Олтарник

Олтарник или олтарен живопис — уметничко дело, што може да биде слика, скулптура или релјеф, што прикажува верска тема, наменета да биде поставена на олтарот во христијанска црква. Иако најчесто се применува на едно уметничко дело, како што е слика или статуа или група статуи, зборот може да се примени и на целиот збир зад олтарот, инаку познат како ретабл, вклучувајќи го и она што често е сложена рамка за средишната слика. Олтарните живописи биле еден од најважните производи на христијанската уметност, особено од доцниот среден век до контрареформацијата.^[1]

Многу олтарни живописи денес се извадени од црквите, често извадени и од нивните изработени и обликувани рамки, и се прикажани како едноставно врамени слики во музеите и на други места.

Историја

Потекло и ран развој

Се чини дека олтарниците влегле во употреба во 11 век, со исклучок на некои претходни примери. Нема усогласеност кои биле причините и силите што довеле до развој на олтарните живописи. Присуството на поставување украсени мошти на светци на или зад олтарот, како и традицијата на украсување на олтарот со статуи или текстил, веќе имало со првите олтари.^[2]

Многу од раните олтарници биле релативно едноставни, во облик на правоаголна плоча украсена со низа светци во редови, со средиштен поистакнат лик кој ја прикажува Марија или Христос. Пример за таков ран олтар е Пала д'Оро во Венеција. Појавата и развојот на овие први олтарни живописи е важна пресвртница во историјата на христијанската уметност и христијанската верска практика. Како што е нагласено во Гроувовата Енциклопедија на средновековната уметност и архитектура, „појавата на олтарните живописи означува важен развој не само во историјата на олтарот, туку и во природата и функцијата на христијанската слика. Автономната слика сега зазела законита положба во средиштето на христијанското обожавање“.

Изгледот на сликарската табла

Во 13-ти век, во Италија биле создадени олтари со насликани панели.^[3] Не било невообичаено да се пронајдат олтарски живописи со фрески или ѕидни слики во Италија: второто за функцијата на олтарот како визуелно дополнување на литургијата. Овие олтари биле под влијание на византиската уметност, особено иконите, кои стигнале до Западна Европа по освојувањето на Константинопол во 1204 година. За тоа време, олтарниците почнале да се украсуваат одвреме-навреме со надворешни, резбани или фронтови конструкции со цел да се обезбеди рамка за поединечни делови од олтарникот. Таков пример е олтарниот живопис на уметникот Вигорозо да Сиена од 1291 година. Овој приод на делот од олтарот на крајот ќе го отвори патот за создавање на полиптихот во 14 век.

Изрезбаните елементи во полиптисите кои се појавуваат често ја вдахновувале современата готска архитектура. Во Италија тие сè уште вообичаено биле направени од дрво и насликани, додека во северна Европа олтарниците често биле направени од камен.

Во почетокот на 14 век бил создаден крилестиот олтар во Германија, Холандија, Скандинавија, балтичкиот регион и католичките области на Источна Европа.^[4] Закачени на средишната табла и обоени, надворешните плочи од двете страни можат да бидат мотив за отворање или затворање на крилата. Така, сликите би можеле да се менуваат според литургиските барања. На почетокот, скулптурите често биле прикажувани на внатрешните панели, на пр. прикажани кога се отворени, а сликите на задниот дел на крилата прикажани кога се затворени. Со појавата на крилестите олтарници, дошло до промена во сликите. Наместо да се сосредоточуваат на еден свет лик, олтарниците почнале да прикажуваат посложени наративи поврзани со христијанскиот концепт за спасение.

Доцен среден век и ренесанса

Како што напредувал средниот век, олтарниците почесто биле нарачувани. Во Северна Европа, прво Либек, а подоцна и Антверпен се развиле во вистински извозни средишта за производство на олтарници, кои се извезувале во Скандинавија, Шпанија и Северна Франција. До 15 век, олтарниците честопати биле нарачувани не само од црквите, туку и од поединци, семејства, еснафи и братства. Во 15 век, ранофламанското сликарство е родено во земјите на денешен Бенелукс. Оттогаш сликарство на табли ќе преовладува во изработката на олтарници во областа. Изрезбаните дрвени олтарници главно преовладувале во Германија, додека алабастерот бил широко користен во Англија. Во Англија, како и во Франција, биле популарни камените ретабли. И камените и дрвените полиптиси биле вообичаени во Италија, со поединечни насликани панели и често (особено во Венеција и Болоња) со сложено обликување во облик на архитектонски композиции. Во 15 век, се развила и композицијата на италијанските олтарни живописи, во кои полиптихот постепено бил напуштен во корист на еден панел. Во Италија, за време на ренесансата, почнале да се произведуваат независни групи статуи, кои исто така почнале да се прикажуваат како олтарници. Во Шпанија тие развиле многу изворен метод со често многу големи, архитектонски сложени ретабли, понекогаш високи како црквата во која биле поставени.

На северот на Европа, протестантската реформација од почетокот на 16 век предизвикала брз пад на бројот на произведени олтарници.^[5] Иконоборството уништило многу месни случаи.^[6] Како пример, за време на палењето на катедралата во Антверпен за време на реформацијата во 1533 година, биле уништени повеќе од педесет олтарници. Самата реформација поттикнала нов начин на гледање на верската уметност. Некои мотиви, како што е Тајната вечера, имале предност пред другите. Реформацијата го сметала Божјото слово - односно Евангелието - како средиште на христијанството, а протестантските олтарници честопати прикажувале вистински зборови од Библијата, понекогаш на сметка на слики. Со текот на времето се родил таканаречениот амвонски олтар (Kanzelaltar на германски), во кој се здружени олтарот и амвонот, со што олтарникот буквално станал престојувалиште на Словото Божјо.

Подоцнежен развој

Во средината на 16 век и подоцна, олтарниците биле заменети со други видови, односно слики на платно. Средниот век бил врв на производството и употребата на олтарници. Многу од нив постојат и денес, но повеќето се изгубени. Научниците процениле дека пред Втората светска војна имало повеќе од 3.000 олтарници на територијата на Третиот Рајх. За споредба, било пресметано дека во 1520 година имало околу 2.000 крилести олтарници во црквите на австриската држава Тирол. Многу од нив исчезнале за време на реформацијата (на северот на Европа) или биле заменети со барокни олтарници за време на контрареформацијата (во јужниот дел на Европа), или на друг начин биле отфрлени за време на просветителството или заменети со неоготски во 19 век. Во германското говорно подрачје на Европа е зачувано само еден олтарник, направен за главниот олтар на катедралата во Чур, Швајцарија. Во 18 век, олтарниците како полиптихот Свети Августин на Пјеро дела Франческа често биле раставени и изложени како независни уметнички дела. Различните панели на полиптихот на Свети Августин денес се распоредени меѓу неколку различни уметнички музеи.

Видови олтарници

Католичката црква никогаш не ја формализирала употребата и обработката на олтарниците, така што нивниот изглед може значително да се разликува. Повремено, разграничувањето помеѓу она што претставува олтарник и она што е друг облик на украсување е нејасна. Тие сè уште можат да се поделат на два вида, ретабл, кој означува голем и често елабориран дрвен или камен олтар, и олтарник со панели или насликани или со релјефи. Ретаблот се поставува непосредно на олтарот или на површината зад него; обично се издига од подот.

Олтарниците често се составени од две или повеќе посебни панели создадени со техника позната како сликање на панели. На таблите може да се прикажуваат и релјефи или статуи, насликани или необоени. Во зависност од бројот на панели, тие се нарекуваат диптиси, триптиси или полиптиси со два или повеќе панели. Во 13 век, секоја табла имала врв, но за време на ренесансата таа станала нормална единечна табла или пала. Во двата случаи, столбната плоча или преградите често прикажуваа дополнителни и сродни слики.

Ако олтарот е самостоен во презвитериумот, може да се обојат двете страни на олтарникот. Групи статуи може да бидат и олтарник. Една црква може да има странични олтарници во капелите, а со тоа и неколку олтарници. Понекогаш олтарникот се поставува на самиот олтар.

Многу помали приватни олтарници, често преносливи, биле наменети за богатите поединци да ги користат дома, често како склопувачки диптиси или триптиси за безбеден транспорт. Многу мали диптиси или триптии изрезбани во слонова коска или друг материјал биле многу популарни во средниот век.

Познати примери

Пала д'Оро, во византиски стил (Катедралата Свети Марко, Венеција )
Maestà (1308-1311) (Сиенска катедрала, Сиена )
Олтар Мерод, триптих (1425-1428), Робер Кампен (Музеј на уметноста Метрополитен, Њујорк)
Гентски олтар (1432), Хуберт и Јан ван Ејк (Катедрала Свети Баво, Гент)
Олтар на Свети Волфганг (1481) Михаел Пахер (Црква Свети Волфганг, Свети Волфганг во Салцкамергут)
Олтар на Веит Стос (1489) од Веит Стос (базилика Света Марија, Краков)
Кефермарктов олтар (1490-1497) од непознат уметник (Кефермаркт)
Олтар на Исенхајм (1516), Матијас Гриневалд (Музеј Унтерлинден, Колмар)
Успение на Богородица (1516-1518), Тицијан (базилика Санта Марија Глориоза деи Фрари, Венеција)

Наводи

↑ Collins, Neil. „Altarpiece Art (c.1000-1700)“. visual-arts-cork.com. Посетено на 27 July 2014.
↑ Hourihane, Colum, уред. (2012). The Grove Encyclopedia of Medieval Art and Architecture, Volume 1. Oxford University Press. стр. 44–48. ISBN 0-19-539536-0.
↑ DeGreve, Daniel P. (2010). „Retro Tablum: The Origins and Role of the Altarpiece in the Liturgy“ (PDF). Journal of the Institute for Sacred Architecture. Institute for Sacred Architecture (17): 12–18. Посетено на 25 July 2014.
↑ Kahsnitz, Rainer (2006). Carved Splendor: late gothic altarpieces in Southern Germany, Austria, and South Tirol. Getty Publications. стр. 9–39. ISBN 978-0-89236-853-2.
↑ Campbell, Gordon, уред. (2009). The Grove Encyclopedia of Northern Renaissance Art. 1. Oxford University Press. стр. 32–33. ISBN 978-0-19-533466-1.
↑ Chipps Smith, Jeffrey (2004). The Northern Renaissance. Phaidon Press. стр. 351–380. ISBN 978-0-7148-3867-0.

Надворешни врски

Олтарник на Ризницата ^?
https://web.archive.org/web/20120802145927/http://www.nationalgallery.org.uk/anatomy-of-an-altarpiece

[visualartscork-1] Collins, Neil. „Altarpiece Art (c.1000-1700)“. visual-arts-cork.com. Посетено на 27 July 2014.

[grove-2] Hourihane, Colum, уред. (2012). The Grove Encyclopedia of Medieval Art and Architecture, Volume 1. Oxford University Press. стр. 44–48. ISBN 0-19-539536-0.

[degreve-3] DeGreve, Daniel P. (2010). „Retro Tablum: The Origins and Role of the Altarpiece in the Liturgy“ (PDF). Journal of the Institute for Sacred Architecture. Institute for Sacred Architecture (17): 12–18. Посетено на 25 July 2014.

[splendor-4] Kahsnitz, Rainer (2006). Carved Splendor: late gothic altarpieces in Southern Germany, Austria, and South Tirol. Getty Publications. стр. 9–39. ISBN 978-0-89236-853-2.

[grovenr-5] Campbell, Gordon, уред. (2009). The Grove Encyclopedia of Northern Renaissance Art. 1. Oxford University Press. стр. 32–33. ISBN 978-0-19-533466-1.

[csmith-6] Chipps Smith, Jeffrey (2004). The Northern Renaissance. Phaidon Press. стр. 351–380. ISBN 978-0-7148-3867-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]