Тирсо де Молина
Тирсо де Молина роден е во Мадрид 24 март 1579 година, а умрел во Сорија 12 март 1648 година, заслужен е за делото Габријела Тељеза, една од најпознатите драми во златниот век на шпанската книжевност.
Животопис
[уреди | уреди извор]Потеклото на Тирса де Молине не се знае. Според пронајдоците на некои истражувачи бил незаконски син на Педра Тељеза Хирона, војвода од Осуна, меѓутоа, многу малку податоци покажуваат на можноста намерно да е скриено на неговото потекло.
Како млад студира во Алкали де Енарес. Годината 1600 станува искушеник во манастирот Милосрдни браќа, прво во Мадрид, а после тоа и во Гвадалахари, каде сознава широко хуманистичко и теолошко образоваие, а помеѓу 1604 и 1610 година престојува во манастирите во Гвадалахари, Толедо, Сеговија и Сорија. После тоа се сели во Мадрид и наредните пет години престојува во Мадрид и Толедо, каде се занимава со пишување на драмски текстови. Од 1616 до 1618 година престојува во Санто Доминго и тој е еден од единствените писатели од Златниот век шпанската книжевност кој имал привилилегија да го запознае Новиот Свет. По враќањето се вселува во Мадрид, што му овозможува да се посвети на пишењето. Во текот на првата година на престојување во Севиља објавен е Првиот дел на неговата комедија. Годината 1634 објавен е Третиот дел, а во 1635 година објавени се Вториот и Четвртиот дел, а во 1636 година Петтиот дел на неговата комедија. После Првиот дел објавен е и Севиљскиот заводник и камениот гост, едно од неговите најдобри драмски дела.
Тој умира, од болест која ја добил во манастирот Алмасан, каде и умира на 12 март 1648 година.
Дела
[уреди | уреди извор]Тирсо де Молина оставил податок дека напишал четири стотини драмски дела, од који зачувани се осумдесет који се објавени во пет книги, помеѓу 1627 и 1636 година. Меѓутоа, сè уште не се завршени сите прашања околу неговото творештво, како и текстуалните проблеми. Во текот на шпанската нова комедија и Златниот век на шпанската книжевност спаѓа во едни од најзначајните писатели заедно со Лопе де Вега и Педро Калдерон де ла Барка. Тирсо пишувал разни видови на дела: од комедии и обичаи до историјски и религиозни драми. Негови најдобри драмски дела се: Севиљскиот заводник и камениот гост и Проклет поради неверство. Во текот на Златниот век на шпанската книжевност го вовел ликот на мајката. Во неговте дела, тој исто така се залагал и за одбраната на жените. Во текот на создавањето на делата се служел со историски настани, а во неговите комедии се среќаваат историски, библиски, хагиографски и верски елементи, елементи од животот на село. Во неговите дела застапени се и сите типови на јунаци који се јавувват во делата на Лопе де Вега: слуги, војводи, кралеви, селани, рибари, војници, крадци, заводници, измамници.
Религиозни драми
[уреди | уреди извор]Со влезот во новата епоха, друштвено-политичкиот живот во Шпанија со себе носел чувство на песимизам, па драматурзите пишувале дела који иронично и саркастично изразувале презир према славaта на целата земја. Помеѓу многу луѓе кој се труделе да пренесат традиционални вредности се пронашол и Тирсо де Молина.
Во религиозните драми често користел ликови и настани од Библијата. Од Стариот завет користел мотиви који му послужиле за создавање на дела:
- Жената владее во куќата,
- Одмаздата на Тамара, дело во кое се зборува за трагичната генеричка контракција на Амона и одмаздата на Абасалона.
Новиот завет е, на другата страна, и имал влијание во создавањето на нови дела:
- Животот и смртта на Херода
Во хагиографските комедии Тирсо де Молина се трудел да прикаже значајни светци и нивните милосрдни чуда. Едно од неговите подобри хагиографски дела се:
- Дамата од маслиновиот шум - ова дело го пишувал според правилата на новите комедии. Прикажани се елементи од сеоскиот живот, а од религиозните елементни битна е појавата на Богородица на сцената. Тирсо често прикажувал историски личности и настани.
- Света Хуана - во ова дело се зборува за Опатијата на Хуани де ла Круз. Оваа личност официјално никогаш не се издигнала на ранг на светица, но била доста почитувана и обожавана од страна на народот.
Севиљскиот заводник и камениот гост е ремек-дело на Тирса де Молина и тоа е првото дело кое става мит околу Дон Хуан на сцената. Јунакот на оваа трагична комедија претставен е како човек кој ги заведува жените, ги малтретира и на крајот ги остава. Во самото дело излажал четири жени који веќе биле обеќани на други мажи.
Комедии врз ликови
[уреди | уреди извор]Дон Хил, зелен-чепапанко Објавена е во Четвриот дел во Мадрид 1635 година. Има еден од најголемите заплети који можеле да се читаат во новата комедија. Во комедијата се зборува за многуте авантури на госпоѓа Хуане и господин Мартин. Госпоѓа Инес е заљубена во главниот лик, љубоморна, збунена пред сличносите на господин Хила и Елвире, непредвидлива. Госпоѓа Клара е сурова и со своите глупости, сепак му изјавува љубов на Адонис. Господин Мартин е бесрамник, премногу наивен за да ги поднесе шегите који му ги прави Хуана.
Останати комедии:
Комедии со елемнти од сеоскиот живот
[уреди | уреди извор]Три комедии на Тирсо како централни мотиви имаат сеоски амбијент. Марија-Ернандес галицијка,претставува џентлменски авантури од селото Галисија. Дон Алваро морал да побегне од Португалија затоа што кралот Хуан II го испратил. Бега во галицијските земји и се заљубува во главната јунакиња која ја напушта, бидејќи повторно ја наоѓа својата стара љубов, госпоѓа Беатрис. Низ оваа комедија Тирсо става слики од сеоскиот живот. Убавината на оваа комедија не треба да се бара во нејзината содржина, туку во убавиот свет формиран со песнички зборови.
Селанка од Сагре, започнува во Сантјаго де Компостела, од каде Дон Луис бега. Патот го води до селото Сагре. Командантот Дон Педро пробува да ја киднапира на Анџелина во која е заљубен, но Дон Луис успева да го спречи тоа. Иако нејзиниот татко настојува да се омажи со Дон Педро, Анџелина се спротивставува на тоа со селската чест. Бракот помеѓу главните ликови, се случува после бројни принудувања, и го носи ова дело до неговиот крај.
Прозни дела
[уреди | уреди извор]Како писател на прозни дела Тирсо напишал две збирки со различни содржини, који обележуваат два различни периоди од неговиот живот. Делото Толедски летниковци, е објавено на 1624 година, и го обележува периодот на неговата младост. Исто така се поврзува со најпродуктивниот период на неговата работа како драмски пистаел. Содржи раскази и неколку песни. Оваа збирка ја напишал инспирисан од градот Декамерон. Една од приказните која се истакнува е Los tres maridos burlados, потоа El vergonzoso, како и El celoso prudente. Структурата на оваа збирка подсеќа на структурата на делото Илјада и една ноќ. Тирсо прикажувал различни аспекти во пишувањето на прозни дел. Неговите дела изобилуваат со доста весели и богати описи. Уводните делови на секоја приказна се доста имагинативни, иако стилот може да се промени, и да стане неприроден и песимистичен. Тирсо низ своите ликови во делата критикува како своите пријатели така и луѓето који не му биле толку блиски.
Втората збирка,Уживање во корист, од 1635 године припаѓа на зрелото доба на Тирсовиот живот. За времето додека бил во манастирот, особено се посветил на тој живот. Оваа збирка е доста слична на претходната, само што во оваа збирка се зборува за три фамилии, који се среќаваат како уживаат во забавата на Карневалот. Секоја од фамилиите има задача да ги забави на останатите две. Се сретнувват во викендица во близина на Мадрид. Работата трае три дена, и секој ден се дели на три пркизани, и три групе на религиозни песни. Се спомнуваат три свеци:Санта Текла, Сан Клементе и Сан Педро Арменгол. Помеѓу тие приказни се истакнува Ел Бандолеро кое говори за неговиот живот. Сан Педро бил доста почитуван во Каталонија и живеел во времето на кралот Хаиме II Арагонски.
Стил и влијанија
[уреди | уреди извор]Тирсо де Молина е типичен драмски писател во периодот на Лопе де Вега. Значаен е не само поради обработката на сите жанрови који Лопе ги ставил во служба, туку затоа што се во неговиот театар јасно се гледа, сјајот и бедата на Златниот век.
Тирсо е претставник на втората генерација на барок и како таков, наследник е на стилските одлики на Лопе де Вега. Исто така е и современик на Франсиско де Кеведо, така да неговиот јазик има слични обележја како и јазикот на неговите современици.
Тирсо во своите дела се трудел да се прилагоди на гласовите од другите јазици, како што се латинскиот јазик, грчки јазик, Италијански јазик. Исто така врши и создава именики од машки и женски род кои не постојат во јазикот. Врши нови именки со карактеристични наставки од имиња. Понекогаш во своите текстови уклучува погрешно напишани гласови.Создава глаголи од имиња на ликови. Тоа ни е доказ за ведриот карактер на Тирса. Сепак Тирсо, како свештено лице, не смел премногу директно да износува некои своји идеи, веќе тоа е преку добрата мотивација на своите драмски ликови. Тој во своите дела открива дволичност на моралот на владеечката класа.