Прејди на содржината

Масакр во Адана

Од Википедија — слободната енциклопедија
Масакр во Адана
Дел од Ерменски геноцид
Улица во Христијанскиот дел од Адана, фотографирано во јуни 1909 година.
МестоОсманлиско Царство Адана, Отоманско Царство
Датум1909
ЦелЕрменските цивили
Вид нападдепортација, масовно убивање
Мртви30,000
СторителиОтоманско Царство/Младотурска влада

Масакрот во Адана (ерменски: Ադանայի կոտորած, турски: Adana Katliamı) се случил во Аданскиот вилает на Отоманското Царство во април 1909 година. Масакрот на ерменските христијани од страна на отоманските муслимани во градот Адана, среде османлискиот контрапуч од 1909 година, се проширил на серија антиерменски погроми низ провинцијата.[1] Во Адана и околните градови биле убиени околу 20.000 до 25.000 луѓе, главно Ерменци; [2] било објавено дека за време на масакрите биле убиени и околу 1.300 Асирци.[3] За разлика од претходните Хамидски масакри, настаните не биле организирани од централната влада, туку поттикнати од локални функционери, интелектуалци и исламски свештеници, вклучително и поддржувачи на Комитетот на Унијата и Прогресот во Адана. Професорот по историја Роналд Григор Суни од Универзитетот во Мичиген ја опишува Адана како „повеќе како урбан бунт кој дегенерирал во погром наместо масовно убиство иницирано од државата“. [2]

Отоманските и ерменските револуционерни групи соработувале за да обезбедат детонирање на султанот Абдул Хамид II и обновување на уставната власт во 1908 година. Како резултат на тоа, на 31 март 1909 година (13 април според западниот грегоријански календар) воен бунт насочен против Комитетот на Унијата и Прогресот го зазел Константинопол (Истанбул по 1928 година) . Додека бунтот траел само десет дена, тој предизвикал погром и масакри во провинцијата Адана против Ерменците кои траеле повеќе од еден месец.

Масакрите биле вкоренети во политички, економски и верски разлики.[4] Ерменскиот сегмент од населението на Адана бил опишан како „најбогат и најпросперитетен“; насилството вклучувало уништување на „трактори и друг вид механизирана опрема“.[5]

Заднина

[уреди | уреди извор]
Хенри К. Керол од Одборите на странските мисии, молејќи го американскиот државен секретар за заштита на христијаните во Отоманското Царство.

Во 1908 година, младотурската влада дошла на власт преку бескрвна револуција. Во рок од една година, ерменското население на Отоманското Царство, овластено со отпуштањето на Абдул Хамид II, почнало да се организира политички за поддршка на новата влада, која ветила дека ќе ги стави на еднаква правна основа со нивните муслимански колеги.[6]

Откако долго го издржале таканаречениот статус на дими и трпејќи од бруталноста и угнетувањето на раководството на Хамид од 1876 година, Ерменците во Киликија ја сметале зародишната младотурска влада како божји дар. Со оглед на тоа што на христијаните сега им било дадено правото да се вооружуваат и да формираат политички значајни групи, не поминало долго пред лојалистите на Абдул Хамид, самите акултурирани во системот што ги извршил Хамидските масакри во 1890-тите, да го видат зајакнувањето на христијаните како доаѓање на власт на нивна сметка. 

Ерменски град ограбен и уништен за време на масакрот во Адана.

Контра-пучот од 1909 година ја одзел контролата врз владата од секуларните младотурци, а Абдул Хамид II накратко ги обновил својата диктаторска моќ. Апелирајќи до реакционерното муслиманско население со популистичка реторика која повикува на повторно воспоставување на исламскиот закон под знамето на пан-исламскиот калифат, султанот мобилизирал народна поддршка против младотурците идентификувајќи се себеси со историски исламскиот карактер на државата.[7]

Многу од христијанските Ерменци се надевале на поголема рамноправност по пучот против султанот Абдул Хамид II, кој го отстранил исламскиот шеф на државата од власт. Сепак, порастот на турскиот национализам и популарната перцепција за Ерменците како сепаратистички, ентитет контролиран од Европа придонеле за злонамерноста на нивните напаѓачи.[5]

Причини

[уреди | уреди извор]
Ерменката од Адана, мачена и осакатена со рани од нож

Според еден извор, кога во Адана пристигнала веста за бунт во Константинопол меѓу муслиманското население кружеле шпекулации за неизбежно ерменско востание. До 14 април, ерменскиот кварт бил нападнат од муслиманска толпа, и многу илјади Ерменци биле убиени во следните недели.[8]

Тела на Ерменци убиени за време на судир во Адана.

Други извештаи нагласуваат дека „пресметката меѓу Ерменците и Турците на 13 април предизвика бунт што резултираше со ограбување на чаршиите и напади врз ерменските квартови“. Два дена подоцна, повеќе од 2.000 Ерменци биле убиени.[9]

Во неговиот извештај од август 1909 година за масакрот, Чарлс Доти-Вајли тврди дека „Теоријата за вооружена револуција од страна на Ерменците сега е генерално дискредитирана кај поинтелигентните луѓе“. Доути-Вајли објаснил дека не може да се каже дека се случува востание без одредена концентрација на сили или без никаков напор да се искористат различните достапни упоришта, и во секој случај бројот на Ерменците би бил „лесен натпревар за редовна османлиска војска“. „Тие немаше да ги остават своите синови и браќа расфрлани нашироко низ провинцијата за жетва без оружје, без никаква надеж за бегство“.[10]

За време на падот, се верувало дека Ерменците биле мета поради нивното релативно богатство и нивните расправии со царското оданочување.

Во извештајот на вршителот на должноста британски заменик-конзул во Конија и Мерсина, мајорот Чарлс Доути-Вајли ги разгледувал „Причините за масакрот“. Од овој документ историчарот Вахакн Дадријан го извлекува текстот:

Турците, господари со векови, го најдоа својот голем камен на сопнување во рамноправноста со христијаните... Меѓу пожестоките професори по исламот растеше огорченоста. Дали Божјите противници требаше да бидат еднакви на исламот? Во секое кафуле, незнабошците изговараа големи зборови за некоја безбожна и одвратна промена...[11]


Абдул Хамид станал прославен, во овој контекст, според Доти-Вајли, затоа што „ја поставил модата на масакрите“. Од истиот документ, турскиот политиколог Камуран Гурун нагласува дека правото на носење оружје предизвикало популарна мода на носење оружје. Но, „следеше уште полошо“, според зборовите на Даути-Вајли:

Раскинувањето на рамоносниот Ерменец и неговиот готов јазик ги иритираа неуките османлиски муслимани. Заканите и навредите поминаа на двете страни. Одредени ерменски водачи, делегати од Константинопол и свештеници (ерменскиот свештеник е на негов начин автократ) ги повикаа своите собранија да купат оружје. Тоа беше направено отворено, недискретно и, во некои случаи, може да се каже и злобно. Што може да се мисли на еден проповедник, руски Ерменец, кој во црквата во овој град каде што никогаш немало масакр, проповедал одмазда за мачениците од 1895 година? Устав или ниеден, му било исто. „Одмазда“, рече тој, „убиство за убиство. Купете оружје. Османлиски муслиман за секој Ерменец од 1895 година.'[12]


Стефан Астуриан во меѓувреме истакнал други причини, вклучително и зголеменото незадоволство меѓу муслиманите како резултат на зголемената имиграција на ерменските христијани во Адана, воведувањето на ерменските земјопоседници на нова технолошка машинерија што ќе премести голем број турски занаетчии и занаетчии и популарната гласина дека бунарот -познат ерменски земјопоседник требало да биде крунисан за владетел на ерменското кралство Киликија.[13]

Крвопролевање

[уреди | уреди извор]
Ерменските квартови изгореле за време на масакрот.

Скоро 4.437 ерменски живеалишта биле запалени, што значело дека речиси половина од градот е срамнет, што пак довело до опис на инцидентите како „холокауст“.[14] Тензијата избувнала во немири на 1 април 1909 година, кои набрзо прераснала во организирано насилство врз ерменското население во Адана и во неколку околни градови. До 18 април, повеќе од 1.000 луѓе биле пријавени само во Адана, со дополнителни непознати жртви во Тарс и Александрета.[15] Илјадници бегалци ја исполниле американската амбасада во Александрета, а британски воен брод бил испратен на нејзините брегови; три француски воени бродови биле испратени во Мерсин, каде што ситуацијата била „очајна“, а многу западни конзулати биле преплавени од ерменски бегалци.[15] Османлиската војска се борела да го совлада насилството.

Слично насилство ги проголтало Мараш и Хаџин, а проценките за бројот на загинати наскоро пораснале на над 5.000.[16] Роуз Ламберт, американска мисионерка во Хаџин, напишала во својата книга колкумина барале засолниште во мисионерскиот комплекс заради безбедност.[17] Се надевала дека британскиот крстосувач ХМС <i id="mwnw">Дијана</i> ќе даде „смирувачки“ ефект на пристаништето Александрета, каде насилството сè уште беснело.[16] Се појавиле извештаи дека империјалните „власти се или рамнодушни или се измачуваат во колежот“.[16]

Оваа страница од публикација од 1911 година ги спротивставува урнатините на ерменскиот кварт во Адана со недопрената турска област во близина.[18]

Извесен ред бил воспоставен до 20 април, бидејќи немирите во Мерсин се намалиле, а британскиот крстосувач HMS <i id="mwrA">Swiftsure</i> можел да испорача „производи и лекови наменети за Адана“.[19] „Заканувачкиот“ извештај од Хаџин покажал дека добро вооружени Ерменци биле држени во градот, „опколени од муслимански племиња кои само чекаат доволно нумеричка сила за да избрзаат со импровизираната одбрана подигната од Ерменците“.[19] 8.000 бегалци ги исполниле мисиите во Тарс, каде што бил воспоставен ред според воената состојба, а загинатите броеле приближно 50.[19]

Пораката од 22 април од американски мисионер во Хаџин укажала дека градот наизменично гори, дека околните ерменски имоти биле изгорени и дека опсадата е неизбежна. Целото ерменско население на Кирихан било објавено дека било „заклано“; ерменското село Дортјол горело и било опколено; дополнително крвопролевање се разгорело во Тарс; биле пријавени масакри во Антиохија, а немири во Биреџик.[20] Најмалку еден извештај ги пофалил „функционерите на турската влада во Мерсина“ што направиле „се што е можно за да ја проверат неволјата“, иако „резултатот од нивните напори е многу ограничен“.[20] Како што османлиските власти работеле на задржување на насилството насочено кон христијаните, ерменското население „се заврти кон Младотурците за идна заштита“.[20]

Еден американски мисионер стациониран во Тарс, но кој ја посетил Адана во тој период, Херберт Адамс Гибонс од Хартфорд, ја опишал сцената во деновите пред 27 април:[21]

Адана е во лоша состојба. Градот е ограбен и уништен... Невозможно е да се процени бројот на убиените. Труповите лежат расфрлани низ улиците. Петок, кога излегов, морав да го изберам патот меѓу мртвите за да не ги згазнам. Сабота наутро изброив десетина коли со ерменски тела за половина час кои беа носени до реката и фрлени во вода. На турските гробишта на големо се копаат гробови.

... Во петокот попладне 250 таканаречени турски резерви, без офицери, запленија воз во Адана и го принудија инженерот да ги пренесе до Тарс, каде што учествуваа во целосното уништување на Ерменскиот кварт на тој град, кој е најдобриот дел од Тарсус. Нивната работа на грабеж беше темелна и брза.


Османлиската влада испратила војска да го зачува мирот, но се тврди дека или го толерирала насилството или дека учествувала во него. Непотпишан извештај од весници од 3 мај 1909 година укажал дека отоманската војска пристигнала, но се чинило дека нема намера да постигне мир:

Адана е тероризирана од 4.000 војници, кои ограбуваат, пукаат и палат. Нема почит кон странските имоти. Двете француски училишта се уништени, а се стравува дека американските училишни, комерцијални и мисионерски интереси во Адана се целосно уништени. Новиот гувернер сè уште не инспирира доверба. Има причина да се верува дека властите сè уште имаат намера да дозволат истребување на сите христијани.[22]

Последици

[уреди | уреди извор]
Масакрот во Адана на насловната страница на Le Petit Journal

Според официјалните османлиски податоци, во градот Адана имало вкупно 3.521 жртви. Од нив, 2.093 биле Ерменци, 782 муслимани, 613 Асирци и 33 Грци.[23] Владините бројки се засноваат на евиденцијата на матичната служба и списоците составени од мухтари и свештеници од одредени локалитети.

Големиот везир Хусеин Хилми-паша посочил дека масакрот бил „политичко, а не религиозно прашање... Пред да почнат да се организираат ерменските политички комитети во Мала Азија, имаше мир. Ќе ве оставам да ја судите причината за крвопролевањето.“ [24] Иако признава дека неговиот претходник, Абдул Хамид II, наредил „истребување на Ерменците“, тој ја артикулираше својата увереност дека „никогаш нема да има друг масакр“.[24]

Во јули 1909 година, младотурската влада ги објавила судењата на различни владини и воени функционери, поради „вмешаност во ерменските масакри“.[25][26] Во воените судови кои следеле, 124 муслимани и седум Ерменци биле погубени поради нивната вмешаност во насилството.[5]

Како одговор на контрареволуцијата и ерменските масакри во Адана, Комитетот на Унијата и Прогресот и Ерменска револуционерна федерација склучија договор во септември 1909 година со кој ветија дека „ќе работат заедно за напредок, устав и единство“. Двете партии објавија дека гласините за напорите на Ерменија кон независност се лажни. Унионистите се погрижија да има ерменски министер присутен во владите формирани по 6 август 1909 година, што исто така може да се протолкува како обид да се покаже оддалеченоста на Комитетот на Унијата и Прогресот од настаните во Адана.[5]

Владата на Турција, како и некои турски писатели и националисти, негираат дека се случил масакрот, тврдејќи дека настаните од април 1909 година биле всушност ерменско „дивеење на грабежи и смрт“ [27] насочено кон муслиманското население кое „завршило со околу 17.000 загинати Ерменци и 1.850 Турци“.[27] Историчарите ја доведуваат во прашање реалноста на турските тврдења за „ерменско дивеење“ поради едноставниот факт дека доколку Ерменците биле агресорите, значително поголем број Турци ќе биле убиени. За разлика од официјалниот став на Турција, странските очевидци јасно изјавиле дека Ерменците биле жртви.

Виисоката порта тврдела дека загубата на муслиманите е поголема од загубата на Ерменците, 1.900 муслимани наспроти 1.500 Ерменци.[28]

Друга османлиска комисија била составена од Фаик бег, Мосдиџијан Ефенди и Есад Рауф бег, гувернерот на Мерсин. Користејќи ги локалните регистри, тие го пресметале бројот на смртни случаи како најмалку 4.196 немуслимани и 1.487 муслимани, вклучително и полицајци и војници,[29] и ја предложиле вкупната бројка од 15.000 кога се пресметуваат нерегистрирани работници и мигранти, вклучувајќи ги и муслиманите.[30]

Урнатини на улица во христијанско-муслиманскиот дел на Адана. Иако кубата на минарето е уништено, горната половина од сликата е исечена. Отоманските владини сили пукале врз христијаните од минарето во центарот.[31]

Отоманските власти ја негирале одговорноста за убиството на двајца американски мисионери во градот Адана, посочувајќи наместо тоа дека „Ерменците“ ги убиле протестантските мисионери Д.М. Роџерс и Хенри Маурер додека тие „помагале во гаснењето на пожарот во куќата на турската вдовица. Отоманскиот извештај за убиствата подоцна бил спротивставен од очевидец, американскиот свештеник Стивен Тробриџ од Бруклин.[32] Тробриџ посочил дека мажите биле убиени од „муслимани“ додека се обидувале да изгаснат пожар што се заканувал да ја уништи нивната мисија.[32]

Пукањето и борбите започнаа на 14 април меѓу муслиманите и Ерменците, што резултираше со голем број жртви на двете страни... следното утро на 15 април, нов излив на чад во близина на училиштето за девојки покажа дека ни се заканува пожар. . . Г-дин Маурер и јас зедовме ламба и секира за да ги уништиме дрвените тремови, ролетни и скали од куќите меѓу пожарите и училиштето за девојчиња. . . Кога првпат се искачив на покривите во близина на пламенот се појавија вооружени муслимани... Кога разбраа дека не пукам врз нив, туку дека дојдов да работам против пламенот, ги спуштија пушките и ме уверија со многу ветувања дека може да одам... постојано молевме некои ерменски млади луѓе кои демнат околу уличните агли заштитени од муслиманскиот оган да ги тргнат рацете и да дојдат да ја спасат училишната зграда... се вративме во училиштето и побаравме доброволци, веднаш дојде г-дин Роџерс...Така, работевме значително време без да бидеме повредени од муслиманите кога Ерменците од другиот крај на улицата почнаа да пукаат по куќите каде што ограбувачите беа на работа. Одеднаш два истрела одекнаа на не повеќе од осум метри од местото каде што работевме. Господинот Роџерс...беше смртно ранет...Другиот куршум го погоди господинот Маурер...Веднаш по овие два истрела, покрај мене поминаа неколку други куршуми од муслиманите, кои ги испукаа...И двајцата починаа мирно. Тие умреа како добри војници на Исус Христос.

Мисионерите се нашле заглавени во нивното училиште среде погромот. Според Елизабет С. Веб, мисионерка во училиштето, „Беше ужасна ситуација, жени и девојчиња практично сами во зградата, убиствена крвожедна толпа надвор, со нож и куршум за Ерменците и факел за нивните домови. " [33]

Г-дин Троубриџ се врати од училиштето за да каже дека единствената надеж за безбедност на сите Американци се чини дека е да се вратат во училиштето, останувајќи таму сам, одвоен од Ерменците. Тој изјави дека сме немоќни да ги спасиме Ерменците. Се чини дека откако го напуштивме училиштето, госпоѓица Валас, г-дин Чемберс и еден млад ерменски проповедник се обидоа да ја преминат улицата од госпоѓица Валас до училиштето. Токму во тоа време толпата се упатила зад аголот. Разбеснетите Турци го препознале проповедникот како Ерменец, и иако г-дин Чемберс се фрлил со рацете околу него и направил сè што можел за да го спаси животот на човекот, тие го застрелале. Ниту еден Ерменец немаше да заминат жив, извикуваа атентаторите додека господин Чемберс го влечеше убиениот проповедник во зградата.

Ерменски сираци од Адана.

Британскиот воен дописник Френсис МекКулаг една година подоцна во својата книга за Абдул Хамид II напишал дека 20.000 Ерменци во Адана биле „масакрирани во услови на таква неискажлива бруталност што целиот свет бил шокиран“.[34] Британскиот заменик-конзул, Чарлс Хотам Монтагу Даути-Вајли, е забележан во многу извори дека напорно работел на запирање на масакрите, под голем личен ризик. За време на пожарот бил застрелан во раката.

По масакрите билр изградени три сиропиталишта; во Адана, Хаџин и Дортјол. Адана Дарулејтам сместила околу 500 сирачиња.[35]

Поврзано

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Raymond H. Kévorkian, "The Cilician Massacres, April 1909" in Armenian Cilicia, eds.
  2. ↑ 2,0 2,1 Suny 2015.
  3. ↑ Gaunt, David (2009). „The Assyrian Genocide of 1915“. Assyrian Genocide Research Center.
  4. ↑ „Armenian Wealth Caused Massacres“. The New York Times. April 25, 1909.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Akcam, Taner.
  6. ↑ Quataert, Donald (July 1979). „The 1908 Young Turk Revolution: Old and New Approaches“. Middle East Studies Association Bulletin. 13 (1): 22–29. doi:10.1017/S002631840000691X. JSTOR 41890046.
  7. ↑ „Islam vs. Liberalism“. The New York Times. April 15, 1909.
  8. ↑ Mantran, Robert (editor); Histoire de l'empire ottoman (1989), ch. 14.
  9. ↑ AG Chapter 3 – The Young Turks in Power Архивирано на 29 јуни 2007 г.
  10. ↑ „1909-08-08-GB-001“. www.armenocide.net. Посетено на 2018-08-23.
  11. ↑ Dadrian, Vahakn N. Warrant for Genocide: Key Elements of Turko-Armenian Conflict, pp. 71–72.
  12. ↑ Gurun, Kamuran. The Armenian File: the myth of innocence exposed. Turkiye Is Bankasi Yayinlari, 2007, p. 213.
  13. ↑ Stephan H. Astourian (2011), "The Silence of the Land: Agrarian Relations, Ethnicity, and Power," in A Question of Genocide: Armenians and Ottoman muslims at the End of the Ottoman Empire, eds.
  14. ↑ Charney, Israel (1999). Encyclopedia of Genocide: A – H., Volume 1. стр. 47. ISBN 9780874369281.
  15. ↑ 15,0 15,1 „Constantinople, April 19“. The New York Times. April 19, 1909.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 „MOSLEM MASSACRES TAKE 5,000 LIVES“. The New York Times. April 21, 1909.
  17. ↑ Lambert, Rose (1911). Hadjin and the Armenian Massacres. Revell.
  18. ↑ Woods, H. Charles (1911). „The Armenian Massacres of April, 1909“. The Danger Zone of Europe: Changes and Problems in the Near East. Boston: Little, Brown. стр. 127.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 „Foreign Cruisers at Mersina“. The New York Times. April 23, 1909.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 „AMERICAN WOMEN IN PERIL AT HADJIN“. The New York Times. April 23, 1909.
  21. ↑ „DAYS OF HORROR DESCRIBED; American Missionary an Eyewitness of Murder and Rapine“. The New York Times. April 28, 1909.
  22. ↑ „MASSACRES CONTINUE ADANA TERRORIZED“. The New York Times. May 5, 1909.
  23. ↑ (на француски)Les massacres de Cilicie d'avril 1909
  24. ↑ 24,0 24,1 Creelman, James (August 1, 1909). „THE VIZIER AT CLOSE RANGE“. The New York Times.
  25. ↑ „ADANA OFFICIALS TO BE TRIED“. The New York Times. July 14, 1909.
  26. ↑ „SINCERITY OF THE YOUNG TURKS“. The New York Times. July 29, 1909.
  27. ↑ 27,0 27,1 Öztuna, Yilmaz. „The Political Milieu of the Armenian Question“ (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. стр. 59. Архивирано од изворникот (PDF) на June 29, 2007.
  28. ↑ Kévorkian, "The Cilician Massacres, April 1909," pp. 351–53.
  29. ↑ Dündar, Fuat (2010). Crime of numbers: The Role of Statistics in the Armenian Question (1878–1918). Transaction Publishers. стр. 144. ISBN 978-1-4128-4341-6.
  30. ↑ Dündar, Fuat (2010). Crime of numbers: The Role of Statistics in the Armenian Question (1878–1918). Transaction Publishers. стр. 145. ISBN 978-1-4128-4341-6.
  31. ↑ Mikaberidze, Alexander (2013). Atrocities, Massacres, and War Crimes: An Encyclopedia. стр. 2.
  32. ↑ 32,0 32,1 „BROOKLYN MAN SAW MISSIONARIES SHOT“. The New York Times. May 2, 1909.
  33. ↑ „WOMAN DESCRIBES RIOT AT ADANA“. The New York Times. May 3, 1909.
  34. ↑ McCullagh, Francis (1910). The Fall of Abd-ul-Hamid. London: Methuen & Co. Ltd. стр. 138.
  35. ↑ „2009 Emirgan'ından 1909 Adana'sına: Sis'e, Darson'a, Haçin'e Bakmak - Aslı Odman“.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Историја
Прогони
Поврзано
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Масакр_во_Адана&oldid=5258685“