Ерменците во Османлиското Царство
.svg){kind=small} |
| Историја на Отоманското Царство |
| Социјални структури |
|---|
| Двор и аристократија |
| Милети |
| Подем на национализмот |
Ерменците во Отоманското Царство припаѓале на Ерменската апостолска црква, Ерменската католичка црква и Ерменската протестантска црква. Во составот на Отоманското Царство тие претежно живееле во ерменскиот милет.
Заднина
[уреди | уреди извор]Територија на Ерменија од страна на Османлиите започнала да паѓа во времето на Мехмед II и целосното зазимање завршило во времето на Селим II (1524-1574). Османлиското владеење на Ерменија траело околу 300 години кога по Руско-турската војна (1828-1829) Источна Ерменија била отстапена на Руската Империја. Западниот дел од земјата под османлиско владеење била до поразот на империјата во Првата светска војна. Во текот на османлиското владеење дел од елитните ерменски семејства имале голема доверба кај султанот и добиле можност да допрат до големи позиции во власта. Со текот на времето бројот на Ерменците постојано се намалувал главно поради тоа што биле третирани како народ од втора класа или пак поради разни прогони па дури и геноциди. Во Цариград по 1453 година продолжила да опстојува Ерменската апостолска црква предводена од ерменскиот патријарх. По Берлинскиот конгрес се отворило т.н. Ерменско прашање кое се однесувало во преден план за заштита на населението. Ерменското прашање станало дел од Источното прашање во меѓународната политика. Во империјата било формирано Ерменска револуционерна организација која се борела за решавање на ерменското прашање и подем на ерменскиот национализам. Поради ова следувале серија од бунтови и востанија од страна на ерменските сили кои завршувале безуспешно. Во текот на Првата светска војна ерменското население било подложено на масовно истребувње од империјата. По крајот на војната Ерменија за кратко станала независна држава.
(1453-1829)
[уреди | уреди извор]Ерменците како народ успеале да ја сочуваат својата култура, историја и јазик во текот на османлиското владеење, главно поради различниот верски идентитет на Османлиите и Курдите кои ги опкружувале. Христијаните заедно со евреите биле сметани за религиозни малцинства од втор ред и биле подложени на поголеми даноци во за возврат им била доделена автономија во рамките на своите верски заедници и биле ослободени од воената служба. Ерменците во империјата припаѓале на Ерменската апостолска црква, Ерменската католичка црква и Ерменската протестантска црква. Во составот на Османлиското Царство, тие претежно живееле во Ерменскиот милет. Ерменците живееле во шест вилаети и тоа Ерзурум, Ван, Битлиш, Дијарбакир, Карпут и Сивас. Пред освојувањето на овие територии, Ерменците го сочинувале мнозинството од населението во овие градови, но по ова следувало населување на турски племиња и на Курдите. По распаѓањето на земјата на Селџуците на оваа територија биле создадени неколку бејлеци, по кое владееле Мамелуците и Османлиите и самиот етнички состав се променил во корист на муслиманите. По османлиското освојување голем број на Ерменци се населиле во Западна Анадолија претежно во Истанбул и Измир.
Историја
[уреди | уреди извор]Кон крајот на 15 век во Персија власта била заземена од страна на Сафевидите и многу бргу територијата на Ерменија била вклучена во Персиската империја. Како најголем непријател на Персија се јавила Османлиското Царство а како главна територија за нивно војување била Ерменија. Во 1555 година во Амасија бил потпишан договор за поделба на Ерменија меѓу двете империи. Во 1603 година персискиот шах го освоил Ереван, но кога разбрал за огромната османлиска армија која надоаѓа тој решил да се повлече. Во тој период околу 300,000 Ерменци биле принудени да ги напуштат своите домови и да се населат во персискиот град Исфахан. Во 1639 година Ерменија била по вторпат поделена меѓу двете големи империи. Во западниот дел на Ерменија бил формиран вилает Ерзурум. Во составот на империјата правата на Ерменците биле значително намалени, тие се сметале за поданици лишени од голем број на права. За ерменското население најголема закана било собирањето на деца за воени цели кои подоцна станувале дел од јаничарскиот корпус. Голем дел од ерменските убави девојки биле доведувани во харемот на султаните, пашите или беговите.
16-17 век
[уреди | уреди извор]Единствениот фактор што ги обединувал на ерменскиот народ била Ерманската Апостолска црква а самите духовници се занимавале со прашањето за ослободување на Ерменија. Тие биле убедени дека тоа може да се случи единствено преку поддршка на некоја европска држава. Првите иницијатори за ослободеување на земјата биле Степанос Салмастеци и Михаел Себастаци кои испратиле делегација во Европа за поддршка на некои идно востание, но не добиле поддршка. Во текот на 17 век двете големи империи ја загубиле својата моќ, па ерменскиот народ сметал дека е дојдено времето за ослободување. Во времето на Критската војна (1645-1669), западните сили се стремиле да ги потикнат христијаните во Османлиското Царство да се вклучат во борбите. Но по поразот на западните сили на Крит, и овие надежи згаснале. Во следниот период во Европа како главен непријател на Османлиите останала Хабсбуршката монархија. Во времето на турскиот поход кон Виена, ерменскиот католик Јакоб Џухајеци побарал западна помош истакнувајќи дека Ерменците се мнозинство во својот вилает и лесно би се справиле со османлиските власти. Кога Руската Империја станала доволни силна Ерменците помош започнале да бараат и кај рускиот цар. Освен тоа била направена и директна врска со полскиот крал Јан Собиески. Но овие планови не се оствариле бидејќи самата Европа била разделена на многу мали држави а римскиот папа немал сили за организирање на нов крстоносен поход.
19 век
[уреди | уреди извор]Источното прашање било отворено по Кучуккајнарџискиот договор од јули 1774 година и поразот на Османлиите во Руско-турската војна. Во следниот период позицијата на христијаните во образовен и привилигиран план се подобрила. Османлиите признале дека земјата далеку заостанува зад европските сили. Источното прашање добило своја димензија по крајот на Грчката војна за независност и подемот на национализмот на разните христијански народи во империјата. Руската Империја сакала што поскоро да ја уништи империјата на Османлиите, но во тоа најмногу се противела Велика Британија и Австроунгарија кои се плашеле од руско проширување на Балканот и излез на Русија на Белото Море.
Ерменско национално будење
[уреди | уреди извор]Ерменското национално будење претставува период од историјата на Отоманска Ерменија кога во империјата започнал подемот на национализмот меѓу неосманлиските етнички групи. Во рамките на Османлиското Царство социјалната структура на Ерменците се засновала на милетскиот систем. Милетот претставувал општествена форма на социјална поделба по религиозен (и етнорелигиозен) карактер на земјата функционирајќи како автономна територија. Ерменскиот милет како и останатите имале право на посебен правен систем преку донесување на лични закони како и собирање на даноци за сопствени потреби. Секој милет бил под надзор на Етнарх или национален водач најчесто религиозен архиреј. Ерменскиот милет бил под Ерменската Апостолска црква, ерменските жители имале право да ги задржат своите верски објекти, да добијат верска литература и да вработат свештени лица.
Ренесанса
[уреди | уреди извор]Ренесансата на ерменскиот народ се случила главно поради социо-политичките случувања во XIX век преку Француската револуција и воспоставување на контакти со Руската Империја. Во текот на XVIII век биле отворени повеќе универзитети и библиотеки во империјата, но се дала и можност за учење во западните универзитети. Во овој период започнала и мисионерската дејност на протестантските реформатори кои населувајќи се во османлиската престолнина од 1831 година постигнале значителен придонес во образованието на Ерменците преку основање на нови колеџи. На овие академски установи ерменските студенти се сретнале со радикалните идеи на Просветителството и Француската револуција. Дополнително дијаспората се обидувала западните идеи да ги наметне кај својот народ во Османлиското Царство за да го зацврсти националниот идентитет на Ерменците.
Во XVII и XVIII век, Ерменците станале под силно влијание на Маитарскиот орден кој бил основан од Махитар Себастаци. Тој успеал да собере петнаесет свои ученици и тајно да го проповеда католицизмот во империјата. Прогонуван од официјалната ерменска црква, во 1715 година тие заминале кон Венеција.
Во времето на танзиматските реформи, во 1863 година бил одобрен ерменски устав во рамките на ерменскиот вилает според кој биле дефинирани надлежностите на патријархот и новоформираното Ерменско национално собрание кое имало 140 членови од кои 120 биле ерменски големци а 20 биле црковни членови. Седиштето на собранието било во Истанбул. Во текот на овој период на Ерменците им било дозволено да основаат свои судови, да носат одлуки во врска со бракот, разводот, имотот, наследството а биле основани и ерменски затвори. Собранието имало сила и да го избере ерменскиот управител на вилаетот. Сепак, кон 1880 година богатите и влијателни Ерменци немале единство во идејата за национална независност или автономија. Тие дури потпишале и лојалност и посветеност на султанот осудувајќи ги националистичките агитации.
По Берлинскиот конгрес
[уреди | уреди извор]По крајот на Руско-турската војна (1877-1878) било отворено итн. Ерменско прашање кое станало вообичаено меѓу дипломатските кругови меѓу Големите сили. Ерменското прашање го опфаќа периодот до почетокот на Првата светска војна. Во времето кога бил потпишан договорот од Едрене, кон руска територија биле вклучени два ерменски града по кое следувала имиграција на населението кон Руската Империја во која Ерменците гледале како гаранција за нивната безбедност.
Ерменското национално ослободително движење
[уреди | уреди извор]Кон крајот на 1880-тите години започнале вооружени конфикти на ерменското население изразено преку герилска војна против османлиската власт во источните делови на Анадолија. Овие конфликти биле поддржани од страна на трите ерменски политички партии. Појавата на ерменското партизанско движење во раните 1880-тите и вооружените борби се совпаѓаат во владеењето на султанот Абдул Хамид II.