Толчница
| Толчница | |
|---|---|
| |
| Научна класификација [ у ] | |
| Царство: | Растенија |
| клад: | Скриеносеменици |
| клад: | Евдикоти |
| Ред: | Каранфиловидни |
| Семејство: | Пркоси |
| Род: | Пркос |
| Вид: | Толчница |
| Научен назив | |
| Portulaca oleracea L. | |
Толчница или тушт (науч. Portulaca oleracea) е едногодишно тревесто растение од семејството на пркосите (Portulacaceae).
Името на родот Portulaca доаѓа од латинскиот збор portula, што значи „мала врата“ и се однесува на капакот на грмушката што се крева за да се испушти семето. Името на видот oleracea значи „тревни“ и значи дека растението може да се користи како зеленчук.[1] Името Portulaca за овој вид датира од Плиниј и е прифатено како име на родот.[2]
Распространетост[уреди | уреди извор]
Толчницата потекнува од Кина и Индија, каде што се користел како зачин и зеленчук. Како таков бил познат во времето на Стариот Египет. Денес диво расте во сите делови на светот, а се уште се одгледува во многу земји.
Во нашето поднебје, расте главно како диво растение, покрај куќи и патишта, на сончеви места, како плевел во бавчите и лозјата. Расте само до 800 метри надморска височина.[3]
Изглед и цветање[уреди | уреди извор]
Толчницата е ниско, едногодишно растение кое лежи на земја, разгрането од основата. Стеблото е кружно, месесто и сочно, светло зелено или црвеникаво, долго 5-30 см. Листовите се дебели, месести и сочни, долги 1-2 см. Спротивно на тоа, тие се јајцевидни, шпатулирани, неподвижни, сјајни и мазни, со светло зелена боја. Цветовите се мали, жолтеникави, во облик на ѕвезда и се отвораат само во сончевите утрински часови. Тие се развиваат од јули до октомври.[3] Плодот е мешунка со капак, полна со мали, црни, бубрежни семиња. Семињата се многубројни. Може да се развијат до 10.000 семиња по растение. 'Рти во пролет во втората година, а ртењето го одржува и до 40 години.[4]
-
Растителна розета -
Стеблото со лисја и плодови -
Список -
Цвеќе -
Овошје - мешунка со семе
Услови за живеалиште и одгледување[уреди | уреди извор]
Толчницата најдобро успева на плодна, песочна почва, на сончеви позиции, но е многу отпорен и добро расте дури и во неповолни услови. Отпорен е на температурни разлики и на суша, а поднесува и сиромашни почви. Кога на тоа ќе се додаде и способноста за брзо растење во вакви услови, може да се каже дека ги има сите одлики на плевел.[5]
Иако е вообичаено мислењето дека Толчницата е обичен плевел, постојат контрадикторности. Според некои автори, Толчницата е корисен плевел на полињата бидејќи расте околу главниот род и ја покрива околната почва со своето густо и разгрането дрво, кое го спречува сушењето на почвата.
Толчницата може да се одгледува и како растителен вид. Лесно се размножува со семиња, но и вегетативно, бидејќи стеблата многу лесно се вкоренуваат.[5] Во светот се познати околу 40 варијанти на толчница.[2]
Хемиски состав[уреди | уреди извор]
Листовите на Толчницата содржат 20–50 mg% витамин Ц, каротин 1,5–5 mg%. Содржината на хранливи материи во Толчницата е релативно мала, бидејќи зелениот дел содржи 92-95% вода, количината на белковини е мала, 1-2,2%, масти 0,3-0,4, јаглехидрати 1,3-2,2%. Има и железо, калциум и фосфор.[5]
Употреба[уреди | уреди извор]
Толчницата често се користи како многу вкусно диво растение. Целиот сочен надземен дел, сиров или варен, може да се користи за јадење. Младите листови имаат благ, кисело -солен и ароматичен вкус, па се користат во исхраната како салата, сами или помешани со друг зеленчук. Постарите листови се готват и се подготвуваат како чорба пред употреба, како и други лиснат зелен зеленчук, или од него може да се подготват вкусни супи и чорби. Исто така, целото растение може да се зачува во оцет, како што се корнишоните и другиот зимски зеленчук, кој дава лут зачин за разни јадења. Со сушење, Толчницата ја губи својата арома. Семето може да се меле во хранливо брашно.[3]
Како лековито растение, Толчницата се користел во Стара Грција. Порано многу се препорачувал како лек против скорбут, но неодамна било откриено дека, во споредба со другите видови зеленчук, има релативно мала количина на витамин Ц. Неодамна било откриено дека Толчницата помага да се подигне крвниот притисок, делувајќи слично како адреналинот .[3] Толчницата се издвојува како вид со најголема содржина на омега 3 масни киселини од сите растенија, а содржи и одредени антиоксиданси. Киселиот вкус доаѓа од оксалната и јаболковата киселина, а нивната количина е најголема кога растението се собира рано наутро. Свежиот туш содржи многу оксалат, кој е познат како една од причинителите на камењата во бубрезите, па затоа не се препорачува претерана конзумација на ова растение.[2]
Толчницата покажува и одредени биоцидни својства, па може да се користи во борбата против габите, инсектите и нематодите.[6]
Јадења подготвени со толчница[уреди | уреди извор]
-
Салата од толчница со домат и кромид -
Салата од толчница со јогурт -
Супа од толчница -
Вариво од толчница -
Толчница како туршија
.jpg)
.jpg)
Поврзано[уреди | уреди извор]
- Пркос
- Висечки пркос
Наводи[уреди | уреди извор]
- ↑ Gligić 1953
- ↑ 2,0 2,1 2,2 „Tušt biljka korov uzgoj i lekovitost“. Lekovite biljke. Посетено на 2. 8. 2017. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Грлић 1986
- ↑ Hulina 1998
- ↑ 5,0 5,1 5,2 „Tušt“. Priroda i biljke. Посетено на 2. 8. 2017. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=(help) - ↑ Кнежевић 2006
Литература[уреди | уреди извор]
Надворешни врски[уреди | уреди извор]
- „Besplatna ljekovita hrana skrivena u vašem dvorištu“. alternativa za vas. Архивирано од изворникот на 04. 08. 2017. Посетено на 4. 8. 2017. Проверете ги датумските вредности во:
|accessdate=, |archive-date=(help)
|