултат на договорот во Калиш, Полска ја загубила Померанија (Поморје).
Склучувањето на мировниот договор од Торун во 1466 година гарантирало дека Гдањск и Вармија ќе останат во рамките на Полска. Така било создадено Померанското војводство.
Архитектура[уреди | уреди извор]
Гдањск е еден од највредните историски комплекси во Полска и покрај фактот што речиси целиот историски центар бил обновен по II Светска Војна, а значителен дел од движните споменици биле уништени или преместени.
Значајните споменици на Гдањск се наоѓаат централниот дел, наречен Главен Град (Главното градско собрание, судот Артус, куќата на Уфаген) и Стариот град (Големата мелница, Старото градско собрание, црквата Света Катерина) и по должина на Кралскиот пат или репрезентативната гдањска улица - Долга. Во главниот град има и базилика Успение на Света Богородица - најголемиот средновековен храм од тули во светот [потребна е забелешка]. До 1939 година постоела и Големата синагога.
Важни места во Гдањск, исто така, ги вклучуваат Вестерплате, Тврдината Вислоујсчие и Олива, каде што се наоѓа архикатедралниот комплекс.
Архитектонските споменици на Гдањск потекнуваат од различни периоди. Тие можат да се класифицираат како:
- Готски градби - остатоци од одбранбените утврдувања на градот, неколку цркви, градски сали, Големата воденица и Дворот на братството Св. Џорџ. Некои од овие споменици се наоѓаат на европската рута на готика од тули.
- Ренесансни градби - Старото градско собрание, дел од градските куќи, судот Артус, Зелената порта и комората за мачење
- Маниристички градби - Големата оружарница, Златна порта, Златна куќа
- Барокни градби - Кралската капела, дел од градските куќи, Игуменската палата во Олива
- За време на периодот на ренесансата и барокот, овде биле активни уметници како Вилем, Абрахам и Изак ван ден Блок, Антони ван Обберген, Андреас Шлитер.
Економија[уреди | уреди извор]
Во Гдањск постојат околу 52.000 економски субјекти. Од листата на 500 најголеми полски компании (според приходите од продажба) на списанието Политика, десет од овие компании од 2012 година се со седиште во Гдањск. Станува збор за компании од бродоградежната индустрија (Gdańska Stocznia "Remontowa", Crist - најголемото приватно бродоградилиште во Полска), петрохемиските (Grupa Lotos вклучувајќи го и Petrobaltic), енергетика (Elektrociepłownie Wybrzeże, Energa, Gdańskie Przedsiębiorstwo Cipplnejki), текстилна индустрија (LPP), метална индустрија(Glencore), градежни материјали (Mercor) и малопродажба (Jysk).
Секоја година во Гдањск се одржуваат неколку десетици саемски настани. Многу од нив се организирани од Меѓународниот саем во Гдањск. Поморскиот саем Baltexpo во Гдањск има долга традиција. Претходно, саемите најчесто се одржувале во изложбените сали на улицата Бениовскиего во Олива, сега на нова локација во изложбениот и конгресниот центар AmberExpo во Гдањск Летница, во близина на стадионот. На крајот на Јули 2021 година, бројот на регистрирани невработени во Гдањск изнесувал околу 9,1 илјади. жители, што претставува стапка на невработеност од 3,6% [4].
Транспорт[уреди | уреди извор]
Патен транспорт[уреди | уреди извор]
Гдањск се наоѓа на раскрсницата на патиштата за патен транспорт. Во градот се среќаваат европските линии: Е28, Е75 и Е77. Националниот пат бр. 91 започнува од пристаништето Гдањск, а националниот пат бр. 7 и експресните патишта S6 и S7 се вкрстуваат. Во градот има и магистрален пат бр.89. Патната мрежа е дополнета со 6 војводски патишта (218, 221, 222, 468, 472 и 501).
Железнички транспорт[уреди | уреди извор]
Првата железницата стигнала во Гдањск на 6 Август 1852 година, кога бил пуштен во употреба делот со 1 колосек на Тжев-Гдањск, кој сочинувал дел од пруската источна железница (Preußische Ostbahn) од Берлин преку Костржин-Кжиж-Пила-Бидгошв. Гдањск и Кролевец. Во Октомври 1857 година, Гдањск бил поврзан со Малборк. Во 1870 година била отворена врската Слупск-Гдањск, изградена од Железничката заедница Берлин-Шчечин (Berlin-Stettiner Eisenbahn Gesellschaft). Во периодот 1876–1877 година, благодарение на пуштањето на линијата Малборк-Илава-Џијалдово-Млава, на 1 Септември 1877 година, Гдањск добил железничка врска со Варшава. До крајот на Втората светска војна, во функција била железничката линија Гдањск Вржешч - Стара Пила [Картузи], изградена во 1914 година. Во 2015 година, оваа линија била повторно изградена како Померанска метрополитенска железница поврзувајќи ги Гдањск Вржешч - Гдањск Осова.
До крајот на 2021 година се планира да биде пуштена во употреба железничката линија преку Гдањск Кокошки, Стара Пила, Банино и Глинч, која треба да се поврзе со линиите до Кошержина и Картузи.
Поморски транспорт[уреди | уреди извор]
Гдањск има големо пристаниште, кое е воедно и најголемото полско пристаниште. Во 2008 година, таму била претоварена стока со вкупна тежина од 17,07 милиони тони [5]. Голем дел се состоеше од: 955 илјади контејнери. т, општ товар 871 илјади. т и претоварени во ro-ro технологијата 602 илјади.
Постојат редовни крстарења со Белата Флота управувана од Żegluga Gdańska од Рибниот пазар, главно туристички крстарења околу пристаништето, до Вестерплате и до Хел. Има и патнички терминал во пристаништето Гдањск Нови, од каде фериботите на Polferries. поаѓаат за Нишамн (Шведска).
Воздушен транспорт[уреди | уреди извор]
Аеродромот во Гдањск се наоѓа во населбата Матарнија, сместувајќи се во границите на градот. Аеродромот Лех Валенса е трет (по Варшава и Краков) аеродром во Полска во однос на патничкиот сообраќај. Во 2019 година тој опслужил 5.376.120 патници.
Во 2011 година, на ал. Јана Павла II, била отворена писта Гдањск-Заспа. Една година подоцна, на покривот на зградата на Универзитетски Клинички Центар на ул. Дебинки, бил отворен хелидром.
Образование и наука[уреди | уреди извор]
Во Гдањск постојат 14 универзитети, вклучувајќи 6 државни универзитети и неколку приватни универзитети основани по 1989 година. Во 2008 година, таму студирале вкупно 78 626 студенти, што го прави Гдањск еден од најголемите академски центри во Полска.
Државни универзитети:
- Универзитет во Гдањск (УГ) - основан на 20 март 1970 година, од спојувањето на Вишата економска школа во Сопот и Вишата педагошка школа во Гдањск (28 584 студенти).
- Технолошкиот универзитет во Гдањск (PG) - еден од најстарите технички универзитети во Полска. Основан на 6 октомври 1904 година. Работи како полски универзитет од 24 мај 1945 година (21.638 студенти).
- Медицинскиот универзитет во Гдањск (MUG) - најстариот независен медицински универзитет во Полска, основан во 1945 година, неговата историја датира од 1454 година [86] (4.936 студенти).
- Академија за физичко образование и спорт (AWFiS) - универзитет со два факултети со седиште во Гдањск-Олива (3784 студенти).
- Академија за ликовни уметности (ASP) - ја започна својата активност веднаш по војната во 1945 година.
- Музичката академија (AMuz) - основана во 1947 година. 2007–2008 година ја прослави својата 60-годишнина (655 студенти).
Научни институции[уреди | уреди извор]
Покрај универзитетите, истражувањето го спроведуваат и неколку истражувачки институти, вклучувајќи:
- хуманитарни, општествени и економски науки: Балтички институт, Кашубиски институт, Институт за пазарна економија, Полска академија на науките - огранок на библиотеката во Гдањск
- природни, технички и егзактни науки: Природно истражувачко друштво во Гдањск, Поморски институт во Гдањск, Институт за хидроинженерство на Полската академија на науките, огранок на Институтот за енергетско инженерство, Институт за хидраулика Роберт Шевалски ПАС, огранок на Институтот за индустриски телекомуникации.
Култура[уреди | уреди извор]
Гдањск е еден од најголемите културни центри во Полска. Меѓу другото, има театри (Театр Вибрзезе, Театар Шекспир во Гдањск, Општински театар Минијатура), Балтичка филхармонија, Балтичка опера, седум кина, библиотеки, музеи и уметнички галерии.
Овде се одржуваат фестивали и традиционални настани, вклучувајќи ги фестивалот Шекспир, фестивалот Карилон во Гдањск, Моцартијана, Солидарноста на уметностите, Џез ноќите во Гдањск, Фестивалот Џез Јантар, фестивалот Сиеста, Саемот на Свети Доминик, Театарскиот фестивал на улицата Фета и Балтичките денови на еврејската култура.
Најистакнатите музеи се Музејот на Гдањск, Националниот музеј во Гдањск, Националниот поморски музеј во Гдањск и Археолошкиот музеј во Гдањск. Постои ансамбл за стара (ренесансна и барокна) музика Cappella Gedanensis, како и хорови (Полски камерен хор и академски хорови).
Постојат повеќе од десетина јавни и приватни уметнички галерии во Гдањск, вкл. Градската галерија Гдањск, Центарот за современа уметност Лајанија и галеријата ОСтров.
Други важни културни институции: Културниот центар на Балтичкото Море, Клуб Жак, Културниот архипелаг Гдањск, Младинската палата во Гдањск, како и Центарот Хевелианум.
Спорт[уреди | уреди извор]
Гдањск бил домаќин на Европското првенство во кошарка за мажи 2009, Европско првенство во фудбал 2012, Европско првенство во одбојка за мажи 2013 и Светско првенство во одбојка за мажи 2014, Европско првенство во ракомет за мажи 2016 година.
Редовни спортски настани на високо ниво[уреди | уреди извор]
- Artus Court - натпревар во мечување за жени, (се одржува секоја година во првиот квартал од годината);
- Јуниорско Гран При Балтички куп - натпревар во уметничко лизгање, Светски куп за јуниори во уметничко лизгање (се одржува на секои две години, во третиот квартал од годината).
Административна поделба[уреди | уреди извор]
Со одлука на Градскиот совет, Гдањск е поделен на 35 помошни единици наречени населби. Жителите на населбите имаат право да формираат локална власт - совет. Во Гдањск, секоја населба има свој совет.
Поврзано[уреди | уреди извор]
 |
„Гдањск“ на Ризницата ? |
 |
Оваа статија за место во Полска е никулец. Можете да помогнете со тоа што ќе ја проширите. |
| ||||||||||||
|
- ↑ „Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny“. demografia.stat.gov.pl (полски). Посетено на 2019-04-08.
- ↑ Rymut, Kazimierz (1987). Nazwy miast Polski (изд. Wyd. 2., uzup.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. ISBN 83-04-02436-5. OCLC 18147542.
- ↑ „Membership Requirements“. Naval Engineers Journal. 111 (2): 110–110. 1999-03. doi:10.1111/j.1559-3584.1999.tb00761.x. ISSN 0028-1425. Проверете ги датумските вредности во:
|date=(help) - ↑ Wach, Karol (2021-09-20). „Otwarty dostęp w przewozach kolejowych w świetle zmian ustawowych“. Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego. 09 (2021): 46–56. doi:10.33226/0137-5490.2021.9.6. ISSN 0137-5490.
- ↑ Śliwicki, Dominik (2017). „Szacunki luki płacowej w Polsce w ujęciu regionalnym“. Optimum. Studia Ekonomiczne (4(288)): 154–169. doi:10.15290/ose.2017.04.88.12. ISSN 1506-7637.